Ibinacja nr 29 Strona 1

Transkrypt

1 Anna Malanowska O Debiutach Wśród studentów często można spotkać się z opinią, iż przygotowywanie rozpraw licencjackich i magisterskich jest pracą wykonywaną dla samej pracy. Prezentowane w takiej formie wyniki prowadzonych przez studentów badań, archiwizowane w uczelnianych repozytoriach, nie były dotychczas dostępne dla szerokiej publiczności. Próbę zmiany tej sytuacji podjęli pracownicy Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Jagiellońskiego wraz z Biblioteką Jagiellońską. W tym celu w 2013 roku zainicjowano wydawanie rocznika Debiuty Bibliologiczno - Informatologiczne pod redakcją prof. dr hab. Andrzeja Linerta oraz prof. dr hab. Zdzisława Pietrzyka. Jak można przeczytać we wstępie od redakcji, Debiuty Bibliologiczno- Informatologiczne stanowią próbę utrwalenia dorobku naukowego absolwentów Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa. Czasopismo ma przede wszystkim wymiar poznawczo-popularyzatorski, stanowiąc równocześnie czynnik, który powinien mobilizować studentów do podejmowania samodzielnych badań naukowych. Z pewnością możliwość publikacji wyników pod własnym nazwiskiem w recenzowanym czasopiśmie, za które odpowiedzialne są dwie renomowane instytucje zachęca do podejmowania naukowego trudu. Pierwszy tom Debiutów Bibliologiczno - Informatologicznych, który ukazał się z końcem 2013 roku, obejmuje publikacje o charakterze bibliologicznym, które zostały przygotowane w trakcie seminariów magisterskich odbywających się Okładka pierwszego rocznika Debiutów Bibliologiczno-Informatologicznych (źródło) w latach pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja Linerta. Poniżej znajduje się spis wszystkich opublikowanych artykułów. W kolejnych tomach planowana jest również prezentacja tekstów prac magisterskich, w których podejmowane będą zagadnienia informatologiczne. Spis prac opublikowanych w pierwszym tomie Debiutów Bibliologiczno- Informatologicznych : Bosak, Krzysztof: Orawiana w polskim ruchu wydawniczym w latach Jamro, Bernadetta: Literatura piękna w księgozbiorach duchowieństwa Myślenic Kięczkowska, Beata: Formalne i praktyczne czynniki determinujące pracę antykwariatu książkowego Rara Avis w Krakowie Łajka, Dorota: Plakaty i afisze teatru im. Stanisława Ignacego Witkiewicza w Zakopanem Ibinacja nr 29 Strona 1

2 Materowska, Dorota: Zdzisław Konstanty Jagodziński ( ) bibliotekarz i bibliograf Mazgaj, Joanna: Świat wadowickiej książki na tle historii miasta do 1939 roku Pilawa, Agata: Widokówki przemyskie wydane przez nakładców lokalnych przed 1905 rokiem ze zbiorów Przemyskiej Biblioteki Publicznej Tokarz, Katarzyna: Zajęcia, warsztaty i spotkania organizowane w Bibliotece Suskiej im. dra Michała Żmigrodzkiego w latach Beata Pflanz, Kodeks (2006; źródło) Agnieszka Szymik Książka artystyczna spór o definicję Książka artystyczna to dość umowny termin oznaczający różnorodne eksperymenty z przestrzenią zapisu tekstu lub tekstu połączonego z obrazem. Tradycja powstawania tego rodzaju książek jest mocno zakorzeniona w awangardzie z początku XX wieku. Aktywność jej różnorodnych nurtów doprowadziła, poprzez odkrywanie nowych form wypowiedzi, do sytuacji, w której mogła się pojawić samoistna praca artystyczna, książka rozumiana jako dzieło sztuki. Awangarda zainicjowała powstanie przestrzeni, gdzie literatura i plastyka posiadały równe prawa, ponieważ kontynuowano w trakcie jej komponowania praktykę współpracy literatów z plastykami. Obowiązywała wręcz ścisła kooperacja pomiędzy poetą a grafikiem-malarzem. Pojmowanie tekstu poetyckiego jako zjawiska również wizualnego, stanowiło ważny aspekt twórczości wielu awangardowych artystów. Futuryści, dadaiści, konstruktywiści wypracowali w tych aliansach nową oryginalną estetykę. Zaproponowali nowe obszary ekspertmentów i wynalazków formalnych. Chodziło mianowicie o rolę tekstu w awangardowej strategii, o nową formę jego rozpowszechniania, która tworzyła ramy dla celów, jakie stawiała sobie awangarda. To, co było znamienne dla powyższych środków artystycznej ekspresji to fakt, że jednocześnie książki artystyczne zawierały w sobie refleksję na temat ich stosunku do tradycyjnej książki. Postrzeganie książki jako przedmiotu fizycznego obiektu, który mógłby aspirować do miana działa sztuki, obudził w artystach świadomość, że dzieła literackie to również przedmioty, a kwestia ich budowy i wyglądu nie jest bez znaczenia dla Ibinacja nr 29 Strona 2

