Tom 33 W arszawa, 30 VIII 1990 Nr 15. Andrzej L e ś n ia k

Transkrypt

1 P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T Z O O L O G I I FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 33 W arszawa, 30 VIII 1990 Nr 15 Andrzej L e ś n ia k Biegaczowate (Coleoptera, Carabidae) głównych typów siedliskowych lasu w Świętokrzyskim Parku Narodowym [Z m apą i 6 tabelam i w tekście] Abstract. Studies on carabid com m unities o f the Świętokrzyski N ational Park were carried out in 7 habitat types o f forest and in 3 m eadow com m unities. As com pared to other national parks in Poland, a fairly great species diversity but low abundance o f Carabidae was noted. Pravalence o f m ontane chorological elem ents and dom inance o f Carabus linnaei was stated. Results point to anthropogenic disturbances in the structure o f carabid comm unities. W STĘP Badania nad Carabidae w Świętokrzyskim Parku Narodowym prowadzono w latach w ramach kompleksowych badań fauny Gór Świętokrzyskich. Ze względu na cel zasadniczy, którym była próba określenia wpływu lokalnych warunków środowiskowych i zaznaczającej się w coraz silniejszym stopniu antropopresji na strukturę zgrupowań biegaczowatych ( C i e ś l i ń s k i 1985, K a p u ś c i ń s k i 1985), ograniczono teren eksploracji do Świętokrzyskiego Parku Narodowego (tzw. program minimum). Warunki środowiskowe bytowania epigeicznych Carabidae analizowano uwzględniając: typy siedliskowe lasu, zbiorowiska roślinne oraz sytuację orograficzną. Uważam za celowe sprecyzowanie pewnych terminów z zakresu typologii leśnej oraz uzasadnienie celowości jej stosowania w badaniach nad Carabidae. W edług Encyklopedii Leśnej (1980) siedliskowy typ lasu jest to jed n o stk a podziału typologicznego uogólnione pojęcie kategorii siedlisk o podobnej przydatności dla produkcji leśnej. O dpow iada to w typologii rosyjskiej i radzieckiej typowi lasu. Według D. W. V o r o b jo v a typ lasu jest to.jednostka klasyfikacyjna łącząca fragmenty powierzchni leśnej, o takim samym drzewostanie pierwotnym lub jego pochodnymi, charakteryzująca się jednolitością i podobieństwem warunków siedliskowych oraz właściwym dla nich doborem gatunków lasotwórczych. Siedlisko w typologii leśnej według M r o c z k il w ic z a i T r a m p l e r a (1969) to konkretnie istniejący w przyrodzie układ dynamiczny złożony z elementów: położenia, klimatu i gleby, a związany wzajemnymi zależnościami z określonymi ugrupowaniami

2 248 A. Leśniak zbiorow iskam i żyjących organizm ów. Ci sami autorzy uważają, że właściwości lasu przejawiają się najpełniej w układzie ekologicznym, jaki tworzy jego swoista roślinność, świat zwierzęcy i siedlisko oraz że najtrw alszym elementem tego układu jest siedlisko, które nawet po zm ianie szaty roślinnej zachowuje swe najistotniejsze właściwości, swą zdolność produkcyjną. Jednym z celów pracy było także znalezienie odpowiedzi na pytanie czy zgrupowania epigeicznych Carabidae wykazują ściślejszy związek z typami siedliskowymi lasu czy też z zespołami roślinnymi wyróżnionymi na terenie SPN przez geobotanika ( G ł a z e k 1985). Podziały te bowiem niezupełnie się pokrywają. Między innymi, w jednym typie siedliskowym lasu, mianowicie w lesie górskim, wyróżniono dwa zespoły: Abietetum polonicum oraz Dentario glandulosae-fagetum. Z drugiej strony Abietetum wyróżniane jest zarówno w obrębie lasu górskiego, jak i lasu mieszanego górskiego. Metodyka, materiał Jako metodę zbioru materiałów przyjęto odłowy w pułapki Barbera z glikolem etylenowym. Odłowy przeprowadzono na 28 stałych powierzchniach w latach 1981 i 1982 w okresie najwyższej aktywności Carabidae, to jest od czerwca do września (mapa 1). Na każdej powierzchni umieszczono po 10 pułapek (szklanych cylindrów wkopanych w ziemię), które funkcjonowały przez 14 dni w miesiącu. W sumie pozyskano materiał z dobocylindrów (28x8x14x10). W wyniku odłowów uzyskano dość duży materiał blisko 12 tysięcy osobników Carabidae należących do 37 gatunków oraz przeszło 7 tysięcy chrząszczy z innych rodzin, głównie Staphylinidae, Silphidae i Scarabaeidae. WZORKI ŚW. K ATARZYNA ' i f" /Ol / / \ HUTA SZKLANA M apa 1. Rozmieszczenie powierzchni badawczych w ŚPN. 1 powierzchnie, 2 granice oddziałów, 3 granice Parku.

