Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców sześciu gmin wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego

Transkrypt

1 Projekt Wspólnie kreujemy gminną politykę społeczną realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z funduszy EOG Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców sześciu gmin wiejskich województwa warmińsko-mazurskiego Raport z badania opinii społeczności lokalnych partnerskich gmin: Dźwierzut, Górowa Iławeckiego, Iławy, Jonkowa, Kozłowa oraz Sorkwit, przeprowadzonego w ramach projektu Wspólnie kreujemy gminną politykę społeczną Olsztyn, lipiec 2014

2 Spis treści Wprowadzenie Metodologia badania Metoda badawcza Założenia doboru próby badawczej Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Dźwierzuty Charakterystyka respondentów Gmina Dźwierzuty w oczach mieszkańców Problemy społeczne w gminie Dźwierzuty z perspektywy mieszkańców Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Dźwierzuty Podsumowanie Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Górowo Iławeckie Charakterystyka respondentów Gmina Górowo Iławeckie w oczach mieszkańców Problemy społeczne w gminie Górowo Iławeckie z perspektywy mieszkańców Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Górowo Iławeckie Podsumowanie Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Iława Charakterystyka respondentów Gmina Iława w oczach mieszkańców Problemy społeczne w gminie Iława z perspektywy mieszkańców Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Iława Podsumowanie Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Jonkowo Charakterystyka respondentów Gmina Jonkowo w oczach mieszkańców Problemy społeczne w gminie Jonkowo z perspektywy mieszkańców Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Jonkowo Podsumowanie Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Kozłowo Charakterystyka respondentów Gmina Kozłowo w oczach mieszkańców Problemy społeczne w gminie Kozłowo z perspektywy mieszkańców

3 6.4. Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Kozłowo Podsumowanie Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Sorkwity Charakterystyka respondentów Gmina Sorkwity w oczach mieszkańców Problemy społeczne w gminie Sorkwity z perspektywy mieszkańców Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Sorkwity Podsumowanie Zakończenie

4 Wprowadzenie Prezentowany raport ukazuje wyniki badań społecznych, przeprowadzonych w ramach projektu Wspólnie kreujemy gminną politykę społeczną, realizowanego przez Olsztyńską Fundację Inicjatyw Prospołecznych (Lider) w partnerstwie z sześcioma gminami wiejskimi z obszaru województwa warmińsko-mazurskiego: Dźwierzutami, Górowem Iławeckim, Iławą, Jonkowem, Kozłowem oraz Sorkwitami. Cel projektu stanowi zwiększenie udziału mieszkańców partnerskich gmin w planowaniu lokalnej polityki służącej rozwiązywaniu problemów społecznych, wspieraniu integracji oraz podnoszeniu szans edukacyjnych i zawodowych. W każdej z partnerskich gmin, przy zastosowaniu różnorodnych form partycypacji społecznej, zostanie opracowana strategia rozwiązywania problemów społecznych. Zrealizowane badania opinii społeczności lokalnych na temat ich potrzeb i oczekiwań w zakresie rozwoju społecznego stanowią jeden z elementów drugiego etapu projektu (rysunek 1). Ich wyniki mają posłużyć z jednej strony stworzeniu diagnozy sytuacji społecznoekonomicznej, stanowiącej integralną część strategii, a z drugiej budowaniu świadomości aktywnego uczestnictwa mieszkańców poprzez wypowiedzenie się na temat swoich potrzeb i oczekiwań we wskazanym obszarze. Rysunek 1. Schemat projektu Wspólnie kreujemy gminną politykę społeczną 1.Zainicjowanie procesu partycypacyjnego planowania strategicznego 2.Diagnoza potrzeb i oczekiwań społecznych 3.Warsztaty planowania strategicznego 4.Opracowanie projektu strategii 5.Konsultacje społeczne 6.Przedłożenie projektu strategii radzie gminy 7.Upowszechnianie rezultatów projektu Zarówno koncepcja badawcza, jak i kształt niniejszego raportu wynikają z założeń projektu Wspólnie kreujemy gminną politykę społeczną. Szczególnie istotne były tu ustalenia z ekspertem ds. planowania strategicznego, do zadań którego, oprócz realizacji działań związanych z zainicjowaniem procesu partycypacyjnego planowania strategicznego, przeprowadzeniem warsztatów, organizacją konsultacji społecznych oraz upowszechnieniem rezultatów, należy także przygotowanie projektów strategii, włącznie z opracowaniem diagnozy sytuacji społeczno-ekonomicznej gmin na podstawie analizy danych zastanych oraz zrealizowanych badań. Kierunek analizy oraz sposób prezentacji wyników w raporcie uwzględnia jego oczekiwania wobec badań, które będą stanowić uzupełnienie części diagnostycznej strategii. Ze względu na założenia projektu oraz cel badania, wyniki zostały zaprezentowane w podziale na trzy główne obszary: 1) Gmina w oczach mieszkańców 2) Problemy społeczne w gminie z perspektywy mieszkańców 3) Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców. 4

5 Pierwszy ze wskazanych obszarów wynika z założenia, że sytuację społeczną gminy i jej mieszkańców należy analizować w kontekście wielu uwarunkowań ekonomicznych, infrastrukturalnych, kulturowych czy osobowościowych. Gmina w oczach mieszkańców stanowi odzwierciedlenie ich potrzeb i oczekiwań odnośnie nie tylko działań władz samorządowych, ale także siebie samych. Zbadanie problemów społecznych z perspektywy mieszkańców było istotne natomiast z tego względu, iż dane zawarte w różnego rodzaju sprawozdaniach nie dają całościowego obrazu sytuacji społecznej gminy. Już na etapie planowania projektu wskazano, iż pomimo że jednym z najpoważniejszych wyzwań w partnerskich gminach jest ubóstwo i bezrobocie, to jednak stanowią one jedynie wierzchołek góry lodowej. Niżej kryją się między innymi problemy zdrowotne, niezaradność życiowa, przemoc domowa czy uzależnienia. Są to problemy czy trudności życiowe, o których nie mówi się głośno, a nawet zataja się je, jako powód korzystania ze świadczeń podając bezrobocie czy niepełnosprawność, które zdają się mieć mniej wstydliwy charakter. Ważne było wskazanie barier czy wyzwań, których mieszkańcy doświadczają w różnych obszarach życia społecznego na rynku pracy, w zakresie aktywności społecznej, w sferze edukacji bądź zdrowia. Mogą one mieć charakter uniwersalny i charakterystyczny dla szerszej populacji (powiatu bądź województwa), jak również być silnie związane ze specyfiką danej gminy. Ich rozpoznanie będzie podstawą programowania działań służących nie tylko likwidacji istniejących barier, ale także przeciwdziałaniu występowaniu ich w przyszłości lub w odniesieniu do innych grup mieszkańców. Trzeci z wymienionych obszarów został zbadany przede wszystkim ze względu na specyfikę projektu oraz projektowanie dalszych działań. Określenie poziomu aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców gminy, a także ich poczucia wpływu na sprawy lokalnej społeczności umożliwi zaplanowanie efektywniejszych działań, służących włączeniu mieszkańców w proces planowania lokalnej polityki społecznej. Raport składa się z siedmiu rozdziałów. W pierwszym została scharakteryzowana metodologia badań, natomiast w pozostałych omówiono ich wyniki. Każdej z partnerskich gmin poświęcono osobny rozdział, kończący się podsumowaniem w postaci częściowej analizy SWOT, obejmującej czynniki i zjawiska, których dotyczyło badanie. W tym rozumieniu słabymi i mocnymi stronami są czynniki, które mają obecnie wpływ na sytuację społeczną gminy, natomiast szansami i zagrożeniami czynniki, które mogą ten wpływ mieć w przyszłości. Ponadto, mocne strony i szanse rozumiane są jako czynniki o pozytywnym znaczeniu, natomiast słabe strony i zagrożenia jako czynniki negatywne. W zakończeniu raportu przedstawiono i porównano obrazy sytuacji społecznej partnerskich gmin, jakie powstały w efekcie badań. Porównanie ma charakter ogólny wyniki badań w poszczególnych gminach stanowią bowiem odrębną całość, która posłuży opracowaniu strategii rozwiązywania problemów społecznych w każdej z gmin. Wyniki prezentowane są w jednolitym układzie dla wszystkich gmin, uwzględniającym charakterystykę respondentów oraz trzy wskazane wyżej obszary badawcze. 5

6 1. Metodologia badania 1.1. Metoda badawcza Główny cel badania stanowiło wsparcie procesu planowania strategicznego w zakresie polityki społecznej w 6 gminach wiejskich (Dźwierzuty, Górowo Iławeckie, Iława, Jonkowo, Kozłowo oraz Sorkwity) poprzez identyfikację potrzeb i oczekiwań społecznych ich mieszkańców na potrzeby opracowania strategii rozwiązywania problemów społecznych w każdej z tych gmin. Postawione zostały następujące pytania badawcze: 1. Jak mieszkańcy oceniają jakość życia w swojej gminie? 2. Jakich problemów oraz barier w różnych dziedzinach życia doświadczają mieszkańcy gminy? 3. Jaki jest stopień integracji lokalnej społeczności oraz zaangażowania mieszkańców w jej sprawy? 4. Jakie obszary życia społecznego i gospodarczego w gminie wymagają wsparcia? Przy opracowywaniu koncepcji badań, narzędzia badawczego oraz raportu odwołano się do opinii czterech kierowniczek Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej z partnerskich gmin: Dźwierzut, Jonkowa, Kozłowa oraz Sorkwit 1, które udzieliły odpowiedzi na zadane im, drogą ową, następujące pytania: 1. Jakie są charakterystyczne cechy sytuacji społeczno-ekonomicznej w Pani gminie? 2. Jakie czynniki mają największy (pozytywny lub negatywny) wpływ na jakość życia w Pani gminie? 3. Jakie obszary życia społecznego w Pani gminie powinny zostać zbadane na potrzeby Strategii? 4. Czy ma Pani propozycje pytań, które powinniśmy uwzględnić w ankiecie? Jeśli tak, to prosimy o ich wskazanie. Zasadnicze badanie zostało przeprowadzone metodą ankietową. Kwestionariusz ankiety składał się z 18 pytań zamkniętych i półotwartych. Część z nich miała charakter złożony i obejmowała swoim zakresem kilka zagadnień. W kwestionariuszu znajdowało się 6 pytań metryczkowych, które odnosiły się do płci, wieku, wykształcenia, korzystania ze świadczeń pomocy społecznej oraz sytuacji zawodowej i materialnej respondentów. Poprawność kwestionariusza ankiety została sprawdzona w drodze pilotażu, przeprowadzonego w gminie Kozłowo. Badania ankietowe przeprowadzono przez przeszkolonych do tego celu ankieterów, równolegle we wszystkich gminach, w okresie maj-czerwiec Założenia doboru próby badawczej Badaniem zostało objętych 2,5% mieszkańców każdej partnerskiej gminy, którzy ukończyli 15 rok życia. Takie rozwiązanie wynikało z celu badania oraz konieczności zapewnienie wiarygodności jego wyników. Jako punkt odniesienia dla wyliczenia wielkości prób przyjęto liczbę ludności w wieku 15 lat i powyżej w gminach, według stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku. Okres analizy został ustalony ze względu na dostępność i kompatybilność danych pochodzących z różnych źródeł. W momencie opracowywania 1 Nie uzyskano odpowiedzi od kierowniczek Gminnych Ośrodków Pomocy Społecznej z Górowa Iławeckiego i Iławy. 6

7 koncepcji badawczej część danych za 2013 rok, potrzebnych do określenia struktury próby, była niedostępna. W każdej z gmin dobór próby miał charakter kwotowy kwoty wyznaczono poprzez płeć, wiek oraz posiadanie lub brak statusu świadczeniobiorcy pomocy społecznej. Metoda doboru kwotowego opierała się na znajomości struktury populacji mieszkańców każdej z gmin, natomiast liczebność poszczególnych grup została ustalona poprzez przemnożenie procentowego rozkładu wskazanych cech w ogólnej populacji mieszkańców danej gminy w wieku 15 lat i powyżej, przez ogólną liczebność próby, przypadającej na tę gminę. Dzięki zastosowaniu metody kwotowej do badania zostały dobrane osoby spełniające wskazane, istotne dla celu badania, kryteria, natomiast próba podlegająca badaniu stanowiła miniaturę zbiorowości mieszkańców danej gminy, którzy ukończyli 15 rok życia. Przyjęte kryteria podziału kwotowego znajdują swoje uzasadnienie w specyfice projektu, celu badania oraz użyteczności badania w kontekście opracowywania strategii rozwiązywania problemów społecznych. Zróżnicowanie respondentów ze względu na płeć służyło większej wiarygodności wyników przede wszystkim z dwóch względów: po pierwsze niejednokrotnie kobiety i mężczyźni mają różny punkt widzenia i zwracają uwagę na różne aspekty tej samej sprawy; po drugie niezapewnienie kwot mogłoby grozić nadreprezentacją jednej z płci, najprawdopodobniej kobiet, które częściej niż mężczyźni przychodzą po odbiór świadczeń z pomocy społecznej, ale też chętniej biorą udział w tego typu badaniach. Tymczasem analiza struktury społecznej badanych gmin ze względu na płeć wskazuje na zbliżone odsetki kobiet i mężczyzn w populacji mieszkańców powyżej 15 roku życia znalazło to odzwierciedlenie w strukturze próby. Drugie kryterium stanowił wiek respondentów. W świetle danych Głównego Urzędu Statystycznego, struktura wiekowa mieszkańców analizowanych gmin nie odbiega od struktury właściwej dla województwa czy kraju. Jako podstawę analizy przyjęto przedziały wieku biologicznego stosowanego w analizach GUS, a więc od 15 do 64 roku życia oraz 65 lat i więcej. Taki podział wynika z dwóch czynników: po pierwsze z mniejszego odsetka w strukturach analizowanych gmin osób w starszym wieku, a po drugie z różnic w punktach widzenia osób, które są w okresie potencjalnej aktywności zawodowej i osób, które tę aktywność kończą lub ją już zakończyły. Jako trzecie kryterium przyjęto kwestię korzystania bądź niekorzystania ze świadczeń pomocy społecznej. Jest ono istotne ze względu na różnice w postawach przedstawicieli obu grup oraz postrzeganiu tych samych kwestii z różnych punktów widzenia. Liczebność tej kwoty ustalono poprzez określenie odsetka osób w rodzinach korzystających z pomocy społecznej w ogólnej liczbie mieszkańców danej gminy. Ze względu na sposób agregacji danych nie było tu możliwości określenia wartości odsetka w strukturze mieszkańców w wieku 15 lat i więcej. Przyjęto, iż dopuszczalne odchylenia od przyjętej liczby respondentów oraz w zakresie doboru kwotowego mogą sięgać w każdej z gmin 3 osób. Ponadto, w związku z przyjętą zasadą wyliczania odsetek z dokładnością do jednego miejsca po przecinku, dopuszczalne są odchylenia wyników o jedną dziesiątą. 7

8 2. Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Dźwierzuty 2.1. Charakterystyka respondentów W badaniu uczestniczyło 142 mieszkańców gminy Dźwierzuty, w tym zgodnie z przyjętym doborem kwotowym: 72 kobiety i 70 mężczyzn; 123 osoby do 64 roku życia i 19 osób od 65 lat wzwyż; 28 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 114 osób nie posiadających statusu świadczeniobiorcy. Największy odsetek wśród respondentów (35,2%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym od 46 do 64 roku życia, a następnie osoby w wieku od 25 do 45 lat (34,5%). Najmłodsi respondenci, a więc do 24 roku życia to 16,9% badanych, natomiast najstarsi, od 65 lat wzwyż 13,4%. Wykres 1. Respondenci według wieku (n=142) 13,4% 3,5% 13,4% ,2% ,5% pow. 65 Badanych mieszkańców gminy Dźwierzuty charakteryzuje bardzo zróżnicowany poziom wykształcenia. Największy ich odsetek (29,6%) stanowią absolwenci szkół zasadniczych zawodowych, a w dalszej kolejności osoby, które zakończyły edukację na poziomie gimnazjum lub szkoły podstawowej (19,0%) oraz posiadające dyplom wyższej uczelni (18,3%). Absolwenci szkół policealnych i średnich zawodowych stanowią 17,6% badanych, natomiast średnich ogólnokształcących 15,5% Wykres 2. Respondenci według wykształcenia (n=142) 19,0% 18,3% wyższe 15,5% średnie ogólnokształcące policealne i średnie zawodowe 29,6% 17,6% zasadnicze zawodowe gimnazjalne i niższe Istotne zróżnicowanie wykazuje również sytuacja społeczno-zawodowa badanych mieszkańców gminy. Jak już wcześniej wskazano, ankietę wypełniło 114 osób niekorzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które stanowiły 80,3% respondentów i 28 osób, które posiadają status świadczeniobiorcy (19,7%). Niewiele ponad połowa to osoby 8

9 pracujące (54,2%), w tym najwięcej jako pracownicy fizyczni (25,4% ogółu respondentów), pracownicy biurowi (18,3%) oraz osoby prowadzące własną działalność gospodarczą (5,6%). W dalszej kolejności należy wskazać kadrę kierowniczą, rolników i sprzedawców (po 1,4%) oraz stażystę (0,7%). Pozostali respondenci to osoby niepracujące: emeryci i renciści (20,4%), bezrobotni (19,0%), uczniowie (5,6%) oraz studenci (0,7%). Tabela 1. Respondenci według sytuacji zawodowej Liczba wskazań Odsetek respondentów pracownik fizyczny 36 25,4% emeryt(ka)/rencista(ka) 29 20,4% bezrobotny/a 27 19,0% pracownik biurowy 26 18,3% uczeń 8 5,6% własna działalność gospodarcza 8 5,6% kadra kierownicza 2 1,4% rolnik 2 1,4% sprzedawca 2 1,4% student 1 0,7% stażysta 1 0,7% Razem ,0% Respondenci przeciętnie oceniają swoją sytuację materialną. Aż 40,1% badanych zaznaczyło odpowiedź 3, w skali od 1 do 5, w której 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze. W dalszej kolejności 28,2% badanych zaznaczyło odpowiedź 2, a 16,2% odpowiedź 4. Swoją sytuację materialną jako bardzo złą określiło 11,3%, natomiast jako bardzo dobrą - jedynie 4,2%. Wykres 3. Samoocena sytuacji materialnej respondentów (n=142) 16,2% 4,2% 11,3% 28,2% ,1% Warto zauważyć istotną różnicę pomiędzy samooceną dokonaną przez świadczeniobiorców pomocy społecznej, a osobami, które z takiej pomocy nie korzystają. Podczas gdy średnia wskazań dokonanych przez pierwszą z wymienionych kategorii respondentów wyniosła 2,04, wskaźnik dla drugiej kategorii ukształtował się na poziomie 2,91, a więc o 0,87 wyższym. Średnia liczona dla wszystkich respondentów wyniosła natomiast 2,74. 9

10 2.2. Gmina Dźwierzuty w oczach mieszkańców Gmina ma charakter rolniczo-turystyczny, nie rozwinął się tu przemysł. Miejscem zatrudnienia są sklepy, szkoły, przedszkola, bank, ośrodki zdrowia, gabinet stomatologiczny, urząd gminy, biblioteka, GOPS, GOK, ŚDS, żwirownia, ferma drobiu, małe firmy samozatrudniające (pilarze leśni). Dla części rodzin główne źródło utrzymania stanowią małe gospodarstwa rolne (Pani Krystyna Furtak kierowniczka GOPS i mieszkanka gminy). Wśród czynników, które w największym stopniu mają wpływ na jakość życia w gminie Dźwierzuty, Pani Furtak wskazuje głównie czynniki z obszaru rynku pracy, a więc wysokie bezrobocie, brak zakładów pracy i niskie zarobki, a poza tym również uzależnienia i inne patologie, likwidację linii autobusowych, złe warunki mieszkaniowe oraz starzejące się społeczeństwo. Badani mieszkańcy przeciętnie oceniają jakość życia w gminie Dźwierzuty. Zostali poproszeni o ocenę osiemnastu wskazanych czynników, które mogą na nią wpływać, na pięciostopniowej skali Likerta: bardzo dobrze dobrze przeciętnie źle bardzo źle. Na potrzeby niniejszej analizy każdej kategorii odpowiedzi zostały przypisane punkty od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze, a następnie wyliczona średnia wskazań. Respondenci najwyżej ocenili infrastrukturę publiczną czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami (średnia wskazań 3,80), a następnie system pomocy i opieki społecznej w gminie oraz dostępność sieci handlowej (po 3,72). Powyżej przeciętnej oceniają również dostęp do Internetu (3,61), czystość, porządek i ład przestrzenny w gminie (3,54), działalność lokalnych władz samorządowych (3,46), jakość systemu edukacyjnego i oświaty w gminie (3,41), poczucie bezpieczeństwa mieszkańców (3,38), dostęp do sportu i rekreacji (3,37), wizerunek i promocję gminy na zewnątrz (3,37), ofertę kulturalną gminy, a więc organizowane imprezy, festyny oraz sposoby spędzania wolnego czasu (3,28), poziom pracowitości, zaradności i przedsiębiorczości mieszkańców (3,27), komunikację publiczną (3,25), a także atrakcyjność gminy dla inwestorów i przedsiębiorców (3,06). Poniżej przeciętnej zostały ocenione cztery czynniki. Mieszkańcy gminy dostrzegają przede wszystkim niedomagania lokalnego rynku pracy, oceniając go jedynie na 2,04, a więc najniżej spośród wszystkich analizowanych czynników. Warto przy tym wskazać, że aż 76,8% respondentów oceniło go źle lub bardzo źle, natomiast odpowiedź przeciętnie zaznaczyło 20,4% badanych. Wyższe oceny przyznawane były sporadycznie jedynie 2,8% scharakteryzowało sytuację na lokalnym rynku pracy jako dobrą lub bardzo dobrą. Respondenci poniżej przeciętnej oceniają również poziom zamożności mieszkańców gminy (średnia wskazań 2,66), jakość opieki zdrowotnej (2,86) oraz możliwość uczenia się, kształcenia, podnoszenia lub zmiany kwalifikacji (2,96). Wykres 4. Poziom zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie (n=142) 12,0% 1,4% 4,9% 19,0% Bardzo wysoki 62,7% Wysoki Przeciętny Niski Bardzo niski Powyższa ocena czynników wpływających na jakość życia znajduje swoje odzwierciedlenie w samoocenie poziomu zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie. Okazuje się bowiem, że mając do wyboru skalę: bardzo niski niski przeciętny 10