3 przekazywanych treści. W książce artystycznej chodzi zatem o świadome wykorzystanie materialności litery, słowa, zdania i przestrzeni książki, o umiejętne użycie innych elementów graficznych lub rezygnację z nich, o ukazanie integralności obrazu, który nie tylko ilustruje, co wręcz komentuje i uzupełnia tekst. Wszystkie te przemiany zachodzące wówczas w pojmowaniu sztuki i poezji ukształtowały nowe podejście do książki jako nośnika słów i obrazów. Równocześnie narodził się problem ze zdefiniowaniem tego zjawiska. Dick Higgins zaproponował bardzo pojemne określenie książki artystycznej jako książki zrobionej dla niej samej, nie zaś dla informacji, którą zawiera. Polski krytyk literacki i plastyczny, Tadeusz Nyczek wypowiedział się w podobnym tonie, twierdząc, że książka artystyczna jest tworzona po to, by być, a nie przekazywać, by sobą zastanawiać, a może nawet zachwycać wykluczył niemal całkowicie funkcjonalną wartość książki jako nośnika tekstu literackiego. Zdaje się więc, że podstawową cechą książki artystycznej jest jej niepowtarzalność z wyboru, nie zaś z konieczności jak w przypadku książki tradycyjnej. Nadanie książce odpowiedniego kształtu graficznego, zapanowanie nad jej całością tak, by stworzyć nową jakość, już nie tylko literacką, ale i plastyczną, zdaje się być najistotniejszym zadaniem stawianym wobec książki artystycznej. Fizyczny przedmiot przestaje być zwykłym nośnikiem tekstu, książka nie zawiera już li tylko utworu literackiego, a tekst i przestrzeń książki stanowią nierozerwalną całość. Powyższe ustalenia są nieprącyzyjne i niewystarczające. Książki artystyczne są wciąż zjawiskiem niezbadanym, wymagającym konkretyzacji. Beata Pflanz, Pangram III zwój (2008; źródło) Jest to nowa forma artystyczna, która stanowi syntezę kilku sztuk. Trudno jest jednoznacznie określić miejsce i dziedzinę sztuki do której należy. Zdaje się, że w tej sytuacji właściwe jest przyjęcie tezy, stawianej przez Piotra Hordyńskiego, zdaniem którego książki artystyczne znajdują się na granicy przecięciu, przenikaniu się różnych gałęzi sztuki. Z takiego założenia wynika następująca definicja książki artystycznej: jest to taka forma książki, która nawiązuje do książki tradycyjnej, a więc kodeksu będącego piśmie-niczym zapisem myśli ludzkiej, ale nie mieszcząca się w jej ramach i będąca jakościowo od niej różna. Najistotniejsze są więc relacje forma-słowo, od których zależy stopień modyfikacji struktury książki. Podążając dalej tropem tej myśli, można wprowadzić podział książek artystycznych na te o formie abstrakcyjnej, przełamującej konwencje Ibinacja nr 29 Strona 3

4 i poszukującej nowej formy wyrazu, polegającej w dużej mierze na redukcji treści i destrukcji tradycyjnej formy książki na rzecz form plastycznych; oraz te, które pozostają pierwotne w stosunku do formy książkowej, poddają się presji tradycji, nie umniejszając znaczenia tekstu i stanowiąc swoistą syntezę literatury i sztuki. Istnieje wiele definicji książki artystycznej, a próby znalezienia takiej, która zawarłaby wszystkie ważniejsze aspekty jej postaci i funkcji nie dają zadowalających rezultatów. Fakt, że książka jest trwałym elementem kultury i spełnia wielorakie funkcje, występujące we wszystkich obszarach działalności człowieka, powoduje trudności w sformułowaniu takiej definicji, która zadowoliłaby wszystkich. Dlatego książka artystyczna wciąż pozostaje tzw. pojęciem otwartym, niedającym się do końca zdefiniować. Ważne jest jednak to, by nie bać się podejmować prób, które definiowałyby jej aspekty i skłaniały do podejmowania nowych dyskusji o jej naturze. Ewa Górnisiewicz Historia myśli Bolesława Matuszewskiego Rok Publiczność zgromadzona 28 grudnia w paryskiej Grand Café jest świadkiem pierwszego pokazu możliwości kinematografu braci Lumière. Robotnicy wychodzą z fabryki i robią to tak płynnie i z wdziękiem, jak nigdy wcześniej bez wymuszonych przystanków, potknięć, czy niespodziewanej teleportacji. Chwilę później na stację wjeżdża pociąg i kieruje się prosto na widza. To nie może dobrze się skończyć. Bierny dotąd świadek magii kina budzi się z transu. Pozostaje mu tylko ucieczka. Bolesław Matuszewski (źródło) Mogłoby się wydawać, że odkrycie czegoś tak niebywałego, jak kino, od razu naznaczy jego twórców jako kreatorów nowej sztuki. Tak się jednak nie stało. Kinematograf, jak wiele Ibinacja nr 29 Strona 4

