UBEZPIECZENIA W UNII EUROPEJSKIEJ DYREKTYWY ZWIĄZANE Z JEDNOLITYM RYNKIEM USŁUG UBEZPIECZENIOWYCH

Transkrypt

1 UBEZPIECZENIA W UNII EUROPEJSKIEJ DYREKTYWY ZWIĄZANE Z JEDNOLITYM RYNKIEM USŁUG UBEZPIECZENIOWYCH W ramach rynku wewnętrznego jednolity rynek usług finansowych, w tym jednolity rynek ubezpieczeń. Uznaje się, że europejski jednolity rynek ubezpieczeń (Single European Insurance Market) powstał 1 lipca 1994 r. była to data, w której państwa członkowskie UE miały obowiązek implementować dyrektywy III generacji prawa ubezpieczeniowego: dyrektywę 92/96/EWG o ubezpieczeniach na życie oraz dyrektywę 92/49/EWG dotyczącą pozostałych ubezpieczeń gospodarczych. Dyrektywa 92/96/WE zastąpiona została dyrektywą 2002/83/WE. Ją z kolei zastąpić miała z dniem 1 listopada 2012 r. dyrektywa 2009/138/WE tzw. dyrektywa Wypłacalność II (dyrektywa ramowa), zmieniona dyrektywą 2014/51/UE (Omnibus II) zacznie obowiązywać w dniu 1 stycznia 2016 r. i zastąpi 14 istniejących dyrektyw (określanych wspólnie jako Wypłacalność I ). Reguła home country control co do zasady nadzór i kontrolę nad działalnością ubezpieczycieli wewnątrz Unii Europejskiej sprawuje organ właściwy ze względu na główną siedzibę ubezpieczyciela, a wydane przez niego zezwolenie na podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wiążące również na terytorium pozostałych państw członkowskich UE single european passport o ile co innego nie wynika z treści konkretnego zezwolenia; wyjątkiem przypadki powołania się przez organ nadzoru danego państwa członkowskiego na klauzulę dobra ogólnego lub powszechnego. Konieczne było wprowadzenie na poziomie europejskim szczegółowych regulacji uzupełniających ogólną regulację dotyczącą działalności gospodarczej z uwagi na specyfikę usług finansowych w tym usług ubezpieczeniowych. Problemy: wymagania nowoczesnej gospodarki oraz potrzeba ochrony interesów konsumentów. Wspólne rozwiązania obejmują głównie: przepisy kontrolne (charakter administracyjny) związane z licencjonowaniem i nadzorem nad rynkiem ubezpieczeniowym. W zakresie prawa umów brak w zasadzie harmonizacji, czy unifikacji o charakterze wiążącym jest jednak PEICL (ZEPU Zasady Europejskiego Prawa Ubezpieczeń). Grupa ekspertów powołana przez KE Sprawozdanie ogłoszone 24 lutego 2014 r. Wyjątkiem przepisy dyrektyw konsumenckich znajdujące również zastosowanie do umów ubezpieczenia + szczególne regulacje, w szczególności obowiązków informacyjnych w dyrektywach ubezpieczeniowych. 1