11 wysoki bardzo wysoki, aż 62,7% badanych mieszkańców wskazało odpowiedź przeciętny. Pozytywnie należy ocenić, że aż 23,9% respondentów scharakteryzowało swój poziom zadowolenia jako wysoki lub bardzo wysoki, podczas gdy nisko bądź bardzo nisko oceniło go jedynie 13,4% badanych. W gminie zamierza mieszkać w przyszłości 69,0% badanych mieszkańców. Rozwój gminy, w opinii badanych mieszkańców, wymaga skoncentrowania się przede wszystkim na działaniach służących poprawie kondycji lokalnego rynku pracy poprzez organizowanie nowych miejsc pracy (taką odpowiedź wskazało 67,6% respondentów), wsparcie podejmowania przez mieszkańców działalności pozarolniczej (37,3%) oraz działania na rzecz wzrostu atrakcyjności turystycznej (28,2%) i inwestycyjnej (23,2%) gminy. Ważna jest również poprawa dostępu do usług społecznych, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi, wsparcie dla osób niepełnosprawnych czy grupy samopomocowe (24,6%) oraz podniesienie jakości i dostępności edukacji (20,4%). Prawie jedna piąta respondentów dostrzega konieczność budowy i promocji wizerunku gminy, natomiast 16,2% widzi potrzebę wsparcia inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych. Najmniej osób (6,3%) uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za jeden z najważniejszych kierunków rozwoju gminy Dźwierzuty. Tabela 2. Najważniejsze kierunki rozwoju gminy Dźwierzuty w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Wsparcie firm działających lokalnie w celu organizowania nowych miejsc pracy 96 67,6% Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej 53 37,3% Wzrost atrakcyjności turystycznej gminy 40 28,2% Poprawa dostępu do usług społecznych 35 24,6% Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy 33 23,2% Działania podnoszące jakość i dostępność edukacji 29 20,4% Budowanie i promocja wizerunku gminy 27 19,0% Wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 23 16,2% Wspieranie organizacji pozarządowych i oddolnych 9 6,3% inicjatyw lokalnych Inny 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 kierunków rozwoju spośród 9 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów, nie sumują się do 100,0%. Taki rozkład odpowiedzi wydaje się naturalny, jeżeli odniesie się go do analizy czynników wpływających na jakość życia, problemów i trosk życiowych doświadczanych przez respondentów, a także barier i wyzwań, z którymi stykają się w różnych dziedzinach życia społecznego. Niska ocena lokalnego rynku pracy znajduje odzwierciedlenie w potrzebie wsparcia lokalnych przedsiębiorstw, organizowania nowych miejsc pracy i pomocy w podejmowaniu pozarolniczej działalności, w tym w zakładaniu własnych firm. Konieczność poprawy dostępu do usług społecznych wynika ze starzenia się społeczeństwa, a także z doświadczanej w rodzinach niepełnosprawności, chorób czy uzależnień. Za mniej ważne kierunki rozwoju uznaje się te związane z edukacją, sportem i kulturą koresponduje to z oceną czynników mających wpływ na jakość życia. Najmniej osób zauważa potrzebę wsparcia rozwoju organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych. Może to być konsekwencja wciąż niedostatecznego angażowania się mieszkańców w życie lokalnej społeczności. 11

12 Wykres 5. Czynniki wpływające na jakość życia w ocenie mieszkańców gminy Dźwierzuty 4,00 3,50 3,00 3,80 3,25 3,54 3,37 3,28 2,86 3,06 3,72 3,72 3,38 2,96 3,46 3,27 3,41 2,66 3,37 3,61 2,50 2,00 2,04 1,50 1,00 0,50 0,00 12

13 2.3. Problemy społeczne w gminie Dźwierzuty z perspektywy mieszkańców Problemy społeczne z perspektywy mieszkańców gminy Dźwierzuty zostały zbadane w dwóch aspektach. Pierwszy obejmuje trudności życiowe, których respondenci doświadczają sami bądź w swoich rodzinach, natomiast drugi dotyczy barier i wyzwań, z jakimi niejednokrotnie spotykają się w różnych dziedzinach życia, a które przekładają się na jakość ich funkcjonowania. Tabela 3. Problemy i trudności życiowe doświadczane przez respondentów Problem/trudność życiowa Liczba % w stosunku do liczby wskazań respondentów Niewielkie zarobki/niska emerytura bądź renta 86 60,6% Brak pieniędzy na bieżące wydatki 59 41,5% Brak stałego zatrudnienia 52 36,6% Zadłużenie rodziny (kredyty, pożyczki) 45 31,7% Choroba 28 19,7% Niepełnosprawność członka rodziny 27 19,0% Niepewne szanse edukacyjne dzieci 17 12,0% Brak komfortu w miejscu zamieszkania (wandalizm, patologia, konflikty sąsiedzkie) 11 7,7% Złe warunki mieszkaniowe 11 7,7% Uzależnienie członka rodziny (alkohol, narkotyki) 10 7,0% Konflikty rodzinne/małżeńskie 6 4,2% Trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem 4 2,8% Długotrwała nieobecność partnera/partnerki związana z pracą podjętą np. za granicą 2 1,4% Inne 2 1,4% Konflikty z prawem członka rodziny 1 0,7% Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych 17 12,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Jedynie gdy respondent zaznaczył odpowiedź Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych nie powinien był zaznaczać równocześnie innej odpowiedzi. Jak mówi znane powiedzenie, nieszczęścia lubią chodzić parami. W większości przypadków rodziny borykają się z wieloma nakładającymi się na siebie problemami, z których jedne powodują powstawanie następnych. Spośród badanych mieszkańców gminy Dźwierzuty aż 83,8% wymieniło więcej niż jedną trudność życiową, doświadczaną w codziennym życiu. Respondenci najczęściej wskazywali trudności związane z brakiem pieniędzy lub ich niewystarczającą ilością niewielkie zarobki bądź niską emeryturę/rentę wymieniło aż 60,6% badanych mieszkańców gminy, brak pieniędzy na bieżące wydatki 41,5%, natomiast zadłużenie rodziny 31,7%. Jedną z przyczyn trudnej sytuacji finansowej może być brak stałego zatrudnienia, który dotyczy 36,6% respondentów. Często wskazywanymi problemami są również choroby oraz niepełnosprawność członka rodziny, których doświadcza po prawie jednej piątej badanych (odpowiednio 19,7% i 19,0%). Mniejszą, ale również istotną skalą charakteryzują się niepewne szanse edukacyjne dzieci (12,0%), brak komfortu w miejscu zamieszkania ze względu na wandalizm, konflikty sąsiedzkie czy patologie (7,7%), złe warunki mieszkaniowe (7,7%) oraz uzależnienie członka rodziny np. od alkoholu czy narkotyków (7,0%). Konfliktów rodzinnych lub małżeńskich 13

14 doświadcza 4,2% badanych, trudności wychowawczych i konfliktów z dzieckiem 2,8%, problemów związanych z długotrwałą nieobecnością partnera/partnerki związaną z pracą podjętą np. za granicą 1,4%, natomiast 0,7% wskazuje na konflikty z prawem członka rodziny. Jeden respondent, zaznaczając odpowiedź Inne, zwrócił uwagę na niedogodności związane z dojazdami na specjalistyczne badania. Brak problemów i trudności życiowych zadeklarowało 12,0% badanych mieszkańców gminy Dźwierzuty. Sytuacja społeczna i materialna rodzin respondentów oraz trudności, których doświadczają w codziennym funkcjonowaniu jest ściśle związana z ich otoczeniem oraz barierami i wyzwaniami, które stają przed nimi w różnych dziedzinach życia. W badaniu skoncentrowano się na czterech dziedzinach: rynku pracy, edukacji, zdrowiu oraz aktywności społecznej, chociaż respondenci mieli możliwość wskazania barier również w innych obszarach 2. Najbardziej newralgicznym obszarem w opinii respondentów okazał się obszar zdrowia. Liczba wskazań na bariery i wyzwania w jego ramach wyniosła 239, a więc najwięcej spośród wszystkich badanych obszarów. Respondenci najczęściej dostrzegali trudny dostęp do lekarzy specjalistów (85,2% badanych), natomiast w mniejszym, ale również znaczącym stopniu utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych (36,6%), niedostateczną opiekę nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi (20,4%) oraz brak wiedzy jak dbać o zdrowie (16,2%). Wśród respondentów 9,9% zauważa uprzedzenia wobec osób niepełnosprawnych i chorujących, w tym psychicznie. Tabela 4. Bariery i wyzwania w obszarze zdrowia wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów trudny dostęp do lekarzy specjalistów ,2% utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych 52 36,6% niedostateczna opieka nad osobami starszymi/niepełnosprawnymi 29 20,4% brak wiedzy jak dbać o zdrowie 23 16,2% uprzedzenia wobec osób chorujących (w tym psychicznie), niepełnosprawnych, itp. 14 9,9% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. W drugiej kolejności, respondenci najczęściej wskazywali bariery w obszarze rynku pracy (łącznie 228 wskazań), a wśród nich przede wszystkim te związane z jego specyfiką: brak miejsc pracy w gminie (69,0%) i trudności w dojeździe do pracy (33,8%). Brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej zauważa 11,3% badanych. Rzadziej wymieniane były wyzwania i bariery tkwiące w samych mieszkańcach, a więc nieadekwatność wykształcenia i charakteru dostępnych miejsc pracy (13,4%), niepełnosprawność (10,6%), brak doświadczenia zawodowego (9,2%) oraz niedostateczne kwalifikacje zawodowe (2,8%). Istotną barierą okazuje się również problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej, na który wskazało 10,6% respondentów. 2 W tym miejscu zostaną omówione trzy pierwsze dziedziny, ponieważ bezpośrednio przekładają się na sytuację życiową rodzin, natomiast bariery w zakresie aktywności społecznej będą przedmiotem analizy w podrozdziale Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Dźwierzuty. 14

15 Tabela 5. Bariery i wyzwania w obszarze rynku pracy wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do liczby wskazań respondentów brak miejsc pracy w gminie 98 69,0% trudności w dojeździe do pracy 48 33,8% dostępne miejsca pracy nieadekwatne do wykształcenia 19 13,4% brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej 16 11,3% problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej 15 10,6% niepełnosprawność 15 10,6% brak doświadczenia zawodowego 13 9,2% niedostateczne kwalifikacje zawodowe 4 2,8% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Respondenci w najmniejszym stopniu zauważają bariery w sferze edukacji, o czym świadczy łączna liczba wskazań na poziomie 153. Za najpoważniejszą uważają barierę finansową, która uniemożliwia bądź utrudnia podejmowanie nauki (40,1% respondentów), a także brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych (32,4%). W mniejszym, ale również dość znaczącym stopniu odwołują się do niskiej dostępności placówek edukacyjnych (19,7%). Najmniejszy odsetek respondentów wymienił trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów (8,5%) oraz brak dostępu do komputera i/lub Internetu (7,0%). Tabela 6. Bariery i wyzwania w obszarze edukacji wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów bariera finansowa 57 40,1% brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych 46 32,4% niska dostępność placówek edukacyjnych 28 19,7% trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów 12 8,5% brak dostępu do komputera/internetu 10 7,0% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Mniejsza liczba wskazań na bariery i wyzwania w obszarze edukacji nie oznacza, że mają one mniejsze znaczenie. Z relacji ankieterów okazuje się bowiem, że osoby, które nie zaznaczały barier w zakresie edukacji, niejednokrotnie tłumaczyły, że ten obszar ich nie dotyczy z różnych względów (wiek, brak potrzeby nauki ze względu na status emeryta bądź rencisty). Bariery i wyzwania w różnych dziedzinach życia mają powszechny charakter. Są doświadczane i zauważane niezależnie od płci, wieku, statusu na rynku pracy czy sytuacji materialnej jedynie 3,5% respondentów zadeklarowało, iż nie doświadcza, żadnych barier pozostali badani mieszkańcy natknęli się na przynajmniej jedną. Problemy i trudności życiowe respondentów i ich rodzin, a także bariery, których doświadczają, znajdują swoje odzwierciedlenie w opinii badanych na temat problemów społecznych gminy, które należy rozwiązać w pierwszej kolejności. Najwięcej wskazań dotyczy bowiem bezrobocia (95,8% respondentów) i biedy (54,2%). Problemem, na który należy 15

16 zwrócić uwagę jest również emigracja młodych i dobrze wykształconych osób (35,2%) oraz problem uzależnień od substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki czy lekarstwa (33,8%). Tabela 7. Problemy społeczne gminy do rozwiązania w pierwszej kolejności w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Bezrobocie ,8% Bieda 77 54,2% Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób 50 35,2% Uzależnienia od substancji psychoaktywnych 48 33,8% Mała aktywność środowisk lokalnych 26 18,3% Przemoc w rodzinie 23 16,2% Przestępczość 8 5,6% Brak dostępu do nowoczesnej technologii 5 3,5% Inny 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 problemów społecznych spośród 8 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Pozostałe z wymienionych problemów były znacznie rzadziej wskazywane przez respondentów: na konieczność zwiększenia aktywności środowisk lokalnych zwróciło uwagę 18,3% badanych, na potrzebę zajęcia się problemem przemocy w rodzinie 16,2%, a przestępczości 5,6%. Za najmniej ważny problem respondenci uznali brak dostępu do nowoczesnej technologii, takiej jak komputer czy Internet (3,5%). Spojrzenie respondentów na problemy społeczne w gminie wykracza poza ich własne trudności i bariery, które napotykają. Pomimo, że mniej niż jedna dziesiąta z nich doświadcza w swojej rodzinie problemu uzależnienia, to aż jedna trzecia widzi go w perspektywie całej gminy. Ciekawe jest również to, że na małą aktywność środowisk lokalnych zwróciło uwagę ponad 18% respondentów, podczas gdy wskazując kierunki rozwoju gminy tylko około 6% uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za najważniejszy kierunek rozwoju. Poza tym, mała aktywność środowisk lokalnych stanowi problem zarówno w opinii osób, które deklarują zaangażowanie w życie swojej społeczności, jak i tych, którzy nie angażują się w żaden sposób (odpowiednio 5,6% i 12,7% respondentów) Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Dźwierzuty Na jakość życia mieszkańców gminy przekłada się skala i formy podejmowanej przez nich samych aktywności społecznej i obywatelskiej. W niniejszym badaniu rozumiana jest ona szeroko i obejmuje takie sposoby zaangażowania w życie lokalnej społeczności, jak pełnienie funkcji społecznych, udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, organizowanie imprez i wydarzeń lokalnych, wsparcie rzeczowe bądź finansowe organizacji i inicjatyw społecznych, wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia, a także pomoc sąsiedzka, dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia oraz wszelkie inne działania społeczne, które pozytywnie wpływają na jakość życia mieszkańców. Badanie zaangażowania mieszkańców gminy Dźwierzuty w życie lokalnej społeczności obejmowało dwa główne zagadnienia: skalę i formy zaangażowania oraz bariery w obszarze 16

17 aktywności społecznej, które mogą ograniczać lub uniemożliwiać jej podejmowanie. Istotne było przy tym określenie odczuwalnego poziomu integracji społeczności oraz poczucia wpływu na sprawy lokalne, włącznie z decyzjami podejmowanymi przez władze. Aktywność społeczna i obywatelska badanych mieszkańców gminy Dźwierzuty kształtuje się na średnim poziomie. Zaangażowanie w życie lokalnych społeczności, w różnych formach: od dbania o otoczenie po pełnienie funkcji społecznych, deklaruje mniej niż jedna trzecia (32,4%) respondentów. Najczęściej wskazywanym sposobem zaangażowania jest pomoc sąsiedzka (80,4% aktywnych respondentów), a następnie dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia (47,8%), pomoc przy organizacji imprez i wydarzeń lokalnych (32,6%) oraz wsparcie finansowe organizacji i inicjatyw społecznych np. w postaci darowizn (19,6%). Pozostałe formy aktywności społecznej i obywatelskiej deklarowane są już znacznie rzadziej: 6,5% badanych pełni funkcje społeczne, a po 4,3% bierze udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, wspiera rzeczowo inicjatywy społeczne oraz pomaga osobom potrzebującym wsparcia jako wolontariusz/ka. Tabela 8. Formy zaangażowania respondentów w życie lokalnej społeczności Liczba wskazań Odsetek respondentów, którzy deklarują zaangażowanie pomoc sąsiedzka 37 80,4% dbanie o estetykę i czystość najbliższego otoczenia 22 47,8% pomoc przy organizacji imprez/wydarzeń lokalnych 15 32,6% wsparcie finansowe organizacji i inicjatyw społecznych (np. darowizny) 9 19,6% pełnienie funkcji społecznych (np. sołtys, radny) 3 6,5% konsultacje projektów lokalnych strategii, programów 2 4,3% wsparcie rzeczowe inicjatyw społecznych (np. udostępnianie pomieszczeń, sprzętu) 2 4,3% wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia 2 4,3% inne 0 0,0% Uwaga: wartości procentowe liczone były w odniesieniu do liczby respondentów, którzy zadeklarowali zaangażowanie w życie lokalnej społeczności (46 osób). Ponadto respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe nie sumują się do 100,0%. W świetle powyższych danych okazuje się, że aktywność społeczna badanych mieszkańców ukierunkowana jest na wąsko rozumiane najbliższe, sąsiedzkie otoczenie. Niewielu respondentów angażuje się w życie całej społeczności gminy, natomiast zainteresowanie jej rozwojem i programowaniem lokalnych polityk publicznych jest wręcz sporadyczne. Najistotniejszą barierą i wyzwaniem w obszarze aktywności społecznej w gminie Dźwierzuty okazują się trudności związane z pozyskiwaniem środków finansowych, na które zwraca uwagę 32,4% respondentów oraz niskie zaufanie między mieszkańcami (31,0%). W dalszej kolejności badani wskazywali trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną (22,5%) oraz brak przychylności ze strony władz (19,7%). Wśród respondentów 16,2% odwołuje się do braku popularności działalności społecznej, natomiast 4,9% do jej negatywnej oceny w społeczeństwie 17

18 Tabela 9. Bariery i wyzwania w obszarze aktywności społecznej wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów trudności w pozyskiwaniu środków finansowych 46 32,4% niskie zaufanie między mieszkańcami 44 31,0% trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną 32 22,5% brak przychylności ze strony władz 28 19,7% działalność społeczna nie jest popularna 23 16,2% działalność społeczna oceniana jest negatywnie 7 4,9% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Stosunkowo niewielka aktywność społeczna badanych mieszkańców gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w ocenie stopnia integracji społeczności respondenci zostali poproszeni o odniesienie się do sytuacji w miejscowości, w której mieszkają, tak aby ocena była oparta o ich osobiste doświadczenia i obserwacje. Okazuje się, że nawet na poziomie miejscowości stopień integracji mieszkańców jest niewielki. Tabela 10. Poziom integracji społeczności lokalnych w opinii respondentów Liczba wskazań % wskazań Więzi pomiędzy mieszkańcami są luźne, społeczność charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej 11 7,7% Mieszkańcy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością i jej sprawami, brak zaangażowania społecznego mieszkańców 36 25,4% Występują słabe więzi miedzy mieszkańcami, występują nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań 70 49,3% Występują pozytywne więzi pomiędzy mieszkańcami, podejmowane są wspólne działania w zakresie spraw społecznych 20 14,1% Występują liczne przejawy samopomocy, społeczność jest zintegrowana, mieszkańcy identyfikują się ze społecznością 5 3,5% Społeczność jest mocno zintegrowana, współdziała ze sobą, występują bardzo częste wspólne działania, mieszkańcy mocno 0 0,0% identyfikują się ze społecznością Razem ,0% Prawie trzy czwarte (74,7%) respondentów uważa, że w ich miejscowościach występują słabe więzi między mieszkańcami, którzy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością oraz wykazują brak zaangażowania społecznego bądź nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań. Według 7,7% badanych ich społeczności charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej. Na pozytywne więzi między mieszkańcami i wspólne działania w zakresie spraw społecznych wskazuje 14,1%, natomiast tylko 3,5% na identyfikację mieszkańców ze społecznością oraz liczne przejawy samopomocy. Żaden z badanych respondentów nie uznał swojej społeczności za mocno zintegrowaną. 18

19 Skoncentrowanie się aktywnych mieszkańców gminy przede wszystkim na najbliższym otoczeniu może być spowodowane stosunkowo niewielkim poczuciem wpływu na sprawy lokalne ponad połowa (50,7%) respondentów wskazała, że takiego wpływu raczej nie odczuwa, natomiast 9,9% badanych że zdecydowanie go nie posiada. Łącznie daje to 60,6% respondentów, którzy w mniejszym lub większym stopniu przyznają się do odczuwanego braku wpływu na sprawy lokalne, podczas gdy jedynie 16,2% ocenia, że taki wpływ raczej posiada (żaden z respondentów nie uważa, że zdecydowanie ma wpływ). Zdania na ten temat nie wyraziło 23,2% respondentów. Wykres 6. Samoocena wpływu respondentów na sprawy lokalne (n=142) 9,9% 23,2% 0,0% 16,2% 50,7% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Badani mieszkańcy gminy nieco wyżej oceniają swój wpływ na istotne decyzje podejmowane przez władze samorządowe niż na ogólnie rozumiane sprawy lokalne. W świetle wyników badań okazuje się bowiem, że 46,5% respondentów uważa, że takiego wpływu raczej nie posiada, natomiast 6,3%, że zdecydowanie go nie ma, podczas gdy wpływ ten odczuwa łącznie 21,8%, przy czym 19,0% raczej, a 2,8% zdecydowanie. Własnego zdania w tej kwestii nie ma 25,4% respondentów. Wykres 7. Samoocena realnego wpływu respondentów na istotne decyzje władz samorządowych (n=142) 25,4% 2,8% 19,0% Zdecydowanie tak Raczej tak 6,3% 46,5% Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Analizując aktywność społeczną i obywatelską warto również zwrócić uwagę na cechy charakterystyczne profilu osób, które w badaniu zadeklarowały podejmowanie aktywności społecznej. W przypadku gminy Dźwierzuty taką cechę stanowi wiek. Okazuje się bowiem, że zaangażowanie to domena osób w wieku największej aktywności zawodowej, czyli od 25 do 64 roku życia ich odsetek w ogólnej liczbie osób aktywnych wynosi 73,9%. Na drugim miejscu są mieszkańcy do 24 roku życia (19,6%), a następnie osoby, które ukończyły 65 lat (6,5%). Wśród aktywnych respondentów nieznacznie dominują osoby pracujące (54,3%); istotny odsetek stanowią mieszkańcy z wyższym wykształceniem (30,4%) i przeciętnie oceniający swoją sytuację materialną (43,3%). Można wobec tego stwierdzić, że ustabilizowana sytuacja zawodowa i finansowa jest czynnikiem, który sprzyja podejmowaniu aktywności skierowanej na lokalną społeczność. Na pewno jako niewystarczającą należy ocenić aktywność społeczną i obywatelską młodzieży, szczególnie w wieku szkolnym oraz osób starszych w obu grupach może bowiem tkwić potencjał, w pierwszej ze względu na zapał, pomysły i wolny czas, a w drugiej ze względu na bogate doświadczenie życiowe. 19