5 innych wynalazków, musiał ruszyć w drogę i pokazać swą unikatowość szerokiej publiczności stąd często wspomina się w literaturze o jarmarcznym okresie kina. To właśnie na targach i jarmarkach budowała się jego reputacja i swoiste być, albo nie być. Walka o przetrwanie była więc poniekąd walką o sztukę. Refleksja nad oddziaływaniem poruszonych obrazów towarzyszyła im od samego początku. Tym, który jako pierwszy dostrzegł dalekosiężny potencjał kinematografu był Bolesław Matuszewski. Jego przemyślenia, zgromadzone w dwóch broszurach, wydanych w 1898 roku w Paryżu, traktowane są dziś jako najwcześniejsze próby skonstruowania teorii kina. Sam autor pozostaje jednak postacią dość enigmatyczną. Wiadomo, że urodził się w 1856 roku w Pińczowie; zmarł około 1943 roku. Pracował głównie w Paryżu, gdzie przez wiele lat zajmował się fotografią między innymi w ugrupowaniu Lux oraz Stowarzyszeniu Muzeum Francuskiej Fotografii Dokumentacyjnej. Posiadał również swoje własne atelier fotograficzne w Paryżu, przy ulicy Boissy-d'Anglas oraz w Warszawie, na ulicy Marszałkowskiej. Wykonywana przez niego praca, miała krzewić jej dokumentacyjne walory. Takim swoistym świadectwem historii miało być również kino. Matuszewski odkrył je najprawdopodobniej w 1896 roku w Petersburgu, przebywając na dworze cara Mikołaja II. Ucząc się obsługi kinematografu i podróżując z kamerą po świecie, wszedł do grona pionierów filmu. W literaturze filmoznawczej sugeruje się, jakoby Polak miał być jednym z operatorów braci Lumière. Niestety nie ma na to odpowiednio udokumentowanych dowodów. Swoje rewolucyjne tezy Matuszewski opublikował już w trzy lata po słynnym pokazie w Grand Café, w pracach Nowe źródło historii oraz Ożywiona fotografia, czym jest, czym być powinna. Tym, co decydowało o świeżości jego rozmyślań, było zdefiniowanie potrzeby stworzenia skarbnicy filmowej miejsca, w którym owoce pozornie technicznego wynalazku, miały być, odpowiednio przechowywaną, cząstką historii. To co przeszłe miało być zarazem z łatwością wielokrotnie wskrzeszane. Nie bez powodu opisuje się pierwsze dokonania filmowe właśnie jako ożywioną fotografię. Bolesław Matuszewski traktował taśmę celuloidową jako coś znacznie trwalszego niż ludzka pamięć. Film w jego rozumieniu był świadectwem czasów, którym towarzyszył. Swoje postulaty o użyteczności kina popierał licznymi przykładami. Film w jego odczuciu miał bowiem służyć rozmaitym dziedzinom nauki, sztuki i życia codziennego. Te, które osobiście realizował (a były to zapisy wydarzeń politycznych, zabiegów medycznych czy etnograficznych eskapad) uwiarygodniały jego teoretyczne wywody. Podkreślając dokumentalną wartość filmów, Matuszewski pragnął przezwyciężyć Ibinacja nr 29 Strona 5

6 lekceważący stosunek do wynalazku braci Lumière. Słowa jego odbijały się szerokim echem, nie tyle we Francji, ale i w całej Europie. A jednak pomysł stanął na dłuższy czas w miejscu. Rewolucyjna idea założenia archiwum filmowego okazała się mieć podobną siłę rażenia, co wspomniany na początku pociąg większość świadków po prostu uciekła. Film musiał zaczekać na kolejną rewolucję wprowadzenie dźwięku w 1927 roku. Miał zatem znowu zawalczyć o swój własny głos. Narodowego w Warszawie, które zostały udostępnione w Cyfrowym Muzeum Narodowym w Warszawie pod adresem: Obecnie liczba zdigitalizowanych zasobów wynosi jednostek spośród 830 tysięcy dzieł sztuki polskiej i światowej od antyku do współczesności. Przechowywane są Magdalena Rerak Zbiory Cyfrowego Muzeum Narodowego w Warszawie Wraz z rozwojem społeczeństwa informacyjnego w Polsce w każdej dziedzinie życia zaczęły dominować technologie. Podobny pogląd wyraża Janusz Braun, autor artykułu Digitalizacja, czyli cyfrowanie, który zauważa, że pojęcie społeczeństwa informacyjnego częściej kojarzone było dotychczas z takimi czynnościami jak załatwianie spraw przez Internet w urzędach czy uczestnictwo w wyborach niż z digitalizacją zasobów kultury. Dzięki wykorzystaniu zdobyczy technologicznych zbiory w polskich instytucjach kultury stały się od pewnego czasu dostępne dla każdego użytkowania Internetu. Stało się tak również w przypadku zbiorów Muzeum Wybór pomiędzy bogactwem a młodością Jana Steena (źródło) w Muzeum Narodowym oraz w czterech jego oddziałach: Muzeum Plakatu w Wilanowie, Muzeum Rzeźby im. Xawerego Dunikowskiego w Królikarni, Muzeum Wnętrz w Otwocku Wielkim oraz Muzeum w Nieborowie i Arkadii. Jeżeli chodzi o rodzaje zbiorów zgromadzonych i udostępnionych w Cyfrowym Muzeum lista obejmuje m. in. takie artefakty jak: adres hołdowniczy, afisz, akwarela, amfora, amulet, biżuteria, broń. Lista jest o tyle Ibinacja nr 29 Strona 6

