l. Ocena rozprawy habilitacyjnej. Warszawa profesor zw. Wydział Nauk Ekonomicznych

Transkrypt

1 Warszawa Włodzimierz profesor zw. Uniwersytet Siwiński Warszawski Wydział Nauk Ekonomicznych Recenzja pracy habilitacyjnej dr Katarzyny Śledziewskiej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna" oraz Jej dorobku naukowego. l. Ocena rozprawy habilitacyjnej. Tytuł rozprawy habilitacyjnej dr Katarzyny Śledziewskiej dobrze oddaje jej zakres tematyczny. Autorka analizuje znaczenie, skutki i przyczyny zawierania przez kraje różnego rodżaju handlowych umów preferencyjnych. Wydawać by się mogło, że postępująca liberalizacja wymiany międzynarodowej w ramach GATT/WTO osłabi potrzebę zawierania umów w węższych grupach krajów o charakterze preferencyjnym ale wykorzystujących formalną możliwość zawartą w XXIV artykule GATT. Tymczasem wprost przeciwnie, tendencja do pogłębiania liberalizacji na zasadzie regionalizmu handlowego (w przeciwstawieniu do liberalizacji multirateralnej) wciąż narasta. Dlatego badanie tych tendencji jest ze wszech miar uzasadnione i ważne dla zrozumienia istoty współczesnych stosunków międzynarodowych. Z tego punktu widzenia recenzowana praca podejmuje bardzo ważny i pożądany temat badawczy. Dr Śledziewska próbuje zweryfikować trzy główne hipotezy badawcze: po pierwsze, chce potwierdzić rosnące znaczenie regionalizmu handlowego we współczesnej gospodarce międzynarodowej; po drugie, próbuje wykazać, że ten trend miał pozytywny wpływ na rozwój wymiany międzynarodowej. przy czym, pozytywny wpływ Autorka rozumie zarówno w kategoriach ilościowych czyli zwiększenia rozmiarów handlu międzynarodowego, jak i w kategoriach zwiększenia korzyści z tego handlu, czyli wzrostu dobrobytu ekonomicznego; po trzecie wreszcie, Autorka próbuje określić czynniki determinujące decyzje rządów krajowych o zawieraniu preferencyjnych umów handlowych. Weryfikacja tych trzech hipotez badawczych pozwoliła Autorce przedstawić obszerną i bardzo dogłębną analizę współczesnych procesów regionalizmu handlowego.

2 Struktura pracy jest logiczna i w pełni podporządkowana weryfikacji powyższych hipotez. Pierwsze trzy rozdziały poświęcone są analizie pierwszej hipotezy. Przy czym, rozdział 1 przedstawia koncepcję regionalizmu handlowego wraz z analizą zasad GATT/WTO, które określają warunki z jednej strony multirateralnej liberalizacji handlu światowego, a z drugiej określają kryteria, którym muszą odpowiadać porozumienia pozwalające na odstąpienie od klauzuli największego uprzywilejowania. Rozdziały 2 i 3 analizują wzrost regionalizmu najpierw od strony liczby zawieranych umów, ich charakteru i rodżajów, a następnie od strony jego znaczenia w handlu międzynarodowym. Druga hipoteza jest analizowana w rozdziałach 4 i 5. W tym przypadku l~ozdział 4 przedstawia teoretyczne podstawy efektów regionalnej integracji handlowej koncentrując się na teoretycznej analizie efektów kreacji i przesunięcia handlu. Z kolei rozdział 5 zawiera empiryczne badanie wpływu różnych typów regionalnych umów handlowych na handel oraz występowanie efektów kreacji i przesunięcia handlu w gospodarce światowej w latach Podobny jest układ weryfikacji tezy trzeciej w rozdziałach 6 i 7. Najpierw rozdział przedstawiający teoretyczne podstawy decyzji rządów o przystąpieniu do handlowych umów regionalnych. Decyzje te mają charakter polityczny i są wynikiem złożonej gry różnych grup zainteresowanych lub przeciwnych podejmowaniu tego typu działań. Z kolei ostatni rozdział zawiera empiryczną analizę czynników motywujących do zawierania preferencyjnych umów handlowych. Podsumowanie wniosków analizy z całej książki zawarte jest w Zakończeniu. W sumie struktura pracy jest logiczna i bardzo przejrzysta. Ogólnie recenzowana rozprawa jest przykładem bardzo dobrej monografii naukowej prezentującej wysoki poziom merytoryczny i metodologiczny. Świadczy też o głębokiej wiedzy Autorki podbudowanej rozległą erudycją przede wszystkim w zakresie tematyki pracy oraz o dobrym opanowaniu warsztatu naukowego. Głównym osiągnięciem badawczym recenzowanej pracy jest empiryczna weryfikacja postawionych hipotez. W moim przekonaniu stanowi ona oryginalny wkład Autorki rozprawy do dyskusji w literaturze światowej na temat regionalizmu handlowego. Przede wszystkim, bardzo interesujące jest badanie empiryczne dotyczące efektu domina. Analizują zjawisko regionalizmu handlowego Autorka próbuje badać motywy jakimi kierują się rządy krajów zawierających preferencyjne umowy handlowe z innymi krajami (tworzących ugrupowania integracyjne, rozszerzających istniejące ugrupowania lub wchodzących w układy dwustronne). Analizę motywów prowadzi w kategoriach ekonomii polityki gospodarczej i ekonomii politycznej. zatem chodzi w tym przypadku nie tylko o ogólną charakterystykę korzyści jakie z takich umów wynikają ale także o analizę procesu politycznego, który do 2