20 2.5. Podsumowanie Z analizy wyników badania ankietowego mieszkańców gminy Dźwierzuty oraz wywiadu z kierowniczką GOPS wyłania się obraz sytuacji społecznej gminy wraz jej mocnymi i słabymi stronami. Warto też przyjrzeć się jej perspektywom poprzez pryzmat szans i zagrożeń, które w przyszłości mogą mieć pozytywne bądź negatywne znaczenie dla jej rozwoju społecznego. Zestawienie najważniejszych czynników zawiera poniższa tabela. MOCNE STRONY Infrastruktura publiczna, czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami System pomocy i opieki społecznej Dostępność sieci handlowej Dostęp do Internetu Czystość, porządek i ład przestrzenny Jakość systemu edukacyjnego i oświaty Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców Dostęp do sportu i rekreacji Wizerunek i promocja gminy na zewnątrz Wysoka aktywność mieszkańców wobec najbliższego, sąsiedzkiego otoczenia SZANSE Wsparcie lokalnych firm w celu organizowania nowych miejsc pracy Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej przez mieszkańców Wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej gminy Poprawa dostępu do usług społecznych Zwiększenie aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców, w tym szczególnie młodzieży i osób starszych SŁABE STRONY Kondycja lokalnego rynku pracy, w tym niedostateczna ilość miejsc pracy Niska atrakcyjność gminy dla inwestorów i przedsiębiorców Jakość opieki zdrowotnej, w tym trudny dostęp do lekarzy specjalistów i placówek rehabilitacyjnych Współwystępowanie i nakładanie się na siebie problemów i trudności życiowych mieszkańców Niski poziom zamożności mieszkańców Komunikacja publiczna i związane z nią trudności w dojeździe do pracy Niedostateczna aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców, w tym niewielkie zainteresowanie rozwojem gminy i programowaniem lokalnych polityk publicznych Niski stopień integracji społeczności lokalnych Niskie zaufanie między mieszkańcami ZAGROŻENIA Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób Narastanie problemów wynikających z braku zatrudnienia oraz niedostatecznej ilości środków finansowych Wzrost skali uzależnień od substancji psychoaktywnych 20

21 3. Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Górowo Iławeckie 3.1. Charakterystyka respondentów W badaniu uczestniczyło 149 mieszkańców gminy Górowo Iławeckie, w tym zgodnie z przyjętym doborem kwotowym oraz w dopuszczalnych granicach odchyleń: 75 kobiet i 74 mężczyzn; 127 osób do 64 roku życia i 22 osoby od 65 lat wzwyż 3 ; 45 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 104 osób nie posiadające statusu świadczeniobiorcy. Największy odsetek wśród respondentów (31,5%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym od 25 do 45 roku życia, a następnie osoby w wieku od 46 do 64 lat (27,5%). Najmłodsi respondenci, a więc do 24 roku życia to 26,2% badanych, natomiast najstarsi, od 65 lat wzwyż 14,8%. Wykres 8. Respondenci według wieku (n=149) 27,5% 14,8% 5,4% 20,8% ,5% pow. 65 Badanych mieszkańców gminy Górowo Iławeckie charakteryzuje bardzo zróżnicowany poziom wykształcenia. Największy ich odsetek (27,5%) stanowią absolwenci szkół średnich ogólnokształcących, jednak niewiele mniejszy to osoby, które ukończyły szkoły zasadnicze zawodowe (25,5%). Osoby, które zakończyły edukację na poziomie gimnazjum lub szkoły podstawowej stanowią mniej niż jedną piątą badanych (17,5%), absolwenci szkół policealnych i średnich zawodowych 15,4%, natomiast osoby posiadające wyższe wykształcenie 14,1%. Wykres 9. Respondenci według wykształcenia (n=149) 17,5% 14,1% wyższe 25,5% 27,5% średnie ogólnokształcące policealne i średnie zawodowe zasadnicze zawodowe 15,4% gimnazjalne i niższe 3 Odchylenie o 1 osobę od przyjętego doboru kwotowego zgodnie z założeniami doboru próby badawczej liczba osób do 64 roku życia miała wynosić 128, natomiast od 65 lat wzwyż

22 Istotne zróżnicowanie wykazuje również sytuacja społeczno-zawodowa badanych mieszkańców gminy. Jak już wcześniej wskazano, ankietę wypełniły 104 osoby niekorzystające ze świadczeń pomocy społecznej, które stanowiły 69,8% respondentów i 45 osób, które posiadają status świadczeniobiorcy (30,2%). Większość z nich to osoby niepracujące (63,1%), w tym bezrobotni (28,2% ogółu respondentów), emeryci i renciści (22,1%), uczniowie (8,1%) oraz studenci (4,7%). Pozostali respondenci to osoby pracujące (36,9%), w tym najwięcej jako pracownicy fizyczni (16,1% ogółu respondentów) oraz pracownicy biurowi (12,8%). W dalszej kolejności należy wskazać kadrę kierowniczą (2,7%), rolników (2,0%), przedstawicieli służb mundurowych, w tym żołnierzy i funkcjonariuszy Służby Więziennej (2,0%) oraz osoby prowadzące własną działalność gospodarczą (1,3%). Tabela 11. Respondenci według sytuacji zawodowej Liczba Odsetek wskazań respondentów bezrobotny/a 42 28,2% emeryt(ka)/rencista(ka) 33 22,1% pracownik fizyczny 24 16,1% pracownik biurowy 19 12,8% uczeń 12 8,1% student 7 4,7% kadra kierownicza 4 2,7% rolnik 3 2,0% służby mundurowe 3 2,0% własna działalność gospodarcza 2 1,3% Razem ,0% Respondenci przeciętnie oceniają swoją sytuację materialną. Aż 43,6% badanych zaznaczyło odpowiedź 3, w skali od 1 do 5, w której 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze. W dalszej kolejności 28,9% badanych zaznaczyło odpowiedź 2, a 22,8% odpowiedź 4. Niewielu respondentów dokonało oceny z wykorzystaniem skrajnych punktów 4,0% badanych wskazało 1, natomiast tylko jeden respondent ocenił swoją sytuację materialną na 5. Wykres 10. Samoocena sytuacji materialnej respondentów (n=149) 22,8% 0,7% 4,0% 28,9% ,6% 4 5 Warto zauważyć różnicę pomiędzy samooceną dokonaną przez świadczeniobiorców pomocy społecznej, a osobami, które z takiej pomocy nie korzystają. Podczas gdy średnia wskazań dokonanych przez pierwszą z wymienionych kategorii respondentów wyniosła 2,49, wskaźnik dla drugiej kategorii ukształtował się na poziomie 3,04, a więc o 0,55 wyższym. Średnia liczona dla wszystkich respondentów wyniosła natomiast 2,87. 22

23 3.2. Gmina Górowo Iławeckie w oczach mieszkańców Badani mieszkańcy przeciętnie oceniają jakość życia w gminie Górowo Iławeckie. Zostali poproszeni o ocenę osiemnastu wskazanych czynników, które mogą na nią wpływać, na pięciostopniowej skali Likerta: bardzo dobrze dobrze przeciętnie źle bardzo źle. Na potrzeby niniejszej analizy każdej kategorii odpowiedzi zostały przypisane punkty od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze, a następnie wyliczona średnia wskazań. Respondenci najwyżej ocenili infrastrukturę publiczną czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami (średnia wskazań 3,50), a także wizerunek i promocję gminy na zewnątrz (3,48). Powyżej przeciętnej oceniają również poczucie bezpieczeństwa mieszkańców (3,43), system pomocy i opieki społecznej w gminie (3,40), dostępność sieci handlowej (3,35), jakość systemu edukacyjnego i oświaty w gminie (3,34), czystość, porządek i ład przestrzenny w gminie (3,24), ofertę kulturalną gminy, a więc organizowane imprezy, festyny oraz sposoby spędzania wolnego czasu (3,22), dostęp do Internetu (3,18), możliwość uczenia się, kształcenia oraz zmiany i podnoszenia kwalifikacji zawodowych (3,12), atrakcyjność gminy dla inwestorów i przedsiębiorców (3,10), poziom pracowitości, zaradności i przedsiębiorczości mieszkańców (3,09) oraz działalność lokalnych władz samorządowych (3,08). Poniżej przeciętnej zostało ocenionych pięć czynników. Mieszkańcy gminy dostrzegają przede wszystkim niedomagania lokalnego rynku pracy, oceniając go jedynie na 2,07, a więc najniżej spośród wszystkich ocenianych czynników. Warto przy tym wskazać, że aż 71,1% respondentów uznało sytuację na nim za złą lub bardzo złą, 23,5% za przeciętną, natomiast jedynie 5,4% za dobrą lub bardzo dobrą. Badani mieszkańcy nisko, choć bliżej przeciętnej wartości niż w przypadku rynku pracy, oceniają również swój poziom zamożności (2,70), jakość opieki zdrowotnej w gminie (2,74), komunikację publiczną (2,84) oraz dostęp do sportu i rekreacji (2,91). Powyższa ocena czynników wpływających na jakość życia znajduje swoje odzwierciedlenie w samoocenie poziomu zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie. Okazuje się bowiem, że mając do wyboru skalę: bardzo niski niski przeciętny wysoki bardzo wysoki, 55,7% badanych mieszkańców wskazało odpowiedź przeciętny. Wykres 11. Poziom zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie (n=149) 20,8% 3,4% 4,7% 15,4% 55,7% Bardzo wysoki Wysoki Przeciętny Niski Bardzo niski W ocenach pozostałych respondentów nieznacznie przeważają oceny negatywne. Bardzo nisko lub nisko swój poziom zadowolenia z miejsca zamieszkania w gminie Górowo Iławeckie scharakteryzowało 24,2% badanych, podczas gdy wysoko lub bardzo wysoko oceniło go nieco mniej 20,1%. Pozytywnie należy ocenić fakt, że prawie trzy czwarte badanych (73,8%) zamierza w przyszłości nadal mieszkać w gminie. 23

24 Rozwój gminy, w opinii badanych mieszkańców, wymaga skoncentrowania się z jednej strony na działaniach służących poprawie kondycji lokalnego rynku pracy poprzez wsparcie lokalnych firm w celu organizowania nowych miejsc pracy (taką odpowiedź wskazało 59,1% respondentów) oraz wsparcie podejmowania przez mieszkańców działalności pozarolniczej (30,9%), a z drugiej na poprawie dostępu do usług społecznych, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi, wsparcie dla osób niepełnosprawnych czy grupy samopomocowe (36,9%). W dalszej kolejności respondenci wskazali wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy (20,8%), działania podnoszące jakość i dostępność edukacji (16,8%), budowanie i promocję wizerunku gminy (16,1%), wzrost atrakcyjności turystycznej gminy (14,8%) oraz wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych (12,8%). Najmniej osób (9,4%) uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za jeden z najważniejszych kierunków rozwoju gminy Górowo Iławeckie. Tabela 12. Najważniejsze kierunki rozwoju gminy Górowo Iławeckie w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Wsparcie firm działających lokalnie w celu organizowania nowych miejsc pracy 88 59,1% Poprawa dostępu do usług społecznych 55 36,9% Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej 46 30,9% Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy 31 20,8% Działania podnoszące jakość i dostępność edukacji w gminie 25 16,8% Budowanie i promocja wizerunku gminy 24 16,1% Wzrost atrakcyjności turystycznej gminy 22 14,8% Wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 19 12,8% Wspieranie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw 14 9,4% lokalnych Inny 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 kierunków rozwoju spośród 9 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów, nie sumują się do 100,0%. Taki rozkład odpowiedzi wydaje się naturalny, jeżeli odniesie się go do analizy czynników wpływających na jakość życia, problemów i trosk życiowych doświadczanych przez respondentów, a także barier i wyzwań, z którymi stykają się w różnych dziedzinach życia społecznego. Niska ocena lokalnego rynku pracy znajduje odzwierciedlenie w potrzebie wsparcia lokalnych przedsiębiorstw, organizowania nowych miejsc pracy i pomocy w podejmowaniu pozarolniczej działalności, w tym w zakładaniu własnych firm. Konieczność poprawy dostępu do usług społecznych wynika ze starzenia się społeczeństwa, a także z doświadczanej w rodzinach niepełnosprawności, chorób czy uzależnień. Za mniej ważne kierunki rozwoju uznaje się te związane z edukacją, sportem i kulturą w przypadku edukacji i kultury koresponduje to z wyższą niż przeciętna oceną wpływu tych czynników na jakość życia w gminie. Sport natomiast może być uznawany przez mieszkańców za mniej ważny aspekt funkcjonowania i w związku z tym, pomimo niskiej oceny dostępu do niego, nie uważają go za istotny kierunek rozwoju gminy. Najmniej osób zauważa potrzebę wsparcia rozwoju organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych. Może to być konsekwencja wciąż niedostatecznego angażowania się mieszkańców w życie lokalnej społeczności. 24

25 Wykres 12. Czynniki wpływające na jakość życia w ocenie mieszkańców gminy Górowo Iławeckie 4,00 3,50 3,00 3,50 2,84 3,24 3,48 3,22 2,74 3,10 3,40 3,35 3,43 3,12 3,08 3,09 3,34 2,70 2,91 3,18 2,50 2,00 2,07 1,50 1,00 0,50 0,00 25

26 3.3. Problemy społeczne w gminie Górowo Iławeckie z perspektywy mieszkańców Problemy społeczne z perspektywy mieszkańców gminy Górowo Iławeckie zostały zbadane w dwóch aspektach. Pierwszy obejmuje trudności życiowe, których respondenci doświadczają sami bądź w swoich rodzinach, natomiast drugi dotyczy barier i wyzwań, z jakimi niejednokrotnie spotykają się w różnych dziedzinach życia, a które przekładają się na jakość ich funkcjonowania. Tabela 13. Problemy i trudności życiowe doświadczane przez respondentów Problem/trudność życiowa Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów Brak stałego zatrudnienia 65 43,6% Niewielkie zarobki/niska emerytura bądź renta 55 36,9% Brak pieniędzy na bieżące wydatki 41 27,5% Zadłużenie rodziny (kredyty, pożyczki) 39 26,2% Choroba 30 20,1% Niepełnosprawność członka rodziny 25 16,8% Uzależnienie członka rodziny (alkohol, narkotyki) 24 16,1% Konflikty rodzinne/małżeńskie 17 11,4% Brak komfortu w miejscu zamieszkania (wandalizm, patologia, konflikty sąsiedzkie) 17 11,4% Niepewne szanse edukacyjne dzieci 14 9,4% Złe warunki mieszkaniowe 11 7,4% Długotrwała nieobecność partnera/partnerki związana z pracą podjętą np. za granicą 10 6,7% Trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem 6 4,0% Konflikty z prawem członka rodziny 2 1,3% Inne 0 0,0% Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych 28 18,8% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Jedynie gdy respondent zaznaczył odpowiedź Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych nie powinien był zaznaczać równocześnie innej odpowiedzi. Jak mówi znane powiedzenie, nieszczęścia lubią chodzić parami. W większości przypadków rodziny borykają się z wieloma nakładającymi się na siebie problemami, z których jedne powodują powstawanie następnych. Spośród badanych mieszkańców gminy Górowo Iławeckie aż 77,9% wymieniło więcej niż jedną trudność życiową, doświadczaną w codziennym życiu. Respondenci najczęściej wskazywali brak stałego zatrudnienia (43,6% badanych) oraz niewielkie zarobki bądź niską emeryturę/rentę (36,9%), a także często stanowiące ich konsekwencję: brak pieniędzy na bieżące wydatki (27,5%) oraz zadłużenie rodziny (26,2%). Często borykają się również z chorobą (20,1%), niepełnosprawnością (16,8%) bądź uzależnieniem członka rodziny od np. alkoholu czy narkotyków (16,1%). Badani mieszkańcy jako trudność życiową wskazywali również konflikty rodzinne i małżeńskie (11,4%), brak komfortu w miejscu zamieszkania ze względu na wandalizm, patologie bądź konflikty sąsiedzkie (11,4%), niepewne szanse edukacyjne dzieci (9,4%), złe warunki mieszkaniowe (7,4%) oraz długotrwałą nieobecność partnera/parterki w związku 26

27 z pracą podjętą np. za granicą (6,7%). Najmniej respondentów wymieniło trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem (4,0%), a także konflikty z prawem członka rodziny (1,3%). Brak problemów i trudności życiowych zadeklarowało 18,8% badanych mieszkańców gminy Górowo Iławeckie. Sytuacja społeczna i materialna rodzin respondentów oraz trudności, których doświadczają w codziennym funkcjonowaniu jest ściśle związana z ich otoczeniem oraz barierami i wyzwaniami, które stają przed nimi w różnych dziedzinach życia. W badaniu skoncentrowano się na czterech dziedzinach: rynku pracy, edukacji, zdrowiu oraz aktywności społecznej, chociaż respondenci mieli możliwość wskazania barier również w innych obszarach 4. Najbardziej newralgicznym obszarem w opinii respondentów okazał się obszar zdrowia. Liczba wskazań na bariery i wyzwania w jego ramach wyniosła 211, a więc najwięcej spośród wszystkich badanych obszarów. Respondenci najczęściej dostrzegali trudny dostęp do lekarzy specjalistów (73,2% badanych), natomiast w mniejszym, ale również znaczącym stopniu utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych (34,9%), niedostateczną opiekę nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi (18,8%), brak wiedzy jak dbać o zdrowie (8,7%) oraz uprzedzenia wobec osób niepełnosprawnych i chorujących, w tym psychicznie (6,0%). Tabela 14. Bariery i wyzwania w obszarze zdrowia wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów trudny dostęp do lekarzy specjalistów ,2% utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych 52 34,9% niedostateczna opieka nad osobami starszymi/niepełnosprawnymi 28 18,8% brak wiedzy jak dbać o zdrowie 13 8,7% uprzedzenia wobec osób chorujących (w tym psychicznie), niepełnosprawnych, itp. 9 6,0% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. W drugiej kolejności, respondenci najczęściej wskazywali bariery w obszarze rynku pracy (łącznie 207 wskazań), a wśród nich przede wszystkim te związane z jego specyfiką: brak miejsc pracy w gminie (54,4%) i trudności w dojeździe do pracy (30,9%). Brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej zauważa 7,4% badanych. Rzadziej wymieniane były wyzwania i bariery tkwiące w samych mieszkańcach, a więc nieadekwatność wykształcenia i charakteru dostępnych miejsc pracy (14,1%), brak doświadczenia zawodowego (12,8%) niedostateczne kwalifikacje zawodowe (10,1%) czy niepełnosprawność (4,7%). Na problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej wskazało 4,7% respondentów. 4 W tym miejscu zostaną omówione trzy pierwsze dziedziny, ponieważ bezpośrednio przekładają się na sytuację życiową rodzin, natomiast bariery w zakresie aktywności społecznej będą przedmiotem analizy w podrozdziale Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Górowo Iławeckie. 27

28 Tabela 15. Bariery i wyzwania w obszarze rynku pracy wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów brak miejsc pracy w gminie 81 54,4% trudności w dojeździe do pracy 46 30,9% dostępne miejsca pracy nieadekwatne do wykształcenia 21 14,1% brak doświadczenia zawodowego 19 12,8% niedostateczne kwalifikacje zawodowe 15 10,1% brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej 11 7,4% problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej 7 4,7% niepełnosprawność 7 4,7% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Respondenci w najmniejszym stopniu zauważają bariery w sferze edukacji, o czym świadczy łączna liczba wskazań na poziomie 132. Za najpoważniejszą uważają barierę finansową, która uniemożliwia bądź utrudnia podejmowanie nauki (34,9% respondentów), a także niską dostępność placówek edukacyjnych (19,5%). W mniejszym, ale również dość znaczącym stopniu odwołują się do trudnego dostępu do informacji na temat szkoleń i kursów (14,8%). Najmniejszy odsetek respondentów wymienił brak dostępu do komputera i/lub Internetu (6,0%). Tabela 16. Bariery i wyzwania w obszarze edukacji wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów bariera finansowa 52 34,9% niska dostępność placówek edukacyjnych 29 19,5% trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów 22 14,8% brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych 20 13,4% brak dostępu do komputera/internetu 9 6,0% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Mniejsza liczba wskazań na bariery i wyzwania w obszarze edukacji nie oznacza, że mają one mniejsze znaczenie. Z relacji ankieterów okazuje się bowiem, że osoby, które nie zaznaczały barier w zakresie edukacji, niejednokrotnie tłumaczyły, że ten obszar ich nie dotyczy z różnych względów (wiek, brak potrzeby nauki ze względu na status emeryta bądź rencisty). Bariery i wyzwania w różnych dziedzinach życia mają powszechny charakter. Są doświadczane i zauważane niezależnie od płci, wieku, statusu na rynku pracy czy sytuacji materialnej jedynie 12,8% respondentów zadeklarowało, iż nie doświadcza, żadnych barier pozostali badani mieszkańcy natknęli się na przynajmniej jedną. Problemy i trudności życiowe respondentów i ich rodzin, a także bariery, których doświadczają, znajdują swoje odzwierciedlenie w opinii badanych na temat problemów społecznych gminy, które należy rozwiązać w pierwszej kolejności. Najwięcej wskazań dotyczy bowiem bezrobocia (81,2% respondentów) i biedy (53,7%). Problemami, na które należy zwrócić uwagę są również: emigracja młodych i dobrze wykształconych osób (38,9%); uzależnienia od substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki czy lekarstwa (26,8%) oraz przemoc w rodzinie (22,8%). 28

