OPTIMUM STUDIA EKONOMICZNE

Transkrypt

1 Czasopismo poświęcone potrzebom nauki i praktyki 2012 Nr 6 (60) Vol. 2 OPTIMUM STUDIA EKONOMICZNE OD REDAKCJI Niniejsza edycja czasopisma jest poświęcona przeglądowi dorobku naukowo-badawczego pracowników zagranicznej filii Uniwersytetu w Białymstoku, Wydziału Ekonomiczno-Informatycznego w Wilnie. Wydział został uruchomiony w 2007 roku i stanowi pierwszą w Polsce jednostkę organizacyjną wyższej uczelni za granicą. Z pewnością jest to bardzo znaczące wydarzenie w historii szkolnictwa wyższego w Polsce. Należy przy tym podkreślić, że od samego początku istnienia Wydziału łączono w nim aktywność dydaktyczną i naukową. Zapraszamy czytelników do lektury umieszczonych w numerze artykułów, mając nadzieję, że będzie ona inspirująca i ważna poznawczo. SPIS TREŚCI STUDIA I ROZPRAWY... 3 Alina Grynia Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej... 3 Justyna Luczyńska Wpływ aplikacji środków Unii Europejskiej na perspektywy rozwoju kapitału ludzkiego Litwy Robert Aliukonis Wzrost gospodarczy a bilans płatniczy Litwy w latach Henryk Ziemski Kolektywizacja rolnictwa na Wileńszczyźnie i Białostocczyźnie (analiza porównawcza) Ernest Ginc Analiza cen paliw na Litwie z punktu widzenia sektora transportu samochodowego... 65

2 MISCELLANEA Vladyslav Vrublevski Teorie terminowej struktury stóp procentowych Anna Grydź Analiza poziomu innowacyjności regionów Polski u progu realizacji Strategii Europa Stanislav Pilżys Innowacje w sektorze energetycznym LISTA RECENZENTÓW W ROKU

3 STUDIA I ROZPRAWY Alina GRYNIA 1 MIEJSCE LITWY W INNOWACYJNEJ GOSPODARCE EUROPEJSKIEJ Streszczenie Poziom innowacyjności litewskiej gospodarki jest bardzo niski. Fakt ten szczególnie uwidacznia się w trakcie analizy porównawczej podstawowych wskaźników innowacyjności gospodarki Litwy i wiodących gospodarek Unii Europejskiej. Ujawnia się zbyt niski poziom nakładów na badania i rozwój, chociaż w ostatnich latach, analizowanego okresu, zaznaczyła się tendencja wzrostu wskaźnika GERD/PKB. W finansowaniu prac badawczo-rozwojowych na Litwie największy udział mają środki budżetowe, a w strukturze wydatków, według ich przeznaczenia, dominują nakłady na badania podstawowe, które nie mają praktycznego przełożenia na wyniki finansowe podmiotów gospodarczych. Przyczyn takiego stanu rzeczy można upatrywać również w słabości instytucjonalnej. Narodowy System Innowacyjności Litwy trudno nazwać efektywnym. Należy jednak odnotować, iż w ostatnich latach powstało kilka dokumentów strategicznych, które podkreślają potrzebę podniesienia świadomości wagi zachowań innowacyjnych zarówno w kontekście jednostkowym, jak i społecznym, a także określają konkretne formy wspierania działalności innowacyjnej. Słowa kluczowe: innowacje, innowacyjność, nakłady na B+R LITHUANIA S PLACE IN EUROPEAN INNOVATION ECONOMY Summary The level of innovation of the Lithuanian economy is very low, which is especially reflected in the comparative analysis of the basic indicators of economic innovation in Lithuania and the largest economies of the European Union. It reveals insufficient level of investment in research and development, although in the last few years of the examined period an upward trend in the GERD/GDP ratio could be observed. Research and development in Lithuania is funded mainly from budgetary resources, and the spending structure is dominated by basic research expenditures, which does not directly influence the financial results of economic entities. This situation can be partly explained by institutional weakness. The National Innovation System of Lithuania is hardly effective. However, it should be noted that in recent years a number of strategic documents have been published in which the need to raise the awareness of the importance of innovative behaviour of both individuals and the society was emphasised, and which proposed specific forms of support for innovation. Key words: innovation, investment in R&D 1 Dr Alina Grynia Wydział Ekonomiczno-Informatyczny w Wilnie, Uniwersytet w Białymstoku, grynia@uwb.edu.pl.

4 4 Alina Grynia 1. Wstęp W centrum działań strategicznych, określonych przez Radę Europejską w unijnej strategii wzrostu na najbliższe dziesięciolecie Europa 2020 znalazły się między innymi takie obszary, jak innowacyjność i nauka [Europa ]. Jednym z kluczowych zadań, jakie wynika ze strategii Europa 2020, jest zmniejszenie dystansu ekonomicznego i technologicznego między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi, a co za tym idzie, doprowadzenie wszystkich gospodarek krajów Unii Europejskiej do wysokiego poziomu konkurencyjności w wymiarze międzynarodowym. Inaczej mówiąc, jest to projekt europejski, który w założeniu jest skierowany na wspieranie innowacyjności przemysłu i transfer technologii między krajami europejskimi. Warunkiem realizacji tego zadania jest wzmocnienie potencjału badawczego gospodarek krajów UE. W każdym z ustalonych przez strategię obszarów państwa członkowskie wyznaczyły własne cele krajowe oraz opracowały dokumenty strategiczne. Postępy wdrażania celów strategii monitoruje Komisja Europejska za pomocą Innovation Union Scoreboard, która została stworzona po to, by ułatwić to zadanie. Przeprowadzana przez ekspertów analiza pomaga ocenić postępy poszczególnych krajów w zakresie innowacyjności oraz identyfikować obszary, które wymagają podejmowania działań na rzecz jej zwiększania. Celem artykułu jest ocena poziomu innowacyjności litewskiej gospodarki, wskazanie podstawowych obszarów problemowych w tej dziedzinie oraz sposobów zwiększenia innowacyjności. Do osiągnięcia założonego celu wykorzystano metodę analizy porównawczej, co pozwoliło wyodrębnić podobieństwa i różnice w polityce innowacyjnej Litwy i wiodących gospodarek Unii Europejskiej, jak również wyłonić osiągnięcia i porażki. Podstawę analizy tworzą: informacje zawarte w Europejskich Tablicach Wyników za lata , baza danych Eurostatu, Departamentu Statystyki Litwy, a także inne opracowania krajowe i zagraniczne. 2. Podstawowe pojęcia z zakresu innowacji i innowacyjności Pierwszy raz pojęcie innowacji do nauk ekonomicznych wprowadził, austriacki ekonomista, J. Schumpeter, twierdząc, iż oznacza ona: wprowadzenie nowych produktów, nowych metod produkcji, znalezienie nowych rynków, zdobycie nowych źródeł surowców oraz wprowadzenie nowej organizacji [Schumpeter 1960 s. 27]. Autor ten zauważył, że rozwój gospodarczy jest stymulowany przez innowacje, a proces zastępowania starych technologii nowymi określił mianem twórczej destrukcji. W późniejszym okresie badacze tego zagadnienia opracowali wiele innych definicji akcentujących różne aspekty tego złożonego zjawiska. Na przykład Kotler interpretował istotę innowacji z pozycji marketingu i zaproponował dosyć szerokie ujęcie tego zjawiska. Autor za innowację uznał: dobro, usługę lub pomysł, postrzegane przez kogoś jako nowe [Kotler 1994 s ]. Porter natomiast włączył do tego pojęcia: ulepszenia technologiczne, lepsze metody czy sposoby wykonywania danej rzeczy [Porter 1990 s. 45].