3 takich działań prowadzi. Z tego punktu widzenia Autarka przedstawia kilka modeli analizujących te decyzje jako wynik nacisku grup interesów, czy też grup lobbystycznych, które mogą prowadzić do decyzji rządów o zawieraniu porozumień z innymi krajami. Analizowane przez Autorkę modele Grossmana i Helpmana oraz Krishny wskazują, że naciski grup interesów są silniejsze, jeśli regionalne porozumienia handlowe prowadzą do przesunięcia handlu. Uogólnieniem tych podejść jest koncepcja efektu domina sformułowana przez Baldwina. Efekt ten opisuje "sekwencyjne zachowanie rządów państw spoza ugrupowania wynikające z nacisków na członkostwo" (s195 rozprawy), które rośnie wraz z powiększaniem się ugrupowania. Innymi słowy, naciski na wchodzenie w układy preferencyjne są tym skuteczniejsze im więcej krajów w nie wchodzi ponieważ tym większe są koszty pozostawania poza nimi, ze względu na niekorzystne dla krajów spoza ugrupowania przesunięcia handlu. Analiza empiryczna została wykonana na podstawie estymacji modeli regresji binarnej dla danych panelowych, przy czym badanie obejmuje dane dla lat Wielkością objaśnianą jest zmienna binarna przyjmująca wartość 1 jeśli kraj zawarł porozumienie o integracji regionalnej z innym krajem i ';Vartość zero dla wszystkich innych możliwych relacji z innymi krajami, z którymi nie ma zawarto takiego porozumienia. Główną zmienną objaśniającą mającą być przybliżeniem występowania efektu domina jest liczba umów zawartych przez kraj partnerski: im większa liczba umów tym większe prawdopodobieństwo, że naciski lobbystyczne doprowadzą do zawarcia preferencyjnych umów handlowych. Autorka wprowadza oczywiście cały zestaw innych zmiennych objaśniających typowo stosowanych w badaniach efektu domina. Podobne badanie Autorka przeprowadziła mierząc występowanie efektu domina wielkością importu preferencyjnego w krajach, z którymi państwo partnerskie podpisało umowy preferencyjne. Badanie przeprowadzono zarówno w układzie całej gospodarki światowej, jak i dezagregując je dla krajów grupowanych według kryterium dochodowego i w układzie kontynentalnym, jak również dla różnych rodzajów umów. Opisana szczegółowo wpracy metodologia badania wydaje się właściwie zastosowana. Dlatego główny wniosek, że na podstawie otrzymanych oszacowań nie można potwierdzić efektu domina jest uzasadniony. Z obliczeń wynika wręcz, że "kraje chętniej zawierają umowy z państwami, których udział w procesie regionalizacji jest niewielki, co empirycznie zaprzecza teorii Baldwina" (s. 214). Uzyskany przez Autorkę wynik jest przeciwny niż we wszystkich badaniach na ten temat cytowanych w pracy.. Jest to więc oryginalny wkład dr Katarzyny Śledziewskiej do badań na temat motywów regionalizacji wymiany handlowej w ostatnich 20 latach. Szkoda, że Autorka dość skrótowo 3

4 komentuje swoje wyniki. Być może na tej podstawie można poszerzyć teoretyczną dyskusję rozważając inne motywy podejmowania tych decyzji, niż efekt domina, np. pokazując, że pewną rolę w tym zakresie odgrywa rzeczywista stopa protekcji, tym bardziej, że w badaniu Autorki ujawnił się, przynajmniej w niektórych wariantach obliczeń, wyraźny wpływ wysokości ceł na decyzje o regionalizacji handlu.. Również badanie empiryczne wpływu regionalizacji na wymianę handlową należy uznać za oryginalne osiągnięcie Autorki. W badaniu dr Śledziewska wykorzystała model grawitacji, który jest dość często stosowany dla określenia czynników determinujących wymianę handlową. Wpływ regionalizmu jest uwzględniony w postaci zmiennych binarnych przedstawiających udział krajów w poszczególnych ugrupowaniach. Oryginalność badania Autorki polega na tym, że zastosowała metody badania oparte na danych panelowych, w których jednostką jest para krajów prowadzących wymianę handlową, z wykorzystaniem metody Hausmana - Taylora, co jak się wydaje nie było stosowane w innych tego typu badaniach. Zastosowanie takiego podejścia pozwoliło Jej pokazać efekty kreacji i przesunięcia handlu w ugrupowaniach regionalnych. Autorka wykazała, że regionalne umowy handlowe mają zdecydowanie pozytywny wpływ na wymianę międzynarodową, czego wyrazem jest wyraźna przewaga efektów kreacjihandlu nad efektami przesunięcia. Oryginalność tych badań polega także na tym, że Autorka wykazała wpływ regionalizmu na różne krajów tak według kryterium dochodowego, jak i geograficznego, a także wpływ różnego rodzaju umów preferencyjnych (umowy o preferencjach handlowych, strefy wolnego handlu, strefy wolnego handlu rozszerzone o integracj.ę gospodarczą i unie celne). Okazuje się, że regionalizm handlowy miał największy wpływ na eksport do krajów rozwijających się, natomiast największe znaczenie miały wpływ urnowy o niepełnej liberalizacji handlu. Niewątpliwie większość wniosków z tego badania jest bardzo wartościowym wkładem recenzowanej pracy do badań nad wpływem regionalizmu handlowego na handel międzynarodowy. Przeprowadzenie tych oryginalnych badań empirycznych było możliwe dzięki opracowaniu przez dr Śledziewską własnej bazy danych panelowych pozwalających na analizę przepływów handlowych i innych danych w układzie par krajów dla 249 krajów dla lat , co także oryginalnym i bardzo cennym wkładem Autorki do badań nad regionalizmem handlowym. Innymi słowy, Autorka zestawiła dane dla ponad 30 tys. par krajów dla 15 lat. Baza jest dostępna na stronie internetowej dr Śledziewskiej afiliowanej przy Wydziale Nauk Ekonomicznych UW. Ta oryginalna baza danych posłużyła też Autorce do 4

5 przedstawienia rozwoju regionalizmu handlowego w kategoriach statystyki opisowej ( r. 2 pracy), co także jest wartościowym wkładem Autorki. W sumie wysoko oceniam merytoryczną i metodologiczną stronę analizy zawartej w recenzowanej pracy, która jest pierwszym tak kompleksowym i nowatorskim badaniem regionalizmu handlowego w literaturze polskiej wnosząca także oryginalne i nowatorskie elementy zwłaszcza w badaniach empirycznych Do zalet pracy zaliczam ponadto: do literatury międzynarodowej. ~ bardzo dobrą analizę przeglądową teorii efektów regionalizmu handlowego oraz teorii ekonomii politycznej preferencyjnej polityki handlowej świadczącą o dużej erudycji Autorki; ~ dużą staranność w uzasadnieniu wszystkichtez i wniosków wysuwanych przez Autorkę. Dzięki temu, przeprowadzana analiza jest bardzo logiczna i ma solidne wsparcie w materiale dokumentacyjnym oraz wywodach teoretycznych; ~ wszystkie rozważania dr Śledziewskiej są przedstawione bardzo jasno zrozumiale. Strona metodologiczna pracy jest także na wysokim poziomie. Zgadzając SIę z większością rozważań i analiz empirycznych Autorki chciałbym jednak zwró.cić uwagę na pewne kwestie szczegółowe, które budzą moje wątpliwości. 1. W pracy Autorka dość nieprecyzyjnie używa pojęcia integracji gospodarczej, co w pracy na ten właśnie temat jest dość rażące. Z jednej strony Autorka zdaje się stosować określenie integracji tak jak w większości prac poświęconych temu zagadnieniu rozumiejąc, że: "Integracja gospodarcza podobnie jak regionalizm występuje wtedy, kiedy grupa państw w sposób jawny bardziej pogłębia i intensyfikuje współprace gospodarczą między sobą niż z pozostałymi państwami." (s.20). I dalej bardzo wyraźnie definiuje: "Regionalizm handlowy jest procesem integracji gospodarczej, ale ograniczonej jedynie do integracji rynków, czyli integracji negatywnej." (s. 21). Nawiasem mówiąc, Autorka posługuje się stosowanym w literaturze określeniem "integracja negatywna", co nie jest określeniem normatywnym tylko swego rodzaju żargonem ekonomicznym i wbrew nazwie oznacza samą kwintesencję integracji międzynarodowej, czyli integrację rynkową. Zgodnie z klasyfikacja Balassy (The Theory oj Economic Integration, Irwin, Homewood ) strefa wolnego handlu jest pierwszą, aczkolwiek, 5

