Projekt okładki: Joanna Plakiewicz. Redaktor prowadzący: Danuta Samek

Transkrypt

1

2 Projekt okładki: Joanna Plakiewicz Redaktor prowadzący: Danuta Samek Wydawnictwo REA s.j Warszawa, ul. Kolejowa 9/11 tel./fax: , Wydawnictwo REA s.j., Warszawa 2006 ISBN Skład i łamanie: HAPPY Studio DTP Wykorzystanie tekstów i ilustracji, również fragmentaryczne, bez zezwolenia jest zabronione. Dotyczy to także powielania, filmowania i opracowania w systemach elektronicznych.

3 Spis treści Wstęp Podział na dydaktyczne jednostki tematyczne Plany wynikowe dydaktycznych jednostek tematycznych Tabela planów dydaktycznych jednostek tematycznych Wzór karty wynikowej Procedury oceniania postępów ucznia w osiąganiu celów Kilka propozycji prac domowych, kart pracy oraz scenariuszy lekcji Różne formy sprawdzania osiągnięć uczniów Biogramy cenna pomoc do realizacji tematów z historii najnowszej O barwach narodowych

4 Wstęp Szanowni Państwo, Niniejszy poradnik metodyczny ma za zadanie pomóc Wam w realizacji programu nauczania historii i wiedzy o społeczeństwie w zasadniczej szkole zawodowej. Zarówno program (DKOS /04) jak i podręcznik (część 1, 2), zachowując treści określone w Podstawie Programowej, są w pełni dostosowane do możliwości percepcyjnych uczniów szkół zawodowych. Przedstawiają one omawiane procesy i zjawiska w sposób przystępny i zrozumiały, bazują na elementach wiedzy zdobytych przez uczniów w gimnazjum. Wychodząc z tego założenia, realizujemy treści nauczania, które najłatwiej trafią do ucznia poprzez odwołanie się do dziejów ojczystych. Historia Polski staje się kanwą do rozważań nad treściami ogólnymi. W naszym rozumieniu absolwent ZSZ nie musi operować ogromną ilością pojęć, dat i nazwisk. Powinien znać tylko te najważniejsze, o kluczowym znaczeniu. Powinien natomiast rozumieć zjawiska i procesy, które zachodziły w przeszłości, które zachodzą współcześnie, i w których uczeń sam uczestniczy. Musi być on przygotowany do świadomego uczestnictwa (tak biernego, jak czynnego) w dorosłym życiu, musi umieć realizować się w życiu codziennym i funkcjonować w społeczeństwie. Szkoła ma nie tylko uczyć, ale i wychowywać. Szczególna rola w tym procesie przypada przedmiotom społecznym, a takimi są historia i wos. Jednym z najważniejszych celów w autorskim założeniu programowym jest kształtowanie postaw patriotycznych. Stąd wiodąca rola jednostek dydaktycznych, związanych z historią Polski. Historia i wos zawsze były przedmiotami realizującymi treści wychowawcze. Autorzy programu i podręcznika uwzględniają ten fakt. Preferowane są treści i zadania, wynikające z tradycyjnych wartości i norm moralnych, ukształtowanych na przestrzeni wieków przez polską tradycje narodową i spuściznę historyczną. W myśl tych zasad najwyższymi historycznymi wartościami są: wolność, pokój, tolerancja, otwartość na drugiego człowieka, szacunek dla prawa, poszanowanie odmienności kulturowej, religijnej i światopoglądowej. I do takiego modelu osobowości absolwenta dąży program oraz narzędzie jego realizacji, czyli podręcznik. Aby proces edukacyjny usprawnić i pomóc Państwu w jego realizacji przedstawiamy optymalną naszym zdaniem propozycję rozkładu jednostek dydaktycznych. Nie znaczy to, że jest to jedyna słuszna propozycja. Każdy nauczyciel, znając zespół klasowy, z którym pracuje, potrafi ten rozkład zweryfikować i zindywidualizować. Potrafi dostosować go do potrzeb i możliwości percepcyjnych 5

5 swoich uczniów. Plany wynikowe ograniczone zostały do niezbędnego minimum. Zgodnie z założeniami przyjętymi w programie, nie ma potrzeby zbyt szczegółowego opisywania tego, co uczeń powinien wiedzieć po każdej lekcji historii. W przedstawionym planie wynikowym określone zostały pryncypia, i tylko one są dla nas istotne. Osiągnięcie celów umożliwi dalszą edukacje tym uczniom, którzy zechcą ją kontynuować w liceach bądź technikach na podbudowie ZSZ. Zaś tym, którzy zakończą edukację, pozwoli na właściwe funkcjonowanie w społeczeństwie. Jeżeli jednak, uznacie Państwo, że szczegółowy plan jest konieczny prezentujemy przykładową kartę wynikową dla każdej jednostki. Znajduje się ona na końcu rozdziału 2. W rozdziale 6 proponujemy Państwu scenariusze jednostek lekcyjnych, na które można zaprosić koleżanki i kolegów ( lekcja koleżeńska) lub w ramach hospitacji dyrektora szkoły. Jednostki zostały wybrane po jednej z każdego semestru, zakładając, że mamy do dyspozycji 1 godzinę tygodniowo przez dwa lata. Osobno potraktowane zostały scenariusze zajęć pozaszkolnych, do których załączone zostały karty pracy (karty zadań). Prezentujemy 3 takie scenariusze, z których można skorzystać praktycznie w każdej miejscowości, bez względu na liczebność jej mieszkańców. W rozdziale 6 prezentujemy przykładowe karty pracy, zgodnie z planem dydaktycznym, prezentowanym w rozdziale 1. W Poradniku znajdą Państwo także bank pytań z różnych epok, które można wykorzystać do szkolnych konkursów, na kółku zainteresowań, w pracy z uczniem zdolnym. Niezależnie od tego, zamieściliśmy inne formy sprawdzania wiedzy: propozycje pytań do kartkówek oraz testy i krzyżówkę. Szczególnej uwadze polecamy rozdział zawierający biogramy (8). Stanowi on uzupełnienie do realizacji tematów z historii najnowszej. Warto mieć przy sobie taką podręczną encyklopedię. Konsekwencją preferowanych w procesie wychowania treści patriotycznych jest ostatni rozdział (9), prezentujący zakres wiedzy o polskich barwach narodowych. Przekazując Państwu niniejszy Poradnik, mamy nadzieje, że będzie on pomocny w Waszej codziennej pracy i ułatwi realizacje przyjętych zadań. Życzymy Państwu satysfakcji z pracy i sukcesów w tak odpowiedzialnym procesie edukacji polskiej młodzieży. Autorka 6