5 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 5 Przedstawiciele nauk o zarządzaniu również wnieśli swój wkład w definiowanie innowacji i innowacyjności. Według Druckera, innowacją jest to, co: zmienia możliwości wykorzystania danego zasobu do tworzenia bogactwa [Drucker 1992 s. 40]. Zdaniem autora, innowacja i przedsiębiorczość w takim samym stopniu są potrzebne: gospodarce, społeczeństwu i przedsiębiorstwom. Nie zmieniają one wszystkiego od podstaw, lecz wprowadzają zmiany krok po kroku w wyrobie, zasadzie postępowania. Należy zauważyć, iż współczesne definiowanie innowacji w dalszym ciągu opiera się na teorii Schumpetera, także jest ono wykorzystywane w standardach międzynarodowych. Występująca różnorodność podejść była źródłem istotnych problemów pomiaru oraz porównywalności danych o skali i zakresie innowacyjności. Dlatego w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku przez Komisję Europejską oraz OECD został opracowany tzw. Podręcznik Oslo, który zawiera opis definicji i modeli odnoszących się do innowacji oraz zasady gromadzenia i interpretacji danych na temat innowacji w układzie zapewniającym ich międzynarodową porównywalność. Według podręcznika: innowacja to wprowadzenie do praktyki nowego lub znacząco ulepszonego rozwiązania w odniesieniu do procesu, produktu (towaru lub usługi), marketingu oraz organizacji [Podręcznik Oslo 2005 s ]. Za innowacyjne uznaje się przedsiębiorstwo, które wprowadza do praktyki rozwiązania w stosunku do: procesu, produktu, marketingu i organizacji nowe na skalę światową, już stosowane przez konkurentów na świecie, ale nie stosowane jeszcze w danym kraju, stosowane już przez konkurentów na rynku krajowym, ale nie stosowane do tej pory przez to przedsiębiorstwo. Działalność innowacyjna może być prowadzona przez samo przedsiębiorstwo na jego własnym terenie (wewnątrz firmy) lub może polegać na nabyciu dóbr i usług ze źródeł zewnętrznych. Badania nad innowacjami przebiegają wielotorowo. Można wyróżnić statystykę dotyczącą nauki i techniki, poszerzoną o innowacje, statystykę działalności badawczorozwojowej (B+R), jak również statystykę obejmującą działalność innowacyjną przedsiębiorstw przemysłowych i usługowych. W syntetycznym ujęciu, o sumarycznym efekcie innowacyjności przedsiębiorstw świadczy poziom innowacyjności gospodarki. Zarówno polityka badawczo-rozwojowa, jak i innowacyjność do 2000 roku nie były traktowane w Unii Europejskiej jako priorytetowe. Reforma polityki regionalnej oraz realizacja strategii Lizbońskiej zmusiły poszczególne kraje do tworzenia strategii innowacji oraz przeznaczenia na te cele środków z funduszy strukturalnych. Do 2000 r. na Litwie również niewiele czyniono w zakresie polityki innowacyjnej. Za największe osiągnięcie z okresu uważa się przyłączenie Litwy do Piątego Ramowego Programu Badań, Rozwoju Technicznego i Prezentacji Wspólnot Europejskich jako uczestnika stowarzyszonego. W maju 2000 r. na Litwie został opracowany Program Innowacji w Biznesie, przewidujący konkretne działania skierowane na podniesienie innowacyjności litewskich przedsiębiorstw [Rozporządzenie Rządu Republiki Litewskiej 2000]. Wejście Litwy do Unii Europejskiej zapewniło bezprecedensowy napływ funduszy przeznaczonych na infrastrukturę i środowisko naturalne czy innowacje i kapitał ludzki. Badania i rozwój mogą być finansowane z trzech instrumentów finansowych polityki spójności: Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Funduszu Spójności oraz Europejskiego Funduszu Społecznego. O tym, z którego z instrumentów wsparcia można skorzystać, decyduje objęcie regionu/ /kraju celem polityki regionalnej UE, jak również rozstrzygają programy operacyjne

6 6 Alina Grynia przygotowywane na poziomie danego kraju. Na badania i rozwój we wszystkich państwach członkowskich przewidziano w latach łącznie około 86 mld EUR [Competitive European regions 2001], z czego, według danych Ministerstwa Finansów Litwy, do kraju napłynie ok. 23 mld Lt (ok. 6,6 mld EUR), [Ministerstwo Finansów Litwy 2012]. Środki z budżetu wspólnotowego zostaną przeznaczone między innymi na: B+R i innowacje w wąskim znaczeniu (na infrastrukturę, centra kompetencji, inwestycje w przedsiębiorstwa, rozwój potencjału ludzkiego, transfer technologii itd.), przedsiębiorczość (wsparcie usług dla przedsiębiorstw, samozatrudnienia i powstawanie nowych firm (start-up)), innowacyjne technologie informacyjne i komunikacyjne (usługi dla obywateli (e-health, e-government, e-learning)), usługi dla MSP (szkolenia, współpraca sieciowa), kapitał ludzki (rozwój systemów kształcenia przez całe życie, szkolenia, promocja przedsiębiorczości), [Portal Funduszy Europejskich Litwy 2012]. Rząd litewski, przygotowując się do wykorzystania środków z funduszy strukturalnych, opracował szereg dokumentów o charakterze strategicznym. W odniesieniu do sfery szkolnictwa wyższego i sfery badawczej stworzono: Białą Księgę Nauki i Technologii Litwy (2001 r.), Strategię Rozwoju Edukacji (2003 r.), Strategię Innowacyjności (2010 r.), Długookresową Strategię Nauki (2012 r.), jak również ogólnokrajowy Program Wdrażania Strategii Lizbońskiej (2008 r.), Narodową Strategię Spójności (2009 r.) czy też Narodową Strategię Rozwoju Kraju (2007 r.), Strategię Rozwoju Litwa 2030 (2011 r.) oraz Narodową Strategię Spójności na lata [Internetowy System Aktów Prawnych RL]. W wymienionych dokumentach zostały ustalone: najważniejsze kierunki polityki państwa w kontekście budowania innowacyjnej gospodarki, określone formy wspierania aktywności innowacyjnej przedsiębiorstw, wyznaczone lub powołane instytucje odpowiedzialne za realizację tych założeń. Polityka państwa w stosunku do innowacji opiera się na narodowym systemie innowacji (NSI). Jest to wyodrębniona grupa instytucji, które zapewniają rozwój i dyfuzję nowych technologii oraz formułują i realizują politykę innowacyjną państwa. Każdy z krajów posiada odrębny system NSI, mają one wiele wspólnych cech, ale także wiele odmienności. Litewski NSI ma podobną strukturę instytucjonalną, jak łotewski czy estoński. Przewodnią rolę odgrywa Sejm RL, który nad wszystkim czuwa. Po Sejmie występują: Rząd, Komisja Nauki i Technologii, Litewska Komisja Nauki oraz Litewska Akademia Nauk, po nich ministerstwa. Wiodące znaczenie przypisuje się tu Ministerstwu Edukacji i Nauki oraz Ministerstwu Gospodarki przy wsparciu Ministerstwa Finansów. Z kolejnymi graczami ministerstwa kontaktują się za pośrednictwem różnego rodzaju: agencji, centrów, parków technologicznych i instytutów [Skirtingų nacionalinių 2011]. 3. Litwa na tle krajów UE, według wskaźników European Innovation Scoreboard 2011 Do międzynarodowych porównań innowacyjności gospodarek używa się szeregu wskaźników ujętych w zbiorczych indeksach, na podstawie których są tworzone rankingi. Tego typu rankingiem, najczęściej przywoływanym w literaturze ekonomicznej,

