KANCELARIA RADCÓW PRAWNYCH CIC Pikor, Behnke, Dmoch, Fryzowski Sp. p.

Transkrypt

1 KANCELARIA RADCÓW PRAWNYCH CIC Pikor, Behnke, Dmoch, Fryzowski Sp. p. Michał Behnke Zagospodarowanie wód opadowych na terenach miejskich w świetle planowanych, krajowych zmian legislacyjnych Na gruncie przepisów obecnie obowiązujących, reżim prawny gospodarowania wodami i ściekami opadowymi, roztopowymi i drenażowymi, wyznaczany jest przede wszystkim przez przepisy: 1) ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2015 r., poz. 469 ze zm.); 2) rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2014 r., poz ze zm.); 3) ustawy z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (Dz. U. z 2015 r., poz. 139 ze zm.); 4) rozporządzenia Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r. w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków (Dz. U. Nr 127, poz. 886); 5) ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2016 r., poz. 672 ze zm.); 6) rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 października 2015 r. w sprawie opłat za korzystanie ze środowiska (Dz. U. z 2015 r., poz. 1875); 7) rozporządzeń w sprawie warunków technicznych dla różnego rodzaju obiektów budowlanych, w tym rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2015 r., poz. 1422). Dotyczą one zasadniczo trzech grup zagadnień: wymagań formalnych i jakościowych dla ścieków odprowadzanych do wód lub do ziemi (emisji), możliwości dokonywania Gdynia, ul. Śląska 50/6 tel./fax radcy@kpcic.gdynia.pl NIP:

2 rozliczeń za usługę odprowadzania i oczyszczania tych ścieków, jak też obowiązków właścicieli nieruchomości w zakresie gospodarki ww. wodami lub ściekami. Przepisy przywołanych wyżej trzech ustaw jednakowo uznają za ścieki : wody opadowe lub roztopowe, ujęte w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych o trwałej nawierzchni, w szczególności z miast, portów, lotnisk, terenów przemysłowych, handlowych, usługowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów 1. Warto dostrzec, że przesłanka trwałej nawierzchni stanowi kryterium identyfikacji ścieków opadowych i roztopowych dopiero od 29 lipca 2005 r., a wcześniej wiązana była tylko z drogami i parkingami. Uznanie wód opadowych i roztopowych za ścieki stanowi zatem konsekwencję: 1) ujęcia tych wód w system kanalizacji, 2) zanieczyszczenia nawierzchni, z które zbierane są wody, 3) rodzaju tej nawierzchni (musi być to powierzchnia trwała). Nie są zatem ściekami wody deszczowe odprowadzane do wód lub ziemi powierzchniowo, jak też terenów i powierzchni, na których wody nie mogły ulec zanieczyszczeniu. Dla samej delimitacji ścieków znaczenia nie ma również, czy powierzchnia, z której odprowadzane są wody, jest powierzchnią szczelną, ta odgrywa bowiem prawnie rolę tylko w odniesieniu do obowiązku oczyszczania ścieków opadowych lub roztopowych, badania jakości tych ścieków oraz stawek opłat za korzystanie ze środowiska. Na tle powyższych przepisów powstawało wiele sporów prawnych, z których najbardziej znanym jest konflikt wokół możliwości żądania opłat za ścieki w odniesieniu do wód deszczowych odbieranych z dachów budynków. Obowiązek oczyszczania wód opadowych i roztopowych powstaje na dziś jedynie w stosunku do wód opadowych lub roztopowych, ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacyjne, pochodzących z zanieczyszczonej powierzchni szczelnej: 1) terenów przemysłowych, składowych, baz transportowych, portów, lotnisk, miast, dróg zaliczanych do kategorii dróg krajowych, wojewódzkich lub powiatowych klasy G, a także parkingów o powierzchni powyżej 0,1 ha, w ilości, jaka powstaje z opadów o natężeniu co najmniej 15 l na sekundę na 1 ha, 1 Art. 9 ust.1 pkt 14 lit. g ustawy Prawo wodne, art. 3 pkt 38 lit. c ustawy Prawo ochrony środowiska; art.2 pkt 8 lit. c ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. 2