6 1. Podział na dydaktyczne jednostki tematyczne Dział Temat Zakres treści Planowana ilość godzin dydaktycznych Sugerowana metoda Dział I Od wspólnoty pierwotnej do państwa 1. Historia jest nauczycielką życia Źródła wiedzy o przeszłości i teraźniejszości. Historia jako nauka. Czas w historii. Życie ludzi w czasach najdawniejszych: kształtowanie się wspólnoty, przejście do osiadłego trybu życia. 1 Burza mózgów, metaplan, ćwiczenia 2. Państwo i jego funkcje w starożytności i współcześnie Najstarsze państwa starożytne, ich funkcje i organizacja (Egipt, Sparta, Ateny, Rzym); współczesne funkcje państwa co się zmieniło, co pozostało niezmienne. 2 Praca w zespołach, karty pracy 3. Dziedzictwo antyku Osiągnięcia cywilizacyjne Starożytnego Wschodu, Grecji, Rzymu w dziedzinie nauki, techniki, sztuki i piśmiennictwa. 1 Praca w zespołach, indywidualizacja zadań Dział II Europa średniowieczna 4. Kształtowanie się średniowiecznej Europy Przeobrażenia społeczne, gospodarcze i polityczne w Europie średniowiecznej od upadku Rzymu do odrodzenia cesarstwa. 1 Karty zadań 7

7 Państwo polskie za pierwszych Piastów 6. Gospodarka i społeczeństwo w Europie feudalnej Organizacja państwa, trudności wewnętrzne i zagrożenia zewnętrzne. Polska w Europie od chrztu do zjazdu gnieźnieńskiego. Gospodarka i społeczeństwo na przestrzeni X XIII wieku. Funkcjonowanie państwa feudalnego. Monarchie stanowe w Europie na przykładzie Anglii i Francji. Początki parlamentaryzmu. 1 Praca w zespołach, debata 1 Elementy wykładu, praca w grupach 7. Rola Kościoła w średniowieczu 8. Polska dzielnicowa i zjednoczona 9. Monarchia stanowa Kazimierza Wielkiego Walka o dominacje miedzy cesarstwem a papiestwem. Polska wobec walki o inwestyturę. Krucjaty. Kształtowanie wzorców i zasad życia w oparciu o zasady religijne. Wpływ na kulturę. Szkolnictwo. Zakony. Statut Bolesława Krzywoustego i jego konsekwencje. Walka o władze miedzy książętami dzielnicowymi. Zagrożenia zewnętrzne i obce najazdy. Próby zjednoczenia państwa. Władysław Łokietek. Przemiany gospodarcze i społeczne w okresie rozbicia dzielnicowego. Miasta i mieszczanie. Polskie społeczeństwo stanowe. Sukcesy polityki wewnętrznej i zagranicznej Kazimierza Wielkiego. Pozycja Polski w Europie. Koniec dynastii Piastów Andegawenowie na tronie polskim. 1 Elementy wykładu, praca w grupach, debata 1 Elementy wykładu, praca w grupach z kartami zadań 1 Elementy wykładu, praca w grupach, metaplan 10. Monarchia Jagiellonów Unie polsko-litewskie i ich znaczenie. Konflikt polsko-krzyżacki. Szczyt potęgi państwa polskiego pod berłem Kazimierza Jagiellończyka. Wzrost znaczenia szlachty w państwie przywileje szlacheckie. Rzeczpospolita w dobie demokracji szlacheckiej. Powstanie sejmu walnego. Funkcjonowanie sejmików ziemskich. 2 Elementy wykładu, praca w grupach z kartami zadań, burza mózgów

8 c.d. Ruch egzekucyjny. Rzeczpospolita złotego wieku. Gospodarka i kultura Rzeczpospolitej XVI wieku. Folwark szlachecki. Miasta i mieszczanie. Kultura renesansowa w Polsce. Dział III Europa renesansowa 11. Epoka wielkich odkryć. Początek nowożytnego świata Rozwój nauki i techniki. Poszukiwanie nowych dróg i szlaków handlowych. Największe odkrycia geograficzne i ich skutki. Nowy podział świata rywalizacja o kolonie. Gospodarka europejska w epoce nowożytnej (XVI XVII w). Postęp w rolnictwie i technice. Przemysł nakładczy. Dualizm w rozwoju gospodarczym Europy. Pierwsze manufaktury. Kultura renesansu. 1 Praca z mapą karty zadań, debata 12. Reformacja i reforma religijna w Europie Przyczyny ruchów reformatorskich. Pierwsze próby reform: działalność Jana Husa i reformatorów angielskich. Marcin Luter i Jan Kalwin. Wspólne i odrębne założenia religii reformowanych. Rzeczpospolita państwem bez stosów. Kontrreformacja i reforma Kościoła Katolickiego. 1 Elementy wykładu, praca w grupach, debata 13. Srebrny wiek Rzeczpospolitej Wojny Rzeczpospolitej w XVII wieku. Srebrny wiek Rzeczpospolitej. Konflikty z Rosją, Szwecją, Turcją i Kozakami. Skutki wojen XVII wieku. Kultura baroku w Polsce na tle baroku europejskiego. 2 Praca z mapą, karty zadań, debata 14. Monarchie absolutne w nowożytnej Europie Wojna trzydziestoletnia. Wojna jako skutek podziału Europy. Monarchia absolutna we Francji. Upadek monarchii w Anglii rewolucja Cromwella. Zmiany w Europie w II połowie XVII wieku. Absolutyzm oświecony. Powstanie Królestwa Pruskiego. Przemiany we Francji i Austrii. Rosja Piotra I. 1 Praca z mapą, karty zadań, debata, elementy wykładu Dział IV Europa oświecona 15. Kryzys ustroju Rzeczpospolitej i jej miejsce w Europie w czasach saskich August II Sas Polska w dobie wojny północnej. Od Sasa do Lasa. Próby reform za czasów Augusta III. Sarmatyzm. 1 Elementy wykładu, debata 9

9 Europa Oświecona. Przemiany gospodarcze, ideowe i społeczne w Polsce i Europie w XVIII wieku 17. Powstanie Stanów Zjednoczonych 18. Francja w dobie rewolucji 19. Ideologia oświecenia w służbie naprawy Rzeczypospolitej 20. Konstytucja 3 maja. Rozbiory Polski 21. Europa i sprawa polska w dobie napoleońskiej. Księstwo Warszawskie Nowe spojrzenie na człowieka i społeczeństwo. Nauka i technika. Maszyna parowa Jamesa Watta, jej zastosowanie i znaczenie. Rewolucja przemysłowa. Kolonie angielskie w Ameryce i ich droga do niezależności. Konstytucja Stanów Zjednoczonych. Polacy w walce o niepodległość USA. Filozofia oświecenia. Przyczyny wybuchu rewolucji. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela. Od monarchii do republiki. Konstytucje rewolucyjnej Francji. Próby reform. Walka o utrzymanie niepodległości Polski w okresie stanisławowskim. Przemiany społeczne. Sejm Wielki i jego rola w dziejach Polski. Główne postanowienia konstytucji i jej znaczenie. Wojna w obronie konstytucji. Powstanie kościuszkowskie. Utrata niepodległego bytu. Podboje Napoleona Bonaparte. Cesarstwo we Francji. Księstwo Warszawskie jako próba odbudowy państwowości polskiej. Klęska Napoleona. 1 Praca z kartą zadań, debata 1 Praca z mapą, karty zadań, debata 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, debata 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, debata 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, debata 1 Praca z mapą, karty do pracy z tekstem