7 przydatna, że ułatwia wyszukiwanie interesujących użytkownika zbiorów. Dotyczy to zwłaszcza osób znających się na sztuce i poszukujących konkretnego obiektu. Zasoby CMNW można także wyszukiwać posługując się alfabetycznym indeksem artystów. Indeks poza nazwiskami osób zawiera nazwy instytucji, które przyczyniły się do powstania danego dzieła. Najłatwiejszym jednak sposobem zapoznania się z bogatymi zbiorami dzieł sztuki Cyfrowego Muzeum Narodowego jest przeglądanie ich według kolekcji. Spośród 27 kolekcji warto wyróżnić Kolekcję Sztuki Antycznej, Zbiory Sztuki Orientalnej, Gabinet Monet i Medali czy Gabinet Grafiki i Rysunków Współczesnych. Dodatkowe ułatwienie stanowi zakładka Pokazy tematyczne, gdzie zbiory zostały uporządkowane i posegregowane przez pracowników Muzeum. Warto zapoznać się z charakterystykami kolekcji, cyklów, a także monograficznymi pracami na temat twórczości wybranych artystów. Aby jednak przekonać się o funkcjonalności i możliwościach serwisu najlepiej zatrzymać się na konkretnym źródle i jego opisie. Przykładowo wybierając obraz Wybór pomiędzy młodością i bogactwem Jana Havickszoona Steena, holenderskiego malarza z XVII wieku można otrzymać takie informacje jak: typ obiektu, tytuł obrazu, datowanie, technika wykonania, materiał oraz wymiar zabytku. Poza tym dowiadujemy się, że obiekt oznaczony odpowiednim numerem inwentarza jest przechowywany w dziale Zbiorów Obcej Sztuki Nowożytnej w Muzeum Narodowym w Warszawie. Szczególnie interesujące wydają się jednak uwagi odnoszące się do sygnatur i napisów zamieszczonych przez malarza. Są to sygnatura na nodze stołu J.Steen, a także cytat na żyrandolu. Przydatna okazuje się opcja powiększenia obrazu poprzez nakierowanie kursora na dowolny fragment dzieła. Bez wątpienia Cyfrowe Muzeum Narodowe w Warszawie jest ciekawym i przydatnym miejscem w przestrzeni wirtualnej dla miłośników sztuki i nie tylko. Nowsza wersja Cyfrowego Muzeum Narodowego w Warszawie została uproszczona i dostosowana do potrzeb każdego użytkownika. Zarówno budowa strony, liczba, rodzaj oraz tematyka zbiorów zachęcają do ponownego odwiedzenia portalu CMNWW. Z drugiej strony nasuwa się refleksja, że zbiory udostępnione w cyfrowym muzeum nie zastąpią bezpośredniego kontaktu z dziełem sztuki. Cyfrowe zbiory ułatwiają dostęp do zasobów. Są pomocne zwłaszcza dla badaczy, naukowców. Powinno się jednak pamiętać, że stanowią jedynie uzupełnienie lekcji, którą każdy powinien przeprowadzić na własny rachunek. Ibinacja nr 29 Strona 7

8 Natalia Wrona Dubravka Ugrešić wyklęta, podziwiana, czytana Dubravka Ugrešić jest niewątpliwie najpopularniejszą w Polsce pisarką południowosłowiańską. Jest częstym gościem festiwali literackich i kulturalnych oraz spotkań autorskich. Jej twórczość od wielu lat cieszy się nieprzerwanym zainteresowaniem czytelników zarówno ze względu na doskonały warsztat pisarski, jak i różnorodność podejmowanych tematów. Dubravka Ugrešić urodziła się 27 marca 1949 roku w Kutinie, obecne znajdującym się na terytorium Chorwacji. Studiowała komparatystykę oraz literaturę rosyjską na uniwersytecie w Zagrzebiu. Zadebiutowała w 1971 roku książką dla dzieci Mali plamen, a w roku 1976 wydano jej pierwszą powieść Filip i Srecica. Sławę przyniosła je książka Forsowanie powieści-rzeki otrzymała za nią nagrodę NIN-u, najważniejszą nagrodę krytyki jugosłowiańskiej za rok W 1991, kiedy rozpoczęła się wojna w Jugosławii, Dubravka Ugrešić zajęła stanowisko antynacjonalistyczne i konsekwentni opowiadała się przeciwko wojnie. Publikacja pierwszego antywojennego eseju Czyste chorwackie powietrze w niemieckiej gazecie wywołała atak w rodzimej prasie już następnego dnia pisarka stała się zdrajczynią, wrogiem ludzi, podejrzaną figurą, kimś o podejrzanym pochodzeniu. Później odwrócili się od niej koledzy z pracy, sąsiedzi, a nawet przyjaciele. Dubravka Ugrešić (źródło) Wobec prześladowań i poczucia realnego zagrożenia w 1993 roku zdecydowała się wyjechać do Holandii i poprosiła o azyl polityczny. O tym co ją spotkało pisała w następujący sposób: Porzucone środowisko rzadko wybacza odejście. Fakt, że zanim odszedł, tamci publicznie spalili pisarza na stosie, że splunęli mu w twarz, jawnie go napadli, uniemożliwili normalne życie, grozili mu, telefonowali, wypędzając go z kraju [ ] ten fakt nie gra żadnej roli. Bo wyjazd pisarza jest tylko dowodem, że mieli rację. Obecnie mieszka w Amsterdamie i pracuje jako freelance writer, czasami prowadzi wykłady na europejskich i ameryk-ańskich uniwersytetach, a także pisze dla europejskich gazet i czasopism literackich takich jak: Context, The Ibinacja nr 29 Strona 8