7 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 7 jest European Innovation Scoreboard (Europejska Tablica Wyników), który pojawiał się corocznie od 2001 roku do 2010 roku. Poczynając od 2011 r., ukazuje się nowa wersja tego rankingu pt.: Innovation Union Scoreboard (IUS), którą stworzono po to, by lepiej monitorować postępy wdrażania celów strategii Europa Na indeks ogólny Summary Innovation Index (SII) składa się 8 grup wskaźników podzielonych na trzy kategorie: czynniki sprzyjające (enablers) kapitał ludzki, możliwości pozyskania finansowania z rynku lub wsparcia państwa dla innowatorów, a także jakość, otwartość i atrakcyjność krajowego systemu badań; działalność firm (firm activities) inwestycje firm w innowacje, współpraca z innymi podmiotami oraz tworzenie własności intelektualnej; wyniki (outputs) liczebność innowatorów, efekty gospodarcze innowacji. Z opublikowanej przez Komisję Europejską Unijnej Tablicy Wyników Innowacyjności za rok 2011 (Innovation Union Scoreboard 2011) wynika, że liderami w tej dziedzinie pozostają państwa skandynawskie oraz Niemcy, a z nowych członków Wspólnoty wyróżniają się: Słowenia, Cypr i Estonia. Litwa natomiast plasuje się na końcu rankingu (25. miejsce), gorzej zostały ocenione tylko Bułgaria i Łotwa (Rysunek 1.). RYSUNEK 1. Klasyfikacja państw UE pod względem innowacyjności, według wskaźników SII, w 2011 roku 0,8 0,755 0,7 0,621 0,6 0,5 0,441 0,539 Liderzy innowacji 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,23 0,255 Innowatorzy o skromnych wynikach 0,34 Umiarkowani innowatorzy Kraje doganiające liderów LV BG LT RO PL SK MT GR HU ES CZ PT IT EE CY SI UE FR IE LU AT NL UK BE FI DE DK SE Źródło: [Innovation Union Scoreboard 2011, dokument elektroniczny, s.12]. Autorzy opracowania podzielili wszystkie kraje unijne na 4 grupy: liderzy innowacji (4 kraje): osiągają najlepsze wyniki i najwyższe wartości SII. Na czele w tej grupie znalazły się: Szwecja, po niej Dania, Niemcy i Fin-

8 8 Alina Grynia landia. Wszystkie te kraje uzyskują wyniki znacznie powyżej średniej dla UE-27 (o co najmniej 20%); kraje doganiające liderów (10 krajów): osiągają wyniki zbliżone do średniej unijnej, czyli: Belgia Wielka Brytania, Holandia, Austria, Luksemburg, Irlandia, Francja, Słowenia, Cypr i Estonia. Dla tej grupy krajów wartość SII przekracza średnią UE-27 o mniej niż 20% lub jest o nie więcej niż 10% poniżej tej średniej; umiarkowani innowatorzy (9 krajów): osiagają wyniki poniżej średniej dla UE-27, w przedziale od 10% do 50%. Do tej grupy zaliczono państwa śródziemnomorskie oraz kraje Europy Środkowej: Włochy, Portugalię, Czechy, Hiszpanię, Węgry, Grecję, Maltę, Słowację i Polskę; innowatorzy o skromnych wynikach (4 kraje): wyniki osiągane przez cztery kraje Europy Środko-Wschodniej: Bułgarię, Litwę, Łotwę i Rumunię plasują się znacznie poniżej średniej dla UE-27 (o 50% i więcej). Litwę zakwalifikowano do grupy innowatorów o skromnych wynikach, a wartość wskaźnika SII dla tego kraju jest o ok. 53% niższa niż średnia unijna i o ponad 66% niż dla najbardziej innowacyjnej gospodarki Szwecji. Zresztą, jak wynika z danych zawartych w tabeli 1., w latach wartość, wyżej wymienionego, wskaźnika wahała się od 0,242 do 0,272 (Tabela 1.). TABELA 1. Pozycja Litwy w Tablicach Innowacyjności względem UE oraz Szwecji Syntetyczny Wskaźnik Innowacyjności SII UE 0,42 0,45 0,517 0,526 0,526 0,533 0,539 Litwa 0,27 0,27 0,265 0,272 0,242 0,258 0,255 Szwecja 0,72 0,73 0,746 0,767 0,753 0,766 0,755 Miejsce w rankingu krajów UE Litwa Szwecja Źródło: [European Innovation Scoreboard ; Innovation Union Scoreboard 2011, dokument elektroniczny]. Najlepszą pozycję Litwa zajmowała w pierwszych dwóch latach badanego okresu, natomiast poczynając od 2007 r. wskaźnik SII tracił na wartości, a kolejne kraje spychały Litwę na koniec zestawienia. W 2006 r. Litwa znajdowała się w grupie nowych krajów członkowskich, obok Cypru i Malty, a takie kraje, jak: Węgry, Polska, Portugalia i Słowacja lokowały się w rankingu niżej. W kolejnych zestawieniach Litwa powoli przemieszczała się na koniec, tymczasem, wyżej wymienione, kraje polepszały swoją pozycję i zajmowały wyższe miejsca. Można więc mówić o tendencji spadku innowacyjności Litwy w ciągu ostatnich pięciu lat. W Innovation Union Scoreboard 2011 odnotowano, że niemal wszystkie państwa członkowskie zwiększyły swoją innowacyjność w ostatnim roku, w tym i Litwa, chociaż bardzo nieznacznie w porównaniu nawet z takimi nowymi krajami UE, jak Estonia czy Słowenia.