10 Dział V Nowa twarz Europy 22. Kongres wiedeński i jego następstwa. Świat u progu XIX wieku Nowy ład w Europie. Restauracja. Legitymizm. Święte Przymierze. Utworzenie Królestwa Polskiego i jego funkcjonowanie w latach Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, debata 23. Gloria Victis Walka Polaków o niepodległość w XIX wieku. Przyczyny wybuchu i przebieg powstania listopadowego. Powstanie krakowskie i rabacja chłopska. Wiosna Ludów na ziemiach polskich. Powstanie styczniowe. Skutki walk o niepodległość. 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, debata 24. Stosunki gospodarcze i społeczne na ziemiach polskich w XIX wieku Pogorszenie sytuacji gospodarczej w I poł. XIX wieku. Uwłaszczenie chłopów. Rozwój przemysłu w II poł. XIX wieku. Pozytywizm i praca organiczna. Narodziny ruchu robotniczego i ruchu ludowego. 1 Elementy wykładu, debata 25. Przemiany gospodarcze i społeczne w Europie w XIX wieku Wiosna Ludów w Europie. Geneza i rozwój ruchów narodowych. Panslawizm i pangermanizm. Wiek pary i elektryczności. Rozwój przemysłu. Postęp techniczny. Nowe odkrycia. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu 26. Ziemie polskie pod zaborami w dobie popowstaniowej; germanizacja i rusyfikacja Walka Polaków o utrzymanie tożsamości narodowej. Germanizacja i rusyfikacja. Kościół na ziemiach polskich pod zaborami wobec prób wynarodowienia Polaków. Tożsamość narodowa, jej istota i znaczenie w życiu człowieka. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu, debata 27. Życie polityczne w II poł. XIX wieku. Rywalizacja polityczna o dominację w świecie Zmiany społeczne: demokratyzacja życia, walka o prawa kobiet, abolicjonizm. Rozwój klasy robotniczej. Powstanie pierwszych partii politycznych. Rywalizacja mocarstw. Powstanie trójprzymierza i trójporozumienia. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu, karty zadań 11

11 Dział VI Od wojny do wojny 28. I wojna światowa I wojna światowa, jej przyczyny i konsekwencje. Znaczenie I wojny dla kształtu XX-wiecznej Europy. Ład wersalski. Polacy i sprawa polska w I wojnie światowej. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu, karty zadań 29. Narodziny II Rzeczypospolitej. Rząd i granice 30. Państwo polskie w dwudziestoleciu międzywojennym 31. II Rzeczpospolita gospodarka, społeczeństwo i kultura 32. Systemy totalitarne w Europie Różne koncepcje odbudowy państwa. Powstanie rządu centralnego. Kształtowanie się granic: traktaty, plebiscyty, powstania, wojna z Rosją. Budowa państwa polskiego i zmiany jego ustroju. Ustrój państwa od rządów ludowców do przewrotu majowego. Przewrót majowy. Rządy autorytarne Józefa Piłsudskiego. Polskie konstytucje w dwudziestoleciu międzywojennym. Polska po śmierci Józefa Piłsudskiego. Ostatnie dni przed wybuchem wojny. Wielość i różnorodność partii politycznych w II RP. Trudności w unifikacji gospodarki odrodzonego państwa polskiego. Sukcesy i porażki gospodarcze. Polska wobec światowego kryzysu. Zróżnicowanie etniczne społeczeństwa polskiego: mniejszości narodowe i ich prawa. Bogaci i biedni w II RP. Dorobek kulturalny i naukowy dwudziestolecia międzywojennego. Rewolucje w Rosji narodziny nowego systemu. Faszyzm włoski. Nacjonalizm niemiecki. Dojście Hitlera do władzy. Ostatnie miesiące pokoju. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu, karty zadań 2 Praca w zespołach, elementy wykładu, karty zadań, debata 2 Elementy wykładu, karty zadań, debata, fragmenty filmów 1 Praca w zespołach, elementy wykładu

12 33. Geneza i początek II wojny światowej. Polska wojna obronna Oś Berlin Tokio Rzym. Niemieckie plany podboju. Polska wojna obronna: najazd niemiecki, fazy wojny i główne miejsca bitew. Agresja radziecka 17 września. Władza państwowa na obczyźnie. Pierwsze oddziały partyzanckie. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu, praca z mapą 34. Charakterystyka działań wojennych Militaria i polityka. Działania wojenne teatr wojny, najważniejsze bitwy i kampanie. Powstanie Wielkiej Koalicji. Udział Polaków w walkach. 1 Praca w zespołach, elementy wykładu, praca z mapą 35. Od Jałty do Poczdamu Konferencje pokojowe Wielkiej Trójki. Stanowisko mocarstw wobec sprawy polskiej. 1 Elementy wykładu, praca z mapą 36. Życie codzienne w Polsce pod okupacją hitlerowską. Polskie państwo podziemne Życie codzienne w okupowanej Polsce. Holocaust. Różne formy walki z okupantem. Martyrologia narodu polskiego. Polskie państwo podziemne struktura i funkcjonowanie. 1 Elementy wykładu, praca z tekstem, możliwość skorzystania z filmu 37. Sprawa polska w II wojnie światowej. Powstanie warszawskie Rząd polski na obczyźnie. Między emigracja a krajem. Powstanie warszawskie. Polska lubelska. Stosunek mocarstw do sprawy polskiej. 1 Elementy wykładu, praca z tekstem, karty zadań Dział VII Polska i świat po II wojnie 38. Świat w dobie zimnej wojny Pojęcie zimnej wojny i jej geneza. Sprzeczności miedzy Wschodem a Zachodem. Zagrożenia pokoju światowego. 1 Elementy wykładu, praca z tekstem, karty zadań 39. Kraje Europy Zachodniej po II wojnie światowej Przemiany gospodarcze, społeczne i cywilizacyjne po II wojnie światowej. Nowy podział Europy. Wpływ wojny na gospodarkę. Odbudowa zniszczeń wojennych. Postęp w nauce i technice. Przemiany w państwach Europy Zachodniej. 1 Elementy wykładu, praca z mapą, karty zadań 13

