Woda podstawa życia PODRĘCZNIK DLA NAUCZYCIELA. szkoła podstawowa, klasy 4 6

Transkrypt

1 PODRĘCZNIK DLA NAUCZYCIELA szkoła podstawowa, klasy 4 6 Partnerzy PROGRAMU:

2 Spis treści treści: P Wstęp 1 Konspekty lekcji 3 3 Lekcja 1: Woda wokół nas 3 4 Lekcja 2: Kto mieszka nad wodą? 3 7 Lekcja 3: Zagrożenia i jakość wód 3 11 Lekcja 4: Dbamy o wodę 3 15 Lekcja 5: Bogactwo przyrody Morza Bałtyckiego 3 18 Pomoc dzieciom w potrzebie i edukacja lokalnej społeczności 20 Wolontariat wstęp 22 Wolontariat szkoła podstawowa, klasy Patron honorowy programu: Minister Edukacji Narodowej Patronat honorowy Podsekretarza Stanu w Ministerstwie Środowiska, Głównego Konserwatora Przyrody Janusza Zaleskiego Partnerzy PROGRAMU: Materiały stworzone w ramach programu P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się., pozytywnie zaopiniowane przez doradców metodycznych nauczania przedszkolnego, wczesnoszkolnego i szkoły podstawowej. Zespół redakcyjny: Katarzyna Dulińska, Anna Jarocińska, Justyna Niewolewska, Marta Szczypek, Natalia Mileszyk Redakcja merytoryczna: Dorota Luberda Opracowanie graficzne i skład: Barbara Sadowska Okładka i ilustracje: Barbara Sadowska Korekta: Magdalena Lis-Micek Fundacja Nasza Ziemia, ul. Hoża 3 m. 5, Warszawa, Warszawa 2010 ISBN

3 O Programie stęp1 Ogólnopolski program edukacyjny P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się. łączy edukację ekologiczną i obywatelską dzieci z działaniami na rzecz środowiska naturalnego. Jego celem jest stworzenie możliwości do lepszego i wielostronnego rozwoju młodych ludzi, zwłaszcza tych znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji materialnej i społecznej, oraz rozwijanie ich talentów i wiedzy, co jednocześnie przyczyni się do osiągnięcia realnych korzyści dla środowiska. Program jest częścią międzynarodowej kampanii firmy Procter & Gamble o nazwie P&G Live, Learn and Thrive. Jest ona poświęcona pomocy dzieciom w potrzebie, wspieraniu ich edukacji, a także umożliwianiu zdrowego życia i zrównoważonego rozwoju. Polska edycja programu jest realizowana w ramach partnerstwa firmy Procter & Gamble i Fundacji Nasza Ziemia i jest prowadzona w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju. Działalność klubów biorących udział w programie opiera się na realizacji jednego z czterech tematów zaproponowanych przez organizatorów: Ptasie ogrody chrońmy bioróżnorodność. Celem zajęć jest zaprojektowanie i założenie w okolicach klubu siedliska, w którym będą mogły schronić się ptaki.. Zajęcia obejmują informacje z zakresu ochrony zasobów wodnych Ziemi. Człowiek jako część ekosystemu. Zajęcia przedstawiają, w jaki sposób człowiek oddziałuje na środowisko. Jestem eko jestem trendy. Zajęcia pokazują możliwość łączenia zdrowego rozwoju człowieka z dbaniem o środowisko. Dodatkowo wszystkie kluby, które zdecydowały się wziąć udział w Konkursie Grantowym realizowanym w ramach programu, mają możliwość przeprowadzenia autorskich projektów edukacji ekologicznej. Więcej szczegółów na temat programu znaleźć można na stronie artnerzy Partnerzy Fundacja Nasza Ziemia jest organizacją pozarządową założoną w 1994 roku przez Mirę Stanisławską-Meysztowicz. Realizuje cele mające status pożytku publicznego, specjalizując się w edukacji ekologicznej i obywatelskiej. Od początku swego istnienia koordynuje w Polsce kampanię Sprzątanie świata, będącą częścią międzynarodowego ruchu na rzecz ochrony środowiska Clean Up the World. W ruchu tym uczestniczy blisko 40 milionów wolontariuszy na całym świecie. Fundacja prowadzi również wspólnie z samorządami, szkołami, organizacjami, przedstawicielami świata biznesu i mediami liczne całoroczne programy na rzecz ochrony środowiska. Propagują one zintegrowaną gospodarkę odpadami, społeczne akcje zalesień, idee zrównoważonego rozwoju, wiedzę na temat zmian klimatu i wiele innych. Kluczową częścią prowadzonych działań jest edukacja ekologiczna. Więcej na Procter & Gamble to jedna z największych, międzynarodowych firm FMCG. Cztery miliardy razy dziennie marki P&G pojawiają się w życiu ludzi na całym świecie. Firma posiada jeden z najsilniejszych portfeli asortymentowych, w skład którego wchodzą godne zaufania, wiodące marki wysokiej jakości, takie jak: Pampers, Ariel, Vizir, Bonux, Always, Tampax, Pantene, Lenor, Olay, Head & Shoulders, Wella, Herbal Essences, Blend-a-med, Naturella, Oral-B, Duracell, Mach3, Gillette oraz Braun. Misją Procter & Gamble jest poprawianie jakości życia konsumentów na całym świecie przez dostarczanie produktów i usług o najwyższej jakości oraz poprzez działalność społeczną, która stanowi integralny element strategii P&G. Wszystkie podejmowane przez P&G działania odwołują się do wartości i zasad, które zostały rozwinięte i zakorzenione w kulturze organizacyjnej w ciągu ponad 170 lat istnienia firmy. Są one oparte na szacunku, uczciwości i pasji.

4 2 P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się. program jest częścią międzynarodowej kampanii firmy Procter & Gamble o nazwie P&G Live, Learn & Thrive. Jest ona poświęcona dzieciom: wspieraniu ich edukacji, a także umożliwianiu zdrowego życia i rozwoju. Od 2006 roku kampania realizowana jest na warszawskim Targówku, od 2009 roku została rozszerzona na całą Polskę. Ideą nowej formy programu prowadzonego w Polsce jest połączenie działania na rzecz środowiska z działaniami na rzecz dzieci, zwłaszcza tych najbardziej potrzebujących, i ma on formę edukacji ekologicznej realizowanej w Klubach Naszej Ziemi na terenie całego kraju. Każdy z nas codziennie styka się w jakiś sposób z wodą. Jest dla nas tak powszechna, że często nie zdajemy sobie sprawy z potrzeby jej ochrony. Dlatego celem cyklu jest uświadomienie dzieciom, jak ważna dla zrównoważonego rozwoju jest ochrona zasobów wodnych Ziemi i właściwe nimi gospodarowanie. Podczas pierwszych zajęć Woda wokół nas dzieci zapoznają się z zasobami wody na Ziemi i w Polsce oraz z procesem obiegu wody w przyrodzie. Będą miały także okazję zostać młodymi ekspertami w dziedzinie meteorologii dowiedzą się, jak obserwować codzienne zjawiska przyrodnicze i będą zachęcone do założenia własnej stacji meteorologicznej. Na kolejnej lekcji Kto mieszka nad wodą? klubowicze odkryją, jak ważną rolę odgrywa woda w ekosystemie, bo każdy organizm żyjący na Ziemi jest od niej zależny. Na podstawie tego dowiedzą się również, dlaczego tak istotne jest dbanie o stan czystości wody. W trakcie trzecich zajęć Zagrożenia i jakość wód dzieci zagłębią się w temat jakości wody i jej zanieczyszczeń. Nauczą się, jak zaobserwować właściwości wody związane z miejscem jej pochodzenia i odkryją, dlaczego krystalicznie przezroczysta woda nie zawsze jest najlepszym miejscem do życia dla organizmów. Dzieci zostaną także zachęcone do świętowania Światowego Dnia Wody w klubie. Czwarte zajęcia Dbamy o wodę przybliżą dzieciom problematykę ochrony wody przed zagrożeniami, które może powodować działalność człowieka. Jednym z nich jest wylewanie do rzek, jezior czy stawów różnych zanieczyszczeń. Dlatego klubowicze dowiedzą się, jak należy zachowywać się przy zbiornikach wodnych. Wnikliwie poznają także procesy zanieczyszczania i oczyszczania wody. Na koniec zajęć dowiedzą się, jak poprzez zmianę codziennych nawyków mogą oszczędzać wodę. Na piątych zajęciach Bogactwo przyrody Morza Bałtyckiego dzieci zapoznają się z tematem Morza Bałtyckiego poznają jego bogactwo naturalne oraz zagrożenia, jakie czyhają na nie w wyniku niewłaściwej działalności człowieka. Dowiedzą się także, dlaczego ochrona Bałtyku jest tak ważna dla krajów korzystających z jego zasobów. Ostatnie zajęcia Jak pomóc dzieciom w potrzebie zaznajomią dzieci z ideą wolontariatu i, poprzez zachęcenie ich do zorganizowania kilku zajęć ekologicznych dla dzieci spoza klubu, uświadomią klubowiczom konieczność pomocy potrzebującym, zwłaszcza dzieciom, mieszkającym w ich najbliższej okolicy.

