ZWYCZAJE YWIENIOWE DZIECI I M ODZIE Y SZKOLNEJ NA PRZYK ADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŒL SKIEGO

Transkrypt

1 STOWARZYSZENIE Zwyczaje ywieniowe EKONOMISTÓW dzieci i m³odzie y szkolnej ROLNICTWA na przyk³adzie I AGROBIZNESU województwa Roczniki Naukowe l tom VII l zeszyt 3 Anna Kowalska Akademia Ekonomiczna we Wroc³awiu ZWYCZAJE YWIENIOWE DZIECI I M ODZIE Y SZKOLNEJ NA PRZYK ADZIE WOJEWÓDZTWA DOLNOŒL SKIEGO DIETARY HABITS OF SCHOOL CHILDREN FOR EXAMPLE DOLNOŒL SKI PROVINCE S³owa kluczowe: zachowania ywieniowe, sposób ywienia, cechy demograficzno-spo³eczne Key words: dietary habits, nutrition manner, social-demographic features Synopis. Oceniono zwyczaje ywieniowe dzieci i m³odzie y w wieku szkolnym na terenie województwa dolnoœl¹skiego. W pracy oceniono tylko czêstotliwoœæ spo ywania posi³ów. Ocena dotyczy³a równie zgodnoœci zwyczajów ywieniowych dzieci i m³odzie y z przyjêtymi normami, które zapewniaj¹ prawid³owy rozwój m³odego organizmu. Wstêp Prawid³owe ywienie ka dego cz³owieka jest niezbêdne do utrzymania przez niego dobrego stanu zdrowia. Polega ono na ca³kowitym pokryciu zapotrzebowania organizmu na energiê oraz wszystkie sk³adniki pokarmowe potrzebne do rozwoju ycia i zachowania zdrowia [Ziemlañski, Bu³hak-Jachymczyk, Budzyñska-Topolowska 1994]. Du y wp³yw na prawid³owe ywienie ma wiedza, jak¹ wynosi siê z domu oraz œrodowiska szkolnego. Odpowiednie od ywianie i nawyki ywieniowe zdobyte w wieku szkolnym przek³adaj¹ siê na nasz stan zdrowia w wieku dojrza³ym. Sposób ywienia i stan od ywiania dzieci i m³odzie y jest od lat przedmiotem badañ. Wiadomo bowiem, e zarówno dzieci, jak i m³odzie s¹ szczególnie podatni na skutki niew³aœciwego ywienia [Cheung, Richmond 1995]. Celem pracy by³a ocena zwyczajów ywieniowych dzieci i m³odzie y w wieku szkolnym na terenie województwa dolnoœl¹skiego oraz okreœlenie czynników, które kszta³tuj¹ potrzeby ywieniowe. Ocena dotyczy³a równie zgodnoœci zwyczajów ywieniowych dzieci i m³odzie y z przyjêtymi normami, które zapewniaj¹ prawid³owy rozwój m³odego organizmu. ród³a danych i metody analizy Badaniami, przeprowadzonymi w pierwszej dekadzie 2004 r., objêto dzieci i m³odzie szkoln¹ w wieku lat zamieszkuj¹ce teren Dolnego Œl¹ska. W celu opracowania podjêtego tematu wykorzystano kwestionariusz zawieraj¹cy standaryzowane odpowiedzi, g³ównie na pytania zamkniête. W kwestionariuszu by³y zawarte pytania dotycz¹ce regularnoœci spo ywania poszczególnych posi³ków oraz czêstotliwoœci spo ywania wybranych produktów ywnoœciowych.