13 Demoludy Świat komunistyczny po II wojnie światowej 41. Państwo polskie po II wojnie światowej Polska w systemie stalinowskim 42. Przemiany gospodarcze i polityczne PRL do końca lat siedemdziesiątych 43. Droga do Polski demokratycznej. Okrągły stół i jego następstwa 44. Europa u progu przemian. Dążenia do pokojowego współistnienia 45. Europa na drodze zjednoczenia Stosunki ekonomiczne w państwach komunistycznych. Powstanie bloku Krajów Demokracji Ludowej. Zasady funkcjonowania demoludów w systemie zależności od ZSRR. Pierwsze próby zerwania zależności: powstanie węgierskie i praska wiosna. Gospodarka planowa. Od PPR do PZPR. Kult jednostki. Terror i procesy polityczne. Konstytucja Odwilż. Poznański czerwiec. Marzec Mała stabilizacja Gomułki. Grudzień Przerwana dekada Edwarda Gierka. Sierpień Powstanie Solidarności. Stan wojenny. Okrągły stół i jego następstwa. Sejm kontraktowy. Pieriestrojka Michaiła Gorbaczowa. Rozpad ZSRR. Jesień Ludów: aksamitna rewolucja w Czechosłowacji, przemiany w Rumunii i Bułgarii. Rozpad Jugosławii. Proklamowanie republiki na Węgrzech. Dążenia do pokojowego współistnienia pierwsze próby zjednoczenia. Dwie drogi do zjednoczenia. KBWE. Zjednoczenie Niemiec. Od Rzymu do Maastricht konferencje zjednoczeniowe. Unia Europejska zasady funkcjonowania i struktury. Znaczenie w życiu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym. 1 Elementy wykładu, praca z mapą, karty zadań 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym karty zadań 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym karty zadań 1 Elementy wykładu, praca z tekstem źródłowym, karty zadań 1 Elementy wykładu, praca z mapą, karty zadań 2 Elementy wykładu, praca z mapą, karty zadań

14 c.d. Polska wobec integracji europejskiej. Droga Polski do Unii: warunki przyjęcia i proces dostosowawczy. Miejsce Polski w UE. 1 Debata 46. Przyspieszenie cywilizacyjne. Kultura i nauka po II wojnie światowej Cywilizacja XX i XXI wieku. Przemiany. Zdobycze. Najważniejsze osiągnięcia nauki, techniki i kultury przełomu wieków. Rewolucja informacyjna. Globalna wioska. Zagrożenia dla środowiska naturalnego. 1 Praca w zespołach problemowych, debata Dział VIII Nasz świat współczesny 47. Powstanie i zasady funkcjonowania III Rzeczypospolitej Polskiej Skutki Okrągłego Stołu. Mała Konstytucja. Ustawa zasadnicza z kwietnia Podstawy ustrojowe państwa. Trójpodział władzy: ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Wojciech Jaruzelski, Lech Wałęsa i Aleksander Kwaśniewski różne prezydentury. Decentralizacja władzy ustawa o samorządach. 1 Praca w zespołach problemowych, debata 48. Rzeczpospolita Polska demokratycznym państwem prawa Prawo naturalne. Prawo moralne i normy ( etyczne, społeczne, religijne, zwyczajowe, kulturowe). Konstytucja najwyższy akt prawny. Ustawy. Akty wykonawcze, czyli rozporządzenia. Akty prawa miejscowego. 1 Praca z aktami prawa w zespołach problemowych, debata 49. Człowiek i obywatel w Rzeczpospolitej Polskiej Człowiek a społeczeństwo. Pojęcie obywatelstwa. Obowiązki, prawa i wolności obywatelskie zapisane w Konstytucji. Ustawy chroniące obywateli. Instytucje i środki ochrony wolności i praw. Prawa człowieka i międzynarodowe organy ich ochrony. Czym są prawa człowieka? Powszechna Deklaracja Praw Człowieka. Europejska Konwencja Praw Człowieka. Komitet Praw Człowieka. Trybunał strasburski. 1 Praca z tekstem źródłowym w zespołach Problemowych, debata 1 15

15 Demokracja pośrednia i bezpośrednia w RP 51. Władza ustawodawcza w RP 52. Władza wykonawcza w państwie polskim 53. Władza sądownicza 54. Rzeczpospolita samorządowa 55. Media jako czwarta władza Kiedy i jak obywatel decyduje o losach swego kraju? Prawo wyborcze (bierne i czynne). Referendum przykład demokracji bezpośredniej. Ordynacje wyborcze czym są, gdzie ich szukać i jak z nich korzystać. Udział w głosowaniu obowiązek, przywilej czy przymus? Prezydent. Sejm i Senat. Procedury stanowienia prawa. Posłowie i ich uprawnienia. Mniejszość i większość. Opozycja parlamentarna. *wskazana wycieczka do Sejmu RP Premier i Rada Ministrów uprawnienia, kompetencje, zasady wyboru. Administracja państwowa. *wskazana wycieczka, np. do Urzędu Wojewódzkiego lub innego urzędu administracji państwowej Prawo polskie. Struktura wymiaru sprawiedliwości. Kodeksy prawne. Organy kontroli państwowej i ochrony prawa. *wskazana wycieczka do sądu lub spotkanie z przedstawicielem wymiaru sprawiedliwości Decentralizacja władzy ustawa o samorządach. Samorządy, ich struktura i funkcjonowanie. Jak wybieramy władze samorządowe? Relacje między władzami samorządowymi a społecznością lokalną. *zalecana wycieczka do siedziby samorządu lokalnego Zapoznanie ze strukturą instytucji, wypełnienie karty zadania (zadanie polega na odszukaniu właściwej drogi załatwienia przydzielonej sprawy urzędowej ). Czym są media? Rola mediów w kształtowaniu opinii publicznej. Władza to także odpowiedzialność rzetelność mediów. Media jako źródło wiedzy jak z nich korzystać. 1 Praca z tekstem źródłowym w zespołach problemowych, debata 1 Praca w zespołach problemowych 1 Praca w zespołach problemowych 1 praca w zespołach problemowych 1 Praca z tekstem źródłowym, praca w zespołach problemowych 1 1 Praca z dowolną gazetą codzienną,