5 3 Konspekty lekcji do tematu: szkoła podstawowa, klasy 4 6

6 1Lekcja 1: Woda wokół nas Czas trwania: 1,5 godziny Cele: Uczeń opisuje obieg wody w przyrodzie. Uczeń wymienia nazwy podstawowych zjawisk fizycznych związanych ze zmianą stanu skupienia wody. Uczeń wyciąga wnioski z prowadzonych obserwacji. Uczeń pracuje samodzielnie i w grupie. Metody pracy: Pogadanka, dyskusja, gra dydaktyczna, burza mózgów, teatr, pokaz i pomiar, opowiadanie. Formy pracy: Praca indywidualna, grupowa, zespołowa, pytania pomocnicze. Środki dydaktyczne: mapa Polski, zeszyt ćwiczeń, kredki i flamastry, słoiki, kolorowe kartki, małe karteczki (np. samoprzylepne). Przebieg lekcji Wprowadzenie: Wstęp na temat programu P&G. Żyj, poznawaj, rozwijaj się. : informacje o uczestnictwie w programie, tematy lekcji, zaproszenie na stronę internetową programu: 4 Dyskusja N: Czy wiecie, gdzie w naszym otoczeniu możemy znaleźć wodę? Czy potraficie nazwać stany skupienia, w jakich występuje? Uczniowie podają przykłady: kran, kałuża, deszcz, butelka z piciem, akwarium, chmura, lód, rosa, szron, rzeka, jezioro, staw itp. Wskazówka: Podczas odpowiedzi można zadawać dodatkowe pytania, np. skąd woda bierze się w butelce do picia bądź w kranie. Gdzie płyną rzeki? Można także pokazać dzieciom na mapie Polski lub okolicy rzeki, jeziora i inne zbiorniki wodne. N: A jak myślicie, jeśli człowiek pije wodę, to czy również mamy ją w sobie? Wskazówka: Należy dzieci pokierować ku odpowiedzi twierdzącej. Człowiek jest zbudowany w 70% z wody. Woda znajduje się także w innych zwierzętach i roślinach dzieci mogą wymienić kilka przykładów. Woda potrzebna jest wszystkim do życia. N: Czy każdą wodę możemy pić? Uczniowie odpowiadają na przykład: Nie musi być czysta, smaczna, przejrzysta, wolimy wodę słodką niż słoną. Wskazówka: Warto zapytać dzieci, czy człowiek może pić słoną wodę. N: Czy wydaje się Wam, że wody jest dużo? Czy starcza dla każdego z nas? Skąd nasze miasto czerpie wodę, którą mamy w kranach? Wskazówka: W Polsce zasoby wodne są bardzo ograniczone. Wiele z naszych wód odpływa do zlewni, które nie znajdują się na terenie Polski. Ponadto opady deszczu nie są wysokie. Dlatego grożą nam susze oraz brak wody. W każdym mieszkaniu mamy wodę i zazwyczaj nigdy jej nie brakuje. Jednak nie znaczy to, że wszyscy w Polsce czy na świecie mają do niej swobodny dostęp.

7 Zeszyt ćwiczeń: Dzieci kolorują zasoby wody pitnej (słodkiej). Oceniają, czy jest jej raczej dużo czy mało. Realizacja tematu 5 Gra dydaktyczna Zasoby : Dzielimy dzieci na dwie grupy o różnej liczbie osób, które stają naprzeciwko siebie, w szeregu. Odwracają się do siebie tyłem. Dzieciom w grupach rozdajemy kartki kolorowe kwadraty, np. niebieskie (oznaczają wodę), zielone (oznaczają pożywienie) i żółte (oznaczają schronienie). Ustalamy, że jedna grupa stoi nieruchomo, a dzieci z drugiej grupy muszą jak najszybciej dobiec do osoby, która ma taki sam kolor kartki. Zabawę powtarzamy kilkakrotnie. Okazuje się, że czasem ktoś nie mógł znaleźć swojej pary czyli brakowało dla niego wody, pożywienia lub schronienia. Dyskusja i burza mózgów: N: Co by się stało, gdyby na co dzień zabrakło nam wody, tak jak w zabawie? Dzieci podają różne przykłady. N: Co w takim razie musimy robić, żeby wody nam nie zabrakło? Należy nakierować dzieci na oszczędzanie i ochronę wody. Można zapytać o kilka przykładów. Teatr: Nauczyciel prosi dzieci, żeby się zastanowiły, skąd bierze się deszcz. Następnie dzieli uczniów na grupy, w których muszą przygotować przedstawienie o tym, jak powstaje deszcz, co dzieje się z wodą po opadach itd. Każda grupa ma za zadanie przedstawić się w inny sposób jedna robi zwykły teatrzyk z rolami (uczniowie mogą wcielić się w krople wody), druga grupa pantomimę, trzecia musical itd. Po przygotowaniach, uczniowie prezentują swoje przedstawienia. Wskazówka: Po każdym występie warto podsumować to, co udało się uczniom w nim zawrzeć, wyjaśnić ewentualne błędy i poprosić resztę grupy o informację zwrotną jak zrozumieli przekazywane informacje? Warto również podczas podsumowania porozmawiać o porach roku co dzieje się z wodą w zimie, na wiosnę itd. Jakie procesy wówczas przeważają? Wskazówka: Inną możliwością może być praca manualna stworzenie makiety obiegu wody, która może zostać potem użyta (i zaprezentowana) młodszym dzieciom. Należy wówczas przygotować odpowiednie materiały plastyczne oraz przeznaczyć więcej czasu na zajęcia, zależnie od tempa pracy grupy. Zeszyt ćwiczeń: Uzupełnianie obiegu wody. Wpisywanie nazw procesów, kolorowanie obiegu. Starszych uczestników możemy poprosić, aby na podstawie pokolorowanych kropli sporządzili diagram kołowy i słupkowy. Wskazówka: Prowadzący może też wcześniej przygotować dane ilościowe na temat wody (zużycie wody, zasoby wodne w Polsce itp.) w formie danych, z których uczestnicy odczytują potrzebne informacje lub sporządzają wykresy i diagramy. Opowiadanie: Dzieci po ukończeniu malowania w zeszycie ćwiczeń opowiadają, co na wykresie widzą nauczyciel pomaga.