9 Hedgehog Review, Die Zeit. Pisarka jest laureatką wielu nagród. Za Kulturę kłamstwa i Muzeum bezwarunkowej kapitulacji w 1996 roku otrzymała nagrodę Charles a Veillona (The Charles Veillon European Essay Prize). Jej twórczość prozatorską wyróżniono w 2000 roku prestiżową nagrodą Henryka Manna (The Heinrich Mann Prize). Pośród wielu innych nominacji i nagród otrzymała także nominację do nagrody The Man Booker International Prize w 2005 roku oraz nagrodę Italian Premio Feronia Citta di Fiano w 2004 roku. Jej książka Ministerstwo Bólu w 2007 roku znalazła się wśród 7 nominowanych do Nagrody Literackiej Europy Środkowej "Angelus". Polskim czytelnikom znane są ponad to takie książki jak: Forsowanie powieści rzeki, Amerykański fikcjonarz, Stefcia Ćwiek w szponach życia, Czytanie zabronione (Świat Literacki, 2004), Ministerstwo bólu, Nikogo nie ma w domu, Domowe duchy, Życie jest bajką: mit o Babie Jadze. Dubravka Ugrešić zyskała szerokie uznanie krytyki i publiczności jako eseistka i felietonistka, autorka prozy, która zwięźle, przenikliwie i ironicznie ukazuje problemy współczesności. W recepcji jej twórczości podkreśla się, że ma znakomity, erudycyjny styl, nie boi się łamać społecznych tabu, mieszać gorzkiej krytyki z nostalgiczną refleksją, zabawnymi anegdotami i ciętymi puentami. W swojej twórczości pisarka porusza doświadczenia emigracji i obcości, analizuje i omawia temat jugonostalgii, a także przygląda się współczesnej kulturze masowej. Jej powieści ujmują wybornym poczuciem humoru, trafnymi i złośliwymi komentarzami obnażającymi kicz i głupotę współczesności. Anna Malanowska Biblioteki publiczne wobec potrzeby aktywizacji społeczności lokalnych Zmiany cywilizacyjne zachodzące w XXI wieku, wymusiły również przemiany we współczesnym bibliotekarstwie. Transformacje te wpłynęły najbardziej na dotychczasową rolę bibliotek, która polegała głównie na gromadzeniu, opracowywaniu i udostępnianiu zbiorów. Stopniowo do podstawowej oferty bibliotecznej zaczęto dodawać usługi, które nie mieściły się w głównym nurcie działalności. Obecnie oferta ponadusługowa, proponowana przez biblioteki publiczne, opiera się w głównej mierze na organizowanych w bibliotekach imprezach kulturalnych, wykładach, spotkaniach o charakterze naukowym, społecznym, politycznym, kulturalnym i artystycznym oraz konkursach. Inicjatywy te, podejmo-wane przez instytucje biblioteczne działające w społecznościach lokalnych, przyczyniają się do aktywizacji członków tych Ibinacja nr 29 Strona 9

10 zbiorowości. Obserwując pracę dzisiejszych bibliotek publicznych, można wysnuć wniosek, iż aktywizacja użytkowników jest jedną z podstawowych powinności tych instytucji. Poprzez działania aktywizacyjne biblioteki nie tylko zaspokajają potrzeby wyrażane przez odbiorców, ale także starają się rozbudzać nowe, co zapewnia im stałe grono użytkowników. Ponadto aktywizacja jest dla bibliotek szansą na przetrwanie w świecie, w którym najłatwiejszy dostęp do źródeł wiedzy zapewnia Internet. Jasnym jest, iż w takiej sytuacji biblioteki nie mogą pozostać jedynie skarbnicami wiedzy i informacji, ale muszą przekształcić się w centra kulturalno-społeczne, które dają użytkownikom szansę na aktywizację i czynny udział w życiu lokalnych społeczności. Lecz czym tak właściwie jest biblioteczna aktywizacja? Najprościej są to wszelkie działania podejmowane przez biblioteki, które pobudzają i motywują użytkowników do samodzielnego działania na różnych polach, skłaniają ich do wzięcia odpowiedzialności za podejmowaną aktywność oraz otoczenie, w którym żyją, a ponadto pomagają jednostkom uaktywniać się w grupach społecznych i stanowią czynnik, który pomaga w integracji lokalnych społeczności. Głównym celem działalności aktywizacyjnej bibliotek publicznych jest zwiększanie aktywności społecznej, zawodowej, kulturalnej, edukacyjnej, czytelniczej i cyfrowej, rozwijanie zainteresowań, wiedzy i umiejętności oraz kształtowanie kompetencji społecznych, co w efekcie może wpływać na poprawę jakości życia członków lokalnych wspólnot. Ponadto biblioteki oferujące swoim użytkownikom propozycje o charakterze aktywizacyjnym są uważane za instytucje społecznie potrzebne i zajmują ważne miejsce w lokalnych społecznościach. Można jednak zastanawiać się, dlaczego to właśnie biblioteki publiczne powinny być odpowiedzialne za aktywizowanie członków społeczności lokalnych. Do realizowania tej funkcji obliguje je posiadany status instytucji kultury i placówek edukacyjnoinformacyjnych oraz fakt, iż często, zwłaszcza w małych miejscowościach, są to jedyne ośrodki tego typu na danym obszarze. Z badań przeprowadzonych w 2010 roku w miejscowościach liczących do 20 tysięcy mieszkańców, wynika że w tamtym okresie już ponad połowa bibliotek gminnych pełniła rolę centrum lokalnej aktywności, organizując konkursy, wystawy, spotkania autorskie, kursy i zajęcia dla różnych grup odbiorców. Pełnienie funkcji aktywizacyjnej nadal utrudnia jednak utrwalony w świadomości społecznej wizerunek bibliotek jako instytucji, które zajmują się jedynie wypożyczaniem książek. Ibinacja nr 29 Strona 10