3 2) obiektów magazynowania i dystrybucji paliw, w ilości, jaka powstaje z opadów o częstości występowania jeden raz w roku i czasie trwania 15 minut, lecz w ilości nie mniejszej niż powstająca z opadów o natężeniu 77 l na sekundę na 1 ha 2. Ścieki te mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi, o ile nie zawierają substancji zanieczyszczających w ilościach przekraczających 100 mg/l zawiesin ogólnych oraz 15 mg/l węglowodorów ropopochodnych. Wody opadowe lub roztopowe pochodzące z innych powierzchni mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi bez oczyszczania. Wody opadowe lub roztopowe w ilościach przekraczających ww. wartości mogą być wprowadzane do wód lub do ziemi bez oczyszczania, pod warunkiem że urządzenie oczyszczające jest zabezpieczone przed dopływem wód opadowych i roztopowych o natężeniu większym niż jego przepustowość nominalna. Jeżeli odprowadzanie tych ścieków odbywa się w ramach szczególnego korzystania z wód, wymaga takie uzyskania pozwolenia wodno prawnego 3. Ocenę, czy są spełnione opisane warunki, przeprowadza się na podstawie dokonywanych przez zakład, co najmniej 2 razy w roku, przeglądów eksploatacyjnych urządzeń oczyszczających; eksploatacja powinna odbywać się zgodnie z instrukcją obsługi i konserwacji urządzeń oczyszczających, a czynności z nią związane odnotowane w zeszycie eksploatacji tego urządzenia. W stosunku do wód opadowych lub roztopowych wprowadzanych do wód lub do ziemi z urządzeń oczyszczających o przepustowości nominalnej większej niż 300 l/s spełnienie tych warunków ocenia się łącznie: na podstawie ww. przeglądów oraz na podstawie badań, w zakresie normowanych wskaźników zanieczyszczeń, wykonanych w czasie trwania opadu, co najmniej dwa razy w roku, w okresie wiosny i jesieni. W odniesieniu do przelewów kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej, o ich dopuszczalności decyduje rodzaj wód odbiornika i ilość takich przelewów w skali roku. Dopuszcza się wprowadzanie wód opadowych z istniejących przelewów kanalizacji deszczowej do jezior i ich dopływów oraz do innych zbiorników wodnych o ciągłym dopływie lub odpływie wód powierzchniowych, a także do wód znajdujących się w sztucznych zbiornikach wodnych usytuowanych na wodach płynących, jeżeli średnia roczna liczba zrzutów z poszczególnych przelewów kanalizacji deszczowej nie jest 2 19 rozporządzenia w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi. 3 Art. 122 ust.1 pkt 1 Prawa wodnego. 3

4 większa niż 5. Ścieki z przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej mogą być wprowadzane do śródlądowych wód powierzchniowych płynących, wód przybrzeżnych oraz wód przejściowych, jeżeli średnia roczna liczba zrzutów z poszczególnych przelewów nie jest większa niż 10. Oceny spełnienia ww. warunków dokonuje się na podstawie średniej rocznej liczby zrzutów z poszczególnych przelewów kanalizacji deszczowej lub przelewów burzowych komunalnej kanalizacji ogólnospławnej, określonej na podstawie obserwacji funkcjonowania przelewów przez okres co najmniej 2 lat. 4 Jak można wywieść z treści wskazanych przepisów, gros wymagań prawnych związanych z odprowadzaniem wód opadowych lub roztopowych koncentruje się wokół wymagań emisyjnych i te są głównie egzekwowane przy wydawaniu i kontroli przestrzegania pozwoleń wodnoprawnych, w tym pozwoleń udzielonych przedsiębiorstwu wodociągowo-kanalizacyjnemu lub gminie zarządzającej siecią kanalizacyjną. W odniesieniu do ścieków opadowych lub roztopowych, w praktyce, w mniejszym stopniu adresowane i egzekwowane są natomiast wymagania związane z zależnością dopuszczalności i warunków odprowadzania tych ścieków do środowiska od stanu wód będących odbiornikiem dla tych ścieków. Zasadniczo bowiem egzekwowany jest restrykcyjnie wyłącznie zakaz odprowadzania ścieków do wód stojących 5. jak też zakaz odprowadzania wód opadowych lub roztopowych, wód z przelewów kanalizacji deszczowej oraz wód chłodniczych do wód powierzchniowych lub do ziemi, w odległości mniejszej niż 1 kilometr od granic kąpielisk i plaż publicznych nad wodami albo do jezior oraz do ich dopływów, jeżeli czas dopływu ścieków do jeziora byłby krótszy niż 24 godziny (z ostatnich dwóch zakazów może zwolnić organ właściwy do wydania pozwolenia wodno prawnego, o ile ustali, że takie dopuszczenie nie koliduje z utrzymaniem dobrego stanu wód lub wymaganiami jakościowymi dla wód 6 ). Niezmiernie rzadko rozpatruje się natomiast emisje związane z wodami lub ściekami opadowymi i roztopowymi w punktu widzenia zakazu powodowania w wodach odbiornika zmian w naturalnej, charakterystycznej dla nich biocenozie, zakazu naruszania wymagań ochrony środowiska, czy zakazu naruszania celów 4 21 ust.4, 22 ust.1 i 23 ust.3 rozporządzenia w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi. 5 Art. 39 ust. 1 pkt 2 lit. c Prawa wodnego. 6 Art. 39 ust.2 Prawa wodnego. 4