29 Tabela 17. Problemy społeczne gminy do rozwiązania w pierwszej kolejności w opinii respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów Bezrobocie ,2% Bieda 80 53,7% Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób 58 38,9% Uzależnienia od substancji psychoaktywnych 40 26,8% Przemoc w rodzinie 34 22,8% Mała aktywność środowisk lokalnych 28 18,8% Brak dostępu do nowoczesnej technologii 12 8,1% Przestępczość 9 6,0% Inny 1 0,7% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 problemów społecznych spośród 8 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Na małą aktywność środowisk lokalnych wskazuje mniej niż jedna piąta respondentów (18,8%), natomiast pozostałe z wymienionych problemów są już rzadziej wymieniane: na brak dostępu do nowoczesnej technologii, takiej jak komputer czy Internet zwróciło uwagę 8,1% badanych mieszkańców, natomiast na przestępczość 6,0%. Jeden respondent uznał, że w gminie nie ma problemów społecznych, które należałoby rozwiązać. Spojrzenie respondentów na problemy społeczne w gminie wiąże się z trudnościami życiowymi i barierami, które napotykają. Jednym z najpoważniejszych problemów jest bezrobocie brak zatrudnienia może być z jednej strony konsekwencją pewnych patologii i trudności, a z drugiej stawać się ich przyczyną, bądź je utrwalać. Respondenci dostrzegają wiele barier w tym obszarze, zarówno tkwiących w specyfice rynku, jak i w nich samych. Ciekawe jest to, że za jeden z najważniejszych problemów badani uznali małą aktywność środowisk lokalnych, podczas gdy wskazując kierunki rozwoju gminy niewielu uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za najważniejszy kierunek rozwoju. Poza tym, mała aktywność środowisk lokalnych stanowi ważny problem zarówno w opinii osób, które deklarują zaangażowanie w życie swojej społeczności, jak i tych, którzy nie angażują się w żaden sposób (odpowiednio 6,7% i 12,1% respondentów) Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Górowo Iławeckie Na jakość życia mieszkańców gminy przekłada się skala i formy podejmowanej przez nich samych aktywności społecznej i obywatelskiej. W niniejszym badaniu rozumiana jest ona szeroko i obejmuje takie sposoby zaangażowania w życie lokalnej społeczności, jak pełnienie funkcji społecznych, udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, organizowanie imprez i wydarzeń lokalnych, wsparcie rzeczowe bądź finansowe organizacji i inicjatyw społecznych, wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia, a także pomoc sąsiedzka, dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia oraz wszelkie inne działania społeczne, które pozytywnie wpływają na jakość życia mieszkańców. Badanie zaangażowania mieszkańców gminy Górowo Iławeckie w życie lokalnej społeczności obejmowało dwa główne zagadnienia: skalę i formy zaangażowania oraz bariery w obszarze aktywności społecznej, które mogą ograniczać lub uniemożliwiać jej podejmowanie. Istotne było przy tym określenie odczuwalnego poziomu integracji 29

30 społeczności oraz poczucia wpływu na sprawy lokalne, włącznie z decyzjami podejmowanymi przez władze. Aktywność społeczna i obywatelska badanych mieszkańców gminy Górowo Iławeckie kształtuje się na poziomie trochę wyższym niż średni. Zaangażowanie w życie lokalnych społeczności, w różnych formach: od dbania o otoczenie po pełnienie funkcji społecznych, deklaruje 40,3% respondentów. Najczęściej wskazywanym sposobem zaangażowania jest dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia (71,7% aktywnych respondentów) oraz pomoc sąsiedzka (63,3%), a następnie pomoc przy organizacji imprez i wydarzeń lokalnych (28,3%). W mniejszym stopniu badani pomagają potrzebującym wsparcia jako wolontariusze (16,7%), wspierają rzeczowo lub finansowo organizacje i inicjatywy społeczne (również 16,7%) czy pełnią funkcje społeczne (11,7%). Żaden z respondentów nie uczestniczy w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów. Tabela 18. Formy zaangażowania respondentów w życie lokalnej społeczności Liczba wskazań Odsetek respondentów, którzy deklarują zaangażowanie dbanie o estetykę i czystość najbliższego otoczenia 43 71,7% pomoc sąsiedzka 38 63,3% pomoc przy organizacji imprez/wydarzeń lokalnych 17 28,3% wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia 10 16,7% pełnienie funkcji społecznych (np. sołtys, radny) 7 11,7% wsparcie rzeczowe inicjatyw społecznych (np. udostępnianie pomieszczeń, sprzętu) 7 11,7% wsparcie finansowe organizacji i inicjatyw społecznych (np. darowizny) 3 5,0% konsultacje projektów lokalnych strategii, programów 0 0,0% inne 0 0,0% Uwaga: wartości procentowe liczone były w odniesieniu do liczby respondentów, którzy zadeklarowali zaangażowanie w życie lokalnej społeczności (60 osób). Ponadto respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe nie sumują się do 100,0%. W świetle powyższych danych okazuje się, że aktywność społeczna badanych mieszkańców ukierunkowana jest na wąsko rozumiane najbliższe, sąsiedzkie otoczenie. Niewielu respondentów angażuje się w życie całej społeczności gminy, natomiast żaden nie wykazuje zainteresowania programowaniem lokalnych polityk publicznych. Najistotniejszą barierą i wyzwaniem w obszarze aktywności społecznej w gminie Górowo Iławeckie okazuje się niskie zaufanie między mieszkańcami, na które zwraca uwagę 40,3% respondentów. W dalszej kolejności badani wskazywali trudności w pozyskiwaniu środków finansowych oraz brak przychylności ze strony władz (po 23,5%), a także niepopularność działalności społecznej (20,1%). Niewiele ponad jedna dziesiąta badanych wymieniła trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną (10,7%), natomiast jedynie 5,4% respondentów odwołało się do negatywnej oceny tego typu aktywności w społeczeństwie. 30

31 Tabela 19. Bariery i wyzwania w obszarze aktywności społecznej wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów niskie zaufanie między mieszkańcami 60 40,3% brak przychylności ze strony władz 35 23,5% trudności w pozyskiwaniu środków finansowych 35 23,5% działalność społeczna nie jest popularna 30 20,1% trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną 16 10,7% działalność społeczna oceniana jest negatywnie 8 5,4% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Przeciętna aktywność społeczna badanych mieszkańców gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w ocenie stopnia integracji społeczności respondenci zostali poproszeni o odniesienie się do sytuacji w miejscowości, w której mieszkają, tak aby ocena była oparta o ich osobiste doświadczenia i obserwacje. Okazuje się, że nawet na poziomie miejscowości stopień integracji mieszkańców jest niewielki. Tabela 20. Poziom integracji społeczności lokalnych w opinii respondentów Liczba wskazań % wskazań Więzi pomiędzy mieszkańcami są luźne, społeczność charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej 19 12,8% Mieszkańcy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością i jej sprawami, brak zaangażowania społecznego mieszkańców 42 28,2% Występują słabe więzi miedzy mieszkańcami, występują nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań 56 37,6% Występują pozytywne więzi pomiędzy mieszkańcami, podejmowane są wspólne działania w zakresie spraw 24 16,1% społecznych Występują liczne przejawy samopomocy, społeczność jest zintegrowana, mieszkańcy identyfikują się ze społecznością 7 4,7% Społeczność jest mocno zintegrowana, współdziała ze sobą, występują bardzo częste wspólne działania, mieszkańcy 1 0,7% mocno identyfikują się ze społecznością Razem ,0% Znacznie ponad połowa (65,8%) respondentów uważa, że w ich miejscowościach występują słabe więzi między mieszkańcami, którzy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością oraz wykazują brak zaangażowania społecznego bądź nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań. Według 12,8% badanych ich społeczności charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej. Na pozytywne więzi między mieszkańcami i wspólne działania w zakresie spraw społecznych wskazuje 16,1%, natomiast tylko 4,7% na identyfikację mieszkańców ze społecznością oraz liczne przejawy samopomocy. Tylko jeden respondent uznał swoją społeczność za mocno zintegrowaną. Skoncentrowanie się aktywnych mieszkańców gminy przede wszystkim na najbliższym otoczeniu może być spowodowane stosunkowo niewielkim poczuciem wpływu na sprawy lokalne 42,3% respondentów wskazało, że takiego wpływu raczej nie odczuwa, natomiast 31

32 18,8% badanych że zdecydowanie go nie posiada. Łącznie daje to 61,1% respondentów, którzy w mniejszym lub większym stopniu przyznają się do odczuwanego braku wpływu na sprawy lokalne, podczas gdy jedynie 25,5% ocenia, że taki wpływ zdecydowanie lub raczej posiada. Zdania na ten temat nie wyraziło 13,4% respondentów. Wykres 13. Samoocena wpływu respondentów na sprawy lokalne (n=149) 18,8% 13,4% 6,7% Zdecydowanie tak 18,8% Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie 42,3% Nie mam zdania Badani mieszkańcy gminy nieco wyżej oceniają swój wpływ na istotne decyzje podejmowane przez władze samorządowe niż na ogólnie rozumiane sprawy lokalne. W świetle wyników badań okazuje się bowiem, że 34,9% respondentów uważa, że takiego wpływu raczej nie posiada, natomiast 13,4%, że zdecydowanie go nie ma, podczas gdy wpływ ten odczuwa łącznie 34,2%, przy czym 26,8% raczej, a 7,4% zdecydowanie. Własnego zdania w tej kwestii nie ma 17,5% respondentów. Wykres 14. Samoocena realnego wpływu respondentów na istotne decyzje władz samorządowych (n=149) 13,4% 34,9% 17,5% 7,4% 26,8% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Analizując aktywność społeczną i obywatelską warto również zwrócić uwagę na profil osób, które w badaniu zadeklarowały podejmowanie aktywności społecznej. Okazuje się bowiem, że są to bardzo różne osoby, zarówno pod względem wieku, jak i wykształcenia czy statusu zawodowego. Zaangażowanie społeczne stanowi domenę osób w wieku największej aktywności zawodowej, czyli od 25 do 64 roku życia ich odsetek w ogólnej liczbie osób aktywnych wynosi 55,0%. Należy jednak zwrócić uwagę na dość dużą aktywność zarówno osób starszych, jak i młodych do 24 lat, stanowiących odpowiednio 18,3% i 26,7% aktywnych. Wśród aktywnych respondentów dominują osoby przeciętnie oceniający swoją sytuację materialną (43,3%). Są to osoby z różnorodnym wykształceniem najmniej spośród nich zakończyło edukację na gimnazjum lub szkole podstawowej (15,0%), a najwięcej to absolwenci liceów ogólnokształcących (33,3%). Analiza ich sytuacji zawodowej wskazuje natomiast na przewagę osób niepracujących (63,3%) uczniów, studentów, emerytów, rencistów oraz bezrobotnych. Należy jednak pamiętać, że stanowią oni również duży odsetek w ogóle badanych mieszkańców. Profil aktywnego respondenta w gminie Górowo Iławeckie wskazuje na to, że aktywność społeczną i obywatelską można podejmować w każdym wieku i będąc w różnej sytuacji społecznej i zawodowej. Sprzyja temu na pewno dobra ocena własnej sytuacji materialnej. Należy dążyć do zwiększania i kierunkowania zaangażowania mieszkańców nie tylko na sąsiedzkie otoczenie, ale również na dobro lokalnych społeczności i całej gminy. 32

33 3.5. Podsumowanie Z analizy wyników badania ankietowego mieszkańców gminy Górowo Iławeckie wyłania się obraz sytuacji społecznej gminy wraz jej mocnymi i słabymi stronami. Warto też przyjrzeć się jej perspektywom poprzez pryzmat szans i zagrożeń, które w przyszłości mogą mieć pozytywne bądź negatywne znaczenie dla jej rozwoju społecznego. Zestawienie najważniejszych czynników zawiera poniższa tabela. MOCNE STRONY Infrastruktura publiczna, czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami Wizerunek i promocja gminy na zewnątrz Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców System pomocy i opieki społecznej Dostępność sieci handlowej Jakość systemu edukacyjnego i oświaty Czystość, porządek i ład przestrzenny Wysoka aktywność mieszkańców wobec najbliższego, sąsiedzkiego otoczenia SZANSE Wsparcie lokalnych firm w celu organizowania nowych miejsc pracy Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej przez mieszkańców Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy Poprawa dostępu do usług społecznych Zwiększenie aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców SŁABE STRONY Kondycja lokalnego rynku pracy, w tym niedostateczna ilość miejsc pracy Jakość opieki zdrowotnej, w tym trudny dostęp do lekarzy specjalistów i placówek rehabilitacyjnych Współwystępowanie i nakładanie się na siebie problemów i trudności życiowych mieszkańców Niski poziom zamożności mieszkańców Komunikacja publiczna i związane z nią trudności w dojeździe do pracy Dostęp do sportu i rekreacji Niedostateczna aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców, w tym niewielkie zainteresowanie rozwojem gminy i programowaniem lokalnych polityk publicznych Niski stopień integracji społeczności lokalnych Niskie zaufanie między mieszkańcami ZAGROŻENIA Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób Narastanie problemów wynikających z braku zatrudnienia oraz niedostatecznej ilości środków finansowych Wzrost skali uzależnień od substancji psychoaktywnych 33

34 4. Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Iława 4.1. Charakterystyka respondentów W badaniu uczestniczyło 259 mieszkańców 5 gminy Iława, w tym zgodnie z przyjętym doborem kwotowym oraz w dopuszczalnych granicach odchyleń: 128 kobiet i 131 mężczyzn; 229 osób do 64 roku życia i 30 osób od 65 lat wzwyż; 40 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 219 osób nie posiadających statusu świadczeniobiorcy. Największy odsetek wśród respondentów (47,1%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym od 25 do 45 roku życia, a następnie osoby w wieku od 46 do 64 lat (28,2%). Najmłodsi respondenci, a więc do 24 roku życia to 13,2% badanych, natomiast najstarsi, od 65 lat wzwyż 11,6%. Wykres 15. Respondenci według wieku (n=259) 28,2% 11,6% 3,5% 9,7% ,1% pow. 65 Badanych mieszkańców gminy Iława charakteryzuje zróżnicowany poziom wykształcenia. Ponad jedną trzecią (34,7%) stanowią absolwenci szkół zasadniczych zawodowych, natomiast w dalszej kolejności należy wskazać osoby, które zakończyły edukację na poziomie gimnazjum lub szkoły podstawowej (23,2%) oraz absolwentów wyższych uczelni (17,4%). Respondenci, którzy ukończyli szkoły policealne i średnie zawodowe stanowią 13,9%, natomiast licea ogólnokształcące ukończyło 10,8% badanych. Wykres 16. Respondenci według wykształcenia (n=259) 17,4% 23,2% wyższe 10,8% średnie ogólnokształcące 34,7% 13,9% policealne i średnie zawodowe zasadnicze zawodowe gimnazjalne i niższe Istotne zróżnicowanie wykazuje również sytuacja społeczno-zawodowa badanych mieszkańców gminy. Jak już wcześniej wskazano, ankietę wypełniło 219 osób niekorzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które stanowiły 84,6% respondentów i 40 osób, które posiadają status świadczeniobiorcy (15,4%). Większość z nich to osoby pracujące (60,6%), w tym najwięcej jako pracownicy fizyczni (30,1% ogółu respondentów) oraz pracownicy biurowi (10,0%). W dalszej kolejności należy wskazać rolników (5,8%), osoby 5 Odchylenie o 1 osobę od przyjętej liczebności próby badawczej. 34

35 prowadzące własną działalność gospodarczą (5,0%), a także kadrę kierowniczą (3,9%). Po 1,2% w strukturze badanych stanowią kierowcy i nauczyciele/pracownicy oświaty, 0,8% sprzedawcy, natomiast w ramach kategorii inne (2,7%) między innymi salowa, terapeuta uzależnień, opiekun i stażysta. Pozostali respondenci to osoby niepracujące: emeryci bądź renciści (18,9%), bezrobotni i nieaktywni zawodowo (15,1%), uczniowie (4,6%) oraz studenci (0,8%). Tabela 21. Respondenci według sytuacji zawodowej Liczba Odsetek wskazań respondentów pracownik fizyczny 78 30,1% emeryt(ka)/rencista(ka) 49 18,9% bezrobotny/a 36 13,9% pracownik biurowy 26 10,0% rolnik 15 5,8% własna działalność gospodarcza 13 5,0% uczeń 12 4,6% kadra kierownicza 10 3,9% kierowca 3 1,2% nauczyciel/pracownik oświaty 3 1,2% nieaktywny/a zawodowo 3 1,2% student 2 0,8% sprzedawca 2 0,8% inne 7 2,7% Razem ,0% Respondenci przeciętnie oceniają swoją sytuację materialną. Prawie połowa (49,8%) zaznaczyła odpowiedź 3, w skali od 1 do 5, w której 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze. W dalszej kolejności 22,4% badanych zaznaczyło odpowiedź 2, a 20,8% odpowiedź 4. Niewielu respondentów dokonało oceny z wykorzystaniem skrajnych punktów 5,8% wskazało 1, natomiast 1,2% oceniło swoją sytuację materialną na 5. Wykres 17. Samoocena sytuacji materialnej respondentów (n=259) 20,8% 1,2% 5,8% 22,4% ,8% 5 Warto zauważyć różnicę pomiędzy samooceną dokonaną przez świadczeniobiorców pomocy społecznej, a osobami, które z takiej pomocy nie korzystają. Podczas gdy średnia wskazań dokonanych przez pierwszą z wymienionych kategorii respondentów wyniosła 2,43, wskaźnik dla drugiej kategorii ukształtował się na poziomie 2,98, a więc o 0,55 wyższym. Średnia liczona dla wszystkich respondentów wyniosła natomiast 2,89. 35

36 4.2. Gmina Iława w oczach mieszkańców Badani mieszkańcy przeciętnie oceniają jakość życia w gminie Iława. Zostali poproszeni o ocenę osiemnastu wskazanych czynników, które mogą na nią wpływać, na pięciostopniowej skali Likerta: bardzo dobrze dobrze przeciętnie źle bardzo źle. Na potrzeby niniejszej analizy każdej kategorii odpowiedzi zostały przypisane punkty od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze, a następnie wyliczona średnia wskazań. Respondenci najwyżej ocenili wizerunek i promocję gminy na zewnątrz (średnia wskazań 3,70) oraz infrastrukturę publiczną czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami (3,56). Powyżej średniej oceniają również system pomocy i opieki społecznej w gminie (3,48), dostępność sieci handlowej (3,48), czystość, porządek i ład przestrzenny w gminie (3,47), jakość systemu edukacyjnego i oświaty w gminie (3,45), dostęp do Internetu (3,43), poczucie bezpieczeństwa mieszkańców (3,42), działalność lokalnych władz samorządowych (3,32), możliwość uczenia się, kształcenia oraz zmiany i podnoszenia kwalifikacji zawodowych (3,31), atrakcyjność gminy dla inwestorów i przedsiębiorców (3,31), ofertę kulturalną gminy, a więc organizowane imprezy, festyny oraz sposoby spędzania wolnego czasu (3,27), poziom pracowitości, zaradności i przedsiębiorczości mieszkańców (3,27), dostęp do sportu i rekreacji (3,12), komunikację publiczną (3,11) oraz poziom zamożności mieszkańców (3,01). Poniżej przeciętnej zostały ocenione dwa czynniki. Mieszkańcy gminy dostrzegają przede wszystkim niedomagania lokalnego rynku pracy, oceniając go jedynie na 2,39, a więc najniżej spośród wszystkich ocenianych czynników. Warto przy tym wskazać, że ponad połowa (55,6%) respondentów oceniła go źle lub bardzo źle, ponad jedna trzecia (35,9%) przeciętnie, natomiast jedynie 8,5% dobrze bądź bardzo dobrze. Badani mieszkańcy mają również zastrzeżenia do jakości opieki zdrowotnej w gminie (2,61) źle lub bardzo źle oceniło ją 44,0% respondentów. Powyższa ocena czynników wpływających na jakość życia znajduje swoje odzwierciedlenie w samoocenie poziomu zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie. Okazuje się bowiem, że mając do wyboru skalę: bardzo niski niski przeciętny wysoki bardzo wysoki, 64,5% badanych mieszkańców wskazało odpowiedź przeciętny. Wykres 18. Poziom zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie (n=259) 17,0% 3,5% 1,2% 13,9% Bardzo wysoki 64,5% Wysoki Przeciętny Niski Bardzo niski W ocenach pozostałych respondentów przeważają oceny negatywne. Bardzo nisko lub nisko swój poziom zadowolenia z miejsca zamieszkania w gminie Iława scharakteryzowało 20,5% badanych, podczas gdy wysoko lub bardzo wysoko oceniło go mniej osób 15,1%. Pozytywnie należy ocenić natomiast fakt, że ponad trzy czwarte badanych (77,6%) zamierza w przyszłości nadal mieszkać w gminie. 36

37 Rozwój gminy, w opinii badanych mieszkańców, wymaga skoncentrowania się z jednej strony na działaniach służących poprawie kondycji lokalnego rynku pracy poprzez wsparcie firm w celu organizowania nowych miejsc pracy (taką odpowiedź wskazało 54,4% respondentów) i wsparcie podejmowania przez mieszkańców działalności pozarolniczej (30,5%), a z drugiej na poprawie dostępu do usług społecznych, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi, wsparcie dla osób niepełnosprawnych czy grupy samopomocowe (50,6%). W dalszej kolejności respondenci wskazali wzrost atrakcyjności turystycznej gminy (23,9%), wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych (22,8%), działania podnoszące jakość i dostępność edukacji (20,1%), budowanie i promocję wizerunku gminy (również 20,1%) oraz wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy (17,4%). Najmniej osób (12,0%) uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za jeden z najważniejszych kierunków rozwoju gminy Iława. Tabela 22. Najważniejsze kierunki rozwoju gminy Iława w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Wsparcie firm działających lokalnie w celu organizowania nowych miejsc pracy ,4% Poprawa dostępu do usług społecznych ,6% Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej 79 30,5% Wzrost atrakcyjności turystycznej gminy 62 23,9% Wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 59 22,8% Działania podnoszące jakość i dostępność edukacji w gminie 52 20,1% Budowanie i promocja wizerunku gminy 52 20,1% Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy 45 17,4% Wspieranie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych 31 12,0% Inny 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 kierunków rozwoju spośród 9 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów, nie sumują się do 100,0%. Taki rozkład odpowiedzi wydaje się naturalny, jeżeli odniesie się go do analizy czynników wpływających na jakość życia, problemów i trosk życiowych doświadczanych przez respondentów, a także barier i wyzwań, z którymi stykają się w różnych dziedzinach życia społecznego. Niska ocena lokalnego rynku pracy znajduje odzwierciedlenie w potrzebie wsparcia lokalnych przedsiębiorstw, organizowania nowych miejsc pracy, pomocy w podejmowaniu pozarolniczej działalności, w tym w zakładaniu własnych firm oraz potrzebie wzrostu atrakcyjności turystycznej gminy. Zastanawiające jest natomiast, że tylko mniej niż jedna piąta badanych widzi konieczność wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej gminy, który w dłuższej perspektywie może przekładać się przecież na poprawę kondycji lokalnego rynku pracy. Ponad połowa respondentów zauważa konieczność poprawy dostępu do usług społecznych, co wynika ze starzenia się społeczeństwa, a także z doświadczanej w rodzinach niepełnosprawności, chorób czy uzależnień. Za mniej ważne kierunki rozwoju uznaje się natomiast te związane z edukacją, sportem i kulturą koresponduje to z oceną czynników mających wpływ na jakość życia. Najmniej osób zauważa potrzebę wsparcia rozwoju organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych. Może to być konsekwencja wciąż niedostatecznego angażowania się mieszkańców w życie lokalnej społeczności. 37