9 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 9 Pogłębiona analiza wskaźników z ośmiu obszarów pokazuje, że względnie mocnymi stronami Litwy w zakresie innowacyjności są zasoby ludzkie oraz finansowanie i wsparcie [Innovation Union Scoreboard 2011 s ]. W kategorii kapitału ludzkiego w dwóch obszarach Litwa uzyskała noty wyższe od średnich w UE, są to wskaźniki dotyczące odsetka osób z wykształceniem wyższym i ponadpodstawowym (odpowiednio: 8. i 6. miejsce w zestawieniu UE-27). Stosunkowo niezłą, 14. pozycję, osiągnęła również w zakresie finansowania nakładów na B+R ze środków publicznych oraz przedsiębiorstw na działalność innowacyjną (z wyłączeniem B+R) liczoną jako % obrotów (13. pozycja). Z kolei, silny spadek innowacyjności dotyczył kategorii efektów ekonomicznych, gdzie za najbardziej problemowe obszary są uważane obszary sprzedaży licencji za granicę (ostania pozycja w zestawieniu UE 27.) oraz eksport naukochłonnych usług (26. pozycja). W kategorii własności intelektualnej także odnotowano bardzo niskie wyniki (26. pozycja). Szczególnie wiele do nadrobienia pozostaje w zakresie liczby europejskich zgłoszeń patentowych oraz nowych, wspólnotowych wzorów użytkowych. Po za tym, odnotowano: niski udział doktorantów spoza UE, niedostateczną liczbę publikacji naukowych we współpracy sektora publicznego i prywatnego, niski odsetek MSP wprowadzających innowacje marketingowe lub organizacyjne, niski udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie oraz zatrudnienia w naukointensywnych działach przetwórstwa przemysłowego i usług [Innovation Union Scoreboard 2011]. Warto zauważyć, że ostatnia Unijna Tablica Wyników bazuje na wskaźnikach z lat , a nawet , przez co zarówno oddziaływanie kryzysu, jak i polityki innowacyjnej Litwy z ostatnich lat zostały w niej uwidocznione w ograniczonym zakresie. Należy się spodziewać, iż podjęte przez Rząd działania wpłyną na poprawę wskaźników innowacyjności i zostaną pozytywnie ocenione przez ekspertów w kolejnych edycjach raportów. 4. Nakłady na badania i rozwój na Litwie Analiza innowacyjności gospodarki litewskiej skłania do przyjrzenia się głównym determinantom innowacyjności, jakimi, niewątpliwie, są nakłady na działalność B+R oraz ich struktura. Nakłady na działalność badawczą i rozwojową w krajach członkowskich UE obrazuje wskaźnik GERD (Gross Domestic Expenditure on Research and Development Activity). Na jego podstawie można wnioskować w równej mierze o znacznym zróżnicowaniu poziomu tych nakładów w ugrupowaniu UE, o sposobach ich zwiększenia, jak i o korzyściach wynikających z tego tytułu dla kraju. W tabeli 2. są zamieszczone dane dotyczące wysokości nakładów na B+R na Litwie oraz w Unii Europejskiej w latach

10 10 Alina Grynia TABELA 2. Nakłady na B+R na Litwie oraz w UE, w relacji do PKB, w latach Wyszczególnienie Nakłady ogółem, mln LT Nakłady ogółem na B+R (jako % PKB) Litwa UE Różnica w p.p. 542,0 0,75 1,82-1,07 657,8 0,79 1,85-1,06 803,1 0,81 1,85-1,04 890,1 0,8 1,92-1,12 771,6 0,84 2,02-1,18 758,2 0,8 2,01-1,21 974,3 0,92 2,03-1,11 Różnica ,3 + 0,17 + 0,21 - Źródło: [Departament Statystyki Litwy ]. Z zamieszczonych powyżej informacji wynika, że w latach nakłady, mierzone w mln LTL, systematycznie wzrastały z 542 mln LT do 890,1 mln LT, wzrost o 348 mln LT. Tymczasem w kolejnych dwóch latach odnotowano spadek nakładów na B+R do 758 mln LT, co wiązało się ze spadkiem wartości PKB w czasie kryzysu gospodarczego. W ostatnim roku badanego okresu tendencja ta została przełamana i nakłady wyniosły 974 mln LT, co było największą wartością tego wskaźnika za ostatnie 14 lat. Wydatki na działalność badawczo-rozwojową na Litwie w 2011 r. nominalnie były wyższe o 398% w porównaniu z 1998 r. i o ponad 28% w porównaniu z rokiem poprzednim. Natomiast, w ujęciu relatywnym, wzrost ten był mniej imponujący. W całym badanym okresie nakłady na B+R systematycznie zwiększały się z 0,75% w relacji do PKB w 2005 r. do 0,92% w 2011 r., co zaowocowało wzrostem o 0,17 p.p. w skali ostatnich sześciu lat i o 0,38 p.p. w porównaniu z 1998 rokiem. Nakłady na B+R, w odniesieniu do krajów UE, odznaczały się w omawianym okresie tendencją systematycznego wzrostu z 1,82% w relacji do PKB w 2005 r. do 2,03% w 2011 roku. W ciągu sześciu lat krajach UE wystąpił wzrost nakładów na badania i rozwój o 0,21 p.p., czyli skala zmian była większa o 0,04 p.p. w porównaniu z tą, jaka miała miejsce na Litwie. Mimo odnotowanego wzrostu nakładów na badania i rozwój, analizowany wskaźnik na Litwie w całym badanym okresie był ponad dwukrotnie niższy od średniego w UE. Przy zaobserwowanym, niższym tempie wzrostu nakładów dystans między wielkością nakładów na B+R w relacji do PKB na Litwie i UE narastał z 1,07 p.p. w 2005 r. do 1,11 p.p. w 2011 roku (Rysunek 2.). Odnosząc wartość wydatków na działalność B+R do PKB, zaobserwowano wyraźną różnicę pomiędzy tymi wartościami dla państw starej unii i jej nowych członków. Intensywność wydatków na sferę B+R była największa w Finlandii i Szwecji, przeznaczających na ten cel blisko 4% PKB (odpowiednio: 3,78% i 3,37% w 2011 r.). Litwa mieściła się pod tym względem w 2011 r. na odległym 19. miejscu w UE, wyprzedzając jedynie: Polskę (0,77% w 2011 r.), Maltę (0,73%), Łotwę (0,7%), Słowację (0,68%) oraz Cypr (0,48%) i Rumunię (0,48%), [Eurostat Database ].

11 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 11 RYSUNEK 2. Porównanie nakładów na B+R na Litwie i w UE, w latach , w % PKB 2,5 2 1,82 1,85 1,85 1,92 2,02 2,01 2,03 1,5 1 0,75 0,79 0,81 0,8 0,84 0,8 0,92 0,5 0-0, ,5-1,07-1,06-1,04-1,12-1,18-1,21-1,11 Litwa UE Różnica Źródło: na podstawie danych z tabeli 2. Podsumowując powyższe rozważania, można stwierdzić, iż nakłady na badania i rozwój w relacji do PKB na Litwie w 2011 r. były ponad czterokrotnie niższe niż w Finlandii oraz ponad dwukrotnie niższe niż dla całego ugrupowania Unii Europejskiej. Pozytywne jest jednak to, iż wyżej wymieniony wskaźnik w analizowanym okresie wzrósł o 0,17 punktów procentowych. 5. Źródła finansowania nakładów na B+R Za najczęściej wskazywane przyczyny zjawiska zbyt niskich nakładów na B+R na Litwie uważa się niedostateczny związek nauki ze sferą przedsiębiorczości oraz słabe zainteresowanie przedsiębiorstw prowadzeniem prac badawczo-rozwojowych [Inovacijų versle 2007 s ]. W poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, dlaczego nakłady na B+R na Litwie są znacznie niższe niż dla UE, pomocne będą dane zamieszczone w tabeli 3., które obrazują strukturę sektorową finansowania wydatków na badania i rozwój na Litwie oraz w UE w latach W statystykach Eurostatu, jak również w statystykach litewskich, podmioty te dzieli się na pięć grup: sektor przedsiębiorstw, sektor rządowy, sektor szkolnictwa wyższego, sektor non-profit oraz sektor zagraniczny (instytucje i organizacje międzynarodowe).