5 środowiskowych ochrony wód (i szerzej: ustaleń planu gospodarowania wodami na obszarze dorzecza) oraz ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 7. Lakoniczność regulacji w ww. zakresie i potrzeba wykładni wymagań w łączności z danymi technicznymi lub dokumentami planowania w gospodarowaniu wodami, bez wątpienia utrudniają stosowanie prawa. Nie oznacza to jednak, że wymagania te są całkowicie gubione. Pozytywnym przykładem sięgnięcia do takiej interpretacji, nawiązującej do Ramowej Dyrektywy Wodnej 8, jest m.in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dnia 10 września 2008 r., sygn. II SA/Sz 411/2008 (aczkolwiek nie dotyczący ścieków opadowych), w którym Sąd ten sformułował pogląd, iż ograniczenie, przy udzielaniu pozwolenia wodnoprawnego, oceny przesłanki zgodności z wymaganiami ochrony środowiska tylko do wymagań emisyjnych nie może stanowić podstawy do uznania, że pozwolenie wodnoprawne nie narusza wymagań ochrony środowiska, bowiem nie zawiera ustaleń dotyczących wpływu zrzutu tych wód na istniejący i wymagany stan chemiczny, ilościowy wód rzeki do której ścieki są odprowadzane. Ranga rzeczonych wymagań wzmacniana jest również systemowo. Zgodnie z art.182 kodeksu karnego, w brzmieniu obowiązującym od 10 czerwca 2011 r., przestępstwem przeciwko środowisku, możliwym do popełnienia również z winy nieumyślnej, jest zanieczyszczanie wód lub powierzchni ziemi substancją (tu: ładunkiem zanieczyszczeń zawartym w ścieku) w takiej ilości lub w takiej postaci, że może to spowodować istotne obniżenie jakości wody lub powierzchni ziemi lub zniszczenie w świecie roślinnym lub zwierzęcym w znacznych rozmiarach (którego wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza złotych) 9. Artykuł 6 pkt 11 ustawy dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U z 2014 r., poz ze zm.) uznaje za szkodę w środowisku również szkodę w wodach, tj. mającą znaczący negatywny wpływ na potencjał ekologiczny (od 5 września 2014 r.), stan ekologiczny, chemiczny lub ilościowy wód, jak też szkodę w gatunkach chronionych lub chronionych siedliskach przyrodniczych, tj. mającą znaczący negatywny wpływ na osiągnięcie lub utrzymanie właściwego stanu ochrony tych gatunków lub siedlisk przyrodniczych. Legitymowanie się pozwoleniem 7 Art. 41 ust.1 pkt 2, art.125 pkt 1 i 3 Prawa wodnego. 8 Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej. 9 Art i 7 kodeksu karnego. 5