3 B icgaczow ate ŚPN 249 C harakterystyka powierzchni badawczych Charakterystykę ograniczono do określenia typu siedliskowego lasu w zestawieniu z definicją zespołu roślinnego panującego na danej powierzchni według autorów mapy fitosocjologicznej ŚPN ( G ł a z e k, W o l a k w druku). 1. O ddziały 114, 137a, 138a, 153, 154. B,h las górski, Dentario glandulosae-fagetum. 2. O ddziały B,c, 100a, 201, 206 las górski, Abietetum polonicum. 3. O ddziały 131, 132, 182, 183 las górski m ieszany, Abietetum polonicum. 4. O ddziały 42k, 54a, 65c, 66i las świeży, Tilio-Carpinetum1. 5. O ddział 9j bór mieszany, Pinó-Quercetum. 6. Oddziały 5 la, 63c bór wilgotny, Calamagrostio villosae-pinetum. 7. O ddział 63b bór bagienny, Vaccinio uliginosi-pinetum. 8. O ddział 114 gołoborze, Sorhetum santae-crucianum. 9. O ddział 39 łąki, psiara, Junco-Nardetum. 10. O ddział 42 młaki, Caricetum rostratae. 11. O ddział 114 łąka Bielnik, Arrhenatheretum medioeuropaeum. 12. O ddziały 157 i 158 bór m ieszany górski, Abietetum polonicum. A N A L IZA Z O O G E O G R A F IC Z N A Oryginalny podział krajowych Carabidae na elementy zoogeograficzne zaproponowano w innej pracy ( L e ś n i a k 1987). Udział Carabidae ŚPN w poszczególnych elementach przedstawia się następująco: Element europejskiej prowincji leśnej 7 gatunków górskich, 75,06% osobników w zebranym materiale: Carabus linnaei, C. auronitens, Pterostichus metallicus, A bax oval is, A. carinatus, Leistus piceus, M olops pieeus. Element palearktyczny 15 gatunków, 12,93% osobników: Carabus violaceus, C. arcensis, Pterostichus oblongopunctatus, P. nigrita, Poecilus cupreus, Amara plebeja, Harpalus latus, Trechus secalis, Leistus rufescens, Calathus micropterus, Notiophilus bigut tatuś, N. palustris, Agonum assimile, A. sexpunctatum, A. micans. Element eurosyberyjski 6 gatunków, 8,54% osobników: Carabus cancellatus, C. granulatus, Pterostichus vulgaris, P. niger, Poecilus lepidus, Patrobus excavatus. Element euroarktyczny 3 gatunki, 1,74% osobników: Carabus glabratus, Cychrus rostratus, Leistus ferrugineus. Element europejskiej prowincji leśnej 3 gatunki niżowe, 1,66% osobników: Carabus coriaceus, C. hortensis, C. intricatus. Element holarktyczny 1 gatunek, 0,03% osobników: Loricera caerulescens. Element eurośródziemnomorski 2 gatunki, 0,04% osobników: Anisodactylus nemorivagus, Nebria brevicollis. W porównaniu z uzyskanymi uprzednio wynikami analogicznych analiz zoogeograficznych w odniesieniu do innych parków narodowych, ŚPN wyróżnia się bardzo 1 O dnotow ano tu rozbieżność między operatem urządzeniowym ŚPN a m apą roślinności rzeczywistej opracow aną przez T. G ł a z k a. Wg tej m apy na powierzchniach badawczych w oddziałach 54, 65 i 66 występuje Abietetum polonicum w ariant typowy, a nie Tilio-Carpinetum.