12 12 Alina Grynia TABELA 3. Sektorowa struktura finansowania wydatków na B+R na Litwie oraz w UE, w latach Wyszczególnienie Udział sektora rządowego w nakładach na B+R (% ogółu) - Litwa - UE - różnica w p.p. Udział sektora przedsiębiorstw w nakładach na B+R (% ogółu) - Litwa - UE - różnica w p.p. Udział sektora szkolnictwa wyższego w nakładach na B+R (% ogółu) - Litwa - UE - różnica w p.p. Udział sektora non-profit w nakładach na B+R (% ogółu) - Litwa - UE - różnica w p.p. Udział środków zagranicznych w nakładach na B+R (% ogółu) - Litwa - UE-27 - różnica w p.p. Źródło: [Eurostat Database ]. 62,7 34,4 +28,3 20,8 54,2-33,4 5,7 0,8 +4,9 0,2 1,6-1,4 10,5 9,1 +1,4 53,6 33,5 +20,1 26,2 55,1 28,9 5,3 0,9 +4,4 0,5 1,7-1,2 14,3 8,8 +5,5 46,9 33,2 +13,7 32,8 55,0-22,2 0,2 0,9-0,7 0,6 1,7-1,1 19,6 9,2 +10,4 54,6 33,7 +20,9 29,3 54,9-25,6 0,3 1,0-0,7 0,3 1,6-1,3 15,5 8,8 +6,7 52,7 34,8 +17,9 30,8 54,1-23,3 3,2 1,0 +2,2 0,3 1,6-1,3 13,0 8,5 +4,5 46,0 34,6 +11,4 32,4 53,9-21,5 1,5 0,9 +0,6 0,2 1,6-1,4 19,9 8,9 +11,0 Analiza zmian struktury podmiotowej nakładów na B+R na Litwie w badanych latach pozwala zauważyć, że podstawowy ciężar finansowania działalności badawczo-rozwojowej spoczywa na sektorze rządowym. Udział tego sektora w ogóle wydatków kształtował się na poziomie ponad połowy lub blisko połowy ogółu środków przeznaczanych na B+R w poszczególnych latach od 42,3% w 2011 r. do 62,7% w 2005 roku. Porównanie wysokości tego wskaźnika na początku badanego okresu i w ostatnim roku upoważnia do stwierdzenia, że udział tego sektora w ogóle wydatków systematycznie maleje, a różnica stanowi 20,4 p.p. Pozostałe dwa sektory sektor zagranicznych instytucji i sektor przedsiębiorstw również odnotowały zmiany udziałów w finansowaniu nakładów na B+R w analizowanym okresie. W 2005 r. z sektora przedsiębiorstw pochodziło ok. 21% ogółu wydatków, w kolejnych latach udział ten systematycznie wzrastał i w latach: 2007 oraz 2010 przekraczał poziom 32%. W ostatnim roku miał miejsce spadek tego wskaźnika do 28%. Tym niemniej, porównanie wysokości udziału sektora przedsiębiorstw w finansowaniu wydatków na B+R w 2005 r. i 2010 r. uwidacznia tendencję wzrostu znaczenia tego sektora, zmiana wynosi 7,3 p.p. Jeżeli chodzi o środki pochodzące z in- 42, , , ,2 1,6-1,4 28,4 - -

13 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 13 stytucji zagranicznych, to można powiedzieć, iż jest to sektor, którego udział rósł bardzo dynamicznie. Jeśli na początku badanego okresu środki pochodzące z tego źródła w ogólnych wydatkach na B+R stanowiły 10,5%, to już w 2011 r. 28,4%, co świadczy o wzroście na poziomie 17,9 p.p. W przeważającej większości są to środki, które uzyskała Litwa z funduszy strukturalnych UE na realizację różnorodnych projektów, w tym i podnoszących innowacyjność. Finansowanie pochodzące z sektora szkolnictwa wyższego na Litwie było mało znaczące, z wyraźną tendencją spadkową w badanych latach: z 5,7% ogółu wydatków w 2005 r. do 1% wydatków w 2011 r. Nieco inną strukturę podmiotową finansowania wydatków na działalność badawczorozwojową można zaobserwować w krajach Unii Europejskiej. Analiza średnich wartości dla UE pozwala zauważyć, iż ponad połowa nakładów na B+R realizuje się w ramach sektora przedsiębiorstw. Udział tego sektora w finansowaniu wahał się od 55,1% w 2006 r. do 53,9% w 2011 r. W takich krajach, jak: Finlandia, Niemcy czy Dania udział przedsiębiorstw w finansowaniu działalności badawczo-rozwojowej kształtował się na poziomie 61-66% ogółu nakładów. Kolejne miejsce, z punktu widzenia roli w rozwoju działalności badawczo-rozwojowej w UE, zajmował sektor rządowy, którego udział również stosunkowo stabilnie utrzymywał się na poziomie 33%-34% ogółu nakładów. Znacznie mniejsze znaczenie w tym zakresie stanowiło finansowanie B+R realizowane w ramach sektora zagranicznego, średniorocznie na poziomie ok. 9%. Najmniejszą rolę w finansowaniu nakładów na B+R w krajach UE odgrywał sektor nonprofit oraz sektor szkolnictwa wyższego, których udział w badanych latach nie przekroczył średnio 1,6% w przypadku sektora non-profit oraz 1% w przypadku sektora szkolnictwa wyższego. Porównanie struktury wydatków na działalność badawczo-rozwojową na Litwie oraz w UE w 2010 roku (późniejsze dane są niedostępne dla UE) przedstawia rysunek 3. Zestawienie to pozwala wyciągnąć następujące wnioski: 1. Sektorowa struktura wydatków na B+R na Litwie odbiega od tej, która dominuje w całym ugrupowaniu UE. Przeciętnie 54% nakładów na B+R w krajach UE w 2010 r. realizowano w ramach sektora przedsiębiorstw. Natomiast na Litwie dominującą pozycję w tym zakresie zajmował sektor rządowy, z którego pochodziła blisko połowa nakładów. Drugim, z kolei, sektorem w krajach UE był sektor rządowy (ok. 35% ogółu wydatków), zaś na Litwie sektor przedsiębiorstw (ponad 32%). Następnym sektorem w obu przypadkach był sektor instytucji zagranicznych, które na Litwie sfinansowały blisko 20% wszystkich poniesionych w 2010 r. nakładów, tymczasem dla ogółu krajów UE wskaźnik ten zbliżał się do 9,0%. Pozostałe sektory miały znikomy udział w finansowaniu nakładów zarówno w UE, jak i na Litwie; 2. Model finansowania sfery B+R na Litwie daleko odbiega od wzorca wyznaczonego w dokumentach strategicznych UE oraz Strategii Innowacyjności Litwy, zgodnie z którymi 2/3 środków na ten cel powinno pochodzić z funduszy prywatnych, a tylko 1/3 z publicznych. Analiza wykazała stosunkowo niewielki udział środków przedsiębiorstw w nakładach na B+R (1,6 krotnie mniej niż średnio w UE). Wobec niedostatecznego finansowania ze środków przedsię-