2 Państwa systemu odkrycia oraz państwa systemu kontroli materialnej. System odkrycia liberalne zasady funkcjonowania rynku; ocenie poddawane jedynie wyniki i gospodarka finansowa ubezpieczycieli (konsument sam powinien dokonać wyboru) System kontroli materialnej kontrola obejmowała w sposób ścisły również produkty ubezpieczeniowe, ich koszty i wysokość składek. SWOBODA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI POJĘCIE art. 49 TFUE - swoboda przedsiębiorczości: ograniczenia swobody przedsiębiorczości obywateli jednego państwa członkowskiego na terytorium innego państwa członkowskiego są zakazane, a zakaz ten obejmuje również ograniczenia w tworzeniu agencji, oddziałów lub filii przez obywateli państwa członkowskiego, ustanowionych na terytorium innego państwa członkowskiego; z zastrzeżeniem postanowień dotyczących kapitału, swoboda przedsiębiorczości obejmuje podejmowanie i wykonywanie działalności prowadzonej na własny rachunek, jak również zakładanie i zarządzanie przedsiębiorstwami, a zwłaszcza spółkami w rozumieniu art. 54 akapit drugi, na warunkach określonych przez ustawodawstwo państwa przyjmującego dla własnych obywateli. Przedsiębiorczość: samodzielne i rzeczywiste wykonywanie działalności gospodarczej przy pomocy trwałego urządzenia w innym państwie członkowskim na czas nieokreślony. Pierwotne prowadzenie działalności podjęcie działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim; warunkiem posiadanie obywatelstwa jednego z państw członkowskich UE Wtórne prowadzenie działalności prowadzenie działalności gospodarczej w innym państwie członkowskim przez przedsiębiorcę, który prowadzi już działalność w innym państwie członkowskim; warunkiem posiadanie obywatelstwa jednego z państw członkowskich UE oraz posiadanie miejsca zamieszkania na terenie UE. Trzy elementy (za J. Barcz): 1) samodzielne prowadzenie działalności przez przedsiębiorcę brak podporządkowania charakterystycznego dla świadczenia pracy; 2) element stałości ciągłość i zamiar kontynuowania; 3) element transgraniczności zawsze działalność prowadzona na terytorium innego państwa członkowskiego. 2

3 BENEFICJENCI: osoby fizyczne obywatele państw członkowskich oraz spółki (przedsiębiorstwa) utworzone w oparciu o normy prawne jednego z państw członkowskich UE i posiadające statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Unii. art. 54 TFUE definicja spółki: Na potrzeby stosowania postanowień traktatowych spółki założone zgodnie z ustawodawstwem państwa członkowskiego i mające swoją statutową siedzibę, zarząd lub główne przedsiębiorstwo wewnątrz Unii są traktowane jak osoby fizyczne mające przynależność państwa członkowskiego (ust. 1). Przez spółki rozumie się spółki prawa cywilnego lub handlowego, a także spółdzielnie oraz inne osoby prawne prawa publicznego lub prywatnego, z wyjątkiem spółek, których działalność nie jest nastawiona na osiąganie zysków. SWOBODA ŚWIADCZENIA USŁUG POJĘCIE art. 56 TFUE swobodny przepływ usług: ograniczenia w swobodnym świadczeniu usług wewnątrz Unii są zakazane w odniesieniu do obywateli państw członkowskich mających swe przedsiębiorstwo w państwie członkowskim innym niż państwo odbiorcy świadczenia. definicja usługi (art. 57 TFUE) świadczenie wykonywane zwykle za wynagrodzeniem w zakresie, w jakim nie jest ono objęte postanowieniami o swobodnym przepływie towarów, kapitału i osób. ETS wskazał na podstawowe elementy usługi: 1) transgraniczność; Pojawić się muszą elementy związane z co najmniej dwoma państwami członkowskimi. Wyróżnia się: a) czynną swobodę świadczenia usług (usługodawca z jednego państwa członkowskiego przemieszcza się do drugiego państwa członkowskiego, by tam świadczyć usługi, także na rzecz podmiotów spoza UE), przykład: tzw. ubezpieczenia cross-border, w których występuje świadczenie usługi ubezpieczeniowej przez ubezpieczyciela z siedzibą w innym państwie niż państwo miejsca spełnienia świadczenia. b) bierna swoboda świadczenia usług (usługobiorca z jednego państwa członkowskiego przyjeżdża do drugiego państwa członkowskiego), c) granicę przekracza sama usługa np. prawnik z jednego państwa członkowskiego przesyła umowę do usługobiorcy z innego państwa członkowskiego, architekt przesyła projekt architektoniczny, d) usługa świadczona na terenie państwa niebędącego Państwem Członkowskim UE na rzecz usługobiorcy z jednego państwa członkowskiego przez usługodawcę z innego państwa członkowskiego, 2) odpłatność; Konieczne jest wynagrodzenie, aby dana aktywność podlegała pod przepisy o swobodzie świadczenia usług; zapłata o charakterze obligatoryjnym wynikająca ze wspólnego oświadczenia woli stron sprawa 16/93 Tolsma v. Inspecteur der Omzetbelasting (ECR 1994, s. I-743) sprawa grajków ulicznych 3