4 2 5 0 A. Leśniak wysokim udziałem gatunków górskich. Podobnie wysoki udział procentowy tego samego elementu wystąpił w Karkonoskim Parku Narodowym. Fauna Carabidae ŚPN wyróżnia się także od innych badanych ( L e ś n i a k 1980) parków narodowych wyjątkowo niskim udziałem elementu europejskiej prowincji leśnej (gatunki niżowe). Udział poszczególnych elementów zoogeograficznych w różnych typach siedliskowych lasu nie zmienia się w statystycznie istotnym stopniu. Pewne różnice dają się natomiast zauważyć przy porównywaniu lasów z terenami otwartymi (łąki, gołoborze). W przeprowadzonych badaniach stwierdzono 7 gatunków Carabidae nie wykazanych z Gór Świętokrzyskich w Katalogu Fauny Polski ( B u r a k o w s k i, M r o c z k o w s k i, S t e f a ń s k a 1973, 1974). Są to: Pterostichus vulgaris, Leistus ferrugineus, L. rufescens, Molops piceus, Agonum micans, Notiophilus palustris i Anisodactylus nemorivagus. Gatunki te są Tabela I. Szczegółowe wyniki odłowów entomofauny epigeicznej Lp. Gatunki Las górski Dentario glandulosae-fagetum a Odd ziały 138a B,h 1 Carabus linnaei D uft C. auronitens F a b r C. violaceus L C. coriaceus L C. glabratus P a y k C. arcensis H erbst C. cancellatus I I I. 4 8 Pterostichus vulgaris L Pt. niger Scua ll Pt. burmeisteri H eer Pt. oblongopunctatus F abr Abax oval is D u f t Abax carinatus D u f t Cychrus caraboides (L.) Leistus piceus F r ó l Calathus micropterus D u ft Molops piceus P an z Agonum assimile P a y k Nebria brevicollis ( F abr.) 2 20 Patrobus atrorufus Stro em Epaphius secalis P a y k Carabidae Staphylinidae Silphidae Scarabaeidae (Geotrupes stercorosus L.)

5 B iegaczow ate ŚPN 251 na ogół pospolite i wykazywane były w Katalogu z krain sąsiadujących z Górami Świętokrzyskimi, znalezienia ich w ŚPN należało się spodziewać. A N A L IZA E K O L O G IC Z N A Liczba odłowionych gatunków Carabidae, przy uwzględnieniu wielkości próby liczby dobocylindrów, jest w stosunku do wyników uzyskanych w analogicznych Tabela II. Szczegółowe wyniki odłowów entom ofauny epigeicznej Lp. G atunki B,c Las górski Abie te tum polonicum 100a Odd ziały Carabus linnaei D u f t C. auronitens F a b r C. violaceus L C. coriaceus L C. arcensis H e r b s t Pterostichus vulgaris (L.) 2 7 Pt. niger (S c h a l l.) Pt. burmeisteri H e e r Pt. oblongopunctatus ( F a b r.) Pt. nigrita ( F a b r.) 1 11 Abax ovalis ( D u f t.) A. carinatus ( D u f t.) Cychrus caraboides (L.) Leistus piceus ( F r ó l.) L. ferrugineus (L.) 1 16 L. rufescens F a b r Calathus micropterus ( D u f t.) Notiophilus biguttatuś ( F a b r.) 1 19 N. palustris ( D u f t.) 1 20 Anisodactylus nemarivagus ( D u f t.) 2 21 Loricera caerulescens (L.) 1 22 Agonum assimile ( P a y k.) A. mieans (N ic.) Nebria brevicollis ( F a b r.) 1 25 Patrobus atrorufus (S tro em.) 1 26 Epaphius secalis ( P a y k.) Harpalus latus (L.) 1 Carabidae Staphylinidae Silphidae Scarabaeidae (Geotrupes stercorosus L.)

