Rynek. Zakres oddziaływania rynku. Sektor agrobiznesu i jego struktura. Znaczenie agrobiznesu w gospodarce. dr hab. inż.

Transkrypt

1 Tytuł wykładu Wykład 1_2 Sektor agrobiznesu i jego struktura. Znaczenie agrobiznesu w gospodarce. dr hab. inż. Ludwik Wicki Program unowocześniania kształcenia w SGGW dla zapewnienia konkurencyjności oraz wysokiej kompetencji absolwentów Rynek Rynek jest obecnie pojmowany jako proces, w ramach którego kupujący i sprzedający określają warunki wymiany dóbr i usług. Zakres oddziaływania rynku Według Augustyna Wosia rynek reguluje większość związków między ludźmi oraz jednostkami gospodarczymi. Poza rynkiem pozostaje właściwie tylko stan regulacji prawnoadministracyjnych oraz zespół norm regulujących życie społeczno polityczne, a także wiele relacji międzyludzkich. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 1

2 Rynek rolny i rynek żywnościowy Rynek rolny w węższym znaczeniu definiuje się jako ogół transakcji kupna sprzedaży produktów wytwarzanych przez rolnictwo. W szerszym znaczeniu dochodzą dodatkowo obroty środkami produkcji i usługami dla rolnictwa. Rynek żywnościowy definiuje się jako ogół stosunków ekonomicznych między producentami oraz nabywcami końcowymi żywności (konsumenci i eksporterzy). Specyfika rynku rolnego Zróżnicowanie asortymentu Nietrwałość produktów Sezonowość Koszty przechowania Długi cykl produkcyjny Oligopolistycz na struktura Lokalny zasięg Rynek rolny charakteryzuje się pewnymi cechami, które powodują, że funkcjonuje nieco inaczej niż inne rynki, np. dóbr przemysłowych. Zróżnicowanie asortymentu Rynek ten obejmuje bardzo duży asortyment produktów, zarówno roślinnych, jak i zwierzęcych oraz wiele segmentów (rynek zbóż, mięsa, mleka, owoców itp.). Nawet w ramach rynku owoców mamy aż kilkadziesiąt segmentów (jabłek, gruszek, wiśni...) Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 2

3 Nietrwałość produktów Większość produktów jest nietrwała; wymaga to dodatkowej infrastruktury (chłodnie, specjalne składy, przechowalnie itp.). Wymagania dotyczące transportu, przechowywania oraz czasu, w jakim musi nastąpić przetworzenie powodują wzrost kosztów. Sezonowość występuje duża sezonowość podaży i popytu, przez co producenci muszą okresowo koncentrować wydatki na środki produkcji i pracę. Konsumenci zaś mają ograniczony czas dostępu do produktu przy niskiej cenie w sezonie. Dotyczy to przede wszystkim świeżych i nietrwałych produktów roślinnych, takich jak niektóre warzywa i owoce (truskawki, kalafiory itp.) Koszty przechowania Odbiorca dużych ilości surowców rolnych przemysł przetwórczy musi zapewnić sobie stałe dostawy surowców, a więc liczyć się z wysokimi kosztami przechowywania. Zakupione surowce są utrzymywane w odpowiednich magazynach. Niektóre wymagają wstępnego przetworzenia. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 3

4 Długi cykl produkcyjny długi cykl produkcyjny w rolnictwie i sezonowość obrotu rolniczego powoduje sezonowe szczyty zapotrzebowania na środki produkcji, transportu oraz na kredyt i inne usługi. Nie można prowadzić produkcji, a więc ponosić nakładów i uzyskiwać produktu przez cały rok. Wyjątkiem jest niezwiązana z ziemią i niezależna od pogody produkcja zwierzęca czy szklarniowa. Oligopolistyczna struktura Występują powszechnie nierówne warunki konkurencji między dużąliczbą dostawców rolników, oferujących małe ilości produktów, a niewielką grupą odbiorców, skupujących znaczne ich ilości. Pozwala to odbiorcom na wykorzystywanie swojej, często monopolistycznej na lokalnym rynku pozycji i dyktowanie korzystnych dla nich warunków zakupu produktów rolnych. Lokalny zasięg Na rynkach rolnych mogą nie istnieć warunki do działania konkurencji. Wynika to z: odległości między lokalnymi rynkami zbytu, braku połączenia między rynkami w różnych regionach kraju, braku informacji o możliwościach sprzedaży. Pogarsza to warunki konkurencji, a ceny zbytu podstawowych produktów na lokalnych rynkach mogą się znacznie różnić. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 4