4 nie była spełniona przesłanka rzeczywistej odpłatności z uwagi na to, że dochód uzyskany przy proszeniu o datki miał charakter przypadkowy i był podyktowany emocjonalnym stosunkiem przechodniów do grającego. Wynagrodzenie rozumiane szeroko jako gospodarcze świadczenie wzajemne; jakakolwiek odpłatność, która nie traci charakteru wynagrodzenia jedynie dlatego, że nie pozwala na osiągnięcie zysku. Wykonawca nie zostaje pozbawiony statusu usługodawcy wspólnotowego, kiedy realizuje świadczenie pod tytułem quasi-honorowym (tylko za zwrotem wydatków i bez klasycznego wynagrodzenia), nawet jeśli nie mieści się w przedmiocie podstawowej aktywności i jest do niej uzupełniające sprawa C-281/06 Hans-Dieter Jundt, Hedwig Jundt v. Finanzamt Offenburg, ECR [2007]. 3) czasowy (niestały charakter świadczenia usług) działalność świadczona w sposób ciągły staje się prowadzeniem działalności gospodarczej lub przedsiębiorstwa na terenie innego państwa członkowskiego ; działalność poza rynkiem macierzystym nie może być z założenia podejmowana na czas nieokreślony, oparta na trwałym uczestnictwie w życiu gospodarczym innego państwa. Jednak państwo nie może dowolnie ograniczać długości pobytu usługodawcy w państwie przyjmującym (orzeczenia: Arblade, Komisja v. Portugalia). Zakres podmiotowy swobody osoby fizyczne oraz podmioty gospodarcze funkcjonujące na terenie Unii Europejskiej (muszą być: obywatelami UE, podmiotami prawa według prawa jednego z państw członkowskich). art. 63 TFUE swobodny przepływ kapitału: zakazane są wszelkie ograniczenia w przepływie kapitału (ust. 1) i w płatnościach (ust.2) między państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi a państwami trzecimi [bezpośrednia skuteczność] sprawa Luisi i Carbone 286/82 i 26/86, ECR 1984, s. 377 i n.: różnica między przepływem kapitału a transferem płatności przepływ kapitału polega na operacji finansowej ukierunkowanej na zdeponowanie określonej sumy lub na jej zainwestowanie, a płatność stanowi transfer waluty, świadczenie wzajemne w ramach transakcji; dopuszczona możliwość swobodnego przekraczania granicy pomiędzy państwami członkowskimi w celu otrzymania świadczenia; przewiezienie pieniędzy nie może być traktowane jako przepływ kapitału, jeżeli związane jest z obowiązkiem płatniczym wynikającym m.in. z nabywania usług. sprawa GB-Inno BM v. Confédération du Commerce Luxembourgeois 362/88, ECR I 1990, s możliwość wyboru kontrahenta i jego usługi spośród działających na terenie UE Przy usługach ubezpieczeniowych zniesienie barier w transferowaniu składek, odszkodowań i innych świadczeń. 4