6 wodnoprawnym nie wyłącza możliwości powodowania szkody w środowisku w związku z wykonywaniem tego pozwolenia, stąd też działania zapobiegające takim szkodom powinny być przedmiotem obowiązków nakładanych na adresata pozwolenia (wykonania urządzeń zapobiegających szkodom lub zmniejszających negatywne skutki wykonywania tego pozwolenia wodnoprawnego, czy też realizacji niezbędnych niezbędne przedsięwzięć ograniczających negatywne oddziaływanie na środowisko) 10. W pozwoleniu określić można również, zależnie od potrzeby obowiązki: wykonania robót lub uczestniczenia w kosztach utrzymania wód, stosownie do wzrostu tych kosztów w wyniku realizacji tego pozwolenia, czy też odtworzenia retencji przez budowę służących do tego celu urządzeń wodnych lub realizację innych przedsięwzięć, jeżeli w wyniku realizacji pozwolenia wodnoprawnego nastąpi zmniejszenie naturalnej lub sztucznej retencji wód śródlądowych. Obowiązki w tym zakresie są obecnie zasadniczą podstawą i bodźcem dla planowania i budowy urządzeń zielonej infrastruktury, która ma ograniczać emisję lub jej natężenie u źródła, zachowywać potencjał ekologiczny w miejscu powstawania emisji, czy też działać prewencyjnie lub łagodząco w stosunku do oddziaływań powodowanych w odbiorniku wrażliwym, szczególnie w przypadku, kiedy ekosystem odbiornika jest przedmiotem ochrony na podstawie przepisów o ochronie przyrody. Przedmiotem działań powiązanych z tymi obowiązkami może być świadczenie określonych usług ekosystemowych, czy realizacja przedsięwzięć lub działań ze sfery melioracji gruntów, retencji wód, adaptacji do zmian klimatu, zasilania określonych zbiorowisk roślinnych, wtórnego wykorzystywania zgromadzonych wód do celów utrzymania zieleni lub jako źródła zabezpieczenia przeciwpożarowego, określony sposób utrzymywania koryta cieków i brzegów, w tym określonej pielęgnacji roślinności, etc. Zasadniczym ryzykiem podmiotu posiadającego pozwolenie wodnoprawne są z kolei: błędne wyznaczenie obsługiwanej zlewni wód opadowych, brak wiedzy o sposobie zagospodarowania terenów w tej zlewni, ponoszenie odpowiedzialności za nieustalonych sprawców zrzutu za pomocą sieci kanalizacji deszczowej substancji szkodliwych dla środowiska wodnego i organizmów wodnych. Obowiązujące przepisy nie tworzą także mechanizmów współdziałania gminy czy przedsiębiorstwa wod-kan z administratorami wody (odbiorników ścieków), czy też odbiorcami usług właścicielami nieruchomości przyłączonych do sieci. 10 Art. 128 ust1 pkt 7a i 8 Prawa wodnego. 6

7 Przyczyn relatywnie niskiej efektywności stosowania ww. przepisów upatrywać należy, jak się wydaje, w przypisaniu obowiązku ochrony środowiska w związku z gospodarowaniem wodami opadowymi, roztopowymi czy drenażowymi, tylko podmiotowi bezpośrednio wprowadzającemu te wody czy ścieki do środowiska, innymi słowy - administratorowi końca rury, a nie podmiotom egzystującym w zlewni tych wód, co jest rozwiązaniem anachronicznym. Politykę taką wyznaczają obecnie głównie dwa uregulowania. Po pierwsze z przepisów w sprawie warunków technicznych dla budynków wynika, że działka budowlana, na której sytuowane są budynki, powinna być wyposażona w kanalizację umożliwiającą odprowadzenie wód opadowych do sieci kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej. W razie braku możliwości przyłączenia do sieci kanalizacji deszczowej lub ogólnospławnej, (dopiero) dopuszcza się odprowadzanie wód opadowych na własny teren nieutwardzony, do dołów chłonnych lub do zbiorników retencyjnych 11. Rozwiązanie to nie sprzyja małej retencji, ani korzystaniu z wód opadowych przy utrzymaniu zieleni, ani też korzystaniu z nich w systemach zagospodarowania tzw. szarej wody. Przepisy techniczno-budowlane, jak powyższy, nie mogą być modyfikowane za pomocą ustaleń planistycznych, przyjmowanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego. Po wtóre za podmiot korzystający ze środowiska, obowiązany do uzyskania pozwolenia i do ponoszenia opłat za korzystanie ze środowiska, uważa się prowadzącego instalację 12, tu: podmiot prowadzący eksploatację sieci kanalizacji deszczowej lub kanalizacji ogólnospławnej. Bardzo często, mimo że w danej miejscowości działalność w zakresie zbiorowego odprowadzania ścieków jest prowadzona przez wyspecjalizowane przedsiębiorstwo wodociągowo-kanalizacyjne, za sieć kanalizacji deszczowej nadal odpowiadają gminy. Wysokość opłat za korzystanie ze środowiska zależy od wielkości, rodzaju i sposobu zagospodarowania terenu, z którego te ścieki są odprowadzane. Ewidencje w tym zakresie dotknięte są wieloma niedokładnościami, które rzadko są weryfikowane, chyba że gmina ustaliła taryfy za odprowadzanie ścieków opadowych i roztopowych. Możliwość taką dają, ale dopiero od 2006 r., przepisy rozporządzenia Ministra Budownictwa w sprawie określania taryf, rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. 12 Art. 279 ust.1 Prawa ochrony środowiska. 7