6 2 5 2 A. Leśniak badaniach w innych parkach ( L e ś n i a k 1980) stosunkowo wysoka. W Świętokrzyskim Parku Narodowym na dobocylindrów złowiono 37 gatunków Carabidae, w innych badanych przez autora parkach liczby te przedstawiają się następująco: Park narodow y Liczba dobocylindrów Liczba gatunków Roztoczański Bieszczadzki W oliński W igierski K arkonoski Interesujące jest tu również porównanie stosunku liczby osobników do liczby gatunków. Aby ujawnić jeden gatunek w ŚPN, trzeba było złowić 323 osobniki, w RPN , w BPN - 317, w WPN - 910, w WPK i KPN T abela III. Szczegółowe wyniki odłowów entom ofauny epigeicznej Lp. G atunki Las górski mieszany Abietetum polonicum Odd ziały Carabus linnaei D u f t C. auronitens F a b r C. violaceus L C. coriaceus L C. glabratus P a y k C. arcensis H e r b s t 2 7 Pterostichus niger ( S c h a l l.) Pt. burmeisteri H e e r Pt. oblongopunctatus ( F a b r.) Abax ovalis ( D u f t.) A. carinatus ( D u f t.) Cychrus caraboides L Leistus piceus ( F r ó l.) Calathus micropterus ( D u f t.) Notiophilus biguttatus ( F a b r.) 3 16 Loricera caerulescens (L.) 1 17 Agonum assimile ( P a y k.) 6 18 A. sexpunctatum (L.) 1 19 A. micans (N ic.) Epaphius secalis ( P a y k.) Amara plebeja ( G y l l.) Harpalus latus (L.) 1 Carabidae Staphylinidae Silphidae Scarabaeidae (Geotrupes stercorosus L.)

7 B iegaczow ate ŚPN Fauna Carabidae Łysogór wykazuje więc dużą różnorodność gatunkową wynikającą zapewne zarówno z dużego zróżnicowania siedlisk, ich mozaikowatości, jak i z ekotonowego charakteru większości środowisk tego niewielkiego obiektu. W ŚPN możliwe jest zarówno występowanie gatunków górskich, jak i przenikanie gatunków nizinnych. Natomiast porównanie liczebności łowionych w ŚPN osobników Carabidae z liczebnością tych chrząszczy w podobnych typach siedliskowych lasu w innych parkach narodowych wypada bardzo niekorzystnie. Liczba złowionych Carabidae na 1 dobocylinder w ŚPN wynosi 0,37, analogiczna liczba w Roztoczańskim PN wynosi 0,87, a w Wolińskim PN 0,75. Nawet w Bieszczadzkim PN, gdzie podczas odłowów były wyjątkowo niekorzystne warunki atmosferyczne (intensywne opady, lokalnie wręcz uniemożliwiające odłowy) liczba złowień była wyższa i wynosiła 0,42. Gorsze niż w ŚPN wyniki uzyskano tylko w Karkonoskim PN 0,34 złowienia na dobocylinder, ale Park ten spotkała przecież klęska ekologiczna spowodowana wielokrotnym przekroczeniem dopuszczalnych norm zanieczyszczeń. Tabela IV. Szczegółowe wyniki odłowów entom ofauny epigeicznej Lp. G atunki Las świeży Tilio-Carpinetum Odd ziały 54a 65c 66i 42k 1 Carabus linnaei D u f t C. violaceus L C. auronitens F a b r. 1 4 C. coriaceus L C. glabratus Payk C. arcensis H e r b s t Pterostichus vulgaris (L.) Pt. niger ( S c h a l l.) Pt. burmeisteri H e e r Pt. oblongopunctatus ( F a b r.) A bax ovalis ( D u f t.) A. carinatus ( D u f t.) Cychrus caraboides L Leistus piceus F r ó l L. rufescens F a b r Calathus micropterus ( D u f t.) Agonum micans (N ic.) Patrobus atrorufus ( S t r o e m.) Epaphius secalis (Payk.) M olops piceus ( P a n z.) 1 Carabidae Slaphylinidae Silphidae Scarabaeidae (Geotrupes stercorosus L.)