8 6 Pogadanka połączona z dyskusją: Są różne sposoby na to, żeby sprawdzić, co dzieje się z wodą w przyrodzie. Możemy na przykład prowadzić codzienne obserwacje. Nauczyciel pyta, czy któreś z wymienionych zjawisk możemy obserwować na co dzień (np. deszcz, parowanie, zamarzanie). Takie obserwacje możemy prowadzić również podczas naszych spotkań i samodzielnie w domu. Nie możemy jednak tylko przyglądać się, jak pada deszcz bądź paruje woda z kałuży potrzebne będą specjalistyczne przyrządy. Pokaz i pomiar: Dzieci w grupach, pod okiem nauczyciela, wykonują deszczomierz i ewaporometr. Deszczomierz jest uproszczoną wersją deszczomierzu Hellmana. Tylko dla nauczyciela! Czy wiesz, że deszczomierz Hellmana jest uznawany za jeden z najstarszych przyrządów meteorologicznych? Prawidłowo zainstalowany deszczomierz jest naczyniem o ostrych krawędziach, umieszczonym jeden metr nad gruntem (jeśli miejscowość znajduje się powyżej 500 m n.p.m., wtedy instalujemy go na wysokości 1,5 m). W ten sposób zapobiega się sytuacji, w której krople deszczu uderzając o ziemię odbiją się i wpadną do naczynia, co zawyżałoby pomiary. Zebraną w naczyniu wodę przelewa się do menzurki i odczytuje jej objętość. Menzurka powinna być wyskalowana zależnie od tego, jaką powierzchnię ma wlot do deszczomierza. Do automatycznych pomiarów służy pluwiograf. Na zajęciach wykonujemy z dziećmi uproszczoną wersję deszczomierza. Rozdajemy grupom dzieci szerokie słoiki, które podpisują. Następnie do każdego słoika wlewamy trochę wody (mniej niż ¼). Uczniowie zaznaczają na słoiku kolorową linią poziom wody. W ten sposób będziemy badać jednocześnie dwa procesy opad atmosferyczny oraz ewaporację, czyli parowanie. Tylko dla nauczyciela! Czy wiesz, że ewaporometr w stacji meteorologicznej to sztucznie utworzony zbiornik wodny o określonej powierzchni i kształcie? Bada się różnice w poziomie wody i w ten sposób oblicza parowanie z powierzchni wody. Można również badać parowanie gleby oraz roślin (transpirację). Wykonane słoiki wynosimy na zewnątrz. Trzeba pamiętać, aby nie znajdowały się one pod dachem ani pod drzewami, najlepiej na otwartej przestrzeni. Warto odpowiednio je zabezpieczyć przed wywróceniem i wylaniem wody. Dzieci mogą wykonać tablice informujące innych o prowadzonych obserwacjach. Pomiarów dokonujemy raz dziennie. Sprawdzamy, czy wody ubyło czy też przybyło. Dla możliwości porównania można postawić słoiki w różnych miejscach, a następnie obserwować z dziećmi, czy ma znaczenie to, że słoik stał na słońcu bądź w cieniu czy wtedy parowanie jest większe czy mniejsze itd. Zeszyt ćwiczeń: Nauczyciel opowiada dzieciom o tabelce w zeszycie ćwiczeń. Przez pierwszy tydzień uczniowie będą sprawdzali razem z nauczycielem, co dzieje się z ich słoikami czy wody ubywa czy przybywa. Będą to oznaczali mierząc linijką, o ile wzrósł lub obniżył się stan wody, a następnie wpisywali w tabelkę. Przez kolejny miesiąc dzieci prowadzą obserwację indywidualnie.

9 7 Wskazówka: Po zakończeniu obserwacji dobrze jest przeprowadzić dyskusję z dziećmi czy wyniki są zależne od pory roku? (tak w lecie przeważają ciepłe i suche dni; na jesieni i zimą mamy zaś zazwyczaj więcej opadów). Podsumowanie i ewaluacja: Pytania do uczniów: Gdzie spotykamy wokół nas wodę? Dlaczego woda jest dla nas ważna i musimy ją chronić? Jaki mamy wpływ na zasoby wody? Co się dzieje z wodą w przyrodzie, jakim procesom podlega? Jak możemy podglądać to, co dzieje się z wodą? Jaki przyrząd może nam do tego służyć? Na czym polega jego działanie? Od jakich czynników zależy parowanie wody? Prowadzący rozdaje uczestnikom karteczki (np. samoprzylepne). Prosi, by narysowali na nich od 1 do 5 kropli wody zależnie od tego, jak oceniają zajęcia. Na koniec uczestnicy przyczepiają swoje kartki na tablicy. Prowadzący może poprosić również, by w kroplach wody uczestnicy napisali, co najbardziej podobało im się na zajęciach. Zróbmy coś dla innych proponowane działania: Załóżcie kilka stacji meteorologicznych w swojej miejscowości. Zaproście do udziału dzieci, młodzież, a może i dorosłych z różnych placówek. Wspólnie możecie wykonać odpowiednie przyrządy, a następnie regularnie wykonywać pomiary. Już po miesiącu można porównać wyniki i zastanowić się, skąd wynikają różnice. A może warto zaprosić do udziału w tym projekcie badawczym również i sąsiednie miejscowości? Możecie wykonać komiksy z obiegiem wody dla swoich młodszych kolegów lub rówieśników. Możliwości pogłębiania wiedzy: Spotkanie w stacji meteorologicznej, prezentacja specjalistycznych przyrządów, sposobu pomiarów oraz wyników i metod prognozowania. Wizyta w stacji hydrologicznej pokaz działania przyrządów sprawdzających stan wody w rzece. Spotkanie z hydrologiem, wycieczka nad wodę, ewentualnie poszukiwanie wodowskazu. 2Lekcja 2: Kto mieszka nad wodą? Czas spotkania: 1,5 godziny Cele: Uczeń nazywa i wymienia kilka gatunków zwierząt i roślin związanych ze środowiskiem wodnym. Uczeń rozróżnia wybrane gatunki. Uczeń opowiada ciekawostki z biologii i ekologii roślin oraz zwierząt wodnych. Metody pracy: Dyskusja, burza mózgów, quiz, gra dydaktyczna Gdzie mieszkam, pogadanka, praca z książką i atlasem. Formy pracy: Indywidualna, grupowa, praca dziecka z pomocą nauczyciela, pytania pomocnicze.

10 Środki dydaktyczne: zeszyt ćwiczeń, kredki i flamastry, klej, plansza z rysunkiem ekosystemu wodnego, wydrukowane ilustracje gatunków zwierząt i roślin. Przebieg lekcji 8 Wprowadzenie podsumowanie pracy domowej obserwacji meteorologicznych (rozmowa): Wskazówka: Podsumowujemy z uczniami wyniki obserwacji. Dzieci sumują wyniki z ostatniego tygodnia (dodają do wartości ponad poziom początkowy wody i odejmują te poniżej poziomu). Nauczyciel zadaje pytania pomocnicze, by dzieci same doszły do wniosków na podstawie obserwacji co to znaczy, jeśli ostateczny wynik wyszedł poniżej zera? Co wpływa na wartość parowania? Co dzieje się z wodą, która wyparowała? Można również otrzymaną wartość (o ile będzie dodatnia) pomnożyć przez liczbę tygodni w roku i porównać ze średnią wartością opadów na danym terenie (praca z atlasem). Bardzo ważne jest, żeby wytłumaczyć uczniom, że to porównanie jest jedynie szacunkowe. Zebrane dane to tylko bardzo krótki wycinek czasu. Opracowane w atlasie mapy to uśrednione wyniki zebrane nawet z kilkudziesięciu lat. Dyskusja, burza mózgów: N: Czy lubicie, jak pada deszcz? Uczniowie odpowiadają. Można zapytać dzieci, dlaczego lubią deszcz lub go nie lubią. N: Czy znacie jakieś rośliny lub zwierzęta, które mogą lubić deszcz? Uczniowie wymieniają różne przykłady. Wśród nich mogą się znaleźć między innymi: żaba, dżdżownica, ślimaki, drzewa, kwiaty. Wskazówka: Można zadać dodatkowe pytania. Czy tylko niektóre zwierzęta i rośliny lubią deszcz? Czy to znaczy, że inne nie lubią i nie potrzebują deszczu? Gdzie chowają się wtedy zwierzęta (dziuple, nory pod ziemią, pod korzeniami drzew, w gęstych koronach itd.)? N: A czy są takie zwierzęta lub rośliny, które żyją w wodzie? Potraficie je wymienić? U: Ryby, bóbr, wydra, łabędzie, kaczka krzyżówka, mewy, ważka, rak, olsza, topola itd. Realizacja tematu Praca indywidualna z zeszytem ćwiczeń: Uczniowie prowadzą liniami do poszczególnych miejsc na przekroju zbiornika te zwierzęta i rośliny, które: żyją pod wodą (szczupak pospolity, rak, larwa chruścika z domkiem, zatoczek rogowy, rogatek sztywny), występują częściowo na wodzie i na lądzie (bóbr, kaczka krzyżówka, żaba trawna, ważka, grzybień biały, pałka szerokolistna), występują na lądzie, nad brzegiem wód (rzęsorek rzeczek, bielik, zimorodek, knieć błotna, mięta nadwodna). Wskazówka: Aby linie nie pomieszały się i aby dzieci lepiej zapamiętały gatunki, prosimy je, żeby obwiodły obrazki różnymi kolorami, zależnie od miejsca występowania. Praca z książką rozdajemy uczniom atlasy do rozpoznawania gatunków. Prosimy, aby odnaleźli wymienione w ćwiczeniu gatunki, wybrali o nich jedną ciekawostkę i dopisali obok obrazka.