8 wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków. Cena za ścieki może być bowiem ustalana również za jednostkę miary powierzchni zanieczyszczonej o trwałej nawierzchni, z której odprowadzane są ścieki opadowe i roztopowe kanalizacją deszczową, uwzględniającą rodzaj i sposób zagospodarowania powierzchni 13. Jeśli taryfy nie są ustalane, co dotyczy jednak większości gmin, w tym również dużych miast, brak jest mechanizmu refundacji ponoszonych kosztów, a tym samym brak jest instrumentów finansowania inwestycji związanych gospodarką wodami opadowymi i roztopowymi na terenach zurbanizowanych. Zieloną infrastrukturą, w kontekście czy to zmniejszania wysokości opłat za korzystanie ze środowiska, ograniczania ryzyka odpowiedzialności za szkody powodowane odprowadzaniem ścieków opadowych lub roztopowych, czy ochrony czynnej ekosystemów od wód zależnych, w tym przestrzennych form ochrony przyrody, zainteresowana jest w konsekwencji zasadniczo tylko gmina, która jednak nie ma ku temu wystarczających środków. Prowadzona przez gminę gospodarka wodami opadowymi nie generuje ponadto środków, które mogłyby wspierać lokalne inicjatywy mieszkańców, których liczba systematycznie wzrasta jako efekt większej świadomości ekologicznej. Powyższe uwarunkowania prawne, praktyka, jak i zmiany w otoczeniu prawnym gospodarki wodami opadowymi, roztopowymi czy drenażowymi, pozwalają na zdefiniowanie kilku trendów, jakie wydają się rysować na przyszłość odnośnie do tej gospodarki: Pod wpływem wdrażania przepisów Ramowej Dyrektywy Wodnej i dyrektywy powodziowej rośnie ranga zagadnień związanych z jakością wód odbiornika, ochroną potencjału ekologicznego tych wód oraz przepływami: katastrofalnymi i nienaruszalnym. Konsekwencją tegoż, wespół z celami środowiskowymi ochrony wód, jakie wynikają z poprawionych planów gospodarowania wodami na obszarze dorzeczy, będzie przede wszystko to, iż wydaje się, że pozwolenie, z dokumentu potwierdzającego tylko jakość zrzucanych ścieków, stanie się orzeczeniem opartym o swoistą funkcję: wielkości i jakości emisji oraz stanu wrażliwości odbiornika tych ścieków. Dotyczyć to będzie również wód opadowych, w tym ładunku zanieczyszczeń, jaki może zostać 13 5 pkt 4 rozporządzenia w sprawie określania taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków. 8