8 2 5 4 A. Leśniak Próby wyróżnienia dla każdego z wariantów: typu siedliskowego lasu, czy też zespołu (asocjacji) roślin charakterystycznej kombinacji gatunków Carabidae raczej zawiodły. W zbadanych typach siedliskowych lasu na ogół powtarzają się te same gatunki Carabidae. Znaczne różnice odnotowano natomiast w liczebności poszczególnych gatunków. W borach, w odróżnieniu od żyznych siedlisk lasowych, występuje mniej gatunków i osobników Carabidae, w większości przypadków są to te same gatunki. Odmienność zgrupowań Carabidae badanych terenów otwartych łąk i gołoborzy jest też na ogół raczej natury ilościowej niż jakościowej. Na zbadanych powierzchniach boru bagiennego Vaccinio uliginosi-pine tum i boru wilgotnego Calamagrostio villosae-pinetum uzyskano niewiele materiałów i dlatego trudno porównywać wyniki. Natomiast pozostałe typy siedliskowe lasu dają się uszeregować liczebnościami łowionych Carabidae prawie dokładnie według żyzności siedlisk, co ilustruje poniższe zestawienie: na siedlisku lasu mieszanego górskiego (Abietetum polonicum) wykazano przeciętnie na jedną powierzchnię 14 gatunków i 442 osobniki; w borze mieszanym (Pino-Quercetum) 14 gatunków i 475 osobników; w lesie górskim (Dentario-Fagetum) 14 gatunków i 667 osobników; w lesie górskim (Abietetum polonicum) 17 gatunków i 762 osobniki; w lesie świeżym (Tilio-Carpinetum oddz. 42) 18 gatunków i 1234 osobniki. Wyniki odłowów sugerują poprawność zakwalifikowania powierzchni badawczych przez T. G ł a z k a i błędy w operacie urządzeniowym Parku. Dlatego nie uwzględniono tu powierzchni w oddz. 54, 65 i 66 źle zakwalifikowanych. Jak widać z powyższego zestawienia rozbieżność pomiędzy żyznością siedlisk a liczebnością łowionych Carabidae występuje tylko w stosunku do asocjacji roślinnych Dentario-Fagetum i Abietetum polonicum zakwalifikowanych zresztą do tego samego typu siedliskowego lasu. Trzeba podkreślić, że w tym samym typie siedliskowym lesie górskim, a w dwu zespołach roślinnych, są mniejsze różnice przeciętnych liczebności łowionych osobników Carabidae (667 i 762) niż w tym samym zespole roślinnym Abietetum polonicum, a w dwu typach siedliskowych lasu (442 i 762). Pobobieństwa składu gatunkowego i ilości osobników obliczono według zmodyfikowanego przez B e k l e m i s z e w a wzoru J a c c a r d a (/); potwierdzają one fakt większego wpływu na Carabidae warunków środowiskowych określonych przez typ siedliskowy lasu niż przez zespół roślinny, i tak: las mieszany górski Abietetum polonicum las górski Abietetum polonicum j u,o /, las górski Abietetum polonicum. _ j = 0,75. las górski Dentario glandulosae-fagetum

9 B iegaczow ate ŚPN 255 Jednakże trzeba zaznaczyć, że wewnątrz przyjętych wariantów typ siedliskowy lasu i zespół roślinny poszczególne powtórzenia, tj. określone powierzchnie, różnią się między sobą niekiedy znacznie. Analiza tego zjawiska wykazała, że zachodzi tu zależność od warunków orograficznych, mianowicie od wystawy powierzchni (mapa z zaznaczonym,,grzbietem Łysogór). I tak powierzchnie położone w oddziałach po północnej stronie Łysogór (oddz. 114, 137, 138, 100, 131 i 132) mają przeciętną liczbę złowień Carabidae 903, a powierzchnie położone od strony południowej (oddz. 206, 153, 154, B, 201, 106, 157, 158, B, h, 182, 183) charakteryzują się przeciętną liczbą 374. Tabela V. Szczegółowe wyniki odłowów entom ofauny epigeicznej L p. G a tu n k i Bór b a g ie n n y Vaccinia uliginosi Pinetum Bór w ilg o tn y Calamagrostio villosae- Pinetum Bór m ie s z a n y Pino-Quercetum Bór mieszany g ó rsk i Abietetum polonicum 6 3 b 51a O d d ziały 63c 9j Carabus linnaei D u f t C. violaceus L C. aur oni tens F a b r. 1 4 C. coriaceus L C. arcensis H e r b s t 1 6 C. glabratus P a y k. 2 7 C. hortensis L. 2 8 Pterostichus niger ( S c h a l l.) Pt. vulgaris (L.) 1 10 Pt. burmeisteri H f.e r Pt. oblongopunctatus ( F a b r.) A bax carinatus ( D u f t.) A. ovalis ( D u f t.) Leistus piceus F r ó l Calathus micropterus ( D u f t.) Harpalus latus (L.) 1 17 Epaphius secalis ( P a y k.) Agonum micans ( N ic.) Cychrus caraboides L. 1 3 Carabidae Staphylinidae Silphidae Scarabaeidae (Geotrupes stercorosus L.)