11 Beata Podsobińska Nadwrażliwe Wszyscy artyści są szczególnie wrażliwi na punkcie swojej twórczości. Taka postawa nie dziwi. Kiedy ktoś wkłada dużo wysiłku w stworzenie określonego dzieła, nie życzy sobie żeby inni krytykowali jego pracę. Jednak pewne wytwory artystów w pełni zasługują na szczerą i surową krytykę. Recenzenci, a szczególnie blogerzy, którzy zajmują się recenzowaniem książek, muszą liczyć się z tym, że stworzony przez nich tekst nie spotka się z uznaniem pisarzy, których oceniają. Mogą oni nawet stać się celem ataków ze strony literatów. Przodują w tym niektóre polskie pisarki. Ich zachowania mogą czasem spotykać się ze zrozumieniem, czasem dziwić, a czasem z różnych względów przerażać Katarzyna Michalak jest w środowisku nieprzychylnych jej blogerów szczególnie znana z powodu agresywnych reakcji na krytykę. Usuwa wszelkie negatywne opinie ze swojej strony internetowej. Świadczy o tym między innymi komentarz osoby podpisującej się nickiem Shishu, opublikowany na blogu Czarne owce literatury czyli analizy ZŁYCH książek. Pisze ona tak: Pani Michalak skromnością nie grzeszy. Weszłam z ciekawości na jej bloga. [...] Okazuje się, że pani Michalak krytyki absolutnie nie akceptuje, w dziale Recenzje wolno zgłaszać jedynie pozytywne opinie, negatywnych nie ma, chociaż wiem, że byli już recenzenci, którzy grzecznie się tam podpisywali. Przeprowadzona przeze mnie analiza strony pisarki potwierdza prawdziwość tych słów. Dodatkowo autorka często komentuje w dosyć przykry sposób nawet uzasadnioną krytykę. Jednak tego rodzaju komentarze lub posty na blogu Katarzyny Michalak są równie często przez nią usuwane. Zdarza się też, że podczas spotkań autorskich osoby niepochlebnie wyrażające się o jej twórczości bywają ignorowane lub traktowane z lekceważeniem. Swoją opinię na temat recenzentów pani Michalak wyraziła nawet w jednej z powieści, wkładając w usta bohatera takie oto słowa: Jak myślisz, kto pisze recenzje? Czy pisarz, prawdziwy, wydawany pisarz, ma czas i chęci obrzucać błotem innego pisarza? Odpowiadam: nie ma. Bo pisze następny bestseller albo ma spotkanie z czytelnikami w Empiku, albo akurat skończył pracę nad książką i ledwo zipie. I nie może patrzeć na Worda. Grafoman natomiast ma czas na wszystko. Na pseudoliteracki bełkot, który rozumie tylko on sam, i na wylewanie pomyj na tych, którym się udało [ ] To niedoszli pisarze, którzy nienawidzą książek i ich autorów, szczególnie tych, którym się udało. Ten fragment jest idealnym podsumowaniem poglądów pisarki, wyrażanych przez nią otwarcie w Internecie. Zdarza się jednak, że pisarze atakują krytycznego blogera. Znamienne jest to, że w trakcie wymiany zdań nikt nie broni surowo ocenianej powieści. Większość wypowiedzi dotyczy za to niekompetencji recenzenta. Pojawiają Ibinacja nr 29 Strona 11