9 wprowadzony do środowiska w wyniku deszczy nawalnych, wezbrań powodziowych czy niekontrolowanych zrzutów przemysłowych. Prognozować można również, że wzrośnie znaczenie zagadnień związanych z zarządzaniem ilością i prędkością przepływów wód i ścieków kierowanych do odbiorników, a w związku z tym i retencją wód śródlądowych, szczególnie w obszarach zagrożonych suszą oraz w strefach zasilania źródeł i ujęć wody. Na znaczeniu zyska również, prawdopodobnie, zarządzanie wodami opadowymi i ryzykiem zanieczyszczeń w zlewniach tych wód. Pierwszym krokiem ku temu będzie rewizja powierzchni rzeczywistych i zredukowanych tych zlewni. Dopiero tak nakreślone tło prawne obecnie prowadzonej gospodarki wodami opadowymi, roztopowymi i drenażowymi pozwala na podjęcie próby oceny rozwiązań, jakie proponowane są w projekcie nowej ustawy Prawo wodne 14. Projektowi temu towarzyszy szereg aktów wykonawczych, z których na uwagę zasługują w szczególności projekty rozporządzeń Ministra Środowiska - w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego oraz w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i zbiorowe odprowadzanie ścieków, jak też rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie opłat za usługi wodne oraz za szczególne korzystanie z wód 15. To, co narzuca się od początku lektury projektu nowego prawa wodnego, to nacisk na finansowe aspekty i takiż wymiar gospodarki wodnej, których celem ma być wdrożenie zasady zwrotu kosztów usług wodnych, sformułowanej w Ramowej Dyrektywie Wodnej. Usługi wodne, w myśl art. 35 ust.1 projektu ustawy, polegają na zapewnieniu gospodarstwom domowym, podmiotom publicznym oraz podmiotom prowadzącym działalność gospodarczą możliwości korzystania z wód w zakresie wykraczającym poza zakres powszechnego korzystania z wód, zwykłego korzystania z wód oraz szczególnego korzystania z wód (definicja ta nawiązuje do podobnego ujęcia tego terminu, zawartego w art. 2 pkt 38 dyrektywy). Do usług tych zaliczać się mają, m.in.: odbiór i oczyszczanie ścieków, 14 wersja z r

10 wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, obejmujące także wprowadzanie ścieków do urządzeń wodnych, odprowadzanie do wód - wód opadowych lub roztopowych, ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast, trwałe odwadnianie gruntów, a także odprowadzanie do wód - wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast. Co ciekawe, usługa wodna dotyczyć będzie odprowadzania wód opadowych lub roztopowych za pomocą kanalizacji bez względu na rodzaj i sposób zagospodarowania powierzchni, z której wody te będą odbierane, jak też bez względu na ewentualność zanieczyszczenia tych powierzchni. Rozwiązanie takie niewątpliwie ukróci dotychczasowe problemy z kwalifikowaniem terenów do obowiązku rozliczeń, co należy ocenić pozytywnie. Nacisk na stworzenie skutecznego mechanizmu finansowania ww. działań, ma jednak w projekcie ten niepokojący skutek, że wody opadowe i roztopowe są wyłączane z definicji legalnej ścieków, co dotyka wszystkich wspomnianych na wstępie, trzech ustaw, w których zawarta jest ta definicja. W to miejsce wody opadowe i roztopowe zyskują w art.16 pkt 69 projektu własną definicję legalną: wodami taki mają być wody będące skutkiem opadów atmosferycznych. Usługi wodne, stosownie do brzmienia art.388 pkt 1 projektu, wymagają uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Pozwolenie udzielane odnośnie do wód opadowych lub roztopowych, w dostosowaniu do rodzaju działalności, której pozwolenie dotyczy, ustalać będzie: ilość wód opadowych lub roztopowych, odprowadzanych do wód lub do ziemi, w tym maksymalną ilość m 3 na sekundę i średnią ilość m 3 na rok oraz powierzchnię rzeczywistą i zredukowaną zlewni, odwadnianej poprzez każdy wylot. Pozwolenia takiego wymagać też będzie nadal szczególne korzystanie z wód (pkt 2). Pozwolenie wodnoprawne będzie częścią zgody wodnoprawnej. Innym elementem takiej zgody będą mogły być zgłoszenia (art.393 projektu) oraz oceny wodnoprawne (art.423 projektu). Zgłoszenia wymagać ma m.in. wykonanie urządzeń odwadniających obiekty budowlane, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem; wykonanie stawów, które nie są napełniane w ramach usług 10