6 stosunkowo naj luźniej szą formą międzynarodowej integracji gospodarczej. Autorka wydaje się przyjmować tę klasyfikację, czyli zaliczać umowy o powoływaniu stref wolnego handlu do procesów integracji. Tymczasem w dalszych rozważaniach dr Śledziewska przeciwstawia te umowy integracji gospodarczej pisząc, że umowy poza tworzeniem stref wolnego handlu obejmują również integrację gospodarczą (np. s. 64, 76, 78, 90 i wiele innych ), z czego wynika, że te pierwsze nie są umowami o integracji gospodarczej. Te przeciwstawienie stosuje konsekwentnie w całej książce. Trudno więc to traktować jako przejęzyczenie ale jest to istotna nieścisłość terminologiczna, która nie powinna występować w pracy poświęconej integracj i gospodarczej. 2. Druga drobna wątpliwość dotyczy periodyzacji. Autorka wyróżnia trzy fale regionalizmu handlowego: pierwsza obejmująca lata , druga lata i trzecia Kryteria tej periodyzacji nie są dla mnie przekonujące. I tak: kryteria wyróżnienia pierwszej fali nie zostały w ogóle omówione. Drugą falę według Autorki ma wyróżniać szereg. cech, takich jak globalna konkurencja, upadek systemu socjalistycznego, włączenie się USA do umów regionalnych, intensyfikacja procesów integracyjnych w EWG, zawieranie umów o częściowej liberalizacji handlu (wszystkie te cechy wymienione na s. 55), powstanie nowych ugrupowań poza Europą oraz w~rost zaangażowa?ia państw rozwijających się (s.63). Z kolei, trzeci okres ma wyróżniać to, że "umowy zaczynają regulować nowe kwestie, takie jak liberalizacja usług i przepływu kapitału, tworzenie norm jakościowych, norm pracy i ochrony środowiska czy standardów technicznych, ochrony praw własności intelektualnej, a także zasady przyznawania zamówień publicznych." (s. 64). Opisane zjawiska rzeczywiście wystąpiły w poszczególnych okresach ale trudno uznać je za uzasadnienie, czy wręcz kryteria wyróżnienia trzech fal handlowej integracji regionalnej. Np. zjawiska narastania globalnej konkurencji były charakterystyczne dla drugiego ale szczególnie dla trzeciego okresu. Upadek socjalizmu, który ma wyróżniać drugą falę to dopiero lata 90., a więc końcówka wyróżnionego okresu, zaś pełne konsekwencje tego wydarzenia to właściwie dopiero trzeci okres wyróżniony przez Autorkę.. Umowy regionalne poza Europą były zawierane w pierwszym, drugim i trzecim okresie. Intensyfikacja integracji europejskiej także miała miejsce w pierwszym okresie, drugim i w trzecim, a wszystkie te cechy mają być wyróżnikiem konkretnej jednej "fali" regionalizmu handlowego. 6

7 Oczywiście, Autorka ma prawo wyróżniać okresy rozwoju zjawiska integracji regionalnej i przytoczone cechy nieźle opisują cechy tych procesów ale, moim zdaniem, trudno je uznać jako wyróżniki przyjętej periodyzacji. Wprowadzona periodyzacja rozwoju procesów integracji regionalnej była, między innymi, potrzebna Autorce do ograniczenia analizy do ostatniego okresu, czyli "trzeciej fali regionalizmu". Wydaje mi się, że lepiej było.przyjąć jako cezurę badania wyraźny skok w liczbie zawieranych umów czyli początek lat 90, a nie rok Kolejna uwaga dotyczy włączenia do analizy 2009 r., a więc roku, w którym wystąpiło największe załamanie nie tylko produkcji, ale i handlu zagranicznego w krajach rozwiniętych. Traktowanie danych z 2009 L jako "normalnych" może wypaczać obraz statystyczny omawianych w pracy zjawisk. Tym bardziej, że Autorka pomija zupełnie analizę wpływu kryzysu na integracje regionalną (jest ona zawarta w najnowszej książce współautorskiej, która ukazała się w 2013 L, a więc po wydaniu recenzowanej rozprawy).. Jest to tym bardziej widoczne przy wszystkich porównaniach kiedy Autorka porównuje dane z- początku okresu, czyli 1995 L Z danymi ostatniego roku, czyli właśnie 2009 r. i traktuje to jako charakterystykę całego okresu. Uwaga ta dotyczy całeg'o rozdziału 3. Także nie jest jasne na ile włączenie danych tego roku wpłynęło na wyniki analiz empirycznych w rozdziałach 5 i Kolejna uwaga dotyczy niestaranności w redakcji pracy: szereg pozycji literatury omawianej lub cytowanej w tekście nie zostało uwzględnione w spisie bibliografii, co wobec zamieszczania jedynie w nawiasie nazwiska autora i roku wydania, jest dużym niedociągnięciem, ponieważ nie można zidentyfikować konkretnej pozycji, na którą powołuje się Autorka. Jest to szczególnie kłopotliwe w przypadku, gdy Autorka szerzej omawia dana pracę. Dotyczy to np. prac: Grossmana, Helpmana z 1993 r (s. 184 i nast), Ornelasa z 2005 r. (s 191), Baldwina z 1993 r. (s. 192 i nast.), Baldwina i Jaimovicza z 2008 r. (s. 205 i nast.), Artis, Lee z 1997 L (źródło rys. 43, s. 143), Venablesa z 2000 (s. 157), Abramsa z 1980 r., co nie jest jeszcze pełną listą tych uchybień. 5. Drobna nieścisłość występuje także w analizie scenariusza 2 na s. 187, którego ilustracją ma być sytuacja zobrazowana na rys 46 (s.l85). Autorka przyjmuje, że po wprowadzeniu strefy wolnego handlu ceny w kraju H mają spaść do poziomu zaznaczonego na rys. jako pl i, przy założeniu, że towar i jest całkowicie importowany z kraju P. Sytuacja przedstawiona' na rys. 46 nie uzasadnia takiego 7