14 14 Alina Grynia biorstw, 46% nakładów na B+R pokryły w 2010 r. środki budżetowe, co oznaczało udział ponad 1,3-krotnie wyższy od przeciętnego w UE-27. Większe niż na Litwie uzależnienie finansowania sfery B+R od środków budżetowych notowano w UE, według ostatnich dostępnych danych, jedynie na: Cyprze 68,3%, w Polsce 60,9%, Rumunii 54,4% i Słowacji 49,6%. RYSUNEK 3. Sektorowa struktura finansowania wydatków na B+R w UE oraz na Litwie w 2010 roku, % udziału UE 34,6 53,9 8,9 2,6 Litwa 46 32,4 19,9 1,7 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Sektor rządowy Sektor przedsiębiorstw Środki zagraniczne Pozostałe Źródło: na podstawie danych z tabeli Rodzaje prowadzonych badań Niski udział podmiotów gospodarczych w finansowaniu prac naukowo-badawczych na Litwie może wynikać zarówno z braku środków, jak i z tego, że nie odpowiadają one potrzebom i oczekiwaniom prywatnych przedsiębiorstw. Istotne zatem w tym kontekście jest to, na jakie cele są przeznaczane nakłady, tzn. jakiego rodzaju badania naukowe są prowadzone, co bezpośrednio wiąże się z praktycznymi efektami tych badań. Prace prowadzone w ramach badań naukowych są dzielone na trzy grupy: badania podstawowe, badania stosowane oraz prace rozwojowe. Departament Statystyki Litwy do badań podstawowych zalicza prace prowadzone w celu zdobycia nowej wiedzy na temat zjawisk i zauważalnych faktów, które mają charakter eksperymentalny lub teoretyczny, nie są one podejmowane z myślą ich wykorzystania w praktyce. Podobnie badania stosowane są prowadzone w celu zdobywania nowej wiedzy, lecz, w odróżnieniu od poprzednich, są ukierunkowane na konkretny, praktyczny cel. Ostatni rodzaj

15 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 15 prac badawczych prace rozwojowe są określane jako prace prowadzone w sposób systematyczny i bazujące na zdobytej wiedzy i doświadczeniach praktycznych. Celem tych badań jest: wytworzenie nowych materiałów i produktów, urządzeń, usług, wdrożenie nowych procesów czy systemów lub istotne usprawnienie tych, które już są wytworzone i wdrożone [Research and Development 2012 s. 8-9]. Najbardziej pożądanym dla danej gospodarki rodzajem prac badawczych, jak wynika już z samej definicji, są prace rozwojowe. W literaturze przedmiotu są one charakteryzowane jako miernik tzw. bliskości do rynku działalności B+R w danym kraju. Znaczące są także badania stosowane. Zdaniem Hellera i Bogdańskiego, im większy udział badań stosowanych i rozwojowych w ogóle prowadzonych B+R, tym większa szansa na to, że wyniki tych prac znajdą swe praktyczne zastosowanie w produkcji i usługach oraz przyczynią się do podniesienia innowacyjności gospodarki [Heller, Bogdański 2005 s ]. Analiza struktury nakładów na B+R na Litwie pozwala ustalić stopień powiązania nauki ze sferą produkcji i odpowiedzieć na pytanie, czy badania prowadzone przez litewskie jednostki badawcze pokrywają się z potrzebami sektora produkcji i usług. Strukturę nakładów na B+R, w ujęciu rodzajowym, przedstawia tabela 4. TABELA 4. Struktura nakładów na B+R na Litwie, według rodzajów prowadzonych badań, % ogółu nakładów 2005* 2006* Różnica , p.p. Badania podstawowe 34,6 32,3 30,8 33,7 35,0 33,6 38,2 +3,6 Badania stosowane 36,4 38,7 37,1 39,0 35,8 36,2 35,2-1,2 Prace rozwojowe 29,0 29,0 32,1 27,3 29,2 30,2 26,6-2,4 Nakłady ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 - Objaśnienie: * obliczenia własne na podstawie danych Departamentu Statystyki Litwy. Źródło: [Research and Development 2012 s. 43]. Powyższe informacje pokazują, iż w całym badanym okresie dominowało finansowanie badań podstawowych i stosowanych, na które w 2005 r. wydano łącznie 71% nakładów, natomiast w 2011 r. wskaźnik ten wzrósł do 73,4% (wzrost o 2,4 p.p.). Porównanie struktury nakładów dla 2005 r. i 2011 r. uwidacznia również, że udział najbardziej pożądanych prac rozwojowych znacznie zmalał w ciągu siedmiu lat, aż o 2,4 p.p. Podobna sytuacja miała miejsce także w przypadku drugich, co do ważności z punktu widzenia innowacyjności gospodarki badań, badań rozwojowych, których udział w badanym okresie również zmalał o 1,2 p.p. Natomiast wzrosło finansowanie badań podstawowych z 34,6% w 2005 r. do 38,2% w 2011 roku. Należy przyznać, iż w poszczególnych latach badanego okresu struktura nakładów nieco różniła się, lecz można zauważyć niektóre prawidłowości. Do 2010 r. finansowanie na badania stosowane przewyższało wydatki na badania podstawowe. W latach 2006 i 2008 różnica udziałów w ogólnych nakładach kształtowała się na