11 wodnych, ale wyłącznie wodami opadowymi lub roztopowymi lub wodami gruntowymi, o powierzchni nieprzekraczającej 500m 2 i głębokości nieprzekraczającej 2m od naturalnej powierzchni terenu, o zasięgu oddziaływania niewykraczającym poza granice terenu, którego zakład jest właścicielem; przebudowa rowu polegająca na wykonaniu przepustu lub innego przekroju zamkniętego na długości nie większej niż 10 m; przebudowa lub odbudowa urządzeń odwadniających zlokalizowanych w pasie drogowym dróg publicznych, obszarze kolejowym, na lotniskach lub lądowiskach. Pozwolenia albo zgłoszenia nie będzie wymagać m.in. zatrzymywanie wody w rowach, hamowanie odpływu wody z obiektów drenarskich, czy też przechwytywanie wód opadowych lub roztopowych przy pomocy urządzeń melioracji wodnych. Oceny wodnoprawne wymagane będę dla inwestycji lub działań, mogących wpłynąć na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych, m.in. w zakresie: korzystania z usług wodnych, jak też robót i obiektów budowlanych mających wpływ na zmniejszenie naturalnej retencji terenowej. Kompetencje w zakresie zgód wodnoprawnych będą wykonywane przez organy nowego Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie. Mimo podniesienia rangi celów środowiskowych i szczegółowego rozpisania wymagań determinujących dopuszczalność i warunki prowadzenia działań dotyczących wód opadowych i roztopowych, wydaje się, że nie do końca rozpoznane zostały przez ustawodawcę skutki prawne wykluczenia tych wód z kategorii ścieków. Zakazy dotyczące odprowadzania do określonych odbiorników, wymagania jakościowe związane z odprowadzaniem do środowiska, jak i mechanizm ustalania taryf, które miałyby być podstawą rozliczeń w stosunkach cywilnoprawnych, określane są bowiem wciąż i wyłącznie dla ścieków. Proponowane akty wykonawcze w tym zakresie, wyliczone wcześniej jako towarzyszące projektowi nowego Prawa wodnego, powtarzają przy tym unormowania obecnie obowiązujące. W zakresie warunków emisji i rozliczeń nic zatem nie ma ulec zmianie. Tyle, że nie dotyczą już one wód opadowych i roztopowych. Ich kwalifikowanie do ścieków jako wód zużytych nie wydaje się być uzasadnione. Co za tym idzie, wymagania dotyczące ścieków powinny być w ww. zakresie stosowane do wód opadowych lub roztopowych co najmniej odpowiednio. Przepisu takiego na dziś jednak brak i należy postulować jego wprowadzenie. Taki zabieg definicyjny, jak proponowany w projekcie, będzie również źródłem problemów 11

12 w rozgraniczaniu wód opadowych oraz odcieków, które mogą być kwalifikowane jako ścieki albo odpady. W sferze zapobiegania zanieczyszczeniom, zapobiegania szkodom w środowisku, remediacji tych szkód, odpowiedzialności za bezprawne działania obniżające jakość wód, aktualne pozostaną zatem doświadczenia w zakresie stosowania obecnych przepisów i interpretacje z nimi związane. Nowinką, wpisującą się w zidentyfikowane trendy zmian, jest rozszerzenie listy ustaleń i wymagań, z którymi musi być zgodne pozwolenie wodnoprawne. Pozwolenie takie, pod rządami nowej ustawy, nie będzie mogło także naruszać: ustaleń planów ochrony i planów zadań ochronnych dla obszarów chronionych, jak też wymagań wynikających z przepisów ustawy Prawo wodne oraz przepisów odrębnych. Zasadniczym motywatorem dla racjonalizacji gospodarki wodnej, w tym gospodarki wodami opadowymi, roztopowymi czy drenażowymi, ma być na gruncie nowego prawa odmienna konstrukcja danin publicznoprawnych związanych usługami wodnymi i korzystaniem z wód. Opłaty za usługi wodne mają być pobierane m.in.: 1) za odprowadzanie do wód: a) wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej, b) wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast; 2) za zmniejszenie naturalnej retencji terenowej na skutek wykonywania na nieruchomości o powierzchni powyżej 3500 m 2 robót lub obiektów budowlanych trwale związanych z gruntem mających wpływ na zmniejszenie tej retencji przez wyłączenie więcej niż 70 % powierzchni nieruchomości z powierzchni biologicznie czynnej na obszarach nieujętych w systemy kanalizacji otwartej lub zamkniętej; Opłaty tej nie ponosiłoby się za jezdnie dróg publicznych oraz drogi kolejowe, z których wody opadowe lub roztopowe są odprowadzane do wód lub do ziemi przy pomocy urządzeń wodnych umożliwiających retencję lub infiltrację tych wód. Opłata za usługi wodne za odprowadzanie do wód - wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do 12