16 c.d. 56. Podstawowe pojęcia współczesnej ekonomii *** 57. Gospodarka rynkowa w Polsce i we współczesnym świecie *** 58. Praca w życiu człowieka 59. Społeczeństwo polskie w okresie transformacji Przedsiębiorstwo. Spółki i ich rodzaje. Rola banków w systemie ekonomicznym. *zajęcia fakultatywne, zalecane wyłącznie wtedy, gdy w klasie nie jest realizowany przedmiot przedsiębiorczość lub podstawy ekonomii. Czym jest gospodarka rynkowa? Różne formy gospodarki rynkowej. Formy własności i przekształcenia własnościowe. Sytuacja w rolnictwie. Budżet państwa. Dlaczego płacimy podatki? Rodzaje opodatkowania. *zajęcia fakultatywne, zalecane wyłącznie wtedy, gdy w klasie nie jest realizowany przedmiot przedsiębiorczość lub podstawy ekonomii. Praca obowiązek, konieczność czy satysfakcja? Prawo pracy. Ochrona pracowników. Związki zawodowe i ich rola. Problem bezrobocia w Polsce i na świecie. * zalecana wycieczka do Rejonowego Urzędu Pracy. Czas nadziei i czas przełomu. Przemiany gospodarcze i ich następstwa. Zmiany w świadomości narodowej i społecznej Polaków. Społeczne koszty transformacji. Patologie społeczne. Zmiany w życiu codziennym. programem TV w zespołach problemowych 1 Elementy wykładu, praca w zespołach problemowych 1 Elementy wykładu, praca w zespołach problemowych 1 Debata 1 Wywiad, metaplan, burza mózgów Ogniska zapalne we współczesnym świecie Religie współczesnego świata. Wielość religii. Największe religie: islam, chrześcijaństwo, buddyzm, hinduizm. Fanatyzm i tolerancja. Wojny religijne. Źródła konfliktów: polityczne, ekonomiczne, społeczne, kulturowe i religijne. Ogniska konfliktów w świecie powojennym. Sposoby zapobiegania konfliktom. Wkład Polski i Polaków w utrzymanie światowego pokoju. 1 Debata, praca z mapą, praca z różnymi źródłami wiedzy

17 Problemy i dylematy współczesnego świata Problemy współczesnego świata: terroryzm, głód, narkomania, choroby, przestępczość zorganizowana, korupcja. Dylematy współczesnego świata: aborcja, eutanazja, kara śmierci. 1 Debata 62. Rola organizacji międzynarodowych we współczesnym świecie 63. Subkultury młodzieżowe Powstanie i struktura ONZ. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej. NATO. Miłość, przyjaźń, tolerancja dla inności. Grupa formalna i nieformalna. Przynależność do grupy. Zasady grupy a zasady uniwersalne. Pojęcie subkultury. Punkowcy, metale, blokersi itp. 1 Debata, praca w zespołach problemowych 1 Debata Łączna ilość godzin objętych rozkładem: 70. W tym planowane wyjście na zajęcia terenowe i zajęcia fakultatywne. Rytm zajęć powtórzeniowych ustala nauczyciel, według potrzeb. Ze względu na poziom edukacyjny zalecane są powtórzenia w formie: rekapitulacji bieżącej pod koniec każdej jednostki lekcyjnej; rekapitulacji wtórnej, według pytań poprzedzających pod koniec każdej jednostki lekcyjnej oraz rekapitulacji, według pytań poprzedzających każdorazowo nowy temat (patrz: podręcznik).

18 2. Plany wynikowe dydaktycznych jednostek tematycznych Plany wynikowe, na które jeszcze z początkiem tego roku szkolnego kładziono tak wielki nacisk, przestają być obligatoryjne. Coraz częściej mówi się o odchodzeniu od nich i powrocie do operacjonalizacji celów nauczania. Dla nauczyciela niezbędne przy planowaniu jednostki dydaktycznej jest jednak bez względu na obowiązującą formę jasne i precyzyjne określenie: 1. czego i dlaczego chcemy nauczyć 2. jaką wiedzę i jakie umiejętności uczeń powinien wynieść z naszej lekcji, aby mógł kontynuować bez przeszkód dalszą edukację. Prezentowany plan wynikowy ma zatem formę nieco odmienną od tradycyjnie przyjętych. Jest prostszy, bardziej oszczędny w zapisie, ale nie mniej skuteczny w praktyce. Aby jednak nasza propozycja była pełna, dołączona jest do niej przykładowa karta jednostki dydaktycznej ze szczegółowo rozpisanym planem wynikowym. Stanowić ona będzie wskazówkę dla tych z Państwa, którzy wolą taka formę zapisu. Rozdział ten zaczynamy od przypomnienia założeń wynikowych programu nauczania: Celem naszego programu jest: Ukazanie procesu historycznego rozwoju państwa polskiego na tle Europy i świata. Kształtowanie postaw patriotycznych: poczucia tożsamości narodowej, dumy z przynależności państwowej, więzi z przeszłością odpowiedzialności za przyszłość Ojczyzny, poszanowanie tradycji. Kształtowanie postaw obywatelskich poprzez przygotowanie do świadomego i aktywnego udziału w życiu społecznym (zarówno na poziomie społeczności lokalnej, jak i samorządowej) oraz do świadomego udziału w życiu kraju. Rozwijanie umiejętności oceniania zjawisk i procesów zachodzących w społeczeństwie i państwie (zarówno w przeszłości, jak i współcześnie), uczenie się wnioskowania i poszukiwania związków oraz formułowania opinii. Przygotowanie do życia i funkcjonowania w społeczeństwie obywatelskim Zjednoczonej Europy. 19

19 Reasumując: Uczeń, który przejdzie cykl kształcenia będzie miał poczucie tożsamości narodowej, będzie człowiekiem dumnym z przynależności państwowej i odpowiedzialnym za przyszłość kraju. Będzie także obywatelem przygotowanym do świadomego i aktywnego udziału w życiu społecznym, umiejącym oceniać zjawiska i procesy zachodzące w społeczeństwie i w państwie. Będzie człowiekiem postępowym, otwartym i tolerancyjnym, gotowym do życia w Zjednoczonej Europie. Świadczona przez nas usługa edukacyjna powinna dać wynik wymierny, w postaci opisanej powyżej. Aby jednak cel ten osiągnąć, musimy dążyć do niego etapami, stopniowo kształtując zachowania, nawyki i umiejętności uczniów. Dlatego też, przed każdym działem przypominamy globalne założenia wynikowe, a następnie rozpisujemy je na kolejne jednostki dydaktyczne. Założenia dydaktyczne: W wyniku realizacji programu uczeń powinien: Znać: formy państwowości na przestrzeni dziejów; najważniejsze organizacje międzynarodowe i ich kompetencje; organy władzy państwowej i samorządowej w Polsce i ich kompetencje; główne problemy współczesnego świata; najważniejsze religie współczesnego świata i ich pochodzenie. Wiedzieć: jakie były najważniejsze wydarzenia w dziejach Polski i Europy; jak przebiegał proces jednoczenia Europy; jaki jest wkład Polski w budowę europejskiej wspólnoty kulturowej, gospodarczej i politycznej; jakie są prawa i obowiązki obywatela RP; jakie są zagrożenia współczesnego świata. Umieć: wskazać czynniki sprzyjające i ograniczające rozwój społeczny, kulturowy i gospodarczy w danym okresie; dostrzegać przemiany zachodzące w świadomości Polaków na przestrzeni dziejów, zwłaszcza w okresie po II wojnie światowej; akceptować odmienność kulturowa, religijna i etniczną; 20