2 88 A. Kowalska Wœród badanych byli uczniowie klas 4-6 szko³y podstawowej oraz 1-3 gimnazjum. Badana m³odzie wywodzi³a siê z ró nych œrodowisk i zamieszkiwa³a zarówno w aglomeracjach miejskiej Wroc³awia, mniejszych miastach, jak i na wsi. W badaniu bra³o udzia³ ³¹cznie 8684 uczniów, z czego ch³opców ponad 49,8% i dziewcz¹t oko³o 50,2%. Badani uczniowie uczêszczali zarówno do szkó³, w których by³a mo liwoœæ wykupienia ciep³ego posi³ku w postaci obiadu (oko³o 77% ankietowanych uczniów) oraz szkó³, w których nie by³o takiej mo liwoœci (ponad 23% ankietowanych). Omówienie wyników badañ Wed³ug norm ywieniowych dzieci w wieku szkolnym powinny spo ywaæ piêæ posi³ków w ci¹gu dnia, tj.: œniadanie, II œniadanie, obiad, podwieczorek oraz kolacjê. Z uzyskanych danych wynika, e ponad 48% ankietowanych spo ywa cztery posi³ki w ci¹gu dnia, tj.: œniadanie, II œniadanie, obiad i kolacjê, a 33,5% trzy posi³ki, tj.: œniadanie, obiad i kolacjê. Na badanym terenie wystêpuje tak e niewielka grupa dzieci (4,7%), która spo ywa w ci¹gu dnia tylko dwa lub jeden posi³ek (rys.1). Na podstawie przeprowadzonych badañ, mo na zauwa yæ, e wiêksza grupa ch³opców ni dziewcz¹t spo ywa cztery lub wiêcej posi³ków w ci¹gu dnia. Dziewczêta natomiast czêœciej spo ywaj¹ w ci¹gu dnia trzy posi³ki lub mniej. Mo na przypuszczaæ, e mniejsza liczba posi³ków spo ywana przez dziewczêta jest spowodowana odchudzaniem, bardzo modnym wœród nastolatek lub wiêkszym apetytem rosn¹cych i dojrzewaj¹cych ch³opców (rys. 2). Podzia³ badanych ze wzglêdu na miejsce SRVLáNyZLZL FHM Rysunek1. Liczba posi³ków spo ywana przez ankietowane dzieci w ci¹gu dnia G]LHZF] WD L PQLHM LPQLHM FKáRSF\ SRVLáNyZL ZLHFHM Rysunek 2. Liczba posi³ków spo ywanych w ci¹gu dnia ze wzglêdu ma p³eæ badanych zamieszkania pokaza³, e ten czynnik nie ma wiêkszego wp³ywu na liczbê spo ywanych posi³ków przez badan¹ grupê. Ponad 50% badanych spo ywaj¹cych cztery posi³ki w ci¹gu dnia zamieszkuje w ma³ych miastach oraz na wsi. Natomiast trzy posi³ki w ci¹gu dnia (ponad 35%) spo ywaj¹ g³ównie dzieci z du ych i œrednich miast. Spo ywanie wœród respondentów dwóch i mniej posi³ków w ci¹gu dnia rozk³ada siê stosunkowo równo bez wzglêdu na miejsce zamieszkania i kszta³tuje siê na poziomie ok. 5% badanych (rys. 3). Ka dy organizm, zw³aszcza m³ody, powinien spo ywaæ przynajmniej dwa ciep³e posi³ki dziennie i ponad 80% badanych deklaruje spo ywanie takiej lub wiêkszej liczby ciep³ych posi³ków dziennie, a nieca³e 18% tylko jeden ciep³y posi³ek. aden z ankietowanych nie przyznawa³ siê, e nie spo ywa adnego ciep³ego posi³ku w ci¹gu dnia, ale dla ok. 0,2% badanych by³ to jedyny posi³ek w ci¹gu dnia (rys.4). Za najwa niejszy posi³ek w ci¹gu dnia uwa ane jest œniadanie. Dla dzieci i m³odzie y, która jest w okresie wzrostu, spo ywanie œniadania ma znaczenie, zw³aszcza, e czêsto przebywaj¹ one w szkole nawet od 6 do 8 godzin (rys.5). Wœród badanych oko³o 67% ankieto-