16 16 Alina Grynia poziomie 6-5 p.p. na korzyść badań stosowanych. Tymczasem w 2009 r. różnica ta zmalała do 0,8 p.p. w skali roku, a w 2011 r. wydatki na badania podstawowe były wyższe od wydatków na badania stosowane o 3 p.p. Trudno oczywiście powiedzieć, czy taka struktura utrzyma się i w 2012 r., ale można to uznać za bardzo niebezpieczną tendencję. Jeżeli chodzi o prace rozwojowe, to tu również uwidaczniają się duże wahania udziałów tych środków w ogólnych nakładach od 32,1% w 2007 r. do 27,3% w 2010 r. Tym niemniej, w ostatnim roku badanego okresu udział tego rodzaju prac zmalał o 3,6 p.p. w porównaniu z 2010 r. oraz o 2,4 p.p. w odniesieniu do 2005 roku. Stąd można mówić, iż w badanym okresie miał miejsce spadek udziału badań rozwojowych i stosowanych na rzecz badań podstawowych. Badacze powyższej problematyki wskazują, iż w najbardziej rozwiniętych krajach świata istnieją dwa wzorce w kształtowaniu się proporcji pomiędzy poszczególnymi rodzajami nakładów. Pierwszy model przewiduje najwyższe nakłady na prace rozwojowe, nieco mniejsze na badania stosowane i znacznie mniejsze na podstawowe. Takie rozdysponowanie środków finansowych można zaobserwować w Szwecji, we Francji, w: Norwegii, Holandii czy Irlandii. Drugi model bazuje na największych nakładach na badania stosowane, nieco większych na prace rozwojowe oraz znacznie większych niż na podstawowe. Wzorzec ten, w kształtowaniu się proporcji pomiędzy nakładami, jest charakterystyczny dla: Portugalii, Austrii czy Włoch [Heller, Bogdański 2005 s. 70]. Jak wynika z przytoczonych powyżej danych, struktura nakładów na B+R na Litwie, według rodzaju prowadzonych badań, nie mieści się w żadnym z tych modeli. Do 2010 r. najwięcej środków przeznaczano na badania stosowane, nieco mniej na podstawowe i najmniej na prace rozwojowe, co, chociaż częściowo, przypominało drugi z opisanych modeli i rokowało dalsze przesunięcie ciężaru wydatków z prac podstawowych na procesowe. Ostatni rok zaś odsunął, istniejący na Litwie, wzorzec jeszcze dalej od istniejących w krajach rozwiniętych, przenosząc środek ciężkości na badania podstawowe. Przyczyn takiej kolei rzeczy można upatrywać w niedoskonałości polityki innowacyjnej, a konkretnie w nieodpowiednim planowaniu wydatków i monitorowaniu realizacji założeń Strategii Innowacyjności Litwy Dodatkowo za tym przemawiają, zaobserwowane powyżej, duże wahania proporcji w obrębie poszczególnych rodzajów badań w dalszych latach. Z drugiej strony, trudno spodziewać się, iż kształtowanie się proporcji pomiędzy poszczególnymi rodzajami nakładów szybko się poprawi. Wniosek ten można wyciągnąć na podstawie tego, że ciężar finansowania prac badawczo-rozwojowych na Litwie niemal w 50% ponosi państwo, a więc i w strukturze będą dominowały nakłady na prace teoretyczne, nie mające praktycznego zastosowania. Dopóki nakłady przedsiębiorstw będą utrzymywać się na niskim poziomie, tendencja polaryzacji nakładów może pogłębiać się. 7. Podsumowanie Patrząc na całościowy obraz procesów postępu technicznego, zachodzących na Litwie w okresie , należy przyznać, że jest on niejednoznaczny. W badanym okresie występowały zarówno pozytywne, jak i negatywne tendencje. Jednocześnie niektóre pozytywne tendencje załamały się wraz ze spowolnieniem tempa wzrostu całej gospodarki.

17 Miejsce Litwy w innowacyjnej gospodarce europejskiej 17 Na podstawie przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski: 1. W nawiązaniu do wysokości nakładów na B+R można powiedzieć, iż wartość środków, przeznaczanych na badania i rozwój, jest niewystarczająca, o czym świadczy wysokość wskaźnika nakładów w odniesieniu do PKB. Luka innowacyjna, mierzona wysokością wydatków na B+R w relacji do PKB, w stosunku do UE-27 kształtowała się na poziomie: 1,1-1,2 p.p. i w badanym okresie wzrosła o 0,04 p.p. Dystans do liderów miał w 2011 r. znacznie większe wartości: 2,86 p.p. w przypadku Finlandii oraz 2,45 p.p. w porównaniu ze Szwecją. Pozytywne jest jednak to, iż, wyżej wymieniony, wskaźnik w analizowanym okresie wzrósł o 0,17 p.p.; 2. Niekorzystna jest struktura finansowania B+R w ujęciu podmiotowym. Podstawowym źródłem finansowania są środki budżetowe, które stanowią blisko połowę ogółu ponoszonych nakładów. Udział natomiast nakładów pozabudżetowych, chociaż systematycznie wzrasta, to nadal pozostaje na stosunkowo niskim poziomie w porównaniu z krajami skandynawskimi czy Niemcami. Charakterystyczne dla Litwy jest duże znaczenie środków pochodzących z funduszy strukturalnych, w 2011 r. udział sektora przedsiębiorstw oraz sektora środków zagranicznych w finansowaniu nakładów na B+R był równoznaczny i stanowił po ok. 28% ogółu finansowania w tym roku; 3. Stosunkowo niekorzystna jest także struktura finansowania B+R w ujęciu rodzaju prowadzonych badań naukowych. Dominuje bowiem finansowanie badań podstawowych, których udział w badanym okresie wzrósł o 2,4 p.p., natomiast zarówno nakłady na badania stosowanie, jak i prace rozwojowe spadały. Szczególnie niezadowalająca sytuacja miała miejsce w 2011 r., gdy wydatki na badania podstawowe przewyższyły wydatki na badania stosowane o 3 p.p., zaś nakłady na prace rozwojowe zmalały o 3,6 p.p. w stosunku do roku poprzedniego. Tendencja ta jest bardzo niebezpieczna i pozostaje tylko mieć nadzieję, iż nie utrwali się w kolejnych latach; 4. Przyczyn niskiego poziomu innowacyjności gospodarki litewskiej należy upatrywać nie tylko w niedostatecznych nakładach na B+R i niekorzystnej ich strukturze, ale również w słabości instytucjonalnej. Litewscy eksperci wskazują, iż obecny system NSI Litwy jest nieefektywny, zwracają uwagę na długą drogę pomiędzy rzeczywistymi twórcami (personelem B+R) zatrudnionymi w przedsiębiorstwach i szkołach wyższych a decydentami [Leichteris, Stumbrytė 2008 s ]. Zdaniem innych badaczy, istnieje nadmiar instytucji pośrednio tylko związanych z działaniem NSI, co stwarza pewnego rodzaju szum informacyjny. Co więcej, w przypadku Litwy ma miejsce pełna centralizacja uprawnień decyzyjnych, jako instytucja nadrzędna występuje tu Sejm RL, co istotnie hamuje dynamikę działań całego NSI [Szajt 2009 s. 65].