11 9 Gra dydaktyczna Gdzie mieszkam? : Na dużym arkuszu szarego papieru rysujemy wcześniej siedlisko wodne, zbliżone do rysunku 1. Nie piszemy na nim numerków służą one do orientacji, gdzie wymienione na liście gatunki można spotkać w koronach drzew na brzegu, na wodzie, pod wodą itd. Można wykorzystać wszystkie zaproponowane gatunki albo wybrać tylko niektóre, zależnie od grupy dzieci. Drukujemy obrazki tych zwierząt i roślin (nie za duże), a następnie wycinamy. Obrazki poszczególnych gatunków odrysowujemy na arkuszu papieru z namalowanym siedliskiem RYSUNEK 1 Lista gatunków do wyboru: rak szlachetny, chruścik, szczupak, okoń, tatarak, pałka, grzybienie białe, łyska, perkoz dwuczuby, tracz nurogęś, kaczka krzyżówka, zatoczek rogowy, błotniarka stawowa, żaba trawna, rzekotka drzewna, bielik, bóbr, ważka, zimorodek, topik. Nauczyciel tłumaczy dzieciom reguły zabawy. Dookoła planszy leżą porozrzucane wycięte obrazki różnych roślin i zwierząt. Nauczyciel będzie opowiadał o każdym z nich, bardzo powoli, a zadaniem dzieci będzie wypatrzyć ten rysunek i dopasować do kształtu na planszy. Na przykład: Jest to zwierzę, jest ptakiem. Lubi jeść ryby. Ma długi dziób, pomarańczowy brzuszek i niebieską głowę oraz skrzydła. Opisy można konstruować w dowolny sposób. W trudniejszej wersji opisy mogą opierać się o ekologię gatunku. Uczeń, który pierwszy znajdzie obrazek z zimorodkiem, próbuje dopasować go w odpowiednie miejsce na planszy tak, by było to zgodne z prawdą. Nauczyciel pomaga, pytając, czy ptaki żyją w wodzie czy też raczej przebywają na drzewie, a może w trzcinie, itd. Uczeń nakleja obrazek oraz podpisuje go. Nauczyciel może opowiedzieć ciekawostkę o danym gatunku lub poprosić uczniów o znalezienie jej w atlasie. Na przykład: Rak szlachetny występuje tylko w najczystszych wodach. Chruściki same budują swoje domki i wykorzystują do tego patyczki, kawałki roślin, a nawet drobne muszelki. Zimorodek nazywa się ta, dlatego, że młode rodzą się w tunelach wydrążonych w piasku (czyli od ziemi, a nie od zimy). Bobry budują potężne tamy, a ich mieszkanie nazywamy żeremiem. Wskazówka: Grę można przeprowadzić w bardziej dynamicznej wersji. Dzielimy uczniów na grupy. Nauczyciel zadaje uczniom pytanie z wiedzy ogólnej i jeśli grupa odpowie poprawnie, to dowiaduje się, gdzie znajduje się obrazek wraz z informacją. Uczniowie udają się tam (może to być na korytarzu albo w różnych miejscach w sali lekcyjnej) i znajdują obrazek oraz opis. Sami muszą znaleźć nazwę gatunku i dopiero wtedy mogą przykleić na planszy ilustrację oraz informacje, jakie znaleźli. Dyskusja: N: Czy inne zwierzęta mogłyby żyć w naszym siedlisku? Na przykład koń, zebra albo wiewiórka? A rośliny?

12 10 Wskazówka: Nie dla wszystkich zwierząt i roślin środowisko wodne jest najlepszym miejscem do życia. Niektóre nie mogłyby tam znaleźć odpowiedniego pożywienia, schronienia, dla wielu roślin byłoby tam zbyt wilgotno. Podkreślamy dzieciom, że każde zwierzę czy roślina ma swoje miejsce, w którym czuje się najlepiej można zapytać dzieci, czy też mają takie miejsca. N: A czy wy lubicie przebywać nad wodą? Wskazówka: Staramy się nakierować odpowiedzi dzieci na to, że nad wodą trzeba pamiętać, że żyją tam różne zwierzęta i nie można się głośno zachowywać, niszczyć gniazd itd. N: Czy te zwierzęta i rośliny, które dziś poznaliśmy mogłyby żyć gdyby brzegi i dno były zaśmiecone, a woda brudna? Wskazówka: Pokazujemy dzieciom, jak ważne jest zostawianie po sobie porządku, bo nikt z nas nie lubi mieszkać w bałaganie ani wśród śmieci. Burza mózgów dzieci podają przykłady, o czym należy pamiętać podczas wycieczki nad wodę. Można również opracować regulamin zachowania nad wodą w formie rysunków. Podsumowanie i ewaluacja: Pytania do uczniów: Czy wszystkie zwierzęta i rośliny żyją w wilgotnym środowisku? Czy woda może być dla kogoś domem? Dla jakich zwierząt i roślin? Jakie gatunki są związane z wodą żyją w niej lub na brzegu rzeki czy jeziora? Dlaczego powinniśmy dbać o czystość wody i brzegów jezior i rzek? Co możemy zrobić, żeby woda i brzegi były dla zwierząt i roślin przyjaznym domem? Prowadzący prosi uczestników, żeby po kolei wymienili jedną rzecz, której się dzisiaj dowiedzieli i którą uważają za najciekawszą. Zróbmy coś dla innych proponowane działania: Wykonajcie plakat podobny do tego, który powstał po grze edukacyjnej z różnymi gatunkami zwierząt i roślin wodnych podarujcie go innym. Jest to doskonały przewodnik podczas wyprawy nad okoliczny zbiornik wodny i na pewno przyda się nie tylko Wam! Zostańcie przewodnikami po okolicy. Zaproście innych na wspólną wycieczkę po ekosystemie wodnym. Podczas wycieczki podzielcie się rolami jedna grupa może opowiedzieć o obiegu wody, inna o występujących nad wodą gatunkach zwierząt, a jeszcze inna o zagrożeniach wody. Możecie też sprawdzić, kto z was jest bardziej spostrzegawczy i zauważy więcej ciekawostek nad wodą. Możliwości pogłębiania wiedzy: Spotkanie z leśniczym, pracownikiem parku krajobrazowego lub narodowego jakie gatunki spotykamy nad zbiornikami wodnymi, jak wyglądają. Obserwacje podczas zajęć w terenie. Spotkanie z wędkarzem lub rybakiem jakie gatunki ryb występują w różnych wodach, jak je rozpoznawać. Ewentualnie również zdobywanie informacji na temat biologii i ekologii najważniejszych gatunków.