3 Zwyczaje ywieniowe dzieci i m³odzie y szkolnej na przyk³adzie województwa LZLHFHM SRVLáHN Rysunek 3. Struktura populacji badanej m³odzie y wg liczby spo ywanych posi³ków (miasto powy ej 20 tys. mieszkañców, œrednie miasto tys. mieszkañców, ma³e miasto 5-10 tys. mieszkañców, wieœ poni ej 5 tys. mieszkañców) PLDVWR UHGQLHPLDVWR PDáHPLDVWR ZLH OXEPQLHM SRVLáNyZLZL FHM WDN]DZV]H F]DVHP QLHQLJG\ Rysunek 5. Liczba dzieci jedz¹cych œniadanie przed wyjœciem do szko³y y Rysunek 4. Liczba ciep³ych posi³ków spo ywana przez dzieci w ci¹gu dnia ']LHZF] WD &KáRSF\ Ryunek 6. Spo ywanie œniadañ przed wyjœciem do szko³y w zale - noœci od p³ci ZLH PPLDVWR PLDVWR PLDVWR Rysunek 7. Struktura populacji badanej m³odzie y wg regularnoœci spo ywania I œniadañ (miasto powy ej 20 tys. mieszkañców, œrednie miasto tys. mieszkañców, ma³e miasto 5-10 tys. mieszkañców, wieœ poni ej 5 tys. mieszkañców) ankiet wanych deklarowa³o, e codziennie, przed wyjœciem do szko³y spo ywa w domu œniadanie. Tylko nieca³e 6% nie je go wcale. Uwzglêdniaj¹c podzia³ ankietowanych wed³ug p³ci mo na zauwa yæ, e ch³opcy czêœciej od dziewcz¹t deklarowali spo ywanie œniadania przed wyjœciem do szko³y, prawie 30% dziewcz¹t odpowiada³o, e czasami, a prawie 7% odpowiada³o, e nie jadaj¹ ich wcale (rys.6). W badanej populacji najwiêksza grupa dzieci, która spo ywa œniadanie w domu, zamieszkuje ma³e miasta, powy ej 71% uczniów deklaruje tu, e regularnie spo ywa w domu œniadanie (rys. 7). Najwiêkszy procent dzieci nie jedz¹cych pierwszego œniadania wystêpuje na obszarach wiejskich (9%). Wœród badanych wystêpuje grupa uczniów, która spo ywa œniadanie czasami. Najwiêcej takich dzieci wystêpuje na obszarach wiejskich (28%).

4 90 A. Kowalska WDN]DZV]H F]DVHP QLHQLJG\ Rysunek 8. Liczba dzieci jedz¹cych II œniadanie w szkole ZLH PPLDVWR PLDVWR PLDVWR Rysunek 9. Struktura populacji badanej m³odzie- y wg regularnoœci spo ywania drugich œniadañ (miasto powy ej 20 tys. mieszkañców, œrednie miasto tys. mieszkañców, ma³e miasto 5-10 tys. mieszkañców, wieœ poni ej 5 tys. mieszkañców) Drugie œniadanie w szkole regularnie spo ywa prawie 58% ankietowanych, ponad 30% jada je od czasu do czasu, natomiast 12% nie przynosi i nie spo ywa adnego posi³ku w czasie pobytu w szkole (rys. 8). Drugie œniadanie regularnie spo ywa oko³o 60% dziewcz¹t, a prawie 15% ch³opców w ogóle nie spo ywa drugiego œniadania w szkole. Podzia³ ze wzglêdu na miejsce zamieszkania wykaza³, e najczêœciej regularnie œniadanie w szkole jedz¹ dzieci zamieszkuj¹ce obszary wiejskie, najwiêksza grupa dzieci nie spo ywaj¹cych ich wcale wystêpuje w œrednich miastach. W du ych aglomeracjach miejskich prawie 37% badanych spo ywa drugie œniadania tylko czasami. Wa nymi produktami w prawid³owym ywieniu m³odego organizmu s¹ owoce i warzywa oraz nabia³. Codzienne jedzenie owoców i warzyw deklarowa³o prawie 50% badanych, a 49% picie mleka (1 szklanka dziennie) i jedzenie przetworów mlecznych. Po oko³o 40% badanych odpowiada- ³o, e spo ywa owoce i warzywa oraz mleko i jego przetwory kilka razy w tygodniu. 10% badanych nie spo- ywa mleka i jego przetworów wcale (co jest najczêœciej spowodowane uczuleniem na te produkty). Spo ywanie owoców i warzyw oraz picie mleka i jego przetworów wœród obu p³ci rozk³ada siê w miarê równomiernie (rys. 10). Produktami niepo ¹danymi w diecie dzieci i m³odzie y s¹ s³odycze, które dostarczaj¹ organizmowi puste kalorie, oraz produkty typu fast food zawieraj¹ce du e iloœci FRG]LHQQLH NLONDUD]\Z W\JRGQLX NLONDUD]\Z PLHVL FX U]DG]LHMOXE ZFDOH RZRFHL ZDU]\ZD POHNRLMHJR SU]HWZRU\ VáRG\F]H SURGXNW\W\SX IDVWIRRG Rysunek 10. Czêstotliwoœæ spo ywania poszczególnych produktów przez uczniów y