5 DYREKTYWY I,II,III GENERACJI DYREKTYWY I GENERACJI: Pierwsza Dyrektywa Rady nr 73/239/EWG z r. dotycząca koordynacji przepisów w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich poza ubezpieczeniami na życie Pierwsza Dyrektywa Rady nr 79/267/EWG z r. dotycząca koordynacji przepisów w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich w dziedzinie ubezpieczeń na życie (uchylona) Lata 70. XX wieku. dyrektywy określały: ogólne zasady działalności ubezpieczeniowej oraz wymóg uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności w innym państwie członkowskim; przyjęcie w zakresie ubezpieczeń gospodarczych swobody przedsiębiorczości; konieczność dostosowywania się do odmiennych szczegółowych regulacji obowiązujących w państwach członkowskich. definicja umów ubezpieczenia wysokiego ryzyka Biała Księga Komisji Europejskiej z 1985 r. : planowane utworzenie do 1993 r. Europejskiego Rynku Wewnętrznego, a w ramach rynku ubezpieczeń gospodarczych: przekazanie kompetencji nadzoru nad transgraniczną działalnością ubezpieczeniową państwu głównej siedziby ubezpieczyciela (a nie państwom świadczenia usług) oraz zharmonizowanie podstawowych przepisów prawa materialnego i kolizyjnego dotyczących umowy ubezpieczenia. 5

6 DYREKTYWY II GENERACJI: Druga Dyrektywa Rady Nr 88/357/EWG z r. dotycząca koordynacji przepisów w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich poza ubezpieczeniami na życie, ustalenie przepisów ułatwiających skuteczną realizację swobody świadczenia usług i zmian do dyrektywy nr 73/239/EWG Dyrektywa Rady Nr 90/619/EWG z r. dotycząca koordynacji przepisów w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności w zakresie ubezpieczeń bezpośrednich na życie, ustalenie przepisów ułatwiających skuteczną realizację swobody świadczenia usług i zmian do dyrektywy Nr 79/267/EWG (uchylona: Dyrektywą 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 listopada 2002 r. dotycząca ubezpieczeń na życie) Dyrektywy drugiej generacji dopuszczały co do zasady świadczenie usług ubezpieczeniowych w innych państwach członkowskich, bez utrzymywania stałej siedziby, z zachowaniem jednak pewnych ograniczeń realizacja swobody świadczenia usług. Reguła antykumulacyjna nie pozwalała na jednoczesne korzystanie przez ten sam podmiot ze swobody świadczenia usług i ze swobody przedsiębiorczości. Zakład ubezpieczeń otwierający oddział w innym państwie nie mógł jednocześnie wysyłać z centrali agentów, którzy świadczyliby usługi na terenie tego państwa członkowskiego; Konieczność uzyskania licencji w państwie przyjmującym oraz pełnego poddania miejscowym przepisom i nadzorowi w celu świadczenia usług, w zakresie ubezpieczeń ryzyk masowych; Orzecznictwo ETS wykluczyło możliwość dublowania wymogów spełnionych w państwie pochodzenia; Zliberalizowane zwłaszcza usługi dotyczące tzw. ubezpieczeń wysokiego ryzyka (transport lotniczy, statki, duże przedsiębiorstwa) brak wymogu uzyskania licencji i szczególnej kontroli. Definicja dużych ryzyk znajduje się w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, która jest wzorowana na definicji zawartej w Drugiej Dyrektywie Rady z 22 czerwca 1988 r. (88/357 EWG) w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie i ustanowienia przepisów ułatwiających skuteczne korzystanie ze swobodny świadczenia usług oraz zmieniającej dyrektywę 73/239/EWG, Dz. Urz. UE L 172/1 z 04/07/1988. Orzeczenie: w sprawie C-209/12 ubezpieczenia na życie (art. 35 of Directive 2002/83/EC). 6