5 Czy rynek rolny to rynek wolny Rynek rolny i żywnościowy są bliższe formule wolnego rynku niż inne rynki branżowe, ale nie są to rynki wolne, m.in. z następujących powodów: istnieją takie obszary rynku (np. niektóre branże przetwórstwa rolno spożywczego, niektóre gałęzie przemysłów wytwarzających środki produkcji) o charakterze monopolistycznym, co powoduje, że ceny ustalane są w wyniku gry poszczególnych jednostek monopolistycznych (istnieje dyktat cenowy), na rynku rolnym istnieje działalność interwencyjna ze strony rządu (i w ramach Unii Europejskiej), która deformuje mechanizm kształtowania się podaży i popytu, a w ślad za tym wpływa na poziom cen. Rynek wolny Rynek wolny to taki, na którym: nie jest ograniczone działanie podmiotów gospodarczych, ceny dóbr i usług kształtują się w wyniku wolnej gry podaży i popytu, każdy podmiot ma jednakowy dostęp do informacji, poszczególne podmioty nie mają wpływu na poziom cen. Agrobiznes Agrobiznes jest pojęciem ekonomicznym, wyprowadzonym z analizy historii gospodarki rolnej i jej powiązań z innymi działami gospodarki narodowej. Współcześnie, produkowana żywność, różnorodność form oraz stopień jej przygotowania do obrotu i konsumpcji jest to produkt finalny, w którym udział rolników jest niezmiernie ważny, ale nie najważniejszy. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 5

6 Pochodzenie pojęcia Agrobiznes Po raz pierwszy pojęcie agrobiznes pojawiło się w literaturze amerykańskiej w 1957 r. Podstawy naukowe agrobiznesu sformułowali Amerykanie J. H. Davis i R. A. Goldberg, które zostały opublikowane w książce A Concept of Agribusiness wydanej przez Harvard University w USA. Stwierdzili oni, że jest to połączenie wszystkich operacji produkcji rolniczej z produkcją i dystrybucją całego strumienia zaopatrzenia farm w środki i usługi, świadczone przez biznes, oraz wszystkie operacje dotyczące obrotu, przechowywania, przetwórstwa i dystrybucji produktów rolniczych. Łańcuch zależności w agrobiznesie Agrobiznes jest procesem wytwarzania żywności i jej dystrybucji od producenta do konsumenta. Stan obecny rozwoju agrobiznesu W miarę rozwoju gospodarki rolnictwo zatraca swoje dawne cechy; nie może rozwijać się bez strumieni zasobów, które płyną doń z zewnątrz, a z drugiej strony, gospodarka narodowa, jako całość, nie może rozwijać się bez nowoczesnego i wydajnego rolnictwa. Występują: międzygałęziowe przepływy dóbr materialnych i usług, skomplikowane powiązania typu informacyjnego i decyzyjnego. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 6

7 środki produkcji do wytwarzania żywności Schemat struktury działowo gałęziowej agrobiznesu import żywności handel żywnością eksport żywności usługi produkcyjne dla rolnictwa i przemysłu spożywczego ROLNI- CTWO PRZEMYSŁ SPO- ŻYWCZY gastronomia żywienie zbiorowe nauka, oświata i szkolnictwo wyższe obsługujące gospodarkę żywnościową Spożycie żywności Źródło: A. Woś, J.St. Zegar, Gospodarka żywnościowa, s. 16. Kierunki zmian w agrobiznesie Wielkość i różnorodność powiązań Znaczenie poszczególnych działów Siła przetargowa konsumentów Udział rolnictwa w wartości żywności Integracja Struktura agrobiznesu wciąż ewoluuje wraz z unowocześnianiem produkcji rolniczej i rozwojem przemysłu przetwórczego i dystrybucji żywności. Wielkość i różnorodność powiązań W obrębie agrobiznesu następowały znaczne zmiany: od prostych współzależności, zachodzących między wytwarzaniem, przetwórstwem i konsumpcją żywności nawet w ramach jednego gospodarstwa, do wysoko rozwiniętego, skomplikowanego, kompleksowego i zintegrowanego systemu produkcji, zaczynającej się od produkcji nasion, maszyn, nawozów, pestycydów, a kończącej się na firmach zajmujących się przemysłowym przetwórstwem żywności, handlem hurtowym, dystrybucją i handlem detalicznym. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 7