8 wniosku. Błąd polega na tym, że Autorka przytacza rysunek z pracy Grossmana i Helpmana przywołaną jako źródło rysunku. W oryginale tej pracy na rysunku występuje trzecia krzywa podaży kraju P z niewiadomych względów pominięta na rysunku Autorki, co dopiero uzasadnia wniosek opisany przez dr Śledziewska. Jest to jednak drobne niedopatrzenie, które nie ma znaczenia dla ostatecznych wniosków przedstawionych przez Autorkę. Powyższe uwagi nie zmieniają mojej jednoznacznie pozytywnej opinii o całości pracy. W sumie nie mam żadnych wątpliwości, że recenzowana rozprawa dr Katarzyny Śledziewskiej jest bardzo wartościową monografią naukową wnoszącą istotny wkład do poznania naukowego roli i znaczenia regionalnej integracji handlowej we współczesnej gospodarce światowej i pod każdym względem spełnia wszystkie kryteria, którym powinna odpowiadać praca habilitacyjna. 2. Ocena dorobku naukowego. Również pozostały dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej jest znaczący świadczy o Jej naukowej dojrzałości. Po uzyskaniu stopnia doktora opublikowała poza pracą habilitacyjną 2 monografie naukowe, 1 podręcznik akademicki, który został wydany dwukrotnie (drugie wydanie - zmienione i rozszerzone), 18 artykułów, przy czym we wszystkich tych pracach jest współautorką oraz 30 rozdziałów zamieszczonych w pracach zbiorowych (w 24 jest współautorką). Z opublikowanych artykułów 4 są zamieszczone w czasopismach mających współczynnika wpływu (impact factor) znajdujący się w bazie Journal Citation Reports (lista A Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z lipca 2012 r) z punktacją: 1 artykuł 20 punktów (zamieszczony w Open Economics Review ) i 3 artykuły po 15. punktów (zamieszczone w Ekonomiście). Ponadto 6 innych artykułów jest opublikowanych w czasopismach z listy B Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z punktacją 8 lub 7 punktów. Znam większość tych prac, podobnie jak dwie książki współautorstwa Katarzyny Śledziewskiej i na tej podstawie mogę stwierdzić, że Jej dorobek naukowy jest znaczący i zasługuje na wysoką ocenę merytoryczną. Jest on spójny w ujęciach teoretycznych i empirycznych oraz reprezentuje wysoki poziom metodologiczny. Większość znanych mi prac napisana jest w rzetelnej konwencj,i - na początku merytoryczne przedstawienie problemu, następnie przegląd dorobkuświatowego w tej dziedzinie, a przede wszystkim teoretyczny model (modele) rozwiązania analizowanego problemu, wreszcie, poprawnie przeprowadzone badanie empiryczne z zastosowaniem metod ekonometrycznych. 8

9 Fakt, że w większości opublikowanych prac dr Śledziewska jest współautorką (w spisie podany jest procentowy jej wkład) w niczym nie obniża wartości Jej osiągnięć naukowych: obecnie ogromna większość publikacji w światowej literaturze z zakresu ekonomii międzynarodowej ma dwóch lub więcej autorów. W ocenie dorobku naukowego dr Śledziewskiej należy także docenić Jej dużą aktywność konferencyjną. W ostatnich 12 latach dr Śledziewska prezentowała swoje osiągnięcia w formie referatów na 28 konferencjach międzynarodowych oraz 18 konferencjach krajowych. Ponadto uczestniczyła w 9 projektach badawczych finansowanych przez KBN, przy czym 4 projektami kierowała. W 2004/2005 r. odbyła staż w School of Economics University of Nottinhnam sfinansowany z prestiżowego stypendium Fundacji Niwki polskiej (program Kolumb). W 2007 r. otrzymała prestiżową nagrodę przyznawaną młodym naukowcom przez tygodnik Polityka (program: 'zostańcie z nami"). Biorąc pod uwagę wymienione wyżej osiągnięcia naukowe dr Katarzyny Śledziewskiej, a także fakt, że łączna liczba punktów opublikowanego dorobku naukowego zgodnie z wykazem Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z lipca 2012 r. wynosi ponad 300 punktów, należy niewątpliwie uznać, że jest on w pełni wystarczający dla uzyskania stopnia doktora habilitowanego. Wobec mojej jednoznacznie pozytywnej oceny zarówno rozprawy habilitacyjnej, jak i całości dorobku naukowo - badawczego dr Katarzyny Śledziewskiej stwierdzam, że spełnia ona wszystkie kryteria do nadania stopnia doktora habilitowanego określone w paragrafie 16 ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym z 14 marca 2003 r wraz z późniejszymi zmianami (tekst ujednolicony opublikowany na stronie www. Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego) oraz w rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z l września 2011 r. i wnoszę o nadanie Jej stopnia doktora habilitowanego. 9

10 / Prof. zw. dr hab. Czesław Domański Katedra Metod Statystycznych Instytut Statystyki i Demografii Uniwersytet Łódzki Łódź, r. Recenzja rozprawy habilitacyjnej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna" oraz dorobku naukowego dr Katarzyny Śledziewskiej A. Dr Katarzyna Śledziewska pracę naukową rozpoczęła w 1993 roku w Zespole Ekonomicznym Biura Integracji Europejskiej Urzędu Rady Ministrów (ZE BIEURM). Efektem Jej pracy w ZE BIEURM było opublikowanie opracowania "Zmiany w handlu wynikające z układu europejskiego w odniesieniu do poszczególnych grup towarowych: model badawczy" (w ramach serii "Biała Księga", Polska - Unia Europejska: opracowania i analizy. Gospodarka, 47, Real Press, 1993). W 1994 roku rozpoczęła studia doktoranckie na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. W 1999 roku Rada Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego nadała Jej stopień doktora nauk ekonomicznych w dyscyplinie ekonomia na podstawie rozprawy doktorskiej pt. "Teoria integracji gospodarczej a handel wewnątrz-gałęziowy. Konsekwencje dla wymiany towarowej Polski z UE", przygotowanej pod kierunkiem prof. dr hab. J. 1. Michałka. Od 2000 roku pracuje na stanowisku adiunkta na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w Katedrze Makroekonomii i Handlu Zagranicznego. B. Na dorobek naukowo-badawczy dr Katarzyny Śledziewskiej po uzyskaniu stopnia doktora nauk ekonomicznych składają się: rozprawa habilitacyjna, 4 ksiązki we współautorstwie, 24 rozdziały w wydawnictwach zbiorowych napisanych we współautorstwie, 6 rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych napisanych samodzielnie (w tym 6 języku angielskim), 18 artykułów we współautorstwie (w tym 8 w języku angielskim). Zainteresowania naukowe dr Katarzyny Śledziewskiej koncentrują się wokół czterech głównych obszarów badawczych. Pierwszy obszar badawczy stanowią zagadnienia ZWIązane z pozycją Polski w gospodarce światowej, ze szczególnym uwzględnieniem zmian w polskim handlu. Efekty