20 wypowiadać się logicznie na dany temat, właściwie konstruując wypowiedź ustną i pisemną; dokonywać samodzielnych ocen i uzasadniać je; weryfikować zdobywane informacje i hierarchizować je; postrzegać procesy i zjawiska historyczne w kategoriach przyczynowo-skutkowych; analizować krótkie, proste teksty źródłowe; poprawnie i ze zrozumieniem używać pojęć historycznych; posługiwać się mapą; korzystać z różnych źródeł wiedzy. Rozumieć: mechanizmy funkcjonowania państwa i społeczeństwa na przestrzeni dziejów; zjawisko wielokulturowości w przeszłości i współcześnie; ciągłość procesu historycznego; wzajemne zależności miedzy różnymi dziedzinami działalności człowieka w przeszłości i współcześnie; rolę jednostek i grup ludzi w kształtowaniu rzeczywistości historycznej; rolę pokojowego rozstrzygania sporów i konfliktów. W zestawieniu prezentowane są wszystkie założenia dydaktyczne i wychowawcze, które powinny być zrealizowane w toku kształcenia, zgodnie z wybranym przez nauczyciela programem nauczania oraz podręcznikiem. Procedury osiągania celów: Cele możemy osiągnąć w sposób optymalny, stosując doskonale znane nauczycielom aktywne metody nauczania. Szczególnie zalecane są: Drzewko decyzyjne METODY AKTYWNE Burza mózgów Metaplan Ranking Symulacje i gry dydaktyczne 21

21 Niektóre z tych propozycji sugerujemy już w podręczniku, bezpośrednio w danej jednostce tematycznej. Nie znaczy to, że proponujemy odejście od tradycyjnych metod podających, takich jak wykład, pogadanka czy rozmowa nauczająca. Nauczyciel najlepiej zna możliwości percepcyjne każdego zespołu klasowego i jest w stanie samodzielnie określić optymalne dla niego formy przekazu i utrwalania wiedzy. Należy jednak pamiętać, że głównym kryterium doboru, obok możliwości uczniów, winny być określone w programie cele konkretnej jednostki lekcyjnej. Dlatego też sugerujemy, by przed lekcją nauczyciel przedstawiał uczniom cele, jakie mają wspólnie osiągnąć. W przypadku celów długofalowych może to zrobić, np. na początku bloku tematycznego. Ponieważ uczniowie w tej grupie wiekowej na ogół chętnie dyskutują, polecamy uwadze nauczycieli również taką formę pracy na lekcji. Doskonalenie umiejętności rzeczowej dyskusji, obrony własnych sądów, dobierania argumentów i zachowania przy tym tolerancji i zasad dobrego wychowania z pewnością będzie młodym ludziom przydatne w dalszym życiu. DYSKUSJA Dyskusja sterowana Dyskusja punktowana Debata za i przeciw Atrakcyjną, dość nową formą pracy stał się projekt metoda polegająca na zleceniu uczniom samodzielnego badania i opracowania określonego zagadnienia. Projekt może być z równym powodzeniem wykonywany indywidualnie, jak i grupowo (a nawet całą klasą). Uczy nie tylko dociekliwości, ale także w przypadku pracy grupowej odpowiedzialności, pracy zespołowej, kompromisu, wspólnego podejmowania decyzji. Duży nacisk autorzy kładą na umiejętność pracy z mapą i tekstem źródłowym. Choć proponowane zadania są stosunkowo proste, adekwatnie do możliwości uczniów, jednak uczą wykorzystania mapy jako źródła informacji. Ważną, jeśli nie kluczową umiejętnością jest korzystanie z tekstu i czytanie go ze zrozumieniem. Dlatego proponujemy wracać czasem do starych, sprawdzonych metod pracy z tekstem pod kierunkiem nauczyciela. Stawianie przed uczniem zadań na miarę jego możliwości i stałe podnoszenie poprzeczki na poziomie pozwalającym sprostać kolejnym wyzwaniom, zapewni realizacje celów programu w sposób pełny, satysfakcjonujący zarówno dla nauczyciela, jak i uczniów. 22

22 3. Tabela planów dydaktycznych jednostek tematycznych Dział Temat Plan wynikowy Dział I Od wspólnoty pierwotnej do państwa W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Postrzegać zjawiska historyczne w kategoriach przyczynowo- -skutkowych; Precyzyjnie posługiwać się chronologią (korelacja czasowo-przestrzenna); Dostrzegać związki z różnymi dziedzinami nauki i umieć z nich skorzystać; Rozumieć pojęcie państwa i proces jego powstania. Historia jest nauczycielką życia. Państwo i jego funkcje w starożytności i współcześnie Dziedzictwo antyku Uczeń umie poprawnie operować chronologią historyczną, rozróżnia źródła wiedzy historycznej, rozumie mechanizm powstawania i funkcjonowania wspólnot, wie, gdzie i dlaczego powstawały pierwsze cywilizacje osiadłe. Uczeń umie wskazać najstarsze państwa starożytne na mapie, rozumie pojęcie państwa, jego funkcje i organizację, zna funkcje państwa współczesnego, wie, co się zmieniło, co pozostało niezmienne. Uczeń umie wskazać osiągnięcia cywilizacyjne Starożytnego Wschodu, Grecji, Rzymu w dziedzinie nauki, techniki, sztuki i piśmiennictwa, rozumie ich znaczenie dla dalszego rozwoju ludzkości. Dział II Europa średniowieczna W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Rozumieć zasady funkcjonowania państwa feudalnego i gospodarki feudalnej; Dostrzegać związki między rozwojem gospodarczym a życiem społeczeństwa; Określać ze zrozumieniem uniwersalne elementy i wartości kultury średniowiecza. Kształtowanie się średniowiecznej Europy Uczeń dostrzega przeobrażenia społeczne, gospodarcze i polityczne w Europie od czasu upadku Rzymu do odrodzenia cesarstwa, rozumie ich mechanizm i znaczenie, zna pojęcie feudalizmu, systemu feudalnego. 23