8 Znaczenie poszczególnych działów Obserwowana w krajach rozwiniętych prawidłowość jest następująca: w miarę rozwoju agrobiznesu udział rolnictwa maleje, a wzrasta udział sfery zaopatrzenia oraz sfery przetwórstwa i obrotu. Siła przetargowa konsumentów Konsumenci występują coraz częściej jako zorganizowana siła, znajdująca swoich wyrazicieli zarówno w ośrodkach decyzji ekonomicznych i politycznych, jak też opinii społecznej, co powoduje, że większość decyzji z zakresu polityki gospodarczej uwzględnia potrzeby i interesy konsumentów. Także sprzedawcy detaliczni dążą do obniżania cen dla konsumentów, wymuszając na dostawcach niższe ceny surowców. W rezultacie konsument otrzymuje tańszą żywność. Udział rolnictwa w wartości żywności W agrobiznesie następuje zderzenie interesów: producentów rolnych, przetwórców i pośredników, konsumentów, które umacnia rolę nierolniczych ogniw agrobiznesu przetwórstwa, dystrybucji. Grupy te systematycznie zwiększają swój udział w jednostce pieniężnej wydatkowanej przez konsumenta, podczas gdy udział farmerów (rolników) maleje. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 8

9 Integracja W procesach przemian w agrobiznesie wiodący jest wpływ integracji pionowej i poziomej na obniżenie kosztów produkcji i dystrybucji. Prowadzi to do zwiększenia siły konkurencyjnej połączonych podmiotów gospodarczych oraz do modernizacji i przebudowy struktury rolnictwa. Integracja pionowa i pozioma Integracja pionowa polega na łączeniu się lub ścisłej współpracy jednostek z różnych ogniw łańcucha dostaw (np. producent paszy producent indyków ubojnia). Pozwala to na racjonalizowanie kosztów wytwarzania surowca w gospodarstwie rolnym, gdyż: producent wytwarzający surowiec na zamówienie, produkuje go zgodnie z wymaganiami odbiorcy, redukowane jest ryzyko produkcji poprzez gwarancję zarówno zbytu, jak i minimalnej ceny. Integracja pozioma pozwala na łączenie z sobą podmiotów gospodarczych należących do tej samej fazy produkcji lub dystrybucji. Łączenie się dwóch gospodarstw rolnych może przybrać formę zakupu jednego gospodarstwa przez drugie, utworzenie grupy producenckiej itp. Pozwala ona na: zmniejszenie kosztów handlowych dzięki oferowaniu większych partii surowca, zwiększenie siły przetargowej na rynku, gdyż odbiorcy surowców rolnych preferują dostawców o większej skali działalności. Pomiar i wielkość sektora agrobiznesu Znaczenie sektora agrobiznesu w gospodarce, a także jego struktura mogą być określone, między innymi, na podstawie jego udziału w: produkcji globalnej, dochodzie narodowym, liczbie pracujących, wartości produkcyjnych środków trwałych, imporcie towarów, eksporcie towarów. Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 9

10 Znaczenie agrobiznesu w polskiej gospodarce Dynamika cen Udział w tworzeniu produkcji globalnej Udział w tworzeniu wartości dodanej brutto Struktura wartości dodanej brutto wytwarzanej w agrobiznesie Udział w wartości środków trwałych brutto Udział w wartości środków trwałych netto Udział w zatrudnieniu Udział w handlu zagranicznym Znaczenie w gospodarce Wartość handlu zagranicznego produktami rolno spożywczymi Znaczenie agrobiznesu w polskiej gospodarce zmieniało się. Po lewej stronie znajdziesz odnośniki do najważniejszych danych Zmiany relacji cenowych w gospodarce wynagrodzenia inflacja żywność art. nieżywnościowe Udział agrobiznesu w tworzeniu produkcji globalnej 9% 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% rolnictwo przemysł spożywczy Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 10

11 Udział agrobiznesu w tworzeniu wartości dodanej brutto 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% rolnictwo przemysł spożywczy Zmiany struktury wartości dodanej brutto w agrobiznesie y = 0,0117x + 0,3629 y = -0,0117x + 0,6371 rolnictwo trend udziału rolnictwa przemysł spożywczy trend udziału pzremysłu spożywczego Udział agrobiznesu w wartości środków trwałych brutto 18% 16% 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% rolnictwo przemysł spożywczy Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 11

12 Udział agrobiznesu w wartości środków trwałych netto 8% 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% rolnictwo przemysł spożywczy Udział agrobiznesu w zatrudnieniu 35% 3 25% 2 15% 1 5% rolnictwo przemysł spożywczy Udział agrobiznesu w handlu zagranicznym 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% eksport import Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 12

13 Wartość handlu zagranicznego produktami rolno spożywczymi mld zł eksport import saldo 35% 3 25% 2 15% 1 5% Znaczenie agrobiznesu w gospodarce prod. globalna GVA zatrudnienie środki trwałe netto Zakończenie KONIEC WYKŁADU Materiały pomocnicze do EiOGR. Przyg. L. Wicki 13