11 pracy nad ta problematyką zawarte zostały w książce.polska w handlu światowym", PWE, Warszawa 2009, (współautor Czarny E.) oraz artykułach: "Polski handel z zagranicą w latach ", Bank i Kredyt, 8/2008, (współautor Czarny E.); "Zmiany w światowym handlu w latach ", Bank i Kredyt, 4/2007, s , (współautor Czarny E.); "Związek pomiędzy handlem zagranicznym a poziomem edukacji w Polsce", Ekonomista, 4/2001, (współautorzy: Greszta M., Michałek J. J.). Drugi obszar badań związany jest z mierzeniem efektów handlowej integracji gospodarczej Polski z Unia Europejska zarówno przed integracja, jak i po. Efektem badawczym tego nurtu są artykuły: "Capturing Regional Integration Effects in the Presence of Other Trade Shocks", Open Economies Review, tom 19, nr 1, 2008, s , (współautor Milner C.); oraz "Krańcowy handel wewnątrzgałęziowy Polski z Unia Europejska: analiza procesów dostosowawczych w okresie przedakcesyjnym", Ekonomista, 6/2003, s , (współautor Cieślik A.); "Does European Integration Change New Members' Trade?", Emergo, tom 9, nr 4, 2002, s , (współautor Greszta M.). Trzecim obszarem badawczym dr Katarzyny Śledziewskiej jest kryzys gospodarczy i jego wpływ na funkcjonowanie gospodarki światowej i gospodarek narodowych. W ramach tego obszaru wyniki badań przedstawione są w książce pt. "Międzynarodowa współpraca gospodarcza w warunkach kryzysu", PWE, Warszawa 2012, (współautor Czarny E.) oraz artykuły: "Poziom rozwoju przemysłowego a wpływ kryzysu z 2009 r. na handel międzynarodowy", Roczniki Kolegium Analiz Ekonomicznych, zeszyt 27/2012, s , (współautor Witkowski B.); "Światowy kryzys gospodarczy a handel międzynarodowy", Ekonomista, 4/2012, (współautor Witkowski B.). W prezentowanym dorobku dominuje dorobek Habilitantki we współautorstwie. Czwartym obszarem badań naukowych Habilitantki jest badanie problemów związanych z rozwojem, efektami i motywami regionalizmu handlowego. Najważniejszym efektem tych prac jest rozprawa habilitacyjna pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna". C. Podsumowanie zainteresowań naukowo-badawczych dr Katarzyny Śledziewskiej dotyczące zagadnień związanych z integracją gospodarczą i handlem międzynarodowym zostały przedstawione w rozprawie habilitacyjnej pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna", Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2012.

12 Celem rozprawy według autorki jest teoretyczna i empiryczna analiza przyczyn i skutków wzrostu znaczenia regionalizmu handlowego. W części teoretycznej przedstawia wnioski z krytycznego przeglądu literatury poświęconej handlowym efektom preferencyjnej liberalizacji handlu towarami (teoria unii celnych i stref wolnego handlu) oraz analizę polityki handlowej, w tym zwłaszcza modeli wyjaśniających genezę wyborów dokonywanych przez władze gospodarcze poszczególnych państw. W części empirycznej prezentuje wyniki badań nad rzeczywistym zakresem regionalizmu na świecie, znaczeniem preferencyjnego handlu w światowej wymianie towarowej, wpływem regionalizmu na handel oraz wyznaczeniem determinant decyzji o zawieraniu regionalnych porozumień handlowych. Badanie pozwoliło stwierdzić, jak regionalizm handlowy wpływa bezpośrednio na wymianę towarową, a jak pośrednio na gospodarki narodowe uczestników tego procesu i państw, które w nim nie uczestniczą. W celu przeprowadzenia empirycznego badania charakteru, znaczerna, skutków i determinant trzeciej fali regionalizmu handlowego autorka opracowała bazę danych panelowych, złożoną z bilateralnych obserwacji par 249 państw w latach Zaprojektowanie, przygotowanie i wykorzystanie tej bazy danych należy do najważniejszych fundamentów opracowania i stanowi autorski wkład w międzynarodowe studia nad regionalizmem handlowym. Baza danych pozwoliła Habilitantce na próbę weryfikacji kilku hipotez badawczych. Hipotezy te weryfikowane w pracy Habilitantki odnoszą się do trzech głównych obszarów analizy i odpowiadają one na następujące pytania badawcze: 1. Jakie jest faktyczne znaczenie regionalizmu jako formy regulowania współpracy gospodarczej między państwami w XXI wieku? 2. Jaki jest wpływ trzeciej fali regionalizmu na wymianę towarową państw, które zawarły regionalne porozumienia handlowe oraz ich handlu z państwami trzecimi? 3. Jakie są czynniki determinujące decyzje rządów o zawieraniu preferencyjnych porozumień handlowych? Czy takim czynnikiem jest efekt przesunięcia, co wskazywałoby na występowanie efektu domina? Pierwsza hipoteza postawiona w pracy związana jest z rosnącym znaczernem procesów regionalizmu handlowego we współczesnej gospodarce globalnej. W ramach przeprowadzonych badań wskazuję, że regionalizm handlowy nie tylko ma coraz większy zasięg geograficzny, lecz także dotyczy coraz większego spektrum form współpracy gospodarczej między państwami, często wykraczającego poza sfery bezpośrednio związane z handlem. Częstotliwość tworzenia regionalnych porozumień handlowych czyni je procesem

13 globalnym. Wraz ze wzrostem liczby porozumień rośnie wolumen handlu odbywającego się według zasad preferencyjnych, czyli prowadzonego przez państwa połączone regionalnymi umowami handlowymi. Druga hipoteza dotyczy pozytywnego wpływu regionalizmu na wymianę towarową. W pracy wykazano, że regionalizm pozytywnie oddziałuje zarówno na wymianę handlową państw rozwiniętych, jak i rozwijających się. Równocześnie jednak analizy teoretyczne i empiryczne wskazują na dwoistość natury tego procesu. Z jednej strony regionalizm stanowi formę liberalizacji handlu, który prowadzi do zwiększenia wolumenu wymiany towarowej pomiędzy krajami zawierającymi regionalne porozumienia handlowe, nazwany efektem kreacji handlu. Z drugiej jednak strony teoria i badania empiryczne dotyczące regionalizmu wskazują na towarzyszącą mu dyskryminację. Wynika ona z utrzymania ograniczeń handlu w stosunku do państw trzecich. W efekcie zawierania regionalnych porozumień handlowych państwa partnerskie uzyskują preferencyjne warunki prowadzenia wymiany towarowej, natomiast nie są nimi objęte państwa trzecie. Dlatego też warunki handlu państw członkowskich RTA z państwami trzecimi relatywnie się pogarszaj ą, co prowadzi do względnego, a nawet absolutnego spadku wolumenu wymiany handlowej z nimi. Trzecia hipoteza badawcza obejmuje determinanty decyzji rządów o zawieraniu kolejnych porozumień. Efektem przesunięcia jako głównego czynnika determinującego decyzję jest utworzenie nowego ugrupowarua bądź przystąpieniu do istniejącego ugrupowarua regionalnego. Znaczenie tego efektu jako determinanty potwierdziłoby występowanie tzw. efektu domina. Rozprawa habilitacyjna została ujęta w siedmiu rozdziałach. W rozdziale pierwszym opisany został kontekst rozwoju regionalizmu handlowego i koncepcję multilateralnej liberalizacji handlu w ramach Układu Ogólnego w sprawie Taryf Celnych i Handlu (General Agreement on Tariffs and Trade - GATT). Analiza historii regionalizmu handlowego została przedstawiony w rozdziale drugim. Badanie przeprowadzono zgodnie z podziałem na etapy regionalizmu handlowego stosowanego w literaturze przedmiotu wyróżniając trzy fale regionalizmu. W rozdziale trzecim Habilitantka przedstawiła autorskie badanie empiryczne trzeciej fali regionalizmu, weryfikujące pierwszą hipotezę badawczą. Rozdział rozpoczynam dyskusją nad przyczynami wzrostu liczby regionalnych porozumień handlowych po Rundzie Urugwajskiej GATTIWTO. Rozdział czwarty stanowi przegląd teorii regionalizmu handlowego i analizę jego wpływu na handel. Przedstawione zostały koncepcje oparte na tradycyjnych modelach handlu