13 3Lekcja 3: Zagrożenia i jakość wód Czas spotkania: 2 godziny Cele: Uczeń wymienia zagrożenia wód i opisuje rolę człowieka w ich powstawaniu. Uczeń opisuje właściwości wody. Uczeń bada jakość wody. Uczeń pracuje w grupie. 11 Metody pracy: Dyskusja, ćwiczenie, pokaz i pomiar, pogadanka, gra dydaktyczna, burza mózgów. Formy pracy: Praca indywidualna, grupowa, pytania pomocnicze. Środki dydaktyczne: zeszyt ćwiczeń, słoiki, woda z różnych źródeł, lupy, plansza do gry dydaktycznej, karteczki samoprzylepne, rysunki bądź zdjęcia ekosystemów wodnych, materiały plastyczne, karty pracy do metody Baura, podbierak, duży pojemnik o jasnych ściankach, klucz do rozpoznawania zwierząt i roślin środowiska wodnego, kamyki, muszelki, patyczki. Przebieg lekcji Wprowadzenie podsumowanie pracy domowej z zeszytu ćwiczeń: Dzieci pokazują rysunki idealnych siedlisk mieszkań wybranych przez siebie zwierząt. Chętni mogą o nich opowiedzieć. Dyskusja: N: Co może być niebezpieczeństwem dla narysowanych przez was mieszkań dla zwierząt? Wskazówka: Nakierowujemy dzieci na różne zagrożenia przede wszystkim ze strony człowieka, na przykład śmieci, wylewanie ścieków do rzek itd. N: Co stanie się, jeśli nie będziemy dbać o rzeki, jeziora i stawy? Uczniowie na podstawie swoich rysunków wymieniają, co może przydarzyć się zwierzętom. Wskazówka: Warto zwrócić także uwagę na zagrożenia dla roślin oraz dla człowieka np. zła jakość wody powoduje, że potem trzeba ją dodatkowo oczyszczać, żeby nadawała się do codziennego użytku. N: Czy są jakieś codzienne czynności, które mogą mieć wpływ na to, jaką mamy wodę w rzece? Uczniowie wymieniają codzienne czynności, przy których używają wody, np. mycie zębów, woda w toalecie, mycie rąk itd. N: Co dzieje się, jeśli woda jest brudna? Czy możemy jej wtedy do czegoś używać? Co się robi, żeby woda przestała być brudna? Wskazówka: Zwracamy dzieciom uwagę, że nie można pić wody z nieznanego źródła. W brudnej wodzie nie można myć siebie ani naczyń, a w lecie nie można się kąpać w takich miejscach. Zanieczyszczonej wody nie mogą też pić zwierzęta, a rośliny mogą uschnąć. Taką wodę można oczyszczać w oczyszczalni ścieków. Zanim trafi do naszych kranów, jest sprawdzana, żeby nikt nie zachorował.

14 Realizacja tematu 12 Ćwiczenie, pomiar: Nauczyciel wychodzi z uczniami na spacer po okolicy. Wspólnie szukają różnych źródeł wody może to być kałuża, woda ze studni, z rzeki, jeziora, stawu, oczka wodnego itd. Dzieci napełniają taką wodą, z pomocą nauczyciela, słoiki. Nauczyciel pisze na każdym słoiku, skąd pochodzi woda. W każdym z miejsc dzieci rozglądają się i odpowiadają na pytania nauczyciela: Czy w okolicy jest dużo śmieci, czy jest raczej czysto? Czy rośnie tutaj dużo drzew i krzewów? Czy widzimy jakieś zwierzęta, które korzystają z wody? Jaki kolor ma woda w miejscu, z którego ją pobieramy? Czy w pobliżu znajdują się domy, droga, wysypisko, fabryka? Wybieramy z uczniami jedno ze źródeł wody (powinno to być jezioro, rzeka, staw lub dowolne oczko wodne). Pobierając próbki wody do słoików, będziemy pośrednio badać jej właściwości fizykochemiczne. Możemy jednak sprawdzić metodą biologiczną jakość wody w wybranym miejscu. W tym celu posłużymy się metodą Baura. Uczniowie zanurzają podbierak w wodzie przy samym dnie zbiornika, nieopodal brzegu. Jego zawartość przenoszą do jasnego pojemnika wypełnionego wodą. Następnie, posługując się kluczem do rozpoznawania zwierząt wodnych, oznaczają zaobserwowane zwierzęta (warto przy tym wykorzystać lupę). Potem po raz kolejny uczniowie zanurzają podbierak, tym razem w pobliżu roślin rosnących w wodzie, delikatnie poruszając podbierakiem rośliny. Zawartość podbieraka przenoszą do pojemnika i oznaczają z pomocą nauczyciela. Wskazówka: Uczniów można podzielić na grupy tak, by każda miała okazję łowić podbierakiem i samodzielnie oznaczać gatunki. Przy pobieraniu materiału z dna i z roślin należy zwrócić uwagę na bezpieczeństwo uczniów. Oznaczone gatunki uczniowie wypisują na kartce. Obok nazwy wypisują również ich orientacyjną ilość. Po obejrzeniu wszystkich pojemników, uczniowie wylewają delikatnie wodę z powrotem do miejsca, z którego ją pobrali. Należy zwrócić uczniom uwagę, że w pojemnikach znajdują się małe i delikatne zwierzęta i trzeba uważać, wpuszczając je z powrotem do wody. Po powrocie do szkoły uczniowie najpierw mogą zająć się zebranymi do słoików próbkami wody. Dzieci porównują słoiki z wodą, a nauczyciel zwraca uwagę na szczegóły: kolor wody, zapach, czy jest mętna, czy coś w niej pływa, czy widzimy jakieś małe zwierzątka. Można dzieciom rozdać lupy, żeby bliżej przyjrzały się wodzie. Na każdy ze słoików nakładamy filtr do kawy. Nauczyciel z pomocą dzieci przelewa wodę i grupa wspólnie obserwuje, co osadziło się na filtrze. Wspólnie wyciągamy wnioski nauczyciel zadaje kolejne pytania, naprowadzając dzieci na odpowiedzi: Czy jeśli filtr był zanieczyszczony, to znaczy, że woda też? Co mogło się osadzić na filtrze? Czy widzieliśmy to gołym okiem? Czy to dobrze, jeśli woda jest przezroczysta? Co mogło sprawić, że ta w słoiku była mętna? Jak pachnie woda z kranu, a jak wszystkie inne? Który zapach jest najbardziej naturalny? Co mogło zanieczyścić zebrane przez nas próbki wody?