12 się nawet stwierdzenia, że tego rodzaju ludzie powinni mieć zakaz czytania. Przykłady takiego zachowania odnalazłam na stronie blogerki posługującej się nickiem Elenoir. Napisała ona długą i rzetelną recenzję powieści zatytułowanej Zakręty losu. Wytknęła autorce wiele błędów logicznych, a także brak konsekwencji, przewidywalność fabuły oraz fatalny styl. Swoje zarzuty uzupełniła wieloma cytatami. Zaproponowała również kilka zmian. Blogerka wystrzegała się nadmiernej złośliwości i umiejętnie broniła swojego zdania. Wpis wywołał jednak zażartą dyskusję. Wzięła w niej udział również autorka książki, Agnieszka Lingas-Łoniewska, która napisała między innymi: Czy Pani recenzja jest dla mnie wskazówką? Nie wiem, cały czas się zastanawiam, czego mogłabym się z niej nauczyć, bądź co może być wskazówką na przyszłość. Na pewno to, aby nie czytać pozycji z musu, albo w celu nie do końca dla mnie zrozumiałym. Zdawała się ona nie zauważać rzeczowych argumentów blogerki, wytkniętych przez nią błędów i zaproponowanych sposobów ich naprawienia. Ta sama pisarka zemściła się na jednym z użytkowników serwisu Biblionetka.net, który w ironiczny sposób skrytykował serię jej powieści dla kobiet. Internauta, ukrywający się pod nickiem misiak297, w niepozbawiony humoru ale jednocześnie przykry dla autorki sposób wytknął jej liczne błędy. Obrażona autorka wybrała interesującą literacką formę odpowiedzi na krytykę. Zauważył to sam internauta. Przy okazji opisywania kolejnej części trylogii, Misiak zanotował: I tu ciekawostka: pojawia się kolejny bohater, trochę przygłupawy, brutalny, taki, którego chciałoby się rozszarpać na strzępy. To nie kto inny jak znany nam z poprzedniej części trylogii Fazi. Tyle że ten mało sympatyczny gość w Braterstwie krwi dorabia się wdzięcznego nazwiska Misiak Zaraz, zaraz, coś mi to mówi Internet roi się od przykładów podobnych zachowań, z którymi zetknęłam się przy okazji prowadzenia badań nad twórczością współczesnych polskich pisarek. Myślę jednak, że zaprezentowanie dwóch najbardziej ekstremalnych przykładów wystarczy. Na obronę autorek trzeba przyznać, że nie wszystkie reagują w ten sposób. Często mają one bardzo dobry kontakt z krytycznymi blogerami - recenzentami swoich powieści. Nie da się jednak ukryć, że czasami bywają po prostu nadwrażliwe Katarzyna Maj Harry Potter leczy nasze lęki Lęki bohaterów literatury współczesnej odzwierciedlają nasze niepokoje i rozterki. Jeżeli przyjąć, że jest to prawda, to warto przypomnieć, jak bohater popularnej sagi literatury fantasy, postępują w obliczu swoich lęków. Ibinacja nr 29 Strona 12

13 Jednym z najpopularniejszych cykli jest saga o Harrym Potterze opublikowana przez oficynę Media Rodzina. Wydawnictwo rozpoczęło swoją działalność w 1992 r. Jego pierwsze były książki dotyczyły społeczeństwa i wychowania. Największym sukcesem tej oficyny okazała się seria J.K. Rowling Harry Potter, której łączny nakład w latach w siedmiu tomach przekroczył 5 mln egzemplarzy. Wydawnictwo otrzymało wiele nagród, m.in. Polskiej Sekcji IBBY i Polskiego Towarzystwa Wydawców Książek. Opowieść jest osadzona równolegle w dwóch światach - w świecie czarodziejów i świecie Mugoli (zwykłych, niewładających magią ludzi). Początkowo tom pierwszy sagi opowiada o nic nieznaczącym w świecie Mugoli chłopcu, który dowiaduje się, że jest synem potężnych magów i zostaje zaproszony do Szkoły Magii i Czarodziejstwa w Hogwarcie, gdzie wszyscy znali jego rodziców. Dobrzej obrazuje to wyznanie głównego bohatera: I dopóki Hagrid mi nie powiedział, nie wiedziałem wcale, że jestem czarodziejem, kim byli moi rodzice. Harry początkowo cierpi z powodu odrzucenia w świecie niemagicznym, cierpi z powodu braku wiedzy na temat tego, kim jest. Jest odrzucany przez ciotkę i wuja z uwagi na jego zdolności magiczne. Znalazł się w szkole czarodziejów, gdzie każdy znał dobrze jego imię i nazwisko. Lękał się więc, że tam również zostanie odrzucony, tym razem przez środowisko rówieśnicze. To byłoby dla niego trudniejsze niż zachowanie jego rodziny. Czuł się niepewny, był zalękniony. Z chwila jednak, kiedy znalazł się w szkole dla czarodziejów, nagle staje się osobą znamienitą. Nastąpiła nagła zmiana w stosunku do tego, jak był traktowany w świecie niemagicznych ludzi. Z czasem Harry uczy się funkcjonować dobrze w obu światach, w tym także musi się nauczyć radzić sobie z nieoczekiwaną przez niego sławą w środowisku czarodziejów. W świecie magii znajduje wielu przyjaciół i przezwycięża dręczące go lęki, uczy się żyć w nowym społeczeństwie. Szkoła wyzwala w nim poczucie ładu i stabilizacji. Jego dotychczasowa niepewność znika, bohater dorasta. Pod koniec sagi bez żalu decyduje się na porzucenie świata Mugoli. Być może cykl o Harrym Potterze odniósł taki sukces, bo trafił do rzeszy młodych czytelników, którzy właśnie teraz poszukują lekarstwa na swoje lęki wieku dorastania. Patrycja Śnieżek Nic o nas bez nas Nic o nas bez nas", hasło wypowiedziane wiele lat temu, w dalszym ciągu nie traci na swojej aktualności i stanowi drogowskaz i inspirację dla środowiska osób niewidomych. Autorem tych słów był polski tyflolog, doktor nauk filozoficznych, nauczyciel dzieci niewidomych, publicysta oraz pianista, Włodzimierz Dolański, człowiek, Ibinacja nr 29 Strona 13