38 Wykres 19. Czynniki wpływające na jakość życia w ocenie mieszkańców gminy Iława 4,00 3,50 3,00 2,50 3,56 3,11 3,47 3,70 3,27 2,61 3,31 3,48 3,48 3,42 3,31 3,32 3,27 3,45 3,01 2,39 3,12 3,43 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 38

39 4.3. Problemy społeczne w gminie Iława z perspektywy mieszkańców Problemy społeczne z perspektywy mieszkańców gminy Iława zostały zbadane w dwóch aspektach. Pierwszy obejmuje trudności życiowe, których respondenci doświadczają sami bądź w swoich rodzinach, natomiast drugi dotyczy barier i wyzwań, z jakimi niejednokrotnie spotykają się w różnych dziedzinach życia, a które przekładają się na jakość ich funkcjonowania. Tabela 23. Problemy i trudności życiowe doświadczane przez respondentów Problem/trudność życiowa Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów Niewielkie zarobki/niska emerytura bądź renta ,5% Brak pieniędzy na bieżące wydatki 99 38,2% Brak stałego zatrudnienia 84 32,4% Choroba 75 29,0% Zadłużenie rodziny (kredyty, pożyczki) 72 27,8% Niepełnosprawność członka rodziny 57 22,0% Złe warunki mieszkaniowe 37 14,3% Niepewne szanse edukacyjne dzieci 35 13,5% Konflikty rodzinne/małżeńskie 22 8,5% Brak komfortu w miejscu zamieszkania (wandalizm, patologia, konflikty sąsiedzkie) 21 8,1% Uzależnienie członka rodziny (alkohol, narkotyki) 19 7,3% Trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem 11 4,2% Konflikty z prawem członka rodziny 9 3,5% Długotrwała nieobecność partnera/partnerki związana z pracą podjętą np. za granicą 8 3,1% Inne 1 0,4% Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych 39 15,1% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Jedynie gdy respondent zaznaczył odpowiedź Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych nie powinien był zaznaczać równocześnie innej odpowiedzi. Jak mówi znane powiedzenie, nieszczęścia lubią chodzić parami. W większości przypadków rodziny borykają się z wieloma nakładającymi się na siebie problemami, z których jedne powodują powstawanie następnych. Spośród badanych mieszkańców gminy Iława aż 77,6% wymieniło więcej niż jedną trudność życiową, doświadczaną w codziennym życiu. Respondenci najczęściej wskazywali niewielkie zarobki bądź niską emeryturę/rentę (40,5% badanych), brak pieniędzy na bieżące wydatki (38,2%) oraz brak stałego zatrudnienia (32,4%). Istotna jest również skala zadłużenia rodziny (27,8%), a więc problemu niejednokrotnie wynikającego z tych, które zostały wskazane na pierwszych miejscach. Często spotykaną trudnością jest również choroba (29,0%) i niepełnosprawność członka rodziny (22,0%), rzadziej złe warunki mieszkaniowe (14,3%) oraz niepewne szanse edukacyjne dzieci (13,5%). Respondenci i ich rodziny w mniejszym stopniu doświadczają konfliktów rodzinnych bądź małżeńskich (8,5%), braku komfortu w miejscu zamieszkania ze względu na wandalizm, patologie bądź konflikty sąsiedzkie (8,1%), uzależnienia członka rodziny np. od alkoholu bądź narkotyków (7,3%), trudności wychowawczych i konfliktów z dzieckiem (4,2%), konfliktów 39

40 z prawem członka rodziny (3,5%), a także problemów związanych z długotrwałą nieobecnością partnera/parterki w związku z pracą podjętą np. za granicą (3,1%). Dla jednego respondenta trudność życiową stanowi brak żłobków na terenie gminy. Żadnych problemów i trudności życiowych nie doświadcza 15,1% badanych mieszkańców gminy Iława. Sytuacja społeczna i materialna rodzin respondentów oraz trudności, których doświadczają w codziennym funkcjonowaniu jest ściśle związana z ich otoczeniem oraz barierami i wyzwaniami, które stają przed nimi w różnych dziedzinach życia. W badaniu skoncentrowano się na czterech dziedzinach: rynku pracy, edukacji, zdrowiu oraz aktywności społecznej, chociaż respondenci mieli możliwość wskazania barier również w innych obszarach 6. Najbardziej newralgicznym obszarem w opinii respondentów okazał się obszar zdrowia. Liczba wskazań na bariery i wyzwania w jego ramach wyniosła 464, a więc najwięcej spośród wszystkich badanych obszarów. Respondenci najczęściej dostrzegali trudny dostęp do lekarzy specjalistów (83,0% badanych), natomiast w mniejszym, ale również znaczącym stopniu utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych (43,2%), niedostateczną opiekę nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi (29,3%). Najmniej osób zwróciło uwagę na wyzwania związane z brakiem wiedzy jak dbać o zdrowie oraz uprzedzeniami wobec osób niepełnosprawnych i chorujących, w tym psychicznie (po 11,6%). Jeden z badanych mieszkańców dodał barierę w postaci długich terminów oczekiwania na wizytę lekarską. Tabela 24. Bariery i wyzwania w obszarze zdrowia wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów trudny dostęp do lekarzy specjalistów ,0% utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych ,2% niedostateczna opieka nad osobami starszymi/niepełnosprawnymi 76 29,3% brak wiedzy jak dbać o zdrowie 30 11,6% uprzedzenia wobec osób chorujących (w tym psychicznie), niepełnosprawnych, itp ,6% inne 1 0,4% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. W drugiej kolejności, respondenci najczęściej wskazywali bariery w obszarze rynku pracy (łącznie 447 wskazań), a wśród nich przede wszystkim te związane z jego specyfiką: brak miejsc pracy w gminie (51,0%) i trudności w dojeździe do pracy (41,3%). Brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej zauważa 5,4% badanych. Rzadziej wymieniane były wyzwania i bariery tkwiące w samych mieszkańcach, a więc nieadekwatność wykształcenia i charakteru dostępnych miejsc pracy (25,1%), niepełnosprawność (15,4%), brak doświadczenia zawodowego (10,8%) oraz niedostateczne kwalifikacje zawodowe (9,3%). Istotną barierą okazuje się problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej, na który wskazało aż 14,3% respondentów brak przedszkoli i żłobków respondenci przywołują również w innych aspektach niniejszego badania. 6 W tym miejscu zostaną omówione trzy pierwsze dziedziny, ponieważ bezpośrednio przekładają się na sytuację życiową rodzin, natomiast bariery w zakresie aktywności społecznej będą przedmiotem analizy w podrozdziale Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Iława. 40

41 Tabela 25. Bariery i wyzwania w obszarze rynku pracy wskazane przez respondentów Liczba % w stosunku do wskazań liczby respondentów brak miejsc pracy w gminie ,0% trudności w dojeździe do pracy ,3% dostępne miejsca pracy nieadekwatne do wykształcenia 65 25,1% niepełnosprawność 40 15,4% problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej 37 14,3% brak doświadczenia zawodowego 28 10,8% niedostateczne kwalifikacje zawodowe 24 9,3% brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej 14 5,4% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Respondenci w najmniejszym stopniu zauważają bariery w sferze edukacji, o czym świadczy łączna liczba wskazań na poziomie 293. Za najpoważniejszą uważają barierę finansową, która uniemożliwia bądź utrudnia podejmowanie nauki (51,0% respondentów). W dalszej kolejności, w znacznie mniejszej skali zauważają brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych (17,4%), niską dostępność placówek edukacyjnych (17,0%), trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów (15,4%) oraz brak dostępu do komputera i/lub Internetu (11,6%). Dodatkowo, dwóch respondentów wskazuje brak przedszkoli na terenie gminy. Tabela 26. Bariery i wyzwania w obszarze edukacji wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów bariera finansowa ,0% brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych 45 17,4% niska dostępność placówek edukacyjnych 44 17,0% trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów 40 15,4% brak dostępu do komputera/internetu 30 11,6% inne 2 0,8% Uwaga: jak wyżej. Mniejsza liczba wskazań na bariery i wyzwania w obszarze edukacji nie oznacza, że mają one mniejsze znaczenie. Z relacji ankieterów okazuje się bowiem, że osoby, które nie zaznaczały barier w zakresie edukacji, niejednokrotnie tłumaczyły, że ten obszar ich nie dotyczy z różnych względów (wiek, brak potrzeby nauki ze względu na status emeryta bądź rencisty). Bariery i wyzwania w różnych dziedzinach życia mają powszechny charakter. Są doświadczane i zauważane niezależnie od płci, wieku, statusu na rynku pracy czy sytuacji materialnej jedynie 1,5% respondentów zadeklarowało, iż nie doświadcza, żadnych barier pozostali badani mieszkańcy natknęli się na przynajmniej jedną. Problemy i trudności życiowe respondentów i ich rodzin, a także bariery, których doświadczają, znajdują swoje odzwierciedlenie w opinii badanych na temat problemów społecznych gminy, które należy rozwiązać w pierwszej kolejności. Najwięcej wskazań dotyczy bowiem bezrobocia (87,3% respondentów) i biedy (63,3%). Problemem, na który należy zwrócić uwagę jest również emigracja młodych i dobrze wykształconych osób (39,8%). 41

42 Tabela 27. Problemy społeczne gminy do rozwiązania w pierwszej kolejności w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Bezrobocie ,3% Bieda ,3% Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób ,8% Uzależnienia od substancji psychoaktywnych 55 21,2% Mała aktywność środowisk lokalnych 52 20,1% Przemoc w rodzinie 51 19,7% Przestępczość 39 15,1% Brak dostępu do nowoczesnej technologii 17 6,6% Inny 1 0,4% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 problemów społecznych spośród 8 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Pozostałe z wymienionych problemów były znacznie rzadziej wskazywane przez respondentów: uzależnienia od substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki czy lekarstwa (21,2%), mała aktywność środowisk lokalnych (20,1%), przemoc w rodzinie (19,7%), przestępczość (15,1%). Za najmniej ważny problem respondenci uznali brak dostępu do nowoczesnej technologii, takiej jak komputer czy Internet (6,6%). Jeden respondent wskazał natomiast na brak żłobków i przedszkoli na terenie gminy. Spojrzenie respondentów na problemy społeczne w gminie wykracza poza ich własne trudności i bariery, które napotykają. Prawie 40,0% badanych zauważa i traktuje jako problem emigrację młodych i dobrze wykształconych osób, która może w przyszłości przynieść gminie negatywne konsekwencje. Pomimo, że mniej niż jedna dziesiąta respondentów doświadcza w swojej rodzinie problemu uzależnienia, to aż jedna piąta widzi go w perspektywie całej gminy. Ciekawe jest również to, że za jeden z najważniejszych problemów badani uznali małą aktywność środowisk lokalnych, podczas gdy wskazując kierunki rozwoju gminy niewielu uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za najważniejszy kierunek rozwoju. Poza tym, mała aktywność środowisk lokalnych stanowi ważny problem zarówno w opinii osób, które deklarują zaangażowanie w życie swojej społeczności, jak i tych, którzy nie angażują się w żaden sposób (odpowiednio 8,1% i 12,0% respondentów) Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Iława Na jakość życia mieszkańców gminy przekłada się skala i formy podejmowanej przez nich samych aktywności społecznej i obywatelskiej. W niniejszym badaniu rozumiana jest ona szeroko i obejmuje takie sposoby zaangażowania w życie lokalnej społeczności, jak pełnienie funkcji społecznych, udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, organizowanie imprez i wydarzeń lokalnych, wsparcie rzeczowe bądź finansowe organizacji i inicjatyw społecznych, wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia, a także pomoc sąsiedzka, dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia oraz wszelkie inne działania społeczne, które pozytywnie wpływają na jakość życia mieszkańców. Badanie zaangażowania mieszkańców gminy Iława w życie lokalnej społeczności obejmowało dwa główne zagadnienia: skalę i formy zaangażowania oraz bariery w obszarze aktywności społecznej, które mogą ograniczać lub uniemożliwiać jej podejmowanie. Istotne 42

43 było przy tym określenie odczuwalnego poziomu integracji społeczności oraz poczucia wpływu na sprawy lokalne, włącznie z decyzjami podejmowanymi przez władze. Aktywność społeczna i obywatelska badanych mieszkańców gminy Iława kształtuje się na średnim poziomie. Zaangażowanie w życie lokalnych społeczności, w różnych formach: od dbania o otoczenie po pełnienie funkcji społecznych, deklaruje nieco mniej niż jedna trzecia (31,7%) respondentów. Najczęściej wskazywanym sposobem zaangażowania jest pomoc przy organizacji imprez i wydarzeń lokalnych (61,0% aktywnych respondentów), a następnie dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia (51,2%) oraz pomoc sąsiedzka (41,5%). Pozostałe formy aktywności społecznej i obywatelskiej deklarowane są już rzadziej: 19,5% badanych mieszkańców wspiera rzeczowo lub finansowo inicjatywy społeczne, 7,3% pełni funkcje społeczne, 6,1% bierze udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, natomiast 4,9% pomaga jako wolontariusz/ka osobom potrzebującym wsparcia. Tabela 28. Formy zaangażowania respondentów w życie lokalnej społeczności Liczba wskazań Odsetek respondentów, którzy deklarują zaangażowanie pomoc przy organizacji imprez/wydarzeń lokalnych 50 61,0% dbanie o estetykę i czystość najbliższego otoczenia 42 51,2% pomoc sąsiedzka 34 41,5% wsparcie finansowe organizacji i inicjatyw społecznych (np. darowizny) 12 14,6% pełnienie funkcji społecznych (np. sołtys, radny) 6 7,3% konsultacje projektów lokalnych strategii, programów 5 6,1% wsparcie rzeczowe inicjatyw społecznych (np. udostępnianie pomieszczeń, sprzętu) 4 4,9% wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia 4 4,9% inne 0 0,0% Uwaga: wartości procentowe liczone były w odniesieniu do liczby respondentów, którzy zadeklarowali zaangażowanie w życie lokalnej społeczności (82 osoby). Ponadto respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe nie sumują się do 100,0%. W świetle powyższych danych okazuje się, że aktywność społeczna badanych mieszkańców ukierunkowana jest w dużej mierze na najbliższe, sąsiedzkie otoczenie, jednak wykracza poza dbanie o estetykę otoczenia i pomoc sąsiedzką. Aktywni respondenci chętnie uczestniczą w organizacji lokalnych imprez i wydarzeń, co jest przejawem zaangażowania w życie społeczności danej miejscowości czy nawet gminy. Niewielu z nich interesuje się jednak programowaniem lokalnych polityk publicznych. Najistotniejszą barierą i wyzwaniem w obszarze aktywności społecznej w gminie Iława okazuje się niskie zaufanie między mieszkańcami, na które zwraca uwagę ponad połowa (50,2%) respondentów. W dalszej kolejności badani wskazywali trudności w pozyskiwaniu środków finansowych (26,3%), brak przychylności ze strony władz (18,9%), trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną (17,8%) oraz niepopularność działalności społecznej (17,4%). Najmniej respondentów odwołuje się do negatywnej oceny tej działalności w społeczeństwie (9,3%). 43

44 Tabela 29. Bariery i wyzwania w obszarze aktywności społecznej wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów niskie zaufanie między mieszkańcami ,2% trudności w pozyskiwaniu środków finansowych 68 26,3% brak przychylności ze strony władz 49 18,9% trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną 46 17,8% działalność społeczna nie jest popularna 45 17,4% działalność społeczna oceniana jest negatywnie 24 9,3% inne 1 0,4% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Przeciętna aktywność społeczna badanych mieszkańców gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w ocenie stopnia integracji społeczności respondenci zostali poproszeni o odniesienie się do sytuacji w miejscowości, w której mieszkają, tak aby ocena była oparta o ich osobiste doświadczenia i obserwacje. Okazuje się, że nawet na poziomie miejscowości stopień integracji mieszkańców jest niewielki. Tabela 30. Poziom integracji społeczności lokalnych w opinii respondentów Więzi pomiędzy mieszkańcami są luźne, społeczność charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej Mieszkańcy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością i jej sprawami, brak zaangażowania społecznego mieszkańców Występują słabe więzi miedzy mieszkańcami, występują nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań Występują pozytywne więzi pomiędzy mieszkańcami, podejmowane są wspólne działania w zakresie spraw społecznych Występują liczne przejawy samopomocy, społeczność jest zintegrowana, mieszkańcy identyfikują się ze społecznością Społeczność jest mocno zintegrowana, współdziała ze sobą, występują bardzo częste wspólne działania, mieszkańcy mocno identyfikują się ze społecznością Liczba wskazań % wskazań 23 8,9% 71 27,4% 97 37,5% 51 19,7% 14 5,4% 3 1,2% Razem ,0% Znacznie ponad połowa (64,9%) respondentów uważa, że w ich miejscowościach występują słabe więzi między mieszkańcami, którzy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością oraz wykazują brak zaangażowania społecznego bądź nieliczne przejawy wzajemnej pomocy wspólnych działań. Według 8,9% badanych ich społeczności charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej. Na pozytywne więzi między mieszkańcami i wspólne działania w zakresie spraw społecznych wskazuje 19,7%, natomiast 44

45 tylko 5,4% na identyfikację mieszkańców ze społecznością oraz liczne przejawy samopomocy. Jedynie 1,2% respondentów uznało swoje społeczności za mocno zintegrowane. Koncentrowanie się aktywnych mieszkańców gminy przede wszystkim na najbliższym otoczeniu może być spowodowane stosunkowo niewielkim poczuciem wpływu na sprawy lokalne 51,0% respondentów wskazało bowiem, że takiego wpływu raczej nie odczuwa, natomiast 13,5% badanych że zdecydowanie go nie posiada. Łącznie daje to 64,5% respondentów, którzy w mniejszym lub większym stopniu przyznają się do odczuwanego braku wpływu na sprawy lokalne, podczas gdy jedynie 23,5% ocenia, że taki wpływ zdecydowanie lub raczej posiada. Zdania na ten temat nie wyraziło 12,0% respondentów. Wykres 20. Samoocena wpływu respondentów na sprawy lokalne (n=259) 13,5% 51,0% 12,0% 2,3% 21,2% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Badani mieszkańcy gminy nieco wyżej oceniają swój wpływ na istotne decyzje podejmowane przez władze samorządowe niż na ogólnie rozumiane sprawy lokalne. W świetle wyników badań okazuje się bowiem, że 44,0% respondentów uważa, że takiego wpływu raczej nie posiada, natomiast 8,9%, że zdecydowanie go nie ma, podczas gdy wpływ ten odczuwa łącznie 35,9%, przy czym 29,7% raczej, a 6,2% zdecydowanie. Własnego zdania w tej kwestii nie ma 11,2% respondentów. Wykres 21. Samoocena realnego wpływu respondentów na istotne decyzje władz samorządowych (n=259) 44,0% 8,9% 11,2% 6,2% 29,7% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Analizując aktywność społeczną i obywatelską warto również zwrócić uwagę na cechy charakterystyczne profilu osób, które w badaniu zadeklarowały podejmowanie aktywności społecznej. W przypadku gminy Iława taką cechę stanowi wiek. Okazuje się bowiem, że zaangażowanie to domena osób w wieku największej aktywności zawodowej, czyli od 25 do 64 roku życia ich odsetek w ogólnej liczbie osób aktywnych wynosi aż 78,0%. Na drugim miejscu są osoby, które ukończyły 65 lat (14,6%), a następnie osoby do 24 roku życia (7,3%). Wśród aktywnych respondentów dominują osoby pracujące (61,0%), z wykształceniem zasadniczym zawodowym (32,9%), przeciętnie oceniający swoją sytuację materialną (42,7%). Można wobec tego stwierdzić, że ustabilizowana sytuacja zawodowa i finansowa jest czynnikiem, który sprzyja podejmowaniu aktywności skierowanej na lokalną społeczność. Na pewno jako niewystarczającą należy ocenić aktywność społeczną i obywatelską młodzieży. 45

46 4.5. Podsumowanie Z analizy wyników badania ankietowego mieszkańców gminy Iława wyłania się obraz sytuacji społecznej gminy wraz jej mocnymi i słabymi stronami. Warto też przyjrzeć się jej perspektywom poprzez pryzmat szans i zagrożeń, które w przyszłości mogą mieć pozytywne bądź negatywne znaczenie dla jej rozwoju społecznego. Zestawienie najważniejszych czynników zawiera poniższa tabela. MOCNE STRONY Wizerunek i promocja gminy na zewnątrz Infrastruktura publiczna, czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami System pomocy i opieki społecznej Dostępność sieci handlowej Czystość, porządek i ład przestrzenny Jakość systemu edukacyjnego i oświaty Dostęp do Internetu Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców Wysoka aktywność mieszkańców wobec najbliższego, sąsiedzkiego otoczenia SŁABE STRONY Kondycja lokalnego rynku pracy, w tym niedostateczna ilość miejsc pracy Jakość opieki zdrowotnej, w tym trudny dostęp do lekarzy specjalistów i placówek rehabilitacyjnych Współwystępowanie i nakładanie się na siebie problemów i trudności życiowych mieszkańców Niski poziom zamożności mieszkańców Komunikacja publiczna i związane z nią trudności w dojeździe do pracy Niewystarczająca ilość żłobków i przedszkoli Niedostateczna aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców, w tym niewielkie zainteresowanie rozwojem gminy i programowaniem lokalnych polityk publicznych Niski stopień integracji społeczności lokalnych Niskie zaufanie między mieszkańcami SZANSE Wsparcie lokalnych firm w celu organizowania nowych miejsc pracy Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej przez mieszkańców Wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej gminy Poprawa dostępu do usług społecznych Zwiększenie aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców, w tym szczególnie młodzieży ZAGROŻENIA Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób Narastanie problemów wynikających z braku zatrudnienia oraz niedostatecznej ilości środków finansowych Wzrost skali uzależnień od substancji psychoaktywnych 46