15 13 Korzystając z wypisanych przez dzieci gatunków znalezionych w wodzie, wypełniamy tabelę metody Baura. Zwierzęta wodne Larwa widelnicy Dennik głębinowiec Larwa komara Larwa jętki Wypławek Larwa chruścika z domkiem Zatoczek pospolity Larwa murzyłki dwuskrzydlnej Kiełż zdrojowy Przytulik strumieniowy Wypławek biały Odlepka ślimacza Larwa meszki Larwa chruścika bez domku Skąposzczet Groszówka Błotniarka jajowata Ośliczka pospolita Pijawka pospolita Larwa muchówki Gałeczka rogowa Bakteria ściekowa Larwa ochotki czerwonej Rurecznik Larwa muchówki Kolonia grzybów ściekowych Liczba okazów Współczynnik jakości ,5 1, ,5 3, Iloczyn = liczba okazów x współczynnik Suma okazów = Suma iloczynów = Obliczamy klasę czystości wody: suma iloczynów / suma okazów = klasa czystości wody Klasa I woda czysta Klasa II woda zanieczyszczona Klasa III woda silnie zanieczyszczona Klasa IV woda bardzo silnie zanieczyszczona Na podstawie obserwacji próbek wody w słoikach oraz wyniku badania czystości wody metodą Baura uczniowie wspólnie wyciągają wnioski o jakości wody w miejscu, z którego ją pobrali. Burza mózgów jakie czynniki mogły wpłynąć na to, że woda tam jest bardzo czysta lub zanieczyszczona? Gra dydaktyczna Bitwa o czystą wodę (opcjonalnie): Nauczyciel przygotowuje wcześniej na dużym arkuszu szarego papieru planszę do gry w statki wielkości 10 na 10 kwadratów (A J i 1 10). Oprócz tego przygotowuje trzy obrazki (wielkości dwóch lub trzech kratek planszy to będą statki) różnych siedlisk związanych z wodą rzeka w mieście, oczko wodne w polu, morze i plaża. Następnie na wszystkie kratki pól naklejamy karteczki samoprzylepne. Należy wcześniej tak zaplanować wielkość planszy, żeby dopasować kratki do wielkości karteczek samoprzylepnych. Nauczyciel wyjaśnia uczniom zasady gry. Najpierw następuje podział na grupy. Można go przeprowadzić, bazując na zdobytej już przez dzieci wiedzy.

16 14 Rozdajemy dzieciom karteczki z rysunkiem zwierzątka wybieramy tyle zwierząt, ile chcemy mieć grup. Następnie prosimy uczniów, żeby przypomnieli sobie lub zastanowili się, jaki odgłos wydaje to zwierzę. Potem nauczyciel wymienia, jakie zwierzęta znajdują się na karteczkach i dla pewności naśladuje ich odgłosy. Kiedy dzieci wiedzą już, jaki odgłos wydawać, zaczynają naśladować swoje zwierzę i w ten sposób szukają innych dzieci, które wydają ten sam odgłos. Przykładowe odgłosy: kaczka (kwa, kwa), ryba (tylko poruszają ustami), żaba (kum, kum). Na koniec w grupach dzieci sprawdzają, czy zgadzają się ich obrazki. Nauczyciel pomaga zagubionym odnaleźć swoje grupy. Dzieci w grupach decydują, które pole wybrać do odsłonięcia. Jeśli pod karteczką nic nie ma, kolejka przechodzi na następną grupę. Gdy dzieciom udało się odkryć kawałek obrazka, nauczyciel pyta, co przedstawia kawałek rysunku. Jeśli uczniowie się nie domyślą, kolejka przechodzi dalej. Gdy jakaś grupa będzie umiała opowiedzieć, co znajduje się na obrazku, nauczyciel zadaje pytanie, co może zagrażać temu siedlisku. Na przykład: Rzeka w mieście nieoczyszczone ścieki, śmieci, spaliny, uregulowany brzeg pozbawiony roślinności, statki z pasażerami itp. Oczko wodne w polu nawozy używane przez rolników, zaśmiecenie, zasypanie lub osuszenie (żeby pole do obsiewu zbożem mogło być większe). Morze i plaża śmieci, wycieki ropy ze statków, nieoczyszczone ścieki. Następnie uczniowie wspólnie zastanawiają się, jak należałoby postępować, żeby uniknąć tych zagrożeń burza mózgów z pomocą nauczyciela. Wybór zagrożeń jest zależny od wiedzy, jaką posiadają dzieci na ten temat. Na koniec gry podsumowujemy, co należałoby robić, żeby te siedliska były takie, jak na zdjęciach. Nauczyciel pyta uczniów, czy byli w miejscach, które są narysowane, jak im się tam podobało, czy widzieli któreś z wymienianych zagrożeń. Pogadanka: Nauczyciel opowiada o Światowym Dniu Wody, który obchodzimy 22 marca. Jest to bardzo ważna data, gdyż wskazuje, że dla wielu państw, nie tylko dla Polski, temat ochrony wody jest bardzo istotny. Ten dzień ma nam wszystkim przypominać, że woda jest dla nas niezbędna i dlatego musimy o nią dbać. Co roku Dzień Wody ma swoje hasło np. w 2010 roku mówimy o tym, jaka woda jest, czyli o jej jakości. Przed chwilą zbadaliśmy jakość wody. Dla naszego zdrowia bardzo ważne jest, żeby woda miała jak najwyższą jakość, żeby była jak najlepsza. Podsumowanie i ewaluacja: Pytania do uczniów: Co zagraża siedliskom wodnym? Co możemy zrobić, żeby woda w rzece i jeziorze była czystsza? Na co zwracamy uwagę, kiedy przyglądamy się wodzie? Dlaczego jest to takie ważne? Po co obchodzimy Dzień Wody i w jakim miesiącu? Dlaczego zależy nam, żeby woda była czysta? Prowadzący przygotowuje trzy pojemniczki, w które wkłada (oddzielnie) muszelki, patyczki i kamyki. Obok stawia duży słoik. Prosi uczestników, aby wychodząc z zajęć wrzucili do słoika jedną rzecz, zależnie od tego, jak podobały im się zajęcia. Na przykład: muszelka = bardzo mi się podobały, patyczek = nie mam zdania, kamyk = nie podobały mi się. Zróbmy coś dla innych proponowane działania: Zorganizujcie we współpracy z innymi placówkami i gminą akcję oczyszczania brzegów okolicznego zbiornika wodnego. Oprócz sprzątania brzegów na pewno ważne będzie wykonanie tabliczek informacyjnych i zachęcających ludzi do tego, by swoje śmieci zabierali ze sobą. Jeśli w okolicy nie ma zbiornika wodnego, poszukajcie źródeł ujęć wody pitnej. Wokół nich są wyznaczone strefy ochronne, warto sprawdzić, czy i tam nie przyda się sprzątanie. Zaplanujcie i przeprowadźcie wodny happening. Podczas niego można zaprezentować prace z konkursu plastycznego i fotograficznego, jak i materiały, które powstaną podczas waszych spotkań plakaty, rysunki itp. Możecie również przygotować występ artystyczny związany z wodą przedstawienie, musical, może festiwal szant?

17 4Lekcja 4: Dbamy o wodę 15 Możliwości pogłębiania wiedzy: Wycieczka do oczyszczalni ścieków lub wizyta u kogoś, kto założył przydomową oczyszczalnię ścieków. Zwiedzanie różnych budowli hydrotechnicznych (małe elektrownie wodne, młyny, jazy, zapory, przepławki dla ryb) poznanie, w jaki sposób człowiek czerpie korzyści z energii, którą niesie woda, ale też w jaki sposób dba (lub nie) o zachowanie ciągłości rzeki. Czas spotkania: 1,5 godziny Cele: Uczeń opisuje, na czym polega oczyszczanie wody. Uczeń wymienia, dlaczego dobra jakość wody jest ważna dla ludzi, zwierząt i roślin. Uczeń wyjaśnia, jak możemy oszczędzać wodę i o nią dbać na co dzień. Metody pracy: Pogadanka, pokaz, dyskusja, burza mózgów, ćwiczenie plastyczne. Formy pracy: Indywidualna, grupowa, praca dziecka z pomocą nauczyciela. Środki dydaktyczne: szklanka, woda, żyletka lub szpilka, płyn do mycia naczyń, butelki plastikowe po wodzie, farba plakatowa, piasek, kawałek bawełnianej szmatki, lejek, chusteczki higieniczne, gaza, materiały plastyczne, kartki z narysowaną butelką oraz podziałką na niej. Przebieg lekcji Wprowadzenie pogadanka: Nauczyciel przypomina, co działo się na ostatnich spotkaniach. Szczególną uwagę zwraca dzieciom na zagrożenia, które poznały na poprzednich zajęciach. Dzieci przypominają, o jakich zagrożeniach była mowa i jakie były możliwości zaradzenia im. Realizacja tematu Pokaz, dyskusja: Nauczyciel pyta dzieci, co może się stać, jeśli nie będziemy dbać o czystość wody. Aby pomóc, może podpowiedzieć, jak codzienne zachowania mogą wpływać na wodny świat, na przykład:

18 Czy mycie samochodu w jeziorze to dobry pomysł? Dlaczego? Co należy zrobić ze śmieciami podczas wycieczki nad rzekę? Czy można na wakacjach myć zęby w jeziorze? Dlaczego należy korzystać z toalet na plażach? 16 Następnie nauczyciel demonstruje doświadczenie: Do szklanki wlewa wodę, a następnie delikatnie umieszcza na niej żyletkę (lub szpilkę). Nie opada ona na dno, ale utrzymuje się na wodzie. Niektóre zwierzęta również w taki sposób poruszają się po wodzie zawdzięczają to specyficznym właściwościom wody (napięciu powierzchniowemu). Do takich zwierząt należy nartnik i pająk topik, które występują bardzo często w środowisku wodnym. Nauczyciel mówi dzieciom, że wleje do szklanki płyn do mycia naczyń, którego używamy w domu, żeby rozpuścić nieczystości. Po wlaniu płynu do szklanki i delikatnym wymieszaniu żyletka nagle opada na dno. Nauczyciel może ją wyjąć i spróbować jeszcze raz delikatnie położyć na wodzie, ale za każdym razem żyletka będzie opadała na dno nie jest to więc skutek mieszania. Nauczyciel pyta dzieci, co mogło się stać. Tłumaczy dzieciom, że płyny do mycia naczyń zawierają związki obecne również w mydłach i szamponach, które pomagają nam pozbyć się brudu, ale w środowiskach naturalnych mogą wywołać wiele problemów. Nauczyciel pyta dzieci, co mogłoby się stać z nartnikiem lub topikiem, gdybyśmy wlali bardzo dużo takiego płynu na przykład do jeziora (utonęłyby). Tak może się wydarzyć, jeśli ktoś myje się w jeziorze lub gdy do wody trafia nieoczyszczona woda z naszych domów. Pokaz: Nauczyciel pyta dzieci, czy wiedzą, jak oczyszcza się wodę. Dzieci zgłaszają różne pomysły, które nauczyciel podsumowuje. Następnie prezentuje uczniom uproszczony schemat oczyszczania wody: Do dużej szklanki należy wlać wodę, następnie zabarwić ją kolorową farbą plakatową. Można też dorzucić odrobinę piasku i pyłu (np. z kredy). Nauczyciel pyta dzieci, czy dużo czasu zajęło przygotowanie takiej brudnej wody. Prosi też uczniów, żeby zapamiętali godzinę, o której zaczną razem z nauczycielem oczyszczanie. Następnie do czystej szklanki nauczyciel przelewa niewielką ilość tej wody to będzie próba zerowa, z którą uczniowie będą porównywać kolejne etapy oczyszczania. Pierwszym krokiem w oczyszczaniu jest przelanie zanieczyszczonej wody przez sitko pokazujemy uczniom sitko i wodę. Na sitku pozostało niewiele zanieczyszczeń, zaś woda wciąż jest czerwona. Drugi krok to rozciągnięcie kawałka bawełnianego materiału na plastikowej butelce, od której odcinamy szyjkę. Materiał napinamy i naciągamy gumkę recepturkę. Delikatnie przelewamy wodę. Na materiale osiadł bardzo drobny pył to kreda i barwnik w farbie plakatowej. Nauczyciel prosi dzieci o porównanie z próbą wyjściową widać pierwsze różnice. Trzeci krok to nałożenie na inną butelkę skrawka materiału, przyczepienie go gumką do butelki, a następnie nasypanie na materiał nieco piasku. Przelewamy przez to wodę z poprzedniego etapu. Na piasku widać pozostałości koloru, woda staje się coraz mniej zabarwiona. Czwarty krok to umieszczenie lejka w szyjce butelki plastikowej. W lejek upychamy chusteczki higieniczne. Następnie powoli wlewamy do lejka wodę po kroku trzecim. Powinna ona powoli skapywać na dno butelki. Ten krok można powtórzyć, wymieniając chusteczki na nowe. Oglądamy produkt końcowy naszego oczyszczania. Nie jest on całkowicie bezbarwny, ale w porównaniu z początkowym zabarwieniem wody jest o wiele lepiej. Można też porównać tę wodę z kranową, żeby zobaczyć, że do normy jeszcze sporo brakuje. Pogadanka: Nauczyciel pyta uczniów, czy proces oczyszczania był dłuższy czy krótszy od procesu zanieczyszczania, Sprawdzamy, ile minut zajęło oczyszczanie. Następnie nauczyciel tłumaczy dzieciom, że podobnie jest w środowisku. Człowiek na różne sposoby zanieczyszcza wodę, która następnie powinna zostać oczyszczona. Taki proces trwa bardzo długo i wymaga wiele pracy i energii. Ponadto nie każde miasto ma swoją

19 17 własną oczyszczalnię. Nauczyciel pyta uczniów, czy udało im się dowiedzieć, czy ich miasto posiada oczyszczalnię ścieków i czy wiedzą, gdzie ona się znajduje. Burza mózgów: Nauczyciel pyta dzieci, co można zrobić, żebyśmy nie produkowali tak dużo ścieków, zwłaszcza jeśli nie mamy wystarczającej liczby oczyszczalni. Dzieci podają różne pomysły, które nauczyciel może spisywać. Przykłady: zakręcanie kranu podczas mycia zębów, mycie się pod prysznicem, podwójna spłuczka w toalecie, mycie rąk pod małym strumieniem wody itp. Podsumowanie i ewaluacja: Praca indywidualna. Uczniowie otrzymują arkusze papieru oraz samoprzylepne etykiety. Nauczyciel prosi, aby w trosce o środowisko i o wodę każdy narysował piktogram i zrobił naklejkę, która będzie nam przypominać o tym, jak oszczędzać wodę. Uczniowie mają też za zadanie wymyślić wierszyki lub hasła reklamy zachęcające do dbania o wodę. Uczniowie otrzymują kartki z narysowaną butelką oraz z podziałką na 10. Prowadzący prosi, by uczestnicy pokolorowali wodę na jasnoniebieski kolor do odpowiedniej podziałki zależnie od tego, w jakim stopniu zajęcia ich zainteresowały. Zróbmy coś dla innych proponowane działania: Zainicjujcie konkurs plastyczny i fotograficzny z wodą w roli głównej. Nagrodą może być na przykład wystawa zwycięskich prac. Spróbujcie nakręcić krótki film edukacyjny o dowolnej tematyce wodnej. Możecie pokazać na nim doświadczenia, które przeprowadziliście podczas spotkań lub wasze prace. Przekażcie film innym lub umieśćcie go w Internecie, by skorzystało z niego możliwie dużo osób. Możliwości pogłębiania wiedzy: Gmina wydział ochrony środowiska. Można tu sprawdzić jakość wód w gminie, jak wiele jest poddawanych oczyszczaniu, jakie są problemy z gospodarką wodną na danym terenie (np. częste susze lub powodzie). Biblioteka książki naukowe (poszerzające wiedzę na temat wody, jej zasobów i gospodarki), ale także literatura legendy i podania oraz wierzenia związane z wodą, obecność wody w różnych kulturach i zwyczajach. Czy wiesz, że wodę można bardzo łatwo i szybko oczyścić? Służą do tego specjalne filtry np. rurki oczyszczające wodę. Jeżeli woda jest jednak bardzo zanieczyszczona, potrzebne są specjalne środki uzdatniające wodę. Takim środkiem jest uzdatniający wodę PuR, produkowany przez Procter & Gamble, który stosowany jest najczęściej w najbardziej zanieczyszczonych i najuboższych rejonach Ziemi, gdzie blisko miliard ludzi nie ma dostępu do czystej wody pitnej. Jedna saszetka PuR-a wystarcza na oczyszczenie 1 litra nawet bardzo zabrudzonej wody, błyskawicznie. Dzięki niemu udało się już uratować życie ponad 8,300 osób w krajach rozwijających się. PuR był środkiem niezastąpionym i niezawodnym również podczas największych kataklizmów ostatnich lat. Wykorzystywany w akcjach ratowniczych po takich kataklizmach jak huragan Katrina, który nawiedził południe USA w 2005 roku, a także po trzęsieniu ziemi na Haiti w styczniu 2010 roku, gdzie dostarczono 6 milionów saszetek PuR-a, z których uzdatniono 60 mln litrów wody.