7 DYREKTYWY III GENERACJI: W latach 90. XX wieku wprowadzona jednolita licencja ubezpieczeniowa. Dyrektywa Rady Nr 92/96/EWG z r. dotycząca koordynacji przepisów odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich na życie i zmieniająca dyrektywy 79/267/EWG i 90/619/EWG (Trzecia dyrektywa o ubezpieczeniach na życie) utraciła moc prawną: Pierwsza, Druga, Trzecia Dyrektywa o ubezpieczeniach na życie uchylona poprzez Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2002/83/WE z r. dotyczącą ubezpieczeń na życie. Dyrektywa Rady 92/49/EWG z r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczeń bezpośrednich innych niż ubezpieczenia na życie oraz zmieniająca dyrektywy 73/239/EWG i 88/357/EWG (trzecia dyrektywa w sprawie ubezpieczeń innych niż ubezpieczenia na życie) Zasada jednolitej licencji, która oznacza, że instytucja kredytowa mająca siedzibę w jednym z państw członkowskich ma prawo do świadczenia usług na terytorium innych państw, bez potrzeby posiadania tam formy zinstytucjonalizowanej, na takich samych warunkach, jak instytucje krajowe. Jednolita licencja - licencja wydana w państwie siedziby uprawnia do działania na terenie całej Unii Europejskiej w jednej z form prawnych wskazanych w Dyrektywach Pierwszej Generacji, zakres licencji ograniczony do danej klasy ubezpieczeń; Nadzór ze strony państwa macierzystego (państwa pochodzenia) wykonywany również wówczas, gdy działalność zakładu ubezpieczeń na terenie innego państwa członkowskiego; cofnięcie licencji możliwe z podaniem uzasadnienia; podstawowe powody: naruszenie warunków licencji (o charakterze prawnym lub finansowym), niepodjęcie działalności w ciągu 12 miesięcy od otrzymania licencji; warunek otrzymania licencji: kondycja finansowa zakładu ubezpieczeń i prowadzenie działalności zgodnie z wymogami określonymi przez prawo unijne, organy nadzoru w państwie macierzystym prowadzą kontrolę w zakresie: aktywów, zakresu pokrywanego ryzyka, reasekuracji, funduszy gwarancyjnych na pokrycie wypłat, kosztów działalności, historii, udziałowców, struktury, kwalifikacji personelu, reputacji. Niedopuszczalne nakładanie wymogów dotyczących utrzymywania rezerw kapitałowych w kraju prowadzenia działalności oraz sposobu inwestowania środków. jeśli ubezpieczyciel chce założyć filię na terenie innego państwa członkowskiego, powinien zawiadomić władze państwa macierzystego państwa siedziby głównej. Brak materialnej kontroli firm ubezpieczeniowych we wszystkich Państwach Członkowskich; ubezpieczyciele nie muszą uzyskiwać urzędowej akceptacji rodzajów produktów, warunków 7

8 umów i składek; nie muszą poddawać ogólnych warunków umów wstępnemu zatwierdzaniu przez organy nadzorcze. System kontroli normatywnej (system morski); kontrola prowadzona dopiero po wprowadzeniu danego ubezpieczenia na rynek (tzw. kontrola ex post facto). Możliwość określania wiążących standardów minimalnych polis i narzucania obowiązkowych klauzul (np. dotyczących prawa właściwego w umowach z osobami fizycznymi), możliwość badania zgodności umów z warunkami licencji. Dla ubezpieczeń na życie: wymogi zapewnienia przejrzystości zobowiązań obu stron i prawa odstąpienia ubezpieczonego w ciągu dni; obowiązki informacyjne (szczegółowe informacje związane z polisą, zasadami wyliczania odsetek oraz kalkulacją rezerw). Dobro powszechne stanowi kryterium ograniczające swobodę świadczenia usług, wyłączność kontroli państwa macierzystego ubezpieczyciela oraz autonomię wybory prawa; kryteria umożliwiające ograniczenie swobody działalności ubezpieczeniowej: środki obiektywnie uzasadnione i proporcjonalne do dobra, które ma być chronione; środki stosowane bez dyskryminacji w stosunku do podmiotów z innych państw członkowskich; nie dublują instrumentów prawnych, które są przyjęte przez prawo państwa członkowskiego głównej siedziby ubezpieczyciela. W zakresie prawa materialnego brak harmonizacji Wyrok w sprawie C-347/02 system bonus-malus, Trzecia Dyrektywa w sprawie ubezpieczeń Innych niż ubezpieczenia na życie 8