47 5. Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Jonkowo 5.1. Charakterystyka respondentów W badaniu uczestniczyło 141 mieszkańców gminy Jonkowo, w tym zgodnie z przyjętym doborem kwotowym: 72 kobiety i 69 mężczyzn; 126 osób do 64 roku życia i 15 osób od 65 lat wzwyż; 31 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 110 osób nie posiadających statusu świadczeniobiorcy. Największy odsetek wśród respondentów (50,4%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym od 25 do 45 roku życia, a następnie osoby w wieku od 46 do 64 lat (26,2%). Najmłodsi respondenci, a więc do 24 roku życia to 12,7% badanych, natomiast najstarsi, od 65 lat wzwyż 10,6%. Wykres 22. Respondenci według wieku (n=141) 26,2% 10,6% 2,8% 9,9% 50,4% pow. 65 Badanych mieszkańców gminy Jonkowo charakteryzuje bardzo zróżnicowany poziom wykształcenia. Największy ich odsetek (25,5%) stanowią absolwenci szkół zasadniczych zawodowych, jednak niewiele mniejszy to osoby, które ukończyły szkoły policealne bądź średnie zawodowe (23,4%), a także posiadające dyplom wyższej uczelni (23,4%). Osoby, które zakończyły edukację na poziomie gimnazjum lub szkoły podstawowej stanowią mniej niż jedną piątą badanych (17,7%), natomiast absolwenci liceów ogólnokształcących mniej niż jedną dziesiątą (9,9%). Wykres 23. Respondenci według wykształcenia (n=141) 17,7% 23,4% wyższe 25,5% 9,9% średnie ogólnokształcące policealne i średnie zawodowe 23,4% zasadnicze zawodowe gimnazjalne i niższe Istotne zróżnicowanie wykazuje również sytuacja społeczno-zawodowa badanych mieszkańców gminy. Jak już wcześniej wskazano, ankietę wypełniło 110 osób niekorzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które stanowiły 78,0% respondentów i 31 47

48 osób, które posiadają status świadczeniobiorcy (22,0%). Większość z nich to osoby pracujące (66,0%), w tym najwięcej jako pracownicy fizyczni (32,6% ogółu respondentów) oraz pracownicy biurowi (17,7%). W dalszej kolejności należy wskazać osoby prowadzące własną działalność gospodarczą (7,8%), rolników (5,0%), a także kadrę kierowniczą i przedstawicieli policji (po 1,4%). Pozostali respondenci to osoby niepracujące. Status bezrobotnego posiada 13,5% badanych mieszkańców, 12,1% stanowią emeryci lub renciści, natomiast 8,5% to uczniowie i studenci. Tabela 31. Respondenci według sytuacji zawodowej Liczba wskazań Odsetek respondentów pracownik fizyczny 46 32,6% pracownik biurowy 25 17,7% bezrobotny/a 19 13,5% emeryt(ka)/rencista(ka) 17 12,1% własna działalność gospodarcza 11 7,8% uczeń 8 5,7% rolnik 7 5,0% student 4 2,8% kadra kierownicza 2 1,4% policjant 2 1,4% Razem ,0% Respondenci przeciętnie oceniają swoją sytuację materialną. Prawie połowa (47,5%) zaznaczyła odpowiedź 3, w skali od 1 do 5, w której 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze. W dalszej kolejności 28,4% badanych zaznaczyło odpowiedź 4, a 19,1% odpowiedź 2. Niewielu respondentów dokonało oceny z wykorzystaniem skrajnych punktów 4,3% wskazało 1, natomiast tylko jeden respondent ocenił swoją sytuację materialną na 5. Wykres 24. Samoocena sytuacji materialnej respondentów (n=141) 28,4% 0,7% 4,3% 19,1% ,5% Warto zauważyć istotną różnicę pomiędzy samooceną dokonaną przez świadczeniobiorców pomocy społecznej, a osobami, które z takiej pomocy nie korzystają. Podczas gdy średnia wskazań dokonanych przez pierwszą z wymienionych kategorii respondentów wyniosła 2,26, wskaźnik dla drugiej kategorii ukształtował się na poziomie 3,24, a więc o 0,98 wyższym. Średnia liczona dla wszystkich respondentów wyniosła natomiast 3,02. 48

49 5.2. Gmina Jonkowo w oczach mieszkańców Obraz gminy Jonkowo, który wyłania się z wywiadu z Panią Darią Żyro kierowniczką GOPS w Jonkowie i mieszkanką tej gminy, opiera się dwóch zasadniczych cechach: z jednej strony bliskości Olsztyna, która daje gminie i jej mieszkańcom szereg możliwości, a z drugiej na wciąż niewykorzystywanym potencjale gminy. Wśród czynników, które w największym stopniu mają wpływ na jakość życia w gminie Jonkowo, Pani Żyro wskazuje piękne położenie gminy, problemy związane z komunikacją publiczną, utrudniony dostęp do dóbr kultury, niewystarczającą ilość żłobków i przedszkoli, brak społecznej aktywizacji dzieci i młodzieży oraz seniorów, brak integracji i więzi w społeczeństwie, częściowo związany ze sposobem życia bez wyznaczonych celów, motywacji do zmiany, wiary we własne możliwości. Badani mieszkańcy przeciętnie oceniają jakość życia w gminie Jonkowo. Zostali poproszeni o ocenę osiemnastu wskazanych czynników, które mogą na nią wpływać, na pięciostopniowej skali Likerta: bardzo dobrze dobrze przeciętnie źle bardzo źle. Na potrzeby niniejszej analizy każdej kategorii odpowiedzi zostały przypisane punkty od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze, a następnie wyliczona średnia wskazań. Respondenci najwyżej ocenili infrastrukturę publiczną czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami (średnia wskazań 3,70), a także czystość, porządek i ład przestrzenny w gminie (3,64). Nieco powyżej przeciętnej oceniają również system pomocy i opieki społecznej w gminie (3,60), dostępność sieci handlowej (3,52), poczucie bezpieczeństwa mieszkańców (3,52), dostęp do Internetu (3,43), wizerunek i promocję gminy na zewnątrz (3,40), jakość systemu edukacyjnego i oświaty w gminie (3,31), poziom pracowitości, zaradności i przedsiębiorczości mieszkańców (3,29), atrakcyjność gminy dla inwestorów i przedsiębiorców (3,27), ofertę kulturalną gminy, a więc organizowane imprezy, festyny oraz sposoby spędzania wolnego czasu (3,27), dostęp do sportu i rekreacji (3,25), działalność lokalnych władz samorządowych (3,17) oraz możliwość uczenia się, kształcenia oraz zmiany i podnoszenia kwalifikacji zawodowych (3,05). Poniżej przeciętnej zostały ocenione cztery czynniki. Mieszkańcy gminy dostrzegają przede wszystkim niedomagania lokalnego rynku pracy, oceniając go jedynie na 2,67, a więc najniżej spośród wszystkich ocenianych czynników. Warto przy tym wskazać, że 48,2% respondentów zaznaczyło odpowiedź przeciętnie, natomiast aż 39,0% źle lub bardzo źle. Badani mieszkańcy mają również zastrzeżenia do jakości opieki zdrowotnej w gminie (2,78) źle lub bardzo źle oceniła ją jedna trzecia (33,3%) badanych. Poniżej przeciętnej respondenci ocenili także komunikację publiczną (2,94) i poziom zamożności mieszkańców gminy (2,97). Powyższa ocena czynników wpływających na jakość życia znajduje swoje odzwierciedlenie w samoocenie poziomu zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie. Okazuje się bowiem, że mając do wyboru skalę: bardzo niski niski przeciętny wysoki bardzo wysoki, 56,0% badanych mieszkańców wskazało odpowiedź przeciętny. Wykres 25. Poziom zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie (n=141) 1,4% 12,1% 3,5% 27,0% Bardzo wysoki Wysoki Przeciętny 56,0% Niski Bardzo niski 49

50 Pozytywnie należy ocenić, że aż 28,4% respondentów scharakteryzowało swój poziom zadowolenia jako wysoki lub bardzo wysoki, podczas gdy nisko bądź bardzo nisko oceniło go jedynie 15,6% badanych. Poza tym, okazuje się, że aż 81,6% respondentów zamierza w przyszłości nadal mieszkać w gminie. Rozwój gminy, w opinii badanych mieszkańców, wymaga skoncentrowania się z jednej strony na działaniach służących poprawie kondycji lokalnego rynku pracy poprzez wsparcie firm działających lokalnie w celu organizowania nowych miejsc pracy (taką odpowiedź wskazało 68,8% respondentów) i wsparcie podejmowania przez mieszkańców działalności pozarolniczej (46,1%), a z drugiej na poprawie dostępu do usług społecznych, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi, wsparcie dla osób niepełnosprawnych czy grupy samopomocowe (35,5%). W dalszej kolejności respondenci wskazali wzrost atrakcyjności inwestycyjnej (22,0%) i turystycznej (19,9%) gminy, działania podnoszące jakość i dostępność edukacji (17,7%), wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych (16,3%) oraz budowanie i promocję wizerunku gminy (14,9%). Najmniej osób (4,3%) uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za jeden z najważniejszych kierunków rozwoju gminy Jonkowo. Tabela 32. Najważniejsze kierunki rozwoju gminy Jonkowo w opinii respondentów Wsparcie firm działających lokalnie w celu organizowania nowych miejsc pracy Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów 97 68,8% Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej 65 46,1% Poprawa dostępu do usług społecznych 50 35,5% Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy 31 22,0% Wzrost atrakcyjności turystycznej gminy 28 19,9% Działania podnoszące jakość i dostępność edukacji 25 17,7% Wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 23 16,3% Budowanie i promocja wizerunku gminy 21 14,9% Wspieranie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw 6 4,3% Inny 1 0,7% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 kierunków rozwoju spośród 9 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów, nie sumują się do 100,0%. Taki rozkład odpowiedzi wydaje się naturalny, jeżeli odniesie się go do analizy czynników wpływających na jakość życia, problemów i trosk życiowych doświadczanych przez respondentów, a także barier i wyzwań, z którymi stykają się w różnych dziedzinach życia społecznego. Niska ocena lokalnego rynku pracy znajduje odzwierciedlenie w potrzebie wsparcia lokalnych przedsiębiorstw, organizowania nowych miejsc pracy i pomocy w podejmowaniu pozarolniczej działalności, w tym w zakładaniu własnych firm. Konieczność poprawy dostępu do usług społecznych wynika ze starzenia się społeczeństwa, a także z doświadczanej w rodzinach niepełnosprawności, chorób czy uzależnień. Za mniej ważne kierunki rozwoju uznaje się te związane z edukacją, sportem i kulturą koresponduje to z oceną czynników mających wpływ na jakość życia. Najmniej osób zauważa potrzebę wsparcia rozwoju organizacji pozarządowych i inicjatyw lokalnych. Może to być konsekwencja wciąż niedostatecznego angażowania się mieszkańców w życie lokalnej społeczności. 50

51 Wykres 26. Czynniki wpływające na jakość życia w ocenie mieszkańców gminy Jonkowo 4,00 3,50 3,00 3,70 2,94 3,64 3,40 3,27 2,78 3,27 3,60 3,52 3,52 3,05 3,17 3,29 3,31 2,97 2,67 3,25 3,43 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 51

52 5.3. Problemy społeczne w gminie Jonkowo z perspektywy mieszkańców Problemy społeczne z perspektywy mieszkańców gminy Jonkowo zostały zbadane w dwóch aspektach. Pierwszy obejmuje trudności życiowe, których respondenci doświadczają sami bądź w swoich rodzinach, natomiast drugi dotyczy barier i wyzwań, z jakimi niejednokrotnie spotykają się w różnych dziedzinach życia, a które przekładają się na jakość ich funkcjonowania. Tabela 33. Problemy i trudności życiowe doświadczane przez respondentów Problem/trudność życiowa Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Brak pieniędzy na bieżące wydatki 49 34,8% Niewielkie zarobki/niska emerytura bądź renta 44 31,2% Zadłużenie rodziny (kredyty, pożyczki) 41 29,1% Choroba 40 28,4% Brak stałego zatrudnienia 27 19,1% Niepełnosprawność członka rodziny 20 14,2% Złe warunki mieszkaniowe 18 12,8% Uzależnienie członka rodziny (alkohol, narkotyki) 15 10,6% Konflikty rodzinne/małżeńskie 12 8,5% Brak komfortu w miejscu zamieszkania (wandalizm, patologia, konflikty sąsiedzkie) 12 8,5% Niepewne szanse edukacyjne dzieci 8 5,7% Długotrwała nieobecność partnera/partnerki związana z pracą podjętą np. za granicą 7 5,0% Trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem 6 4,3% Konflikty z prawem członka rodziny 3 2,1% Inne 1 0,7% Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności 24 17,0% życiowych Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Jedynie gdy respondent zaznaczył odpowiedź Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych nie powinien był zaznaczać równocześnie innej odpowiedzi. Jak mówi znane powiedzenie, nieszczęścia lubią chodzić parami. W większości przypadków rodziny borykają się z wieloma nakładającymi się na siebie problemami, z których jedne powodują powstawanie następnych. Spośród badanych mieszkańców gminy Jonkowo aż 81,6% wymieniło więcej niż jedną trudność życiową, doświadczaną w codziennym życiu. Respondenci najczęściej wskazywali brak pieniędzy na bieżące wydatki (34,8% badanych) oraz związane z tą trudnością niewielkie zarobki bądź niską emeryturę/rentę (31,2%), a także zadłużenie rodziny (29,1%). Często borykają się również z chorobą (28,4%), brakiem stałego zatrudnienia (19,1%), niepełnosprawnością członka rodziny (14,2%), złymi warunkami mieszkaniowymi (12,8%) oraz uzależnieniem członka rodziny np. od alkoholu lub narkotyków (10,6%). Po 8,5% respondentów jako trudność życiową wskazało konflikty rodzinne/małżeńskie oraz brak komfortu w miejscu zamieszkania ze względu na wandalizm, patologie bądź konflikty sąsiedzkie. W dalszej kolejności wymieniają niepewne szanse edukacyjne dzieci (5,7%), 52

53 długotrwałą nieobecność partnera/parterki w związku z pracą podjętą np. za granicą (5,0%), trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem (4,3%) oraz konflikty z prawem członka rodziny (2,1%). Jeden respondent zaznaczył odpowiedź Inne, wskazując, że doświadcza stałych trudności związanych z codziennym funkcjonowaniem. Brak problemów i trudności życiowych zadeklarowało 17,0% badanych mieszkańców gminy Jonkowo Sytuacja społeczna i materialna rodzin respondentów oraz trudności, których doświadczają w codziennym funkcjonowaniu jest ściśle związana z ich otoczeniem oraz barierami i wyzwaniami, które stają przed nimi w różnych dziedzinach życia. W badaniu skoncentrowano się na czterech dziedzinach: rynku pracy, edukacji, zdrowiu oraz aktywności społecznej, chociaż respondenci mieli możliwość wskazania barier również w innych obszarach 7. Najbardziej newralgicznym obszarem w opinii respondentów okazał się obszar zdrowia. Liczba wskazań na bariery i wyzwania w jego ramach wyniosła 239, a więc najwięcej spośród wszystkich badanych obszarów. Respondenci najczęściej dostrzegali trudny dostęp do lekarzy specjalistów (79,4% badanych), natomiast w mniejszym, ale również znaczącym stopniu utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych (34,8%), niedostateczną opiekę nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi (22,7%) oraz uprzedzenia wobec osób chorujących, w tym psychicznie (19,9%). Wśród respondentów 12,1% zauważa brak wiedzy jak dbać o zdrowie, a jeden z badanych mieszkańców zwrócił uwagę na niedostateczny poziom lekarzy rodzinnych. Tabela 34. Bariery i wyzwania w obszarze zdrowia wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów trudny dostęp do lekarzy specjalistów ,4% utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych 49 34,8% niedostateczna opieka nad osobami starszymi/niepełnosprawnymi uprzedzenia wobec osób chorujących (w tym psychicznie), niepełnosprawnych, itp ,7% 28 19,9% brak wiedzy jak dbać o zdrowie 17 12,1% inne 1 0,7% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. W drugiej kolejności, respondenci najczęściej wskazywali bariery w obszarze rynku pracy (łącznie 226 wskazań), a wśród nich przede wszystkim te związane z jego specyfiką: brak miejsc pracy w gminie (37,6%) i trudności w dojeździe do pracy (33,3%). Brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej zauważa 13,5% badanych. Dwóch respondentów wskazało natomiast na inne bariery, takie jak niskie wynagrodzenia oraz brak ofert dla małych firm. Rzadziej wymieniane były wyzwania i bariery tkwiące w samych mieszkańcach, a więc nieadekwatność wykształcenia i charakteru dostępnych miejsc pracy (23,4%), niedostateczne kwalifikacje zawodowe (14,2%), brak doświadczenia zawodowego (12,1%) czy 7 W tym miejscu zostaną omówione trzy pierwsze dziedziny, ponieważ bezpośrednio przekładają się na sytuację życiową rodzin, natomiast bariery w zakresie aktywności społecznej będą przedmiotem analizy w podrozdziale Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Jonkowo. 53

54 niepełnosprawność (7,8%). Istotną barierą okazuje się problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej, na który wskazało aż 17,0% respondentów. Tabela 35. Bariery i wyzwania w obszarze rynku pracy wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów brak miejsc pracy w gminie 53 37,6% trudności w dojeździe do pracy 47 33,3% dostępne miejsca pracy nieadekwatne do wykształcenia 33 23,4% problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej 24 17,0% niedostateczne kwalifikacje zawodowe 20 14,2% brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej 19 13,5% brak doświadczenia zawodowego 17 12,1% niepełnosprawność 11 7,8% inne 2 1,4% Uwaga: jak wyżej. Respondenci w najmniejszym stopniu zauważają bariery w sferze edukacji, o czym świadczy łączna liczba wskazań na poziomie 160. Za najpoważniejszą uważają barierę finansową, która uniemożliwia bądź utrudnia podejmowanie nauki (44,0% respondentów), a także brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych (31,2%). W mniejszym, ale również dość znaczącym stopniu odwołują się do niskiej dostępności placówek edukacyjnych (23,4%). Najmniejszy odsetek respondentów wymienił trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów (9,9%) oraz brak dostępu do komputera i/lub Internetu (5,0%). Tabela 36. Bariery i wyzwania w obszarze edukacji wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów bariera finansowa 62 44,0% brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych 44 31,2% niska dostępność placówek edukacyjnych 33 23,4% trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów 14 9,9% brak dostępu do komputera/internetu 7 5,0% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Mniejsza liczba wskazań na bariery i wyzwania w obszarze edukacji nie oznacza, że mają one mniejsze znaczenie. Z relacji ankieterów okazuje się bowiem, że osoby, które nie zaznaczały barier w zakresie edukacji, niejednokrotnie tłumaczyły, że ten obszar ich nie dotyczy z różnych względów (wiek, brak potrzeby nauki ze względu na status emeryta bądź rencisty). Bariery i wyzwania w różnych dziedzinach życia mają powszechny charakter. Są doświadczane i zauważane niezależnie od płci, wieku, statusu na rynku pracy czy sytuacji materialnej jedynie 5,0% respondentów zadeklarowało, iż nie doświadcza, żadnych barier pozostali badani mieszkańcy natknęli się na przynajmniej jedną. Problemy i trudności życiowe respondentów i ich rodzin, a także bariery, których doświadczają, znajdują swoje odzwierciedlenie w opinii badanych na temat problemów 54

55 społecznych gminy, które należy rozwiązać w pierwszej kolejności. Najwięcej wskazań dotyczy bowiem bezrobocia (82,3% respondentów) i biedy (62,4%). Problemem, na który należy zwrócić uwagę jest również problem uzależnienia od substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki czy lekarstwa (45,4%) oraz emigracja młodych i dobrze wykształconych osób (34,0%). Tabela 37. Problemy społeczne gminy do rozwiązania w pierwszej kolejności w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Bezrobocie ,3% Bieda 88 62,4% Uzależnienia od substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, lekarstwa itp.) 64 45,4% Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób 48 34,0% Mała aktywność środowisk lokalnych 19 13,5% Przestępczość 14 9,9% Przemoc w rodzinie 13 9,2% Brak dostępu do nowoczesnej technologii (komputer, Internet) 8 5,7% Inny 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 problemów społecznych spośród 8 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Pozostałe z wymienionych problemów były znacznie rzadziej wskazywane przez respondentów: na konieczność zwiększenia aktywności środowisk lokalnych zwróciło uwagę 13,5% badanych, na potrzebę zajęcia się problemem przestępczości 9,9%, a na rozwiązanie problemu przemocy w rodzinie 9,2%. Za najmniej ważny problem respondenci uznali brak dostępu do nowoczesnej technologii, takiej jak komputer czy Internet (5,7%). Spojrzenie respondentów na problemy społeczne w gminie wykracza poza ich własne trudności i bariery, które napotykają. Pomimo, że niewiele ponad jedna dziesiąta z nich doświadcza w swojej rodzinie problemu uzależnienia, to aż prawie połowa widzi go w perspektywie całej gminy. Ciekawe jest również to, że za jeden z najważniejszych problemów badani uznali małą aktywność środowisk lokalnych, podczas gdy wskazując kierunki rozwoju gminy niewielu uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za najważniejszy kierunek rozwoju. Poza tym, mała aktywność środowisk lokalnych stanowi ważny problem zarówno w opinii osób, które deklarują zaangażowanie w życie swojej społeczności, jak i tych, którzy nie angażują się w żaden sposób (odpowiednio 5,7% i 7,8% respondentów) Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Jonkowo Na jakość życia mieszkańców gminy przekłada się skala i formy podejmowanej przez nich samych aktywności społecznej i obywatelskiej. W niniejszym badaniu rozumiana jest ona szeroko i obejmuje takie sposoby zaangażowania w życie lokalnej społeczności, jak pełnienie funkcji społecznych, udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, organizowanie imprez i wydarzeń lokalnych, wsparcie rzeczowe bądź finansowe organizacji i inicjatyw społecznych, wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia, a także pomoc 55