13 odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast, będzie się składać z opłaty stałej oraz opłaty zmiennej zależnej od istnienia urządzeń do retencjonowania wody z terenów uszczelnionych. Wysokość opłaty stałej określą Wody Polskie, które przekażą ją podmiotom obowiązanym do ponoszenia tych opłat w formie informacji rocznej. Informacja roczna będzie zawierać także sposób obliczenia tej opłaty. Wysokość opłaty stałej za odprowadzanie do wód - wód opadowych lub roztopowych ujętych w otwarte lub zamknięte systemy kanalizacji deszczowej służące do odprowadzania opadów atmosferycznych albo systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast lub - wód pochodzących z odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast, będzie obliczana jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, czasu wyrażonego w dniach i określonej w pozwoleniu wodnoprawnym albo w pozwoleniu zintegrowanym maksymalnej ilości wód, wyrażonej w m 3 /s, odprowadzanych do wód bądź też w relacji do maksymalnej ilości wód pochodzących odwodnienia gruntów w granicach administracyjnych miast. Takie unormowanie z pewnością ukróci zawyżanie maksymalnej ilości wód, czynione często we wnioskach o pozwolenie z obawy o możliwość naliczania kar pieniężnych za przekroczenie takiej ilości. Wysokość opłaty zmiennej za odprowadzanie do wód - wód opadowych lub roztopowych ujętych w systemy kanalizacji zbiorczej w granicach administracyjnych miast, będzie się obliczać jako iloczyn jednostkowej stawki opłaty, ilości odprowadzonych wód wyrażonej w m 3 i czasu wyrażonego w latach, z uwzględnieniem istnienia urządzeń do retencjonowania wody z terenów uszczelnionych oraz ich pojemności. W świetle propozycji zawartych w projekcie rozporządzenia o opłatach za usługi wodne, opłata zmienna będzie liczona w zależności od tego, czy odprowadzanie odbywa się z urządzeniami do retencjonowania wody z terenów uszczelnionych, jak też tego, jaka jest pojemność tych urządzeń w relacji do procentu odpływu rocznego z terenów uszczelnionych. Wysokość i rozpiętość proponowanych stawek są z dzisiejszego punktu widzenia istotne i dolegliwe. Różnica w proponowanej stawce jednostkowej za odprowadzanie wód opadowych bez ww. urządzeń oraz z urządzeniami 13

14 o pojemności powyżej 30% odpływu rocznego z terenów uszczelnionych, za 1 m 3 na 1 rok, sięga bowiem rzędu wielkości (1,5 zł 0,15 zł). Czy samo wprowadzenie tak istotnych ekonomicznie opłat wpłynie stymulująco na gospodarkę wodami opadowymi, roztopowymi lub drenażowymi? w świetle tego, co zostało wcześniej powiedziane, odpowiedzieć można, że samodzielnie nie. Pozwoli jednak na zainicjowanie nowego podejścia do tej problematyki, co jest cenne, a efektywność zarządzania w tym zakresie zależeć będzie od jakości przepisów szczególnych, na których wejście trzeba poczekać, ale które wydaje się już obecnie powinny zostać poddane w części analizie i rewizji. Celem tych przepisów, odwołując się do sporządzonej oceny skutków regulacji, ma być: wdrożenie zasady ochrony wód pod względem ilościowym i jakościowym przez motywacje do ograniczania ilości poboru wód oraz ilości wprowadzanych ścieków do wód lub do ziemi, a w konsekwencji ilości substancji zanieczyszczających wprowadzanych w ściekach do wód lub do ziemi; uzyskanie wpływu na zwiększenie ilości dostępnych zasobów wód a przez to - wpływu na rozwój sektorów zainteresowanych usługami wodnymi lub szczególnym korzystaniem z wód; wsparcie działań ograniczających presję na uszczelnianie gruntów i ujmowanie wód opadowych lub roztopowych w systemy kanalizacji, a następnie wprowadzanie w sposób skoncentrowany do odbiornika; uzyskanie wpływu na osiągnięcie przez poszczególne jednolite części wód założonych dla nich celów środowiskowych w planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza oraz na ograniczenie liczby występujących zjawisk ekstremalnych, w szczególności powodzi. Realizacja tych celów, jak się wydaje, wymaga analiz systemowych i dokonania nowelizacji przepisów również spoza wąsko pojmowanego obszaru tematycznego gospodarki wodnej. 14