9 DYREKTYWA RADY 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania mężczyzn i kobiet w zakresie dostępu do towarów i usług oraz dostarczania towarów i usług. Zakaz dyskryminacji kobiet i mężczyzn obejmuje towary i usługi oraz dostarczanie towarów i usług zarówno w sektorze publicznym jak i prywatnym. Dyrektywę stosuje się do towarów i usług, które są ogólnodostępne (tzn. bez względu na sytuację potencjalnego konsumenta) i które są oferowane poza obszarem życia prywatnego i rodzinnego. Pojęcie usługi oznacza usługi świadczone za wynagrodzeniem. W traktowaniu kobiet i mężczyzn możliwe do zaakceptowania są jedynie różnice uzasadnione słusznym celem, jak np. ochroną ofiar przemocy na tle seksualnym (w takich przypadkach jak zakładanie schronisk dla przedstawicieli jednej płci), swobodą zrzeszania się (w przypadkach członkostwa w prywatnych klubach jednej płci). Niemniej jednak wszelkie zastrzeżenia powinny być właściwe i ograniczone do niezbędnych. Zastosowanie w dziedzinie ubezpieczeń Na mocy dyrektywy, z zasady we wszystkich nowych umowach zawartych po 21 grudnia 2007 r. zakazuje się użycia płci jako kryterium w kalkulowaniu składek i zniżek do celów ubezpieczenia i innych usług finansowych. Komisja uznaje, że dyskryminacyjną jest praktyka firm ubezpieczeniowych polegającą na podziale kobiet i mężczyzn na różne grupy w ramach kalkulowania składek ze względu na to, że ryzyko, na jakie kobiety i mężczyźni są narażeni, jest inne, zwłaszcza biorąc pod uwagę długość życia. W pierwotnej wersji dyrektywy: państwa członkowskie mogą zdecydować o nienakładaniu zakazu, jeżeli płeć stanowi czynnik decydujący w ocenie ryzyka opartego na odpowiednich, dokładnych i opublikowanych danych aktuarialnych i statystycznych. Po pięciu latach od transpozycji dyrektywy państwa członkowskie muszą dokonać ponownej analizy uzasadnienia dla tych wyjątków, biorąc pod uwagę najbardziej aktualne dane aktuarialne i statystyczne. Wszystkie państwa członkowskie muszą zapewnić, że koszty ubezpieczenia związane z ciążą i macierzyństwem (np. w ramach ubezpieczenia zdrowotnego) są dzielone w równy sposób dla kobiet i mężczyzn. Temu przepisowi muszą się podporządkować najpóźniej do 21 grudnia 2009 r. 9

10 Orzeczenie: sprawa C-236/09 (Test-Achats) zmiana art. 18 a UDU ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o zmianie działalności ubezpieczeniowej z dniem 29 stycznia 2013 r zmiana Dz.U art. 1 Art. 18a. 1. Zakład ubezpieczeń może proporcjonalnie różnicować składki ubezpieczeniowe i świadczenia poszczególnych osób w przypadkach, w których zastosowanie kryterium płci jest czynnikiem decydującym w ocenie ryzyka opartego na odpowiednich i dokładnych danych aktuarialnych i statystycznych. 2. Różnicowanie składek ubezpieczeniowych i świadczeń, o którym mowa w ust. 1, jest uzależnione od gromadzenia, podawania do publicznej wiadomości oraz uaktualniania przez zakład ubezpieczeń dokładnych danych uzasadniających zastosowanie kryterium płci jako decydującego czynnika aktuarialnego. Art. 18a. Zastosowanie przez zakład ubezpieczeń kryterium płci w kalkulowaniu składek ubezpieczeniowych i świadczeń nie może prowadzić do różnicowania składek ubezpieczeniowych i świadczeń poszczególnych osób. Definicja nowej umowy w Wytycznych Komisji; określenie nadal dopuszczalnych praktyk z wykorzystaniem płci. Możliwość wykorzystania Innych czynników oceny ryzyka niż płeć (wiek, niepełnosprawność). 10