18 18 Alina Grynia Literatura Competitive European regions through research and innovation. Practical guide to EU funding opportunities for research and innovation, European Commission, REV 1 30/09/2008, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/fp7/ /docs/practical-guide-eufunding_en.pdf, data wejścia: ]. Departament Statystyki Litwy, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ /lt/pages/view/?id=1209, data wejścia: ]. Drucker P. F Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa. Europa Komisja Europejska, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ data wejścia: ]. European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ final.pdf, data wejścia: ]. Eurostat Database, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ data wejścia: ]. Heller J., Bogdański M Nakłady na badania i rozwój w Polsce na tle wybranych państw europejskich, Studia Regionalne i Lokalne, nr 4(22). Innovation Union Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ /files/ius-2011_en.pdf, data wejścia: ]. Inovacijų versle plėtra: strateginiai prioritetai ir veiksmai 2007, Lietuvos Inovacijų Centras, Vilnius. Internetowy System Aktów Prawnych RL, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ data wejścia : ]. Kotler Ph Marketing. Analiza, planowanie, wdrażanie i kontrola, Warszawa. Leichteris E., Stumbrytė G Lietuvos MTEP politika: atliktų ekspertinių studijų apžvalga ir ekspertų rekomendacijos, ŠMM, Vilnius. Ministerstwo Finansów Litwy, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ /web/finmin/lietuvos_dalyvavimas_eb_programose, data wejścia: ]. Podręcznik Oslo: Zasady gromadzenia i interpretacji danych dotyczących innowacji 2005, wydanie trzecie, wspólna publikacja OECD i Eurostat, dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ OSLO.pdf, data wejścia: ]. Portal Funduszy Europejskich, dok. elektroniczny, tryb dostępu: [ / /lt/, data wejścia: ]. Porter M.E The Competetive Advantage of Nations, London. Research and Development Activities in Lithuania 2012, Statistics Lithuania, Vilnius. Rozporządzenie Rządu Republiki Litewskiej z dn , Nr 528. Schumpeter J Teoria rozwoju gospodarczego, Warszawa. Szajt M Narodowy System Innowacji w Polsce na tle innych działających w Europie, [w:] Innowacyjność w skali makro i mikro, B. Kryk, K. Piech (red. nauk.), Warszawa.

19 OPTIMUM. STUDIA EKONOMICZNE NR 6 (60) 2012 Vol. 2 Justyna LUCZYŃSKA 1 WPŁYW APLIKACJI ŚRODKÓW UNII EUROPEJSKIEJ NA PERSPEKTYWY ROZWOJU KAPITAŁU LUDZKIEGO LITWY Streszczenie Celem artykułu jest zbadanie perspektyw rozwoju kapitału ludzkiego Litwy, dzięki aplikacji środków unijnych. Środki na ten cel Litwa uzyskiwała w dwóch okresach, obejmujących lata: oraz Artykuł zawiera analizę najważniejszych dokumentów, określających wykorzystanie funduszy unijnych na rozwój kapitału ludzkiego, między innymi: Narodowego Planu Rozwoju , Strategii Litwy na wykorzystanie funduszy strukturalnych UE na realizację celu konwergencji w latach oraz Programu Rozwoju Zasobów Ludzkich Na zakończenie szczegółowo opisano wyniki sprawozdań z realizacji projektów. Słowa kluczowe: Unia Europejska, Litwa, rozwój zasobów ludzkich IMPACT OF EUROPEAN UNION FUNDS ON DEVELOPMENT PROSPECTS OF HUMAN CAPITAL IN LITHUANIA The aim of this paper is to analyse the prospects of the Lithuanian human capital development with the help of EU funds application. For this purpose, Lithuania received EU funds in two periods: and The paper contains an analysis of the most important documents specifying the use of EU funds for the development of human capital: the Lithuanian National Development Plan , the Lithuanian Strategy for the use of European Structural Assistance , and the Programme for the Development of Human Resources for The author concludes the paper with a detailed presentation of the results of the implementation of the projects. Key words: European Union, Lithuania, human resources development 1. Wstęp Wiek XX utwierdził ekonomistów w przekonaniu, że kapitał ludzki jest jednym z głównych czynników rozwoju gospodarczego. Znaczenie inwestycji w kapitał ludzki dostrzegało wielu znanych badaczy, m.in.: T. W. Schultz, G. Becker, A. Marshall. Ostatni z nich w następujący sposób pisał o tym: Spośród wszystkich kapitałów właśnie kapitał zainwestowany w ludzkie życie jest najwartościowszy [Becker 1975]. Z kolei, T. W. Schultz uważał, że inwestycje w kapitał ludzki mają ogromne znaczenie w skali makroekonomicz- 1 Dr Justyna Luczyńska Wydział Ekonomiczno-Informatyczny w Wilnie, Uniwersytet w Białymstoku, j.luczynska@uwb.edu.pl.

20 20 Justyna Luczyńska nej. Pisał: Wzrost poziomu wykształcenia całego społeczeństwa decyduje o szybszym wzroście dochodu narodowego kraju, jednocześnie następuje wzrost nakładów pracy, zasobów naturalnych i kapitału trwałego [Czermiachowicz, Marek 2004 s. 27] oraz: wiele paradoksów, łamigłówek o naszej dynamicznej, wzrastającej gospodarce może być rozstrzygniętych, jeśli będzie się brać pod uwagę inwestycje w kapitał ludzki [Czerniachowicz, Marek 2004 s. 3]. Poniższy artykuł ukazuje możliwości inwestowania w kapitał ludzki, które uzyskała Litwa w latach , jak również poziom ich wykorzystania. Tuż po akcesji do Unii Europejskiej (UE), 2 sierpnia 2004 r. Rząd Republiki Litewskiej w drodze orzeczenia Nr 935 zatwierdził Narodowy Plan Rozwoju Był to dokument, na podstawie którego odbywało się administrowanie środkami pozyskanymi z UE 2. Natomiast w okresie kolejnej inicjatywy finansowej UE najważniejszym dokumentem, określającym wykorzystanie funduszy strukturalnych UE na rozwój kapitału ludzkiego Litwy, był Program Rozwoju Zasobów Ludzkich W opracowaniu szczegółowo opisano te dokumenty oraz zamieszczono wyniki sprawozdań z ich realizacji. 2. Narodowy Plan Rozwoju Litwy Głównymi zadaniami wskazanymi w Narodowym Planie Rozwoju były, po pierwsze, wzmacnianie przesłanek rozwoju konkurencyjności gospodarki narodowej w długim okresie, po drugie, przyśpieszenie transformacji w gospodarkę opartą na wiedzy, charakteryzującą się wzrastającym PKB i wysokim wskaźnikiem zatrudnienia, a po trzecie, wzmacnianie rozwoju gospodarki opartej na wiedzy, warunkującej wyższy poziom życia i dobrobyt wszystkich mieszkańców Litwy. Zostały wymienione następujące podstawowe priorytety na lata : Rozwój infrastruktury społecznej i ekonomicznej; Rozwój zasobów ludzkich; Rozwój przemysłu; Rozwój terenów wiejskich i rybołówstwo; Pomoc techniczna. Ogółem, na powyższe priorytety w latach przeznaczono EUR: 73,89% ogółu stanowiły środki unijne, pozostałe 26,11% środki krajowe (Tabela 1.). Podział środków finansowych według priorytetów przedstawiał się następująco: na pierwszym miejscu uplasował się 1. Priorytet (Rozwój infrastruktury społecznej i ekonomicznej) z udziałem równającym się 37,90% ogólnej kwoty finansowania, na drugim miejscu 3. Priorytet (Rozwój przemysłu) 24,82%, na trzecim 2. Priorytet (Rozwój zasobów ludzkich) 17,92%, na czwartym 4. Priorytet (Rozwój terenów wiejskich i rybołówstwo) 16,41% oraz na ostatnim 5. Priorytet (Pomoc techniczna) 2,95%. 2 Por. Dokument elektroniczny, tryb dostępu: [ data wejścia: ].