56 sąsiedzka, dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia oraz wszelkie inne działania społeczne, które pozytywnie wpływają na jakość życia mieszkańców. Badanie zaangażowania mieszkańców gminy Jonkowo w życie lokalnej społeczności obejmowało dwa główne zagadnienia: skalę i formy zaangażowania oraz bariery w obszarze aktywności społecznej, które mogą ograniczać lub uniemożliwiać jej podejmowanie. Istotne było przy tym określenie odczuwalnego poziomu integracji społeczności oraz poczucia wpływu na sprawy lokalne, włącznie z decyzjami podejmowanymi przez władze. Aktywność społeczna i obywatelska badanych mieszkańców gminy Jonkowo kształtuje się na średnim poziomie. Zaangażowanie w życie lokalnych społeczności, w różnych formach: od dbania o otoczenie po pełnienie funkcji społecznych, deklaruje niewiele ponad jedna trzecia (37,6%) respondentów. Najczęściej wskazywanym sposobem zaangażowania jest pomoc sąsiedzka (66,0% aktywnych respondentów), a następnie dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia (58,5%), pomoc przy organizacji imprez i wydarzeń lokalnych (39,6%) oraz wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia (22,6%). Pozostałe formy aktywności społecznej i obywatelskiej deklarowane są już rzadziej: 16,9% badanych mieszkańców wspiera rzeczowo lub finansowo inicjatywy społeczne, 15,1% pełni funkcje społeczne, a 9,4% bierze udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów. Tabela 38. Formy zaangażowania respondentów w życie lokalnej społeczności Liczba wskazań Odsetek respondentów, którzy deklarują zaangażowanie pomoc sąsiedzka 35 66,0% dbanie o estetykę i czystość najbliższego otoczenia 31 58,5% pomoc przy organizacji imprez/wydarzeń lokalnych 21 39,6% wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia 12 22,6% pełnienie funkcji społecznych (np. sołtys, radny) 8 15,1% konsultacje projektów lokalnych strategii, programów 5 9,4% wsparcie rzeczowe inicjatyw społecznych (np. udostępnianie pomieszczeń, sprzętu) 5 9,4% wsparcie finansowe organizacji i inicjatyw społecznych (np. darowizny) 4 7,5% inne 0 0,0% Uwaga: wartości procentowe liczone były w odniesieniu do liczby respondentów, którzy zadeklarowali zaangażowanie w życie lokalnej społeczności (53 osoby). Ponadto respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe nie sumują się do 100,0%. W świetle powyższych danych okazuje się, że aktywność społeczna badanych mieszkańców ukierunkowana jest na wąsko rozumiane najbliższe, sąsiedzkie otoczenie. Niewielu respondentów angażuje się w życie całej społeczności gminy, jak również niewielu interesuje się jej rozwojem i programowaniem lokalnych polityk publicznych. Najistotniejszą barierą i wyzwaniem w obszarze aktywności społecznej w gminie Jonkowo okazuje się niskie zaufanie między mieszkańcami, na które zwraca uwagę aż 46,8% respondentów. W dalszej kolejności badani wskazywali trudności w pozyskiwaniu środków finansowych (27,0%), trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną (19,9%) oraz brak przychylności ze strony władz (17,7%). Wśród respondentów 16,3% odwołuje się do braku popularności działalności społecznej, natomiast 7,8% do jej negatywnej oceny w społeczeństwie 56

57 Tabela 39. Bariery i wyzwania w obszarze aktywności społecznej wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów niskie zaufanie między mieszkańcami 66 46,8% trudności w pozyskiwaniu środków finansowych 38 27,0% trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną 28 19,9% brak przychylności ze strony władz 25 17,7% działalność społeczna nie jest popularna 23 16,3% działalność społeczna oceniana jest negatywnie 11 7,8% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Stosunkowo niewielka aktywność społeczna badanych mieszkańców gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w ocenie stopnia integracji społeczności respondenci zostali poproszeni o odniesienie się do sytuacji w miejscowości, w której mieszkają, tak aby ocena była oparta o ich osobiste doświadczenia i obserwacje. Okazuje się, że nawet na poziomie miejscowości stopień integracji mieszkańców jest niewielki. Tabela 40. Poziom integracji społeczności lokalnych w opinii respondentów Więzi pomiędzy mieszkańcami są luźne, społeczność charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej Mieszkańcy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością i jej sprawami, brak zaangażowania społecznego mieszkańców Występują słabe więzi miedzy mieszkańcami, występują nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań Występują pozytywne więzi pomiędzy mieszkańcami, podejmowane są wspólne działania w zakresie spraw społecznych Występują liczne przejawy samopomocy, społeczność jest zintegrowana, mieszkańcy identyfikują się ze społecznością Społeczność jest mocno zintegrowana, współdziała ze sobą, występują bardzo częste wspólne działania, mieszkańcy mocno identyfikują się ze społecznością Liczba wskazań % wskazań 15 10,6% 35 24,8% 45 31,9% 32 22,7% 14 9,9% 0 0,0% Razem ,0% Ponad połowa (56,7%) respondentów uważa, że w ich miejscowościach występują słabe więzi między mieszkańcami, którzy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością oraz wykazują brak zaangażowania społecznego bądź nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań. Według 10,6% badanych ich społeczności charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej. Na pozytywne więzi między mieszkańcami i wspólne działania w zakresie spraw społecznych wskazuje 22,7%, natomiast tylko 9,9% na identyfikację mieszkańców ze społecznością oraz liczne przejawy samopomocy. Żaden z badanych respondentów nie uznał swojej społeczności za mocno zintegrowaną. 57

58 Skoncentrowanie się aktywnych mieszkańców gminy przede wszystkim na najbliższym otoczeniu może być spowodowane stosunkowo niewielkim poczuciem wpływu na sprawy lokalne 41,8% respondentów wskazało, że takiego wpływu raczej nie odczuwa, natomiast 17,0% badanych że zdecydowanie go nie posiada. Łącznie daje to 58,8% respondentów, którzy w mniejszym lub większym stopniu przyznają się do odczuwanego braku wpływu na sprawy lokalne, podczas gdy jedynie 27,0% ocenia, że taki wpływ zdecydowanie lub raczej posiada. Zdania na ten temat nie wyraziło 14,2% respondentów. Wykres 27. Samoocena wpływu respondentów na sprawy lokalne (n=141) 17,0% 41,8% 14,2% 4,3% 22,7% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Badani mieszkańcy gminy nieco wyżej oceniają swój wpływ na istotne decyzje podejmowane przez władze samorządowe niż na ogólnie rozumiane sprawy lokalne. W świetle wyników badań okazuje się bowiem, że 38,3% respondentów uważa, że takiego wpływu raczej nie posiada, natomiast 17,0%, że zdecydowanie go nie ma, podczas gdy wpływ ten odczuwa łącznie 33,4% badanych, przy czym 29,1% raczej, a 4,3% zdecydowanie. Własnego zdania w tej kwestii nie ma 11,3% respondentów. Wykres 28. Samoocena realnego wpływu respondentów na istotne decyzje władz samorządowych (n=141) 38,3% 17,0% 11,3% 4,3% 29,1% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Analizując aktywność społeczną i obywatelską warto również zwrócić uwagę na cechy charakterystyczne profilu osób, które w badaniu zadeklarowały podejmowanie aktywności społecznej. W przypadku gminy Jonkowo taką cechę stanowi wiek. Okazuje się bowiem, że zaangażowanie to domena osób w wieku największej aktywności zawodowej, czyli od 25 do 64 roku życia ich odsetek w ogólnej liczbie osób aktywnych wynosi aż 83,0%. Na drugim miejscu są osoby, które ukończyły 65 lat (9,4%), a następnie osoby do 24 roku życia (7,6%). Wśród aktywnych respondentów dominują osoby pracujące (77,4%), z wyższym wykształceniem (35,8%), przeciętnie, dobrze lub bardzo dobrze oceniający swoją sytuację materialną (84,9%). Można wobec tego stwierdzić, że ustabilizowana sytuacja zawodowa i finansowa jest czynnikiem, który sprzyja podejmowaniu aktywności skierowanej na lokalną społeczność. Na pewno jako niewystarczającą należy ocenić aktywność społeczną i obywatelską młodzieży oraz osób starszych w obu grupach może bowiem tkwić potencjał, w pierwszej ze względu na zapał, pomysły i wolny czas, a w drugiej ze względu na bogate doświadczenie życiowe. 58

59 5.5. Podsumowanie Z analizy wyników badania ankietowego mieszkańców gminy Jonkowo oraz wywiadu z kierowniczką GOPS wyłania się obraz sytuacji społecznej gminy wraz jej mocnymi i słabymi stronami. Warto też przyjrzeć się jej perspektywom poprzez pryzmat szans i zagrożeń, które w przyszłości mogą mieć pozytywne bądź negatywne znaczenie dla jej rozwoju społecznego. Zestawienie najważniejszych czynników zawiera poniższa tabela. MOCNE STRONY Położenie gminy w bliskim sąsiedztwie Olsztyna Infrastruktura publiczna, czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami Czystość, porządek i ład przestrzenny System pomocy i opieki społecznej Dostępność sieci handlowej Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców Dostęp do Internetu Wizerunek i promocja gminy na zewnątrz Jakość systemu edukacyjnego i oświaty Wysoka aktywność mieszkańców wobec najbliższego, sąsiedzkiego otoczenia SŁABE STRONY Niewystarczająca ilość żłobków i przedszkoli Kondycja lokalnego rynku pracy, w tym niedostateczna ilość miejsc pracy Jakość opieki zdrowotnej, w tym trudny dostęp do lekarzy specjalistów i placówek rehabilitacyjnych Współwystępowanie i nakładanie się na siebie problemów i trudności życiowych mieszkańców Niski poziom zamożności mieszkańców Komunikacja publiczna i związane z nią trudności w dojeździe do pracy Niedostateczna aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców, w tym niewielkie zainteresowanie rozwojem gminy i programowaniem lokalnych polityk publicznych Niski stopień integracji społeczności lokalnych Niskie zaufanie między mieszkańcami SZANSE Wsparcie lokalnych firm w celu organizowania nowych miejsc pracy Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej przez mieszkańców Wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej gminy Poprawa dostępu do usług społecznych Zwiększenie aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców, w tym szczególnie młodzieży i osób starszych ZAGROŻENIA Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób Narastanie problemów wynikających z braku zatrudnienia oraz niedostatecznej ilości środków finansowych Wzrost skali uzależnień od substancji psychoaktywnych 59

60 6. Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Kozłowo 6.1. Charakterystyka respondentów W badaniu uczestniczyło 128 mieszkańców gminy Kozłowo, w tym zgodnie z przyjętym doborem kwotowym: 63 kobiety i 65 mężczyzn; 112 osób do 64 roku życia i 16 osób od 65 lat wzwyż; 28 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 100 osób nie posiadających statusu świadczeniobiorcy. Największy odsetek wśród respondentów (40,6%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym od 25 do 45 roku życia, a następnie osoby w wieku od 46 do 64 lat (28,1%). Najmłodsi respondenci, a więc do 24 roku życia to 18,7% badanych, natomiast najstarsi, od 65 lat wzwyż 12,5%. Wykres 29. Respondenci według wieku (n=128) 12,5% 2,3% 16,4% 28,1% 40,6% pow. 65 Ponad połowa respondentów (62,5%) posiada niskie wykształcenie zasadnicze zawodowe (28,1%) bądź gimnazjalne lub niższe (34,4%). Ukończenie szkoły policealnej lub średniej zawodowej zadeklarowało 14,1% badanych, liceum ogólnokształcącego 12,5%, natomiast dyplom szkoły wyższej posiada 10,9% respondentów. Wykres 30. Respondenci według wykształcenia (n=128) 34,4% 10,9% 12,5% wyższe średnie ogólnokształcące 14,1% policealne i średnie zawodowe 28,1% zasadnicze zawodowe gimnazjalne i niższe Istotne zróżnicowanie wykazuje sytuacja społeczno-zawodowa badanych mieszkańców gminy. Jak już wcześniej wskazano, ankietę wypełniło 100 osób niekorzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które stanowiły 78,1% respondentów i 28 60

61 osób, które posiadają status świadczeniobiorcy (21,9%). Analizując ich sytuację zawodową okazuje się, że pracuje niewiele ponad połowa z nich (53,9%), w tym najwięcej jako pracownicy fizyczni (28,9% ogółu respondentów) oraz pracownicy biurowi (12,5%). W dalszej kolejności należy wskazać osoby prowadzące własną działalność gospodarczą oraz rolników (po 5,5%), a także pojedyncze przypadki funkcjonariusza publicznego oraz przedstawiciela handlowego. Pozostali respondenci to osoby niepracujące. Prawie jedna piąta (19,5%) posiada status bezrobotnego, 16,4% stanowią emeryci lub renciści, 8,5% to uczniowie i studenci, natomiast 1,6% badanych można określić jako nieaktywnych zawodowo ze względu na niepełnosprawność i prowadzenie gospodarstwa domowego. Tabela 41. Respondenci według sytuacji zawodowej Liczba Odsetek wskazań respondentów pracownik fizyczny 37 28,9% bezrobotny/a 25 19,5% emeryt(ka)/rencista(ka) 21 16,4% pracownik biurowy 16 12,5% uczeń 8 6,3% własna działalność gospodarcza 7 5,5% rolnik 7 5,5% student 3 2,3% nieaktywny/a zawodowo 2 1,6% inne 2 1,6% Razem ,0% Respondenci przeciętnie oceniają swoją sytuację materialną. Ponad połowa (51,6%) zaznaczyła odpowiedź 3, w skali od 1 do 5, w której 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze. W dalszej kolejności, po około jednej piątej badanych zaznaczyło odpowiedzi 2 (21,1%) oraz 4 (20,3%), natomiast 7% oceniło swoją sytuację materialną najniżej w podanej skali. Żaden z respondentów nie uważa swojej sytuacji za bardzo dobrą. Wykres 31. Samoocena sytuacji materialnej respondentów (n=128) 20,3% 7,0% 21,1% ,6% Warto zauważyć istotną różnicę pomiędzy samooceną dokonaną przez świadczeniobiorców pomocy społecznej, a osobami, które z takiej pomocy nie korzystają. Podczas gdy średnia wskazań dokonanych przez pierwszą z wymienionych kategorii respondentów wyniosła 2,29, wskaźnik dla drugiej kategorii ukształtował się na poziomie 3,01, a więc o 0,72 wyższym. Średnia liczona dla wszystkich respondentów wyniosła natomiast 2,85. 61

62 6.2. Gmina Kozłowo w oczach mieszkańców Gmina Kozłowo jest gminą typowo rolniczą. Do 1992 roku funkcjonowało tu 9 PGR-ów. Upłynęło już sporo czasu, część mieszkańców odnalazła się w nowej sytuacji, zdobyła się na aktywność i próbuje sobie radzić. Jednakże jest grupa osób, dla których było to ostatnie miejsce pracy starzeją się, pogarsza się ich stan zdrowia, a w związku z tym, że nie posiadają uprawnień do świadczeń z ZUS lub KRUS, po otrzymaniu orzeczenia o niepełnosprawności otrzymują z ośrodka pomocy społecznej zasiłek stały ta liczba ciągle rośnie (Pani Elżbieta Świgoń kierowniczka GOPS i mieszkanka gminy). Badani mieszkańcy przeciętnie oceniają jakość życia w gminie Kozłowo. Zostali poproszeni o ocenę osiemnastu wskazanych czynników, które mogą na nią wpływać, na pięciostopniowej skali Likerta: bardzo dobrze dobrze przeciętnie źle bardzo źle. Na potrzeby niniejszej analizy każdej kategorii odpowiedzi zostały przypisane punkty od 1 do 5, gdzie 1 oznacza bardzo źle, a 5 bardzo dobrze, a następnie wyliczona średnia wskazań. Respondenci najwyżej ocenili ofertę kulturalną gminy, a więc organizowane imprezy, festyny oraz sposoby spędzania wolnego czasu (średnia wskazań 3,66), a także jakość systemu pomocy i opieki społecznej w gminie (również 3,66). Nieco powyżej przeciętnej oceniają wizerunek i promocję gminy na zewnątrz (3,62), poziom bezpieczeństwa mieszkańców (3,62), jakość systemu edukacyjnego i oświaty w gminie (3,60), infrastrukturę publiczną czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami (3,50), dostęp do Internetu (3,47), atrakcyjność gminy dla inwestorów i przedsiębiorców (3,41), dostęp do sportu i rekreacji (3,39), dostępność sieci handlowej (3,38), czystość, porządek i ład przestrzenny (3,30), poziom pracowitości, zaradności i przedsiębiorczości mieszkańców (3,30), działalność lokalnych władz samorządowych (3,22), możliwość edukacji, kształcenia oraz zmiany i podnoszenia kwalifikacji zawodowych (3,11), a także jakość opieki zdrowotnej (3,04). Poniżej przeciętnej zostały ocenione trzy czynniki. Mieszkańcy gminy mają najwięcej zastrzeżeń do komunikacji publicznej średnia wskazań w tym przypadku to jedynie 2,27, a więc najniższa spośród wszystkich ocenianych czynników. Aż 59,4% respondentów uznało, że poziom skomunikowania gminy jest zły lub bardzo zły. Mieszkańcy dostrzegają również niedomagania lokalnego rynku pracy, oceniając go jedynie na 2,34, przy czym warto wskazać, że aż 44,5% badanych zaznaczyło w tym przypadku odpowiedź źle, natomiast 15,6% bardzo źle. Poniżej przeciętnej oceniają również swój poziom zamożności (2,80) aż 63,3% badanych uznała go za przeciętny, natomiast 25,8% za zły. Powyższa ocena czynników wpływających na jakość życia znajduje swoje odzwierciedlenie w samoocenie poziomu zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie. Okazuje się bowiem, że mając do wyboru skalę: bardzo niski niski przeciętny wysoki bardzo wysoki, aż 62,5% badanych mieszkańców wskazało odpowiedź przeciętny. Wykres 32. Poziom zadowolenia respondentów z miejsca zamieszkania w gminie (n=128) 10,9% 1,6% 2,3% 22,7% Bardzo wysoki Wysoki Przeciętny Niski 62,5% Bardzo niski 62

63 Pozytywnie należy ocenić, iż jedna czwarta (25,0%) respondentów scharakteryzowała swój poziom zadowolenia jako wysoki lub bardzo wysoki, podczas gdy nisko bądź bardzo nisko oceniła go jedynie jedna ósma (12,5%) badanych. Poza tym, okazuje się, że aż 77,3% respondentów zamierza w przyszłości nadal mieszkać w gminie. Rozwój gminy, w opinii badanych mieszkańców, wymaga skoncentrowania się z jednej strony na działaniach służących poprawie kondycji lokalnego rynku pracy poprzez organizowanie nowych miejsc pracy (taką odpowiedź wskazało 71,9% respondentów) i wsparcie podejmowania przez mieszkańców działalności pozarolniczej (25,0%) oraz wzrostowi atrakcyjności inwestycyjnej gminy (31,3%), a z drugiej na poprawie dostępu do usług społecznych, takich jak opieka nad dziećmi i osobami starszymi, wsparcie dla osób niepełnosprawnych czy grupy samopomocowe (36,7%). Nieco mniej niż jedna czwarta respondentów wskazała, iż ważne jest budowanie i promocja wizerunku gminy (22,7%), a także wzrost jej atrakcyjności turystycznej (20,3%), natomiast mniejsze znacznie przypisywane jest działaniom podnoszącym jakość i dostępność edukacji w gminie (18,8%), wsparciu inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych (13,3%) oraz wsparciu organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych (7,8%). Tabela 42. Najważniejsze kierunki rozwoju gminy Kozłowo w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Wsparcie firm działających lokalnie w celu organizowania nowych miejsc pracy 92 71,9% Poprawa dostępu do usług społecznych 47 36,7% Wzrost atrakcyjności inwestycyjnej gminy 40 31,3% Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej 32 25,0% Budowanie i promocja wizerunku gminy 29 22,7% Wzrost atrakcyjności turystycznej gminy 26 20,3% Działania podnoszące jakość i dostępność edukacji w gminie 24 18,8% Wsparcie inicjatyw kulturalnych i sportowo-rekreacyjnych 17 13,3% Wspieranie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw 10 7,8% lokalnych Inny 0 0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 kierunków rozwoju spośród 9 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów, nie sumują się do 100,0%. Taki rozkład odpowiedzi wydaje się naturalny, jeżeli odniesie się go do analizy czynników wpływających na jakość życia, problemów i trosk życiowych doświadczanych przez respondentów, a także barier i wyzwań, z którymi stykają się w różnych dziedzinach życia społecznego. Niska ocena lokalnego rynku pracy znajduje odzwierciedlenie w potrzebie wsparcia lokalnych przedsiębiorstw, organizowania nowych miejsc pracy i pomocy w podejmowaniu pozarolniczej działalności, w tym w zakładaniu własnych firm. Konieczność poprawy dostępu do usług społecznych wynika ze starzenia się społeczeństwa, a także z doświadczanej w rodzinach niepełnosprawności, chorób czy uzależnień. Za mniej ważne kierunki rozwoju uznaje się te związane z edukacją, sportem i kulturą koresponduje to z oceną czynników mających wpływ na jakość życia. Najmniej osób zauważa potrzebę wsparcia rozwoju organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych. Może to być konsekwencja wciąż niedostatecznego angażowania się mieszkańców w życie lokalnej społeczności. 63

64 Wykres 33. Czynniki wpływające na jakość życia w ocenie mieszkańców gminy Kozłowo 4,00 3,50 3,00 3,50 3,30 3,62 3,66 3,04 3,41 3,66 3,38 3,62 3,11 3,22 3,30 3,60 2,80 3,39 3,47 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 2,27 2,34 64

65 6.3. Problemy społeczne w gminie Kozłowo z perspektywy mieszkańców Problemy społeczne z perspektywy mieszkańców gminy Kozłowo zostały zbadane w dwóch aspektach. Pierwszy obejmuje trudności życiowe, których respondenci doświadczają sami bądź w swoich rodzinach, natomiast drugi dotyczy barier i wyzwań, z jakimi niejednokrotnie spotykają się w różnych dziedzinach życia, a które przekładają się na jakość ich funkcjonowania. Tabela 43. Problemy i trudności życiowe doświadczane przez respondentów Problem/trudność życiowa Liczba % w stosunku do liczby wskazań respondentów Niewielkie zarobki/niska emerytura bądź renta 59 46,1% Brak stałego zatrudnienia 46 35,9% Brak pieniędzy na bieżące wydatki 45 35,2% Choroba 33 25,8% Zadłużenie rodziny (kredyty, pożyczki) 30 23,4% Niepełnosprawność członka rodziny 23 18,0% Złe warunki mieszkaniowe 20 15,6% Uzależnienie członka rodziny (alkohol, narkotyki) 10 7,8% Konflikty rodzinne/małżeńskie 10 7,8% Brak komfortu w miejscu zamieszkania (wandalizm, patologia, konflikty sąsiedzkie) 5 3,9% Niepewne szanse edukacyjne dzieci 5 3,9% Długotrwała nieobecność partnera/partnerki związana z pracą podjętą np. za granicą 5 3,9% Konflikty z prawem członka rodziny 3 2,3% Trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem 2 1,6% Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych 14 10,9% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Jedynie gdy respondent zaznaczył odpowiedź Moja rodzina nie doświadcza problemów/trudności życiowych nie powinien był zaznaczać równocześnie innej odpowiedzi. Dwóch respondentów wskazało odpowiedź Inny ich propozycje zostały zaliczone jako Złe warunki mieszkaniowe. Jak mówi znane powiedzenie, nieszczęścia lubią chodzić parami. W większości przypadków rodziny borykają się z wieloma nakładającymi się na siebie problemami, z których jedne powodują powstawanie następnych. Spośród badanych mieszkańców gminy Kozłowo prawie dwie trzecie (68,0%) wymieniło więcej niż jedną trudność życiową, doświadczaną w codziennym życiu. Respondenci najczęściej wskazywali niewielkie zarobki bądź niską emeryturę/rentę (46,1% badanych), brak stałego zatrudnienia (35,9%) i niejako w konsekwencji tych dwóch trudności brak pieniędzy na bieżące wydatki (35,2%) oraz zadłużenie (23,4%). Często borykają się również z chorobą (25,8%) lub niepełnosprawnością członka rodziny (18,0%), a także mieszkają w złych warunkach (15,6%). Uzależnienie członka rodziny np. od alkoholu lub narkotyków dotyczy 7,% respondentów, podobnie jak konflikty rodzinne i małżeńskie. Skala pozostałych, wymienionych w ankiecie, trudności życiowych jest niewielka brak komfortu w miejscu zamieszkania, niepewne szanse edukacyjne dzieci, długotrwała nieobecność partnera/partnerki związana z pracą podjętą np. za granicą, konflikty z prawem członka rodziny lub trudności wychowawcze i konflikty z dzieckiem doświadcza po mniej niż 65