14 i ich modyfikacjach. Wykorzystywano w nich modele równowagi cząstkowej i ogólnej oparte na założeniu o doskonałej konkurencji. Modele teoretyczne, które zostały przedstawione w tym rozdziale, pozwalają wyjaśnić znaczerue efektów kreacji i przesunięcia oraz odpowiedzieć na pytanie dotyczące zmian w dobrobycie państw uczestniczących w regionalnych porozumieniach handlowych. Te ujęcia nie wyjaśniają wprawdzie, dlaczego państwa zawierają coraz więcej umów o preferencjach handlowych, ale stanowią dobrą podstawę analizy modeli z zakresu polityki handlowej. Hipotezę drugą, czyli wpływ trzeciej fali regionalizmu na handel, autorka zweryfikowała empirycznie i przedstawiła w rozdziale piątym. W przeprowadzonym badaniu uwzględniła nie tylko ugrupowania (umowy wielostronne), lecz również umowy dwustronne między państwami, umowy między ugrupowaniami (dwustronne, w przypadku których każda ze stron jest wielopodmiotowa) i umowy ugrupowań z pojedynczymi państwami (dwustronne, w przypadku gdy jedna strona jest wielopodmiotowa). Zastosowała również podział na typy umów, czyli umowy o niepełnej liberalizacji, porozumienia o strefach wolnego handlu, unie celne i porozumienia o integracji gospodarczej. Badanie pozwoliło na przyjęcie hipotezy badawczej. W rozdziale piątym autorka wykazała również, że trzecia fala regionalizmu wpłynęła przede wszystkim na eksport towarów do państw rozwijających się. Natomiast największe znaczenie dla wzrostu handlu miały umowy o niepełnej liberalizacji handlu, które zawierane są przez państwa rozwijające się. W ramach przeprowadzonych analiz oszacowała także efekt przesunięcia handlu. Uznała, że najlepszą miarą efektu przesunięcia jest udział importu preferencyjnego w całkowitym imporcie partnera. Badania potwierdziły występowanie efektu przesunięcia. Wykazała także, że strefy wolnego handlu i obejmujące porozumienia o integracji gospodarczej najczęściej przyczyniały się do efektu przesunięcia handlu. W rozdziale szóstym omówiła teorię ekonomii politycznej preferencyjnej polityki handlowej. Przedstawiona w rozdziale czwartym tradycyjna teoria regionalizmu zakłada, że decyzja o zawarciu regionalnego porozumienia handlowego jest egzogeniczna. W celu przeprowadzenia analizy determinant regionalizmu handlowego Habilitantka wprowadziła założenie o endogeniczności decyzji o zawieraniu porozumienia regionalnego. Teoretyczna analiza pokazała, czy kolejne regionalne porozumienia handlowe zawierane są wtedy, gdy rządy spodziewają się wystąpienia efektu kreacji handlu i - będącego jego efektem - wzrostu dobrobytu, czy raczej wówczas, gdy oczekują pojawienia się efektu przesunięcia handlu. Rozdział siódmy obejmuje badanie determinant decyzji o zawarciu regionalnego porozumienia handlowego, co pozwoliło autorce na zweryfikowanie hipotezy trzeciej. Celem

15 badań empirycznych było określenie, na jakiej podstawie są podejmowane decyzje o podpisaniu z kolejnym państwem regionalnego porozumienia handlowego. Rozważania teoretyczne pozwoliły na wprowadzenie zmiennej opisującej obecność efektu przesunięcia jako jednej z determinant, dzięki czemu zweryfikowano występowanie efektu domina. Podsumowując, w monografii Habilitantka wykazała, po pierwsze, wzrost znaczenia regionalizmu handlowego w gospodarce światowej. Trzecia fala regionalizmu, wyraźnie różni się od wcześniejszych fal zarówno zasięgiem geograficznym, jak i intensywnością zaangażowania w proces państw rozwijających się oraz rosnącym znaczeniem porozumień o integracji gospodarczej, czyli umów rozszerzonych o liberalizacje usług. Wykazała pozytywny wpływ regionalizmu na współpracę handlową między państwami. Odrzuciła hipotezę o występowaniu efektu domina jako jedną z głównych przyczyn podejmowania przez państwa decyzji o zawieraniu kolejnych regionalnych porozumień handlowych. D. Dr Katarzyna Śledziewska jest aktywnie zaangażowana w proces dydaktyczny obejmujący następujące przedmioty: Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze, seminaria z Makroekonomii II i Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych, wykłady z Theory of Economic Integration, Wspólnych Polityk UE, Regionalnych Ugrupowań Integracyjnych, Mikro- i Makroekonomii Integracji Europejskiej oraz konwersatoria z takich tematów, jak Analiza Empiryczna Problemów Ekonomii Międzynarodowej. Prowadzi również seminaria dyplomowe i magisterskie z szeroko pojętej ekonomii międzynarodowej. Była promotorem ponad 30 prac magisterskich obronionych na Wydziale Nauk Ekonomicznych uw. Dodatkowo, w latach , pracowała na stanowisku adiunkta w Akademii Leona Koźmińskiego, gdzie wykładała między innymi na studiach podyplomowych MBA z przedmiotu Teoria Integracji Gospodarczej. Współpracowała również ze Szkołą Wyższą im. Romualda Kudlińskiego OLYMPUS oraz Wyższą Szkołą Humanistyczną im. A. Gieysztora w Pułtusku. Działalność Habilitantki związana z popularyzowaniem nauki opierała się głównie na przygotowywaniu publikacji popularnonaukowych i informacyjnych. Wraz z A. Czarczyńską napisała podręcznik akademicki, który został wydany dwukrotnie: - Teoria europejskiej integracji gospodarczej, C. H. Beck, 2006, - Teoria integracji europejskiej, C. H. Beck, 2002.