14 którego krajowa i międzynarodowa działalność na rzecz osób niewidomych, otworzyła tej grupie drzwi do świata ludzi widzących. Włodzimierz Dolański urodził się 11 września 1886 roku w Jassach w Rumunii w rodzinie Józefa Dolańskiego i Felicji z domu Włodków. Dzieciństwo wraz z trojgiem rodzeństwa i rodzicami spędził w Bukareszcie, gdzie jego ojciec pracował jako inżynier kolejnictwa. W wieku 10 lat na skutek wybuchu amunicji stracił wzrok i prawą dłoń. W 1902 roku podjął naukę w Zakładzie Ciemnych we Lwowie, gdzie szybko doceniono jego inteligencję, pracowitość i muzyczne uzdolnienia. Po 6 latach otrzymał dyplom ukończenia szkoły z wyróżnieniem, a rok później rozpoczął karierę pianistyczną, przerwaną z powodu zbyt intensywnych, wielogodzinnych ćwiczeń i urazu lewej ręki. Po rocznych staraniach otrzymał posadę nauczyciela muzyki i matematyki we lwowskim Zakładzie Ciemnych, skąd w 1924 roku został skierowany na studia licencjackie z zakresu filozofii, psychologii i pedagogiki w paryskiej Sorbonie, które ukończył po 4 latach uzyskując dyplom tyflopsychologa. Za osiągnięcia naukowe i pracę społeczną rząd Francji nagrodził go Złotą Odznaką. Po powrocie do kraju Włodzimierz Dolański kontynuował naukę, w wyniku czego uzyskał stopień magistra na Uniwersytecie Warszawskim, a następnie w 1931 roku zdobył tytuł doktora filozofii. Badania Dolańskiego wzbudzały zainteresowanie niektórych zachodnich instytutów niewidomych, co przyczyniło się do wybrania go na reprezentanta polskich niewidomych na Pierwszym Światowym Kongresie Niewidomych w Nowym Jorku. Jak się okazało, wybór ten był słuszny. Na jego wniosek, komitet organizacyjny Kongresu, rozpoczął proces powoływania międzynarodowej organizacji niewidomych, której celem miało być wzmocnienie szeregów i zgromadzenie sił do wspólnej, humanitarnej walki o ich losy. Pobyt w Ameryce miał również ogromne znaczenie dla rozwoju polskiego czasopiśmiennictwa brajlowskiego. Liczne rozmowy i starania Dolańskiego sprawiły, że Amerykańskie Wydawnictwo Brajlowskie (American Braille Press) przekazało w darze brajlowskie maszyny drukarskie, które stały się podstawą do uruchomienia w Polsce pierwszej drukami tłoczącej książki i czasopisma brajlowskie z prawdziwego zdarzenia. Po powrocie do kraju Dolański kontynuował podjętą współpracę z organizacjami niewidomych we Francji, Anglii i USA. Dążył do zjednoczenia istniejących organizacji niewidomych, walczył o uzyskanie dla osób z dysfunkcją wzroku należnych im praw i miejsca w społeczeństwie. Wspierał tworzenie warsztatów i stanowisk pracy dla niewidomych w przedsiębiorstwach ludzi widzących. Wydawał czasopisma tyflologiczne. Jednocześnie kontynuował pracę naukową w Państwowym Instytucie Pedagogiki Specjalnej w Warszawie, współpracował z Polską Akademią Nauk. W listopadzie 1945 Ibinacja nr 29 Strona 14

15 roku na polecenie Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej, dokonał oceny stanu poniemieckiego ośrodka dla niewidomych we Wrzeszczu pod Gdańskiem. W wyniku przeprowadzonego rozpoznania miejsce to zostało wybrane na pierwszy zakład produkcji wydawniczej w brajlu. Dwa lata później swoją działalność wznowiły przedwojenne szkoły dla niewidomych, wspierając tym powstawanie nowych placówek. Odradzające się szkolnictwo specjalne borykało się z problemem braku podręczników szkolnych przystosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnością narządu wzroku. Dolański w związku z tym powołał w zakładzie we Wrzeszczu biuro ręcznego kopiowania książek w brajlu. Instytucja ta zatrudniała 7 niewidomych kobiet oraz pełnosprawną wzrokowo lektorkę. Z jego inicjatywy w 1946 roku powstał także pierwszy ogólnopolski związek zrzeszający niewidomych - Polski Związek Pracowników Niewidomych Rzeczpospolitej Polskiej. Włączenie do nazwy słowa pracowników miało na celu podkreślenie, że nobilitacja niewidomych może dokonywać się przez pracę, która umożliwia utrzymanie siebie i rodziny. Wszechstronna aktywność, ogromny upór i samozaparcie Dolańskiego zostały docenione w 1957 roku przez Radę Państwa, która odznaczyła go Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Ta moralna nagroda, mimo że znacząca, nie mogła równać się z radością, jaką była dla niego propozycja Ministerstwa Zdrowia: wyjazd do Anglii i Francji w celu zebrania informacji o najnowszych osiągnięciach z zakresu rehabilitacji i zatrudnienia niewidomych. W sumie jego wieloletnia aktywność na rzecz międzynarodowego ruchu niewidomych sprawiła, że w 1969 roku Światowa Rada Pomocy Niewidomym, obradująca ja kongresie w Delphi, nadała Dolańskiemu dożywotnie, honorowe członkostwo. A On sam walczył i pracował intensywnie niemal do ostatnich chwil życia. Zmarł 11 marca 1973 roku w Warszawie, został pochowany na cmentarzu w Laskach. Ibinacja nr 29 Strona 15