66 4,0% respondentów. Nieco ponad jedna dziesiąta (10,9%) badanych deklaruje brak problemów czy trudności życiowych w rodzinie. Sytuacja społeczna i materialna rodzin respondentów oraz trudności, których doświadczają w codziennym funkcjonowaniu jest ściśle związana z ich otoczeniem oraz barierami i wyzwaniami, które stają przed nimi w różnych dziedzinach życia. W badaniu skoncentrowano się na czterech dziedzinach: rynku pracy, edukacji, zdrowiu oraz aktywności społecznej, chociaż respondenci mieli możliwość wskazania barier również w innych obszarach 8. Najbardziej newralgicznym obszarem w ocenie respondentów okazuje się rynek pracy. Liczba wskazań na bariery i wyzwania w jego ramach wyniosła 203, a więc najwięcej spośród wszystkich badanych obszarów. Respondenci najczęściej dostrzegali brak miejsc pracy w gminie (53,9% badanych) oraz trudności w dojeździe do pracy (40,6%). Znacznie rzadziej wskazywane były bariery tkwiące w samych mieszkańcach, a więc nieadekwatność wykształcenia i charakteru dostępnych miejsc pracy (18,8%), brak doświadczenia zawodowego (18,8%), niedostateczne kwalifikacje zawodowe (9,4%), niepełnosprawność (6,3%) czy problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej (3,9%). Mniej niż jedna dziesiąta respondentów dostrzega brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej (7,0%). Tabela 44. Bariery i wyzwania w obszarze rynku pracy wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów brak miejsc pracy w gminie 69 53,9% trudności w dojeździe do pracy 52 40,6% dostępne miejsca pracy nieadekwatne do wykształcenia 24 18,8% brak doświadczenia zawodowego 24 18,8% niedostateczne kwalifikacje zawodowe 12 9,4% brak warunków do podjęcia działalności gospodarczej 9 7,0% niepełnosprawność 8 6,3% problem z zapewnieniem opieki dla dziecka/osoby zależnej 5 3,9% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. W drugiej kolejności, respondenci najczęściej wskazywali bariery w obszarze zdrowia (łącznie 171 wskazań), a wśród nich trudny dostęp do lekarzy specjalistów, którego doświadcza w codziennym funkcjonowaniu aż 79,7% badanych mieszkańców gminy. Jedna czwarta (25,0%) respondentów wskazała utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych, natomiast 15,6% badanych niedostateczną opiekę nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi. W najmniejszym stopniu respondenci przywołują brak wiedzy o tym, jak dbać o zdrowie (8,6%) oraz uprzedzenia wobec osób chorujących (4,7%). 8 W tym miejscu zostaną omówione trzy pierwsze dziedziny, ponieważ bezpośrednio przekładają się na sytuację życiową rodzin, natomiast bariery w zakresie aktywności społecznej będą przedmiotem analizy w podrozdziale Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Kozłowo. 66

67 Tabela 45. Bariery i wyzwania w obszarze zdrowia wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów trudny dostęp do lekarzy specjalistów ,7% utrudniony dostęp do placówek rehabilitacyjnych 32 25,0% niedostateczna opieka nad osobami starszymi/niepełnosprawnymi 20 15,6% brak wiedzy jak dbać o zdrowie 11 8,6% uprzedzenia wobec osób chorujących (w tym psychicznie), niepełnosprawnych, itp. 6 4,7% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Respondenci w najmniejszym stopniu zauważają bariery w sferze edukacji, o czym świadczy łączna liczba wskazań na poziomie 125. Za najpoważniejszą uważają barierę finansową, która uniemożliwia bądź utrudnia podejmowanie nauki (34,4% respondentów), a także brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych (24,2%). W mniejszym stopniu odwołują się do niskiej dostępności placówek edukacyjnych oraz trudnego dostępu do informacji na temat szkoleń i kursów (po 14,1%), a także do braku dostępu do komputera i/lub Internetu (10,9%). Tabela 46. Bariery i wyzwania w obszarze edukacji wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów bariera finansowa 44 34,4% brak oferty edukacyjnej dla osób dorosłych 31 24,2% niska dostępność placówek edukacyjnych 18 14,1% trudny dostęp do informacji na temat szkoleń i kursów 18 14,1% brak dostępu do komputera/internetu 14 10,9% inne 0 0,0% Uwaga: jak wyżej. Mniejsza liczba wskazań na bariery i wyzwania w obszarze edukacji nie oznacza, że mają mniejsze znaczenie. Z relacji ankieterów okazuje się bowiem, że osoby, które nie zaznaczały barier w zakresie edukacji, niejednokrotnie tłumaczyły, że ten obszar ich nie dotyczy z różnych względów (wiek, brak potrzeby nauki ze względu na status emeryta bądź rencisty). Bariery i wyzwania w różnych dziedzinach życia mają powszechny charakter. Są doświadczane i zauważane niezależnie od płci, wieku, statusu na rynku pracy czy sytuacji materialnej jedynie 6,3% respondentów zadeklarowało, iż nie doświadcza, żadnych barier pozostali badani mieszkańcy natknęli się na przynajmniej jedną. Problemy i trudności życiowe respondentów i ich rodzin, a także bariery, których doświadczają, znajdują swoje odzwierciedlenie w opinii badanych na temat problemów społecznych gminy, które należy rozwiązać w pierwszej kolejności. Najwięcej wskazań dotyczy bowiem bezrobocia (90,6% respondentów) i biedy (60,9%). Problemem, na który należy zwrócić uwagę jest również emigracja młodych i dobrze wykształconych osób (37,5%), a także uzależnienia od substancji psychoaktywnych, takich jak alkohol, narkotyki czy lekarstwa (34,4%). 67

68 Tabela 47. Problemy społeczne gminy do rozwiązania w pierwszej kolejności w opinii respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów Bezrobocie ,6% Bieda 78 60,9% Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób 48 37,5% Uzależnienia od substancji psychoaktywnych (alkohol, narkotyki, lekarstwa itp.) 44 34,4% Mała aktywność środowisk lokalnych 23 18,0% Przemoc w rodzinie 15 11,7% Brak dostępu do nowoczesnej technologii (komputer, Internet) 14 10,9% Przestępczość 6 4,7% Inny 1 0,8% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania maksymalnie 3 problemów społecznych spośród 8 zaproponowanych, a także wskazania, w ramach kategorii inny własnej propozycji. Z tego względu wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Pozostałe z wymienionych problemów były znacznie rzadziej wskazywane przez respondentów prawie jedna piąta zwróciła uwagę na konieczność zwiększenia aktywności środowisk lokalnych (18,0%), a niewiele ponad jedna dziesiąta (11,7%) na potrzebę rozwiązywania problemu przemocy w rodzinie i braku dostępu do komputera i Internetu (10,9%). Przestępczość okazuje się problemem o niewielkim znaczeniu wskazało go jedynie 4,7% badanych mieszkańców gminy. Spojrzenie respondentów na problemy społeczne w gminie wykracza poza ich własne trudności i bariery, które napotykają. Pomimo, że mniej niż jedna dziesiąta z nich doświadcza w swojej rodzinie problemu uzależnienia, to aż jedna trzecia widzi go w perspektywie całej gminy. Ciekawe jest również to, że za jeden z najważniejszych problemów badani uznali małą aktywność środowisk lokalnych, podczas gdy wskazując kierunki rozwoju gminy niewielu uznało wsparcie organizacji pozarządowych i oddolnych inicjatyw lokalnych za najważniejszy kierunek rozwoju. Poza tym, mała aktywność środowisk lokalnych stanowi ważny problem zarówno w opinii osób, które deklarują zaangażowanie w życie swojej społeczności, jak i tych, którzy nie angażują się w żaden sposób (odpowiednio 10,2% i 7,8% respondentów) Aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców gminy Kozłowo Na jakość życia mieszkańców gminy przekłada się skala i formy podejmowanej przez nich samych aktywności społecznej i obywatelskiej. W niniejszym badaniu rozumiana jest ona szeroko i obejmuje takie sposoby zaangażowania w życie lokalnej społeczności, jak pełnienie funkcji społecznych, udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów, organizowanie imprez i wydarzeń lokalnych, wsparcie rzeczowe bądź finansowe organizacji i inicjatyw społecznych, wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia, a także pomoc sąsiedzka, dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia oraz wszelkie inne działania społeczne, które pozytywnie wpływają na jakość życia mieszkańców. Badanie zaangażowania mieszkańców gminy Kozłowo w życie lokalnej społeczności obejmowało dwa główne zagadnienia: skalę i formy zaangażowania oraz bariery w obszarze 68

69 aktywności społecznej, które mogą ograniczać lub uniemożliwiać jej podejmowanie. Istotne było przy tym określenie odczuwalnego poziomu integracji społeczności oraz poczucia wpływu na sprawy lokalne, włącznie z decyzjami podejmowanymi przez władze. Aktywność społeczna i obywatelska badanych mieszkańców gminy Kozłowo kształtuje się na średnim poziomie. Zaangażowanie w życie lokalnych społeczności, w różnych formach: od dbania o otoczenie po pełnienie funkcji społecznych, deklaruje niewiele ponad jedna trzecia (38,3%) respondentów. Najczęściej wskazywanym sposobem zaangażowania jest pomoc sąsiedzka (59,2% aktywnych respondentów), a następnie dbanie o czystość i estetykę najbliższego otoczenia (55,1%) oraz pomoc przy organizacji imprez i wydarzeń lokalnych (44,9%). Pozostałe formy aktywności społecznej i obywatelskiej deklarowane są już znacznie rzadziej: 14,3% badanych mieszkańców wspiera rzeczowo lub finansowo inicjatywy społeczne, 12,2% pełni funkcje społeczne, a jedynie po 2% bierze udział w konsultacjach projektów lokalnych strategii i programów oraz działa na rzecz osób potrzebujących wsparcia. Tabela 48. Formy zaangażowania respondentów w życie lokalnej społeczności Liczba wskazań % respondentów, którzy deklarują zaangażowanie pomoc sąsiedzka 29 59,2% dbanie o estetykę i czystość najbliższego otoczenia 27 55,1% pomoc przy organizacji imprez/wydarzeń lokalnych 22 44,9% pełnienie funkcji społecznych (np. sołtys, radny) 6 12,2% wsparcie rzeczowe inicjatyw społecznych (np. udostępnianie pomieszczeń, sprzętu) 5 10,2% wsparcie finansowe organizacji i inicjatyw społecznych 2 4,1% konsultacje projektów lokalnych strategii, programów 1 2,0% wolontariat na rzecz osób potrzebujących wsparcia 1 2,0% inne 0 0,0% Uwaga: wartości procentowe liczone były w odniesieniu do liczby respondentów, którzy zadeklarowali zaangażowanie w życie lokalnej społeczności (49 osób). Ponadto respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe nie sumują się do 100,0%. W świetle powyższych danych okazuje się, że aktywność społeczna badanych mieszkańców ukierunkowana jest na wąsko rozumiane najbliższe, sąsiedzkie otoczenie. Niewielu respondentów angażuje się w życie całej społeczności gminy, natomiast zainteresowanie jej rozwojem i programowaniem lokalnych polityk publicznych jest wręcz sporadyczne. Najistotniejszą barierą i wyzwaniem w obszarze aktywności społecznej w gminie Kozłowo okazuje się niskie zaufanie między mieszkańcami, na które zwraca uwagę 36,7% respondentów. W dalszej kolejności badani wskazywali niewielką popularność działalności społecznej (21,9% respondentów), trudności w pozyskiwaniu środków finansowych (21,1%), trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną (15,6%) oraz brak przychylności ze strony władz (14,8%). Najmniejszy odsetek badanych mieszkańców gminy (7,0%) odwołuje się do negatywnej oceny działalności społecznej. 69

70 Tabela 49. Bariery i wyzwania w obszarze aktywności społecznej wskazane przez respondentów Liczba wskazań % w stosunku do liczby respondentów niskie zaufanie między mieszkańcami 47 36,7% działalność społeczna nie jest popularna 28 21,9% trudności w pozyskiwaniu środków finansowych 27 21,1% trudności w godzeniu życia zawodowego i osobistego z aktywnością społeczną 20 15,6% brak przychylności ze strony władz 19 14,8% działalność społeczna oceniana jest negatywnie 9 7,0% inne 0 0,0% Uwaga: respondenci mieli możliwość wskazania więcej niż 1 odpowiedź, w związku z czym wartości procentowe, liczone w odniesieniu do liczby respondentów nie sumują się do 100,0%. Stosunkowo niewielka aktywność społeczna badanych mieszkańców gminy znajduje swoje odzwierciedlenie w ocenie stopnia integracji społeczności respondenci zostali poproszeni o odniesienie się do sytuacji w miejscowości, w której mieszkają, tak aby ocena była oparta o ich osobiste doświadczenia i obserwacje. Okazuje się, że nawet na poziomie miejscowości stopień integracji mieszkańców jest niewielki. Tabela 50. Poziom integracji społeczności lokalnych w opinii respondentów Liczba wskazań % wskazań Więzi pomiędzy mieszkańcami są luźne, społeczność charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej 9 7,0% Mieszkańcy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością i jej sprawami, brak zaangażowania społecznego mieszkańców Występują słabe więzi miedzy mieszkańcami, występują nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań Występują pozytywne więzi pomiędzy mieszkańcami, podejmowane są wspólne działania w zakresie spraw społecznych Występują liczne przejawy samopomocy, społeczność jest zintegrowana, mieszkańcy identyfikują się ze społecznością Społeczność jest mocno zintegrowana, współdziała ze sobą, występują bardzo częste wspólne działania, mieszkańcy mocno identyfikują się ze społecznością 37 28,9% 53 41,4% 17 13,3% 3 2,3% 9 7,0% Razem ,0% Aż 70,3% respondentów uważa, że w ich miejscowościach występują słabe więzi między mieszkańcami, którzy w małym stopniu identyfikują się ze społecznością oraz wykazują brak zaangażowania społecznego bądź nieliczne przejawy wzajemnej pomocy i wspólnych działań. Według 7,0% badanych ich społeczności charakteryzuje wysoki poziom obojętności społecznej. Na pozytywne więzi między mieszkańcami i wspólne działania w zakresie spraw społecznych wskazuje 13,3%, natomiast tylko 9,3% na zintegrowanie społeczności, identyfikację z nią mieszkańców oraz liczne przejawy samopomocy i wspólnych działań. 70

71 Skoncentrowanie się aktywnych mieszkańców gminy przede wszystkim na najbliższym otoczeniu może być spowodowane stosunkowo niewielkim poczuciem wpływu na sprawy lokalne połowa respondentów wskazała, że takiego wpływu raczej nie odczuwa, natomiast 15,6% badanych że zdecydowanie go nie posiada. Łącznie daje to 65,6% respondentów, którzy w mniejszym lub większym stopniu przyznają się do odczuwanego braku wpływu na sprawy lokalne, podczas gdy jedynie 14,9% ocenia, że taki wpływ zdecydowanie lub raczej posiada. Prawie jedna piąta (19,5%) nie ma zdania na ten temat. Wykres 34. Samoocena wpływu respondentów na sprawy lokalne (n=128) 19,5% 0,8% 14,1% Zdecydowanie tak 50,0% 15,6% Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Badani mieszkańcy gminy wyżej oceniają swój wpływ na istotne decyzje podejmowane przez władze samorządowe niż na ogólnie rozumiane sprawy lokalne. W świetle wyników badań okazuje się bowiem, że mniej niż połowa respondentów uważa, że takiego wpływu nie posiada 41,4% badanych wybrało odpowiedź raczej nie, a 7,8% zdecydowanie nie, podczas gdy wpływ ten odczuwa łącznie 27,4%, przy czym 21,1% raczej, a 6,3% zdecydowanie. Własnego zdania w tej kwestii nie ma 23,4% respondentów. Wykres 35. Samoocena realnego wpływu respondentów na istotne decyzje władz samorządowych (n=128) 7,8% 41,4% 6,3% 23,4% 21,1% Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie Zdecydowanie nie Nie mam zdania Analizując aktywność społeczną i obywatelską warto również zwrócić uwagę na cechy charakterystyczne profilu osób, które w badaniu zadeklarowały podejmowanie aktywności społecznej. W przypadku gminy Kozłowo taką cechę stanowi wiek. Okazuje się bowiem, że zaangażowanie to domena osób w wieku największej aktywności zawodowej, czyli od 25 do 64 roku życia ich odsetek w ogólnej liczbie osób aktywnych wynosi aż 79,6%. Na drugim miejscu są osoby od 18 do 24 lat (16,3%), a następnie od 65 lat wzwyż (4,1%). Wśród aktywnych respondentów dominują osoby pracujące (61,2%), przeciętnie lub dobrze oceniający swoją sytuację materialną (75,5%). Można wobec tego stwierdzić, że ustabilizowana sytuacja zawodowa i finansowa jest czynnikiem, który sprzyja podejmowaniu aktywności skierowanej na lokalną społeczność. Na pewno jako niewystarczającą należy ocenić aktywność społeczną i obywatelską młodzieży oraz osób starszych w obu grupach może bowiem tkwić potencjał, w pierwszej ze względu na zapał, pomysły i wolny czas, a w drugiej ze względu na bogate doświadczenie życiowe. 71

72 6.5. Podsumowanie Z analizy wyników badania ankietowego mieszkańców gminy Kozłowo oraz wywiadu z kierowniczką GOPS wyłania się obraz sytuacji społecznej gminy wraz jej mocnymi i słabymi stronami. Warto też przyjrzeć się jej perspektywom poprzez pryzmat szans i zagrożeń, które w przyszłości mogą mieć pozytywne bądź negatywne znaczenie dla jej rozwoju społecznego. Zestawienie najważniejszych czynników zawiera poniższa tabela. MOCNE STRONY Oferta kulturalna gminy System pomocy i opieki społecznej Wizerunek i promocja gminy na zewnątrz Poczucie bezpieczeństwa mieszkańców Jakość systemu edukacyjnego i oświaty Infrastruktura publiczna, czyli dostępność i jakość sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz gospodarki odpadami Dostęp do Internetu Atrakcyjność gminy dla przedsiębiorców i inwestorów Dostępność sieci handlowej Czystość, porządek i ład przestrzenny Wysoka aktywność mieszkańców wobec najbliższego, sąsiedzkiego otoczenia SŁABE STRONY Komunikacja publiczna i związane z nią trudności w dojeździe do pracy Kondycja lokalnego rynku pracy, w tym niedostateczna ilość miejsc pracy Jakość opieki zdrowotnej, w tym trudny dostęp do lekarzy specjalistów i placówek rehabilitacyjnych Współwystępowanie i nakładanie się na siebie problemów i trudności życiowych mieszkańców Niski poziom zamożności mieszkańców Niedostateczna aktywność społeczna i obywatelska mieszkańców, w tym niewielkie zainteresowanie rozwojem gminy i programowaniem lokalnych polityk publicznych Niski stopień integracji społeczności lokalnych Niskie zaufanie między mieszkańcami SZANSE Wsparcie lokalnych firm w celu organizowania nowych miejsc pracy Wsparcie podejmowania działalności pozarolniczej przez mieszkańców Wzrost atrakcyjności turystycznej i inwestycyjnej gminy Poprawa dostępu do usług społecznych Zwiększenie aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców, w tym szczególnie młodzieży i osób starszych ZAGROŻENIA Emigracja młodych i dobrze wykształconych osób Narastanie problemów wynikających z braku zatrudnienia oraz niedostatecznej ilości środków finansowych Wzrost skali uzależnień od substancji psychoaktywnych 72

73 7. Potrzeby i oczekiwania społeczne mieszkańców Gminy Sorkwity 7.1. Charakterystyka respondentów W badaniu uczestniczyło 100 mieszkańców 9 gminy Sorkwity, w tym zgodnie z przyjętym doborem kwotowym oraz w dopuszczalnych granicach odchyleń: 52 kobiety i 48 mężczyzn; 88 osób do 64 roku życia i 12 osób od 65 lat wzwyż; 50 osób korzystających ze świadczeń pomocy społecznej i 50 osób nie posiadających statusu świadczeniobiorcy. Największy odsetek wśród respondentów (43,0%) stanowiły osoby w przedziale wiekowym od 25 do 45 roku życia, a następnie osoby od 46 do 64 lat (29,0%). Najmłodsi respondenci, a więc do 24 roku życia to 16,0% badanych, natomiast najstarsi, od 65 lat wzwyż 12,0%. Wykres 36. Respondenci według wieku (n=100) 12,0% 4,0% 12,0% ,0% 43,0% pow. 65 Badanych mieszkańców gminy Sorkwity charakteryzuje bardzo zróżnicowany poziom wykształcenia. Największy ich odsetek (34,0%) stanowią absolwenci szkół zasadniczych zawodowych, a w dalszej kolejności osoby, które ukończyły szkoły policealne i średnie zawodowe (27,0%), absolwenci szkół wyższych (17,0%) oraz szkół średnich ogólnokształcących (11,0%), a także osoby, które zakończyły edukację na poziomie gimnazjum lub szkoły podstawowej (11,0%). Wykres 37. Respondenci według wykształcenia (n=100) 11,0% 17,0% wyższe 11,0% średnie ogólnokształcące 34,0% policealne i średnie zawodowe zasadnicze zawodowe 27,0% gimnazjalne i niższe Istotne zróżnicowanie wykazuje również sytuacja społeczno-zawodowa badanych mieszkańców gminy. Jak już wcześniej wskazano, ankietę wypełniło 50 osób niekorzystających ze świadczeń pomocy społecznej, które stanowiły 50,0% respondentów i 50 osób, które posiadają status świadczeniobiorcy (również 50,0%). Niewiele ponad połowa to osoby 9 Odchylenie o 3 osoby od założonej liczebności próby badawczej. 73