16 Popularyzując wyniki pracy badawczej Habilitantka uczestniczyła w wielu konferencjach. W latach samodzielne i we współautorstwie prezentowała referaty na18 krajowych oraz 28 konferencjach międzynarodowych. Ponadto uczestniczyła w charakterze referenta w czołowych międzynarodowych konferencjach z handlu zagranicznego, takich jak European Trade Study Group oraz Midwest Economics Theory and International Trade Meetings. Kierowała następującymi projektami badawczymi (będąc równocześnie ich współwykonawcą) : - projekt NBP "Analiza determinant obrotów bieżących państw członkowskich Unii Europejskiej w latach " (termin zakończenia -lipiec 2013), roczne samodzielne projekty KBN (NCN) przyznawane w ramach badań statutowych realizowane na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w latach , projekt KBN nr 2H02C05522 "Przystępowanie do regionalnych ugrupowań integracyjnych państw na niższym poziomie rozwoju gospodarczego" (zakończony w kwietniu 2003), - roczne projekty KBN przyznawane w ramach badań własnych realizowane na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego w latach Była również uczestnikiem szeregu badań zespołowych wraz z pracownikami Szkoły Głównej Handlowej w ramach: projektu KBN nr N "Współpraca gospodarcza Polski z zagranicą w warunkach międzynarodowego kryzysu gospodarczego", kierownik: dr hab. Elżbieta Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej, - projektu w ramach I Konkursu Komitetu Badań Ekonomicznych NBP "Wpływ integracji monetarnej na wymianę towarową w warunkach kryzysu gospodarczego", kierownik: dr hab. Elżbieta Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej, - projektu KBN nr l H02C "Pozycja Polski w globalnym handlu na początku XXI w.", zrealizowany w 2009 roku, kierownik: dr hab. Elżbieta

17 Czarny, instytucja realizująca: Szkoła Główna Handlowa, Kolegium Gospodarki Światowej, - projektu KBN nr 1 H02C Polska w Unii Europejskiej - dynamika i zagrożenia procesu realnej konwergencji", zrealizowany w 2006 roku, kierownik: Jan Jakub Michałek, instytucja realizująca: Uniwersytet Warszawski, KBNu nr 5 H02C "Otwieranie gospodarki polskiej i jej integracja z UE w świetle teorii handlu i finansów międzynarodowych", zrealizowany w 2003 roku, kierownik: Włodzimierz Siwiński, instytucja realizująca: Uniwersytet Warszawski. W ramach rocznego stypendium Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej, w latach pracowała w School ofeconomics, University ofnottinghnam. Współpracowała z prof. C. Milnerem, czego efektem byty publikacje w GEP (The Globalisation and Economic Policy Centre) oraz w Open Economies Review. W ramach współpracy z polskimi i zagranicznymi instytucjami wygłosiła również następujące wykłady i referaty: - "Do es monetary integration effect on EU's trade change during economic crises", wykład w ramach Warszawskich Seminariów Ekonomicznych, SGH, Warszawa, , - "Wpływ integracji monetarnej na handel w warunkach kryzysu gospodarczego", współautorzy: Czarny E., Witkowski B., referat wygłoszony na seminarium w Narodowym Banku Polskim, , - Global and Regional Cooperation, wspotautorzy; Czarny E., Menkes J., referat wygłoszony na seminarium naukowym na Uniwersytecie w Hohenheim, , - Model grawitacji a podział świata, współautorzy: Czarny E., Menkes J., referat wygłoszony na seminarium naukowym Instytutu MSG KGS SGH, W trakcie opracowywania recenzji nasunęły się następujące uwagi: 1. Opis i interpretacja rysunków w rozdziale czwartym budzi pewne niejasności, niektóre są cytowane, ale to nie oznacza, że nie można ich przedstawić lepiej. Mają one charakter ilustracyjny, tym niemniej na str. 148 "Analiza przedstawiona na rysunku 45

18 nie różni się od wcześniej szych modeli... ", to oznacza, że rysunek ten przedstawia pewne porównanie modeli wcześniej opisanych. 2. Estymator Hausmana- Taylora wymaga uzasadnienia jego zastosowania, które autorka prezentuje, ujmując poziom skorelowania części zmiennych objaśniających z efektami indywidualnymi. Warto wskazać na te związki wyznaczając wielkość np. współczynnika korelacji. 3. W tablicach 11, 12 i 17 podane są oszacowarue modelu grawitacji na danych panelowych w różnych przekrojach. Pod tablicami podany jest błąd standardowy i jego istotność (p < 0.01, 0.05, 0.1). Nie podano jaka hipoteza została zweryfikowana i na podstawie jakiego testu przedstawiono wartość funkcji testowych. E. Biorąc pod uwagę zarówno dorobek naukowy prezentowany w rozprawie habilitacyjnej i innych artykułach, dorobek dydaktyczny, popularyzatorski oraz współpracę międzynarodową dr Katarzyny Śledziewskiej wnoszę o dalsze procedowanie w przewodzie habilitacyjnym. Dorobek naukowo-badawczy dr Katarzyny Śledziewskiej stanowi istotny wkład w rozwój ekonomii, dotyczy integracji gospodarczej i handlu międzynarodowego w szczególności analizy i oceny trzeciej fali regionalizmu, który wpływa na współpracę handlową między państwami.

19 Prof. zw. dr hab. Tadeusz Stryjakiewicz Instytut Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytet w Poznaniu im. Adama Mickiewicza Ocena rozprawy habilitacyjnej oraz dorobku naukowo-badawczego, dydaktycznego i organizacyjnego dr Katarzyny Śledziewskiej Dr Katarzyna Śledziewska jest pracownikiem Katedry Mikroekonomii i Teorii Handlu Zagranicznego Wydziału Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego. Jest doktorem nauk ekonomicznych i złożyła wniosek o przeprowadzenie postępowania habilitacyjnego (zgodnie z tzw. nową procedurą) w dziedzinie nauk ekonomicznych, w dyscyplinie ekonomia. Należy w tym miejscu podkreślić, że dokumentacja przewodu habilitacyjnego przygotowana jest bardzo starannie i spełnia wszystkie wymogi formalne wynikające z Ustawy z dnia 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz. U. li 65, poz. 595 ze zm.). Poniższa ocena obejmuje trzy najważniejsze składające się na dorobek Habilitantki, tj.: 1) rozprawę habilitacyjną; 2) pozostały dorobek naukowo-badawczy; 3) dorobek dydaktyczny, popularyzatorski i organizacyjny. elementy Ocena rozprawy habilitacyjnej Jako,,jednotematyczne opracowanie" (w moim przekonaniu, zgodnie z Art. 16 ust. 2 wspomnianej wyżej Ustawy, jest to "dzieło opublikowane w całości") Habilitantka wskazuje monografię pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna", opublikowaną przez Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego w 2012 r. Rozprawa ta obejmuje 235 stron tekstu i 19 stron bibliografii (większość prac w języku angielskim). Składa się ze wstępu, 7 rozdziałów i zakończenia. Rozprawa habilitacyjna jest swego rodzaju podsumowaniem zainteresowań naukowo-badawczych dr Katarzyny 1