23 Państwo polskie za pierwszych Piastów Gospodarka i społeczeństwo w Europie feudalnej parlamentaryzmu. Rola Kościoła w średniowieczu Polska dzielnicowa i zjednoczona Monarchia stanowa Kazimierza Wielkiego Monarchia Jagiellonów Uczeń zna zasady organizacji państwa, umie określić trudności wewnętrzne i zagrożenia zewnętrzne, rozumie rolę wprowadzenia chrześcijaństwa dla dalszego bytu państwowości polskiej. Uczeń zna zasady funkcjonowania państwa feudalnego, dostrzega przemiany form państwowości i rozumie ich istotę, rozumie pojęcie Uczeń zna wzorce i zasady życia wynikające z etycznych podstaw chrześcijaństwa. Dostrzega i rozumie wpływ religii na kulturę. Uczeń zna i rozumie konsekwencje braku jedności kraju, umie określić zagrożenia zewnętrzne i zewnętrzne. Dostrzega i rozumie przemiany gospodarcze i społeczne w okresie rozbicia dzielnicowego. Uczeń zna zasady funkcjonowania społeczeństwa stanowego. Dostrzega sukcesy polityki wewnętrznej i zagranicznej Kazimierza Wielkiego. Umie ocenić pozycję Polski w Europie i poprawnie wskazać na mapie granice państwa polskiego. Uczeń zna dwie najważniejsze unie polsko- -litewskie i rozumie ich znaczenie. Dostrzega i rozumie przyczyny wzrostu znaczenia szlachty w państwie, rozumie wyjątkowość polskiej formy państwowości demokracji szlacheckiej. Zna pojęcia: Rzeczpospolita złotego wieku, folwark szlachecki, przywilej. Dział III Europa renesansowa W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Rozumieć zasady funkcjonowania demokracji szlacheckiej; Dostrzegać odmienność ustrojową Rzeczypospolitej i wynikające stąd zagrożenia; Akceptować różnorodność religijna w Polsce i w świecie; Rozumieć istotę przemian gospodarczych i społecznych, następujących w wyniku wielkich odkryć geograficznych. Epoka wielkich odkryć. Początek nowożytnego świata Uczeń dostrzega związki między rozwojem nauki i techniki a poszukiwaniem nowych dróg i szlaków handlowych. Zna największe odkrycia geograficzne i ich skutki. Rozumie pojęcia: renesans, przemysł nakładczy, dualizm w rozwoju gospodarczym Europy, manufaktury. 24

24 Reformacja i reforma religijna w Europie Srebrny wiek Rzeczpospolitej Monarchie absolutne w nowożytnej Europie Uczeń zna przyczyny ruchów reformatorskich w Kościele oraz ich podstawy. Umie wskazać wspólne i odrębne założenia religii reformowanych. Zna pojęcia: reformacja, kontrreformacja i reforma Kościoła Katolickiego, rozumie potrzebę tolerancji światopoglądowej. Uczeń dostrzega skutki wojen XVII wieku. Umie wskazać cechy charakterystyczne kultury baroku w Polsce i baroku europejskiego. Uczeń rozumie, że wojna to skutek podziału Europy. Zna pojęcie i zasady funkcjonowania monarchii absolutnej i absolutyzmu oświeconego. Dostrzega przemiany zachodzące w krajach ościennych i ocenia ich skutki. Dział IV Europa oświecona W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Rozumieć proces przemian społecznych, ekonomicznych i politycznych, zachodzących w Europie w XVIII wieku; Dostrzegać zagrożenia wynikające z destabilizacji wewnętrznej państwa i słabości zewnętrznej; Rozumieć znaczenie powstania nowego mocarstwa w Ameryce Północnej i dostrzegać jego odmienność ustrojową; Dostrzegać związki między postępem technicznym i naukowym a rozwojem gospodarczym i społecznym; Rozumieć rolę jednostki w procesie dziejowym. Kryzys ustroju Rzeczpospolitej i jej miejsce w Europie w czasach saskich Europa Oświecona. Przemiany gospodarcze, ideowe i społeczne w Polsce i Europie w XVIII wieku. Powstanie Stanów Zjednoczonych Francja w dobie rewolucji. Uczeń wskazuje przyczyny kryzysu wewnętrznego w Polsce, rozumie potrzebę reform. Zna pojęcie: sarmatyzm. Dostrzega zagrożenia wynikające z destabilizacji wewnętrznej państwa i słabości zewnętrznej. Uczeń rozumie skutki postępu w nauce i technice. Zna maszynę parową Jamesa Watta jej zastosowanie i znaczenie. Rozumie pojęcie: rewolucja przemysłowa. Dostrzega związki między postępem technicznym i naukowym a rozwojem gospodarczym i społecznym. Uczeń rozumie znaczenie powstania nowego mocarstwa w Ameryce Północnej i dostrzega jego odmienność ustrojową. Zna wkład Polaków w walkę o niepodległość USA. Uczeń zna podstawy filozofii oświecenia. Rozumie proces przemian społecznych, ekonomicznych i politycznych, zachodzących w Europie w II połowie XVIII wieku. 25

25 Ideologia oświecenia w służbie naprawy Rzeczypospolitej Konstytucja 3 maja. Rozbiory Polski. Europa i sprawa polska w dobie napoleońskiej. Księstwo Warszawskie Uczeń rozumie znaczenie podejmowanych prób reform. Dostrzega i rozumie konieczność walki o utrzymanie niepodległości Polski w okresie stanisławowskim. Rozumie istotę zachodzących przemian społecznych, potrafi zanalizować wskazany tekst źródłowy i wyszukać w nim potrzebne informacje. Uczeń zna pojęcie: Sejm Wielki, docenia jego rolę w dziejach Polski. Zna główne postanowienia Konstytucji 3 maja i rozumie jej znaczenie. Uczeń ocenia powstanie Księstwa Warszawskiego jako próbę odbudowy państwowości polskiej, zna przyczyny walki Polaków u boku Napoleona, rozumie idee Legionów Polskich. Dział V Nowa twarz Europy W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Dostrzegać zagrożenia pokoju światowego jako skutku rywalizacji wielkich mocarstw; Rozumieć istotę zmian zachodzących w świadomości społecznej; Rozumieć role tożsamości narodowej w życiu jednostki i społeczeństwa; Akceptować różnorodność form walki o byt państwowy w okresie zaborów. Kongres wiedeński i jego następstwa. Świat u progu XIX wieku Gloria Victis Walka Polaków o niepodległość w XIX wieku Stosunki gospodarcze i społeczne na ziemiach polskich w XIX wieku Przemiany gospodarcze i społeczne w Europie w XIX wieku Uczeń zna i rozumie pojęcia: nowy ład w Europie, restauracja, legitymizm, Święte Przymierze. Rozumie znaczenie utworzenie Królestwa Polskiego i zna zasady jego funkcjonowanie w latach Uczeń zna przyczyny i skutki walk o niepodległość, akceptuje różnorodność form walki o byt państwowy w okresie zaborów, rozumie ich konieczność. Rozumie rolę tożsamości narodowej w życiu jednostki i społeczeństwa. Uczeń zna i rozumie przyczyny pogorszenia sytuacji gospodarczej w I poł. XIX wieku. Zna pojęcia: uwłaszczenie chłopów, pozytywizm i praca organiczna. Rozumie istotę zmian zachodzących w świadomości społecznej. Uczeń zna genezę ruchów narodowych. Zna i rozumie pojęcia: panslawizm i pangermanizm. Rozumie istotę zmian zachodzących w wyniku postępu techniki i nauki. 26