10 256 A. Leśniak Tabela VI. Szczegółowe wyniki odłowów entom ofauny epigeicznej Łąki G ołoborza Lp. G atunki Junco- Nardetum Caricetum rostratae Arrhenatheretum medioeuropaeum Sorbetum santaecrucianum Odd ziały Carabus linnaei D u f t C. violaceus L C. aur oni tens F a b r C. coriaceus L C. arcensis H e r b s t C. glabratus P a y k. 1 7 C. granulatus L. 1 8 C. cancellatus III C. intricatus L Pterostichus niger ( S c h a l l.) Pt. vulgaris (L.) Pt. burmeisteri H e e r Pt. oblongopunctatus ( F a b r.) Pt. nigrita ( F a b r.) 1 15 Pt. cupreus (L.) Pt. vireus ( O. F. M u l l e r ) 2 17 Cychrus caraboides L A bax carinatus ( D u f t.) 2 19 Leistus piceus F r ó l Patrobus atrorufus ( S t r o e m.) 4 21 Calathus micropterus ( D u f t.) 4 22 Loricera caerulescens (L.) 1 23 Amara plebeja ( G y l l.) Harpalus latus (L.) 1 25 Agonum sexpunctatum (L.) A. micans (N ic.) 2 Carabidae Staphylinidae Silphidae Scarabaeidae (Geotrupes stercorosus L.) W PŁYW C Z Y N N IK Ó W A N T R O PO G E N IC Z N Y C H Według cytowanych na wstępie publikacji C i e ś l i ń s k i e g o (1985) i K a p u ś c i ń s k i e g o (1985) teren badań Świętokrzyski Park Narodowy jest silnie zagrożony przez różne czynniki antropogeniczne, jak np. przemysłowe zanieczyszczenia powietrza, zniekształcenia stosunków wodnych czy też bezpośredni wpływ nadmiernej penetracji turystyczno-rekreacyjnej. Według ostatnich danych pomiarowych ( W a w r z o n i a k 1988) Świętokrzyski Park Narodowy znajduje się

11 B iegaczow ate ŚP N 257 w strefie wysokich skażeń SO, (średnia w artość m g/m kw /dobę , a m aksym al na ) i również wysokich skażeń N O x (średnia w artość m g/m kw /dobę 0,825). W artości te staw iają ŚPN na drugim miejscu w kraju w śród naszych parków pod względem zagrożenia. Bardziej zagrożony jest tylko W ielkopolski Park N a ro d o wy. Jak w ykazały b ad an ia własne ( L e ś n i a k 1979), w zgrupow aniach Carabidae w m iarę nasilania się niekorzystnych oddziaływ ań abiotycznych w zrasta udział dom in an tó w w całości zbioru. S truktury dom inacji zgrupow ań Carabidae w ŚPN są z tego p u n k tu w idzenia skrajnie zniekształcone. Aż 64% osobników zbioru należy do jedynego eu d o m in an ta Carabus linnaei. P odobne zniekształcenie w ystępuje w K arkonoskim P arku N arodow ym. N iepokojący jest tu również fakt skrajnie niskiej liczebności łow ionych Geotrupes stercorosus (Scarabaeidae). W całym okresie odłow ów na wszystkich pow ierzchniach (przy wielkości próby przeszło dobocylindrów ) złow iono jedynie 560 osobników tego tak istotnego dla lasu gatu n k u. Jest to liczba, ja k ą w Białowieży uzyskuje się przeciętnie z 300 dobocylin drów, a więc ze sto razy mniejszej próby. Geotrupes stercorosus ze względu na swą biologię jest gatunkiem w yjątkow o czułym na zanieczyszczenia. S tru k tu ra udziału elem entów zoogeograficznych (75% udziału jednego elem entu) też jest w ŚPN silnie odbiegająca od norm y. T o zjaw isko, podobnie jak silne zróżnicow ania liczebności Carabidae na bardziej i mniej eksponow anej na zanieczy szczenia aglomeracji kieleckiej stronie Łysogór, również należy kojarzyć z wybitnie niekorzystnym oddziaływaniem antropopresji na badane biocenozy. P IŚ M IE N N IC T W O B u r a k o w s k i B., M r o c z k o w s k i M., S t e f a ń s k a J Chrząszcze Coleoptera. Biegaczowate Carabi dae, cz. I. K atalog fauny Polski, 23, 2. W arszaw a, 232 ss. B u r a k o w s k i B., M r o c z k o w s k i M., S t e f a ń s k a J Chrząszcze Coleoptera. Biegaczowate Carabi dae, cz. II. K atalog fauny Polski, 23, 3. W arszaw a, ss. C ie ś l iń s k i S Zm iany we florze porostów epifitycznych i epiksylicznych na obszarze ŚPN. Roczn. święt., W arszaw a K raków, 12: T Szata roślinna w ybranych powierzchni obszaru G ó r Św iętokrzystkich i terenów przyległych na tle w arunków siedliskowych. Fragm. faun., W arszaw a, 29: G ł a z e k T., W o l a k J. w d ruku. Z biorow iska roślinne ŚPN i jego strefy ochronnej. M onogr. botan.. W arszawa. K a p u ś c i ń s k i R D rzew a Św iętokrzyskiego Parku N arodow ego. Roczn. święt., W arszaw a-k raków, 12: L e ś n ia k A M ożliw ość bioindykacji antropogenicznych zniekształceń środow isk leśnych na podstaw ie zmian w zgrupow aniach bezkręgowców. S G G W -A R w W arszawie, M at. z I Sym pozjum O chrony Ekosystem ów Leśnych, 5-13 ss. L e ś n ia k A Ekologiczno-faunistyczna inw entaryzacja entom ofauny naziem nej Parków N arodow ych. D okum entacja IBL, W arszaw a, 144 ss. [maszynopis]. L e ś n i a k A A naliza zoogeograficzna Carabidae Polski. Fragm. faun.. W arszaw a, 31: L i a n a A Program i organizacja b ad ań nad fauną G ó r Św iętokrzyskich. Fragm. faun., W arszaw a, 28: L i a n a A., P r ó s z y ń s k a M Stan zbadania fauny G ó r Św iętokrzyskich. Fragm. faun., W arszaw a, 28: M ała E ncyklopedia Leśna W arszaw a, 855 ss. G ła z e k

12 2 5 8 A. Leśniak M r o c z k ie w ic z L., T r a m p l e r T Typy siedliskowe lasu w Polsce. Prace 1BL, W arszawa, 250: 491 ss. O perat urządzeniowy Świętokrzyskiego Parku N arodow ego M aszynopis BULiPL Radom. W a w r z o n ia k J. et al Pom iar zanieczyszczeń w lasach m onitoring techniczny. D okum entacja IBL, W arszawa, 7 ss., 21 tt., 38 ff. Instytut Zoologii PAN W arszawa, Wilcza 64 PE3K3M E [3 a r jia B H e : 7Ky>Ke.nHnbi (Coleoptera, Carabidae) r n a B H b ix t h e i o b y c j i o b h h MecTO- n p o H 3 p a c T a H H H n e c a b C b c h t o k u i h c k o m H a u n o H a jib H O M n a p ic e ] B ro,aax Benncb HCCJieflOBanna no rpynnnpobkam Carabidae b C b c h - TOKUJHCKOM HaUHOHajlbHOM IiapKe. OTJlOBbI BejIHCb CTaHTiapTHblMH MeTO/jaMH ynotpe6jih5t jiobymkh E ap óep a c 3THjieHOBbiM t j i h k o j i o m. BejiHHMHa o t j i o b o b coctabhua u h j i h h ^ p o b b cytkh. FIoHMajiH nohth 12 TbicflH Carabidae nphha^jiejkamnx k 37 BimaM h CBbirne 7 Tbican ap yrn x annrehhhbix >tcykob. B pe3yjibtate nccjienobahhh 6biJi onpeztejieh b h a o b o h coctab n HHCJieHnocTb rpynnnpobok Carabidae b OT^ejibHbix rnnax ycjtobnn MecTonpon3pacTaHHH jieca h b pacthtejibhbix cooóm ect B ax (TaÓJi. I VI). AHajiH3 pe3yjibtatob no3bojiaet KOHCTaTnpoBaTb,. h t o BjtHHHHe wd Carabidae o6ctohtejibctb cpe/jbi ogutahna o6ycjiobjiehhbix jiechbim TnnoM MecTonpornpacTaHHH Gojibine nem pacthtejibhbix coognjectb. Ha cebephbix CKJioHax otmenaetca Tomice CBbirne A B a ^ b i Bbiciuaa cpe^naa HHCJieHHOCTb 5Ky5Kejinu n o cpabhehhto c K»KHbiMH cknohamh. B peąyjib- TaTe npobenehhoro 30oreorpa(])HHecKoro ahajih3a noka3aiiocb, h t o ynactne o / i h o - ro 30oreorpatj)HHecKoro 3JieMeHTa, a h m c h h o ro p n o ro, coctabjiaet 75% MaTepna- jia. B co6pahhom MaTepnajie KOHCTaTnpoBaHO T o^ e HeoGbiKHOBeHHO Gojibinoe (64% ) ynactne o^h oro eb^omhhahta Carabus linnaei npn onenb h h 3 k o h HHCJieHHOCTH Geotrupes stercorosus. nojiyhehhbie pe3yjibtatbi, no MHeHHto ab ropa, Ha^O o6t>hchhtb 3HaHHTeJIbHbIM, npebblluatoluhm HOpMbl, 3arpfl3HeHHeM SO^ h N O x panoh a CBeHTOKuincKoro HaunoHajibHoro napxa. SU M M A R Y [Title: C arabids (Coleoptera, Carabidae) o f the main habitat types o f forest in the Świętokrzyski N ational Park] In Carabidae com m unities were examined in Świętokrzyski N ational Park. The beetles were caught by standard sampling m ethods in Barber s traps with ethylene glycol. The total sample volume am ounted to cylinders per 24 hours

13 Biegaczow ate ŚPN and nearly 12 thousand specimens of Carabidae belonging to 37 species as well as over 7 tho usand an o th er epigeal beetles. T here were been defined species com position and abundance o f carabid com m unities in particular habitat types o f forest and in particular plant associations (Tab. I-V I). The analysis o f results showed a greater effect on Carabidae com m unities of habitat conditions joined with a habitat type of forest than with a plant association. Over a two times greater average abundance of sampled carabids was recorded on northern slopes of Łysogóry than on southern ones. The zoogeographical analysis reported a 75% participation of one chorological element, i.e. the montane. An unusually great part in the communities of one eudom inant Carabus linnaei was noted and a low abundance of Geotrupes stercorosus was stated. According to the author obtained results should be linked with heavy, over-standard pollution o f the Świętokrzyski N ational Park areas with SO, and N O x. Praca w ykonana w ram ach Problem u M iędzyresortowego M R II-3 R edaktor pracy doc. dr A. Liana