20 5Lekcja 5: Bogactwo przyrody Morza Bałtyckiego Czas spotkania: 1,5 godziny Cele: Uczeń wymienia wybrane gatunki fauny i flory morskiej. Uczeń rozpoznaje gatunki ryb, które spożywamy, a które pochodzą z Bałtyku. Uczeń wybiera sposoby, jak można chronić przyrodę nad morzem. 18 Metody pracy: Gra dydaktyczna, quiz, dyskusja, pogadanka. Formy pracy: Indywidualna, grupowa, praca dziecka z pomocą nauczyciela. Środki dydaktyczne: zeszyt ćwiczeń, arkusz szarego papieru, kostka do gry z obrazkami, klej, zdjęcia i obrazki ilustrujące gatunki fauny i flory Morza Bałtyckiego, atlas do rozpoznawania gatunków fauny i flory morskiej, mapa Polski. Przebieg lekcji Wprowadzenie podsumowanie pracy domowej z zeszytu ćwiczeń: Nauczyciel sprawdza z dziećmi wykonanie pracy domowej. Dyskusja: N: Bardzo dużo wiemy już na temat wody. Ale do tej pory zajmowaliśmy się przede wszystkim wodą słodką. A czy tylko taka występuje na świecie? U: Jest jeszcze woda słona. Występuje w morzach i oceanach. Wskazówka: Możemy zapytać dzieci, czy słyszały o tym, żeby jakaś rzeka była słona lub o słonych jeziorach czy stawach. N: Czy mieszkańcy Polski mają dostęp do słonej wody? Czy ktoś z was kiedyś był nad jakąś słoną wodą? Uczniowie na podstawie swoich doświadczeń opowiadają np. o Morzu Bałtyckim. W miarę możliwości należy uczniom pokazać mapę Polski oraz gdzie znajduje się Morze Bałtyckie, wasze miasto, Warszawa. N: Co to w ogóle jest morze? Uczniowie starają się skomponować definicję, nauczyciel może nakierować. N: Co kojarzy się Wam z morzem, np. z Bałtykiem? Uczniowie wymieniają różne skojarzenia. Realizacja tematu Gra dydaktyczna, quiz: Nauczyciel podsumowuje skojarzenia, które wymieniły dzieci. Następnie kładzie przed uczniami arkusz szarego papieru. Narysowane jest na nim Morze Bałtyckie wraz z konturem wybrzeża Polski (z otaczającym lądem). Należy również przygotować kostkę do gry. Na kostce powinny znaleźć się obrazki symbolizujące zwierzęta, rośliny nadmorskie oraz dowolną formę ochrony przyrody (np. wydmy ze Słowińskiego Parku Narodowego). Do trzech kopert wkładamy obrazki zdjęcia lub rysunki, które zawierają się w powyższych kategoriach. Obrazków powinno być minimum tyle, ile jest dzieci w grupie.

21 Przykłady: - zwierzęta nadmorskie: foka szara, meduza, dorsz, śledź, sercówka, mewa, lodówka, uhla, - rośliny: bażyna czarna, mikołajek nadmorski, piaskownica zwyczajna, sosna zwyczajna, - formy ochrony przyrody: Wydma Łącka, logo Słowińskiego Parku Narodowego, bielik. 19 Nauczyciel tłumaczy dzieciom zasady gry. Zadaje pytanie, na które odpowiedź pojawiała się na poprzednich zajęciach quiz. Dzieci, które wiedzą, podnoszą rękę. Nauczyciel wybiera jedno dziecko, które udziela odpowiedzi. Jeśli była poprawna może rzucić kostką. To, co wypadnie, to kategoria, z jakiej dziecko dostaje obrazek. Następnie dziecko mówi, co widzi na ilustracji i z pomocą nauczyciela oraz atlasu do rozpoznawania gatunków (bądź książeczki na temat formy ochrony przyrody) nazywa gatunek lub formę ochrony. Potem przykleja obrazek na arkuszu. Jeśli jest to roślina wodna to na obszarze morza, jeśli gatunek jest lądowy na lądzie. Jeśli na obrazku przedstawiona jest konkretna forma ochrony przyrody (np. Woliński Park Narodowy), uczeń może odszukać ją na mapie i nakleić obrazek w odpowiednim miejscu. Po wyczerpaniu wszystkich obrazków nauczyciel podsumowuje kolaż. Powtarza z uczniami nazwy gatunków oraz omawia formy ochrony przyrody. Podczas rozmowy o gatunkach ryb można wspomnieć o tych, które chętnie jemy, a które nie są chronione. Ponieważ przyroda na wybrzeżu i w morzu jest bardzo narażona ze względu na turystykę, uczniowie opracowują propozycje do kodeksu zachowania się na plaży, na przykład: Korzystamy z toalet przy wyjściach z plaży. Kąpiemy się tylko pod czujnym okiem ratownika i kogoś dorosłego. Wszystkie śmieci zabieramy ze sobą z plaży, nie zostawiamy zakopanych skarbów. Przywozimy ze sobą pocztówki i wspomnienia jako pamiątki, muszle zostawiamy w morzu. Wskazówka: Grę można przeprowadzić także w inny sposób. Najpierw każde z dzieci rzuca kostką, a dopiero potem odpowiada na pytanie. Jeśli nie zna odpowiedzi, nauczyciel może podpowiedzieć lub poprosić inne dzieci o odpowiedź. Nawet w przypadku nieznajomości odpowiedzi lub popełnionego błędu dziecko może przykleić swój obrazek. Wskazówka: Podczas gry dydaktycznej warto zadawać pytania, które pomogą dzieciom odświeżyć zdobytą wiedzę. Podsumowanie i ewaluacja: Nauczyciel z pomocą dzieci krótko przypomina, co działo się na każdym spotkaniu i o czym była mowa. Następnie prosi, aby dzieci powiedziały o jednej ważnej informacji, którą zapamiętały z cyklu spotkań. Na koniec spotkania prowadzący może poprosić uczestników, aby na małych karteczkach wypisali oddzielnie, co im się podobało, co uważają za najważniejsze, a co można byłoby zrobić inaczej. Można zachęcić uczniów, żeby podali przykładowe własne rozwiązania, w jaki sposób chcieliby, aby zostały poprowadzone zajęcia lub ich część. Zróbmy coś dla innych proponowane działania: Happening dbajmy o rzeki, dbajmy o Bałtyk. Uczestnicy wraz z nauczycielem mogą przygotować wystąpienia artystyczne i plakaty, promujące ochronę lokalnych cieków wodnych przed zanieczyszczeniami, które spływają potem do Bałtyku. Stworzenie wspólnego folderu, map, plakatów i innych form promocyjnych, zachęcających do wypoczynku nad polskim morzem w myśl przysłowia: Cudze chwalicie, swego nie znacie. Uczestnicy zachęcają nie tylko do wypoczynku, ale i do aktywnych form turystyki, podróżowania i poznawania lokalnych społeczności, tradycji i legend. Możliwości pogłębiania wiedzy: Serwisy internetowe poświęcone Morzu Bałtyckiemu oraz projektom ekologicznym z nim związanym (WWF, Stacja Morska na Helu). Biblioteka książki, albumy oraz materiały prasowe. W miarę możliwości można na lekcję zaprosić oceanologa.