20 Śledziewskiej związanych z integracją gospodarczą i handlem międzynarodowym, a w szczególności z nasilającym się współcześnie procesem regionalizmu handlowego (tzw. trzecią falą regionalizmu). Już na wstępie niniejszej recenzji należy stwierdzić, że jest to przedsięwzięcie bardzo potrzebne i udane. Wprawdzie w literaturze pojawia się coraz więcej publikacji na temat regionalizmu handlowego (włączając w to Raport Światowej Organizacji Handlu - WTO z 2011 r.), jednak mają one najczęściej charakter wycinkowy lub dotyczą przede wszystkim obszaru Unii Europejskiej. Z tego względu znajdujące się na s. 13 stwierdzenie, że "to opracowanie jest jedną z nielicznych w literaturze światowej i pierwszą w literaturze polskiej kompleksową analizą (podkreślenie moje) regionalizmu handlowego, popartą badaniami empirycznymi" jest w pełni uzasadnione. Najważniejszymi zaletami recenzowanej rozprawy są: 1) poprawna struktura, umiejętnie łącząca teoretyczny i empiryczny obszar badań; 2) dobre "osadzenie" w literaturze przedmiotu i światowym dorobku naukowym; 3) opracowanie unikatowej bazy danych, obejmujących bilateralne obserwacje 249 państw w latach ; 4) przejrzyste sformułowanie i poprawna weryfikacja hipotez badawczych; 5) wartościowe wyniki, wnoszące istotny wkład do dorobku nauk ekonomicznych, a w szczególności wzbogacające naszą wiedzę zarówno w zakresie teorii handlu zagranicznego, jak i znaczenia współczesnych procesów regionalizmu handlowego w gospodarce światowej. Do najważniejszych osiągnięć badawczych Habilitantki zaliczam: a) wykazanie - starannie udokumentowanego - wzrostu skali regionalizmu handlowego w dwóch wymiarach: jego zasięgu geograficznego oraz zakresu różnorodności form współpracy między państwami; b) wykazanie specyfiki obecnej trzeciej fazy regionalizmu, wyrażającej się m. in. w rosnącym zaangażowaniu w ten proces państw rozwijających SIę, w dominacji porozumień dwustronnych nad wielostronnymi, a także w uzupełnianiu preferencyjnej liberalizacji handlu towarami liberalizacją handlu usługami; c) wykazanie pozytywnego wpływu regionalizmu na wymianę handlową między państwami (zawarcie umowy między państwami zwiększa ich wzajemny handel średnio o 14,5%), a także określenie wpływu różnych typów umów na tę wymianę; 2

21 d) jednoznaczne odrzucenie hipotezy o wpływie efektu domina na podejmowane przez państwa decyzje o zawieraniu regionalnych porozumień handlowych, a wykazanie istotnego wpływu ceł na te decyzje. Z metodologicznego punktu widzenia na szczególną uwagę i pozytywną ocenę zasługuje zastosowanie modeli grawitacji w procedurze empirycznego badania wpływu regionalizmu na wymianę handlową (rozdział 5.3), choć jako geografowi ekonomicznemu brakuje mi w tej części pracy odniesień do dorobku geografii ekonomicznej (zarówno z lat 50. XX wieku, jak i tzw. nowej geografii ekonomicznej) oraz regional science. Również rozdział 7, w którym Autorka stosuje model regresji binarnej w celu zbadania efektu domina jako determinanty regionalizmu handlowego, świadczy ojej dobrej znajomości metod ekonometrycznych i zaawansowanym warsztacie badawczym. Należy podkreślić, że Habilitantka zdaje sobie w pełni sprawę z ograniczeń prowadzonej analizy, związanych przede wszystkim z wpływem pozahandlowych czynników na rozwój regionalizmu (takich jak np. dążenie do uzyskania dostępu do rynku w celu tworzenia sieci produkcyjnych lub ochrona inwestycji). W tym kontekście zawężenie badań do tradycyjnej wymiany handlowej należy uznać za przejaw jej dojrzałości naukowej. Podsumowując: praca pt. "Regionalizm handlowy w XXI wieku. Przesłanki teoretyczne i analiza empiryczna" stanowi znaczny wkład autora w rozwój nauk ekonomicznych i spełnia kryteria określone przez Ustawę. Ocena dorobku naukowo-badawczego Pozostały dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej po uzyskaniu stopnia doktora (tj. po 2000 r.) obejmuje: 4 książki współautorskie (z 50-procentowym udziałem), 6 rozdziałów w wydawnictwach zbiorowych napisanych samodzielnie (wszystkie w języku angielskim), 24 rozdziały współautorskie w wydawnictwach zbiorowych (z udziałem Habilitantki od 30 do 50%), 18 współautorskich artykułów (udział od 25 do 50%), w tym 8 w języku angielskim. Przeważająca część tych publikacji ukazała się w renomowanych wydawnictwach: 2 książki wydane przez Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne; rozdziały w wydawnictwach zbiorowych opublikowane niemal we wszystkich najważniejszych uczelniach ekonomicznych w Polsce oraz 3 pozycje w Państwowym Wydawnictwie Naukowym; artykuły m. in. w takich czasopismach jak: Ekonomista, Bank i Kredyt, Open Economies Review, GEP (The Globalisation and Economic Policy Centre) Working Papers. 3

22 14 publikacji ukazało się w języku angielskim, 1 w języku niemieckim; 6 publikacji wydano za granicą. Łączna liczba punktów za dorobek naukowy, obliczana według Rozporządzenia Ministra auki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r., wynosi 336 i rozłożona jest proporcjonalnie (po ok. 1/3) między wszystkie trzy grupy publikacji (tj. książki, rozdziały w publikacjach zbiorowych i artykuły). Można zatem uznać, że w kategoriach ilościowych jest to dorobek wystarczający do ubiegania się o stopnień naukowy doktora habilitowanego nauk ekonomicznych. Działalność naukowo-badawcza dr Katarzyny Śledziewskiej obejmuje 4 główne obszary problemowe: 1) pozycja Polski w handlu światowym i jej zmiany; 2) konsekwencje integracji gospodarczej Polski z Unią Europejską (w tym zmiany w geograficznej strukturze handlu, skutki udziału w strefie euro); 3) wpływ światowego kryzysu gospodarczego na współpracę międzynarodową i handel zagraniczny; 4) skala, motywy i efekty regionalizmu handlowego. Taki profil badawczy, wyraźnie określony, mieści się w całości w obszarze nauk ekonomicznych. Do szczególnych osiągnięć naukowo-badawczych należy zaliczyć opublikowanie (wraz z Elżbietą Czarny) w Państwowym Wydawnictwie Ekonomicznym dwóch książek.polska w handlu światowym" (w 2009 r.) oraz "Międzynarodowa współpraca gospodarcza w warunkach kryzysu. Wnioski dla Polski" (w 2012 r.). Książki te były efektem grantów KBNowskich. Rezultaty tych badań mają nie tylko duże znaczenie poznawcze, ale również aplikacyjne. Wśród publikacji anglojęzycznych wyróżniają się te, które prezentują możliwości zastosowania modelu grawitacji w badaniach z zakresu handlu zagranicznego, modyfikując i twórczo rozwijając znane z literatury podejścia Helpmana (1987) i Debaere (2005). Ważnym wynikiem tych badań jest stwierdzenie nieodpowiedniości przenoszenia formuły Helpmana odnoszącej się do wysoko rozwiniętych krajów OECD na kraje słabiej rozwinięte i zaproponowanie własnej koncepcji badawczej. Dorobek naukowy dr Katarzyny Śledziewskiej prezentowany był w latach na 46 konferencjach naukowych, w tym 18 krajowych i 28 międzynarodowych, włączając w to konferencje European Trade Study Group, Midwest Economic Theory and International 4