26 Ziemie polskie pod zaborami w dobie popowstaniowej; germanizacja i rusyfikacja Życie polityczne w II poł. XIX wieku. Rywalizacja polityczna o dominację w świecie Uczeń rozumie konieczność walki Polaków o utrzymanie tożsamości narodowej. Zna pojęcia: germanizacja i rusyfikacja. Docenia role Kościoła na ziemiach polskich pod zaborami wobec prób wynarodowienia Polaków. Rozumie pojęcie: tożsamość narodowa, jej istotę i znaczenie w życiu człowieka. Uczeń rozumie istotę zmian zachodzących w świadomości społecznej. Dostrzega konkretne zmiany społeczne: demokratyzację życia, walkę o prawa kobiet, abolicjonizm. Dostrzega zagrożenia pokoju światowego jako skutki rywalizacji wielkich mocarstw. Dział VI Od wojny do wojny W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Znać zasady ustrojowe II RP; Akceptować prawa narodów do życia w pokoju, zgodnie z własną tradycją i kulturą; Właściwie oceniać role ruchu oporu i różnych form jego działalności w walce o wolność i niepodległość; Dostrzegać wpływ wojny na gospodarkę; Rozpoznawać i oceniać zagrożenia, jakie niosą ze sobą systemy totalitarne; Właściwie oceniać skutki wojen dla dalszego funkcjonowania Europy; Dostrzegać role jednostki i jej wpływ na losy państw i narodów; Samodzielnie wnioskować, oceniać i wartościować. I wojna światowa Narodziny II Rzeczypospolitej. Rząd i granice Państwo polskie w dwudziestoleciu międzywojennym II Rzeczpospolita gospodarka, społeczeństwo i kultura Uczeń zna przyczyny i konsekwencje I wojny światowej. Ocenia znaczenie I wojny dla kształtu XX-wiecznej Europy. Rozumie pojęcie: ład wersalski. Właściwie ocenia skutki wojen dla dalszego funkcjonowania Europy. Uczeń zna różne koncepcje odbudowy państwa, proces kształtowania się granic i rządu centralnego. Zna zasady ustrojowe II RP. Uczeń zna proces budowy państwa polskiego i zmian jego ustroju. Rozumie pojęcie: rządy autorytarne. Dostrzega rolę jednostki i jej wpływ na losy państwa i narodu. Zna zasady ustrojowe II RP. Uczeń dostrzega trudności w unifikacji gospodarki odrodzonego państwa polskiego. Ocenia sukcesy i porażki gospodarcze. Dostrzega wpływ wojny na gospodarkę. Zna i rozumie przyczyny zróżnicowania etnicznego społeczeństwa polskiego: 27

27 mniejszości narodowe i ich prawa do życia w pokoju, zgodnie z własną tradycją i kulturą. Zna i docenia dorobek kulturalny i naukowy dwudziestolecia międzywojennego. Systemy totalitarne w Europie Geneza i początek II wojny światowej. Polska wojna obronna Charakterystyka działań wojennych Od Jałty do Poczdamu Życie codzienne w Polsce pod okupacją hitlerowską. Polskie państwo podziemne Sprawa polska w II wojnie światowej. Powstanie warszawskie Uczeń rozpoznaje i ocenia zagrożenia, związane z systemami totalitarnymi. Zna podstawy ideologii faszyzmu włoskiego, nacjonalizmu niemieckiego i komunizmu. Uczeń rozpoznaje i ocenia zagrożenia związane z totalitaryzmem. Rozumie pojęcia: Oś Berlin Tokio Rzym, polska wojna obronna. Zna miejsca głównych bitew. Potrafi wskazać na mapie kierunek i zasięg inwazji niemieckiej i radzieckiej. Uczeń potrafi scharakteryzować działania wojenne i wymienić główne teatry wojny, najważniejsze bitwy i kampanie. Zna znaczenie powstania Wielkiej Koalicji, zna i docenia udział Polaków w walkach na wszystkich frontach wojny. Potrafi pracować z mapą historyczną, korzysta z tekstów źródłowych. Uczeń potrafi wymienić konferencje pokojowe Wielkiej Trójki. Zna i umie ocenić ich stanowisko wobec sprawy polskiej. Uczeń zna i właściwie ocenia role ruchu oporu i różnych form jego działalności w walce o wolność i niepodległość. Rozumie tragedie holocaustu i martyrologii narodu polskiego. Zna strukturę i zasady funkcjonowania polskiego państwa podziemnego. Uczeń rozumie przyczyny dwoistości ośrodków władzy państwowej (rząd na obczyźnie i rząd lubelski ). Ocenia stosunek mocarstw do sprawy polskiej. Dział VII Polska i świat po II wojnie W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Rozumieć istotę zimnej wojny i oceniać jej skutki; Akceptować prawa narodów do życia w pokoju, zgodnie z własną tradycją i kulturą; Właściwie oceniać role ruchu oporu i różnych form jego działalności w walce o wolność i niepodległość; Dostrzegać wzajemne zależności pomiędzy polityką a gospodarką i kulturą; Rozpoznawać i oceniać zagrożenia, związane z rywalizacją mocarstw; Właściwie oceniać skutki wojen dla dalszego bytu Europy; Rozumieć wagę procesów zjednoczeniowych w Europie. 28

28 Świat w dobie zimnej wojny Kraje Europy Zachodniej po II wojnie Demoludy Świat komunistyczny po II wojnie światowej Państwo polskie po II wojnie światowej Polska w systemie stalinowskim Przemiany gospodarcze i polityczne PRL do końca lat siedemdziesiątych Droga do Polski demokratycznej. Okrągły stół i jego następstwa Europa u progu przemian. Dążenia do pokojowego współistnienia Europa na drodze do zjednoczenia Uczeń zna i rozumie pojęcie zimnej wojny, jej genezę i skutki. Dostrzega sprzeczności między Wschodem a Zachodem. Rozpoznaje i ocenia zagrożenia pokoju światowego. Uczeń dostrzega wzajemne zależności pomiędzy polityką a gospodarką i kulturą. Właściwie ocenia przemiany gospodarcze, społeczne i cywilizacyjne po II wojnie. Dostrzega i ocenia wpływ wojny na gospodarkę. Uczeń zna zasady funkcjonowania demoludów w systemie zależności od ZSRR. Rozumie i akceptuje prawa narodów do życia w pokoju, zgodnie z własną tradycją i kulturą. Właściwie ocenia różne formy działalności w walce o wolność i niepodległość. Uczeń zna i rozumie pojęcia: gospodarka planowa, PPR,PZPR, kult jednostki, terror i procesy polityczne, odwilż. Zna i umie ocenić główne założenia Konstytucji Uczeń zna najważniejsze wydarzenia: Poznański czerwiec, Marzec 1968