5 Zwyczaje ywieniowe dzieci i m³odzie y szkolnej na przyk³adzie województwa t³uszczów zwierzêcych. Z uzyskanych wyników badañ wynika, e dzieci i m³odzie spo ywaj¹ zbyt du e iloœci s³odyczy. Wœród badanych, ponad 30% codziennie spo ywa s³odycze, a ponad 50% kilka razy w tygodniu. Wœród obu p³ci nie by³o ró nic co do czêstotliwoœci spo ywania s³odyczy. Produkty typu fast food przez wiêksz¹ grupê badanych spo ywane s¹ kilka razy w miesi¹cu (oko³o 40%) lub rzadziej (ponad 35%) badanych. Wcale tych produktów nie je tylko co 33-ci badany. Wnioski 1. Wœród badanych dzieci i m³odzie y piêæ posi³ków w ci¹gu dnia spo ywa tylko co 14 badany. Wiêkszoœæ badanych (ponad 48%) spo ywa cztery posi³ki w ci¹gu dnia, a 33,5% badanych tylko trzy. W pierwszej kolejnoœci badani twierdzili, e nie spo ywaj¹ podwieczorków, a nastêpnie drugiego œniadania. Ch³opcy czêœciej deklarowali spo ycie prawid³owej liczby posi³ków ni dziewczêta. 2. Wœród badanych zamieszkuj¹cych obszary wiejskie wyst¹pi³ najmniejszy procent uczniów regularnie spo ywaj¹cych œniadanie w domu (65,3%), natomiast najwiêkszy procent tych uczniów regularnie spo ywa drugie œniadanie w szkole (62%) w porównaniu do wiêkszych aglomeracji. 3. Badana populacja reprezentuje pozytywne, z punktu widzenia prawid³owego ywienia, zachowania ywieniowe polegaj¹ce przede wszystkim na spo ywaniu mleka i przetworów mlecznych oraz owoców i warzyw. Badani sporadyczne deklarowali spo ywanie produktów fast food. 4. Nieprawid³owoœci w ywieniu badanych dzieci i m³odzie y zwi¹zane s¹ przede wszystkim z du ¹ czêstotliwoœci¹ spo ywania s³odyczy. Literatura Cheung L.W.Y. Richmond J. 1995: Child health, nutrition and physical activity. Human Kinetics, Windsor, Leeds, Clapham, Auckland. Ziemlañski S, Bu³hak-Jachymczyk B., Budzyñska-Topolowska J. i in. 1994: Normy ywienia dla ludnoœci w Polsce (energia, bia³ko, t³uszcze, witaminy, sk³adniki mineralne). yw. Cz³owieka i Metabolizm, 21, 303. Summary The aim of this paper is estimate of regularity of consuming of meals and frequencies of consuming of chosen food products by chosen pupils of primary schools in the area of Lower Silesian province. At least over 90% of questionnaired children eat tree meals a day. In this group over 80% questionnaired children eat two warm meals a day. Over 67% questionnaired eat breakfast before going to school regularly. Consuming of fruit, vegetables and milk was formed properly, but questionnaired children eat too many sweets. Adres do korespondencji dr Anna Kowalska Akademia Ekonomiczna Katedra Ekonomiki I Organizacji Gospodarki ywnoœciowej ul. Komandorska 118/ Wroc³aw tel. (0 71) anna.kowalska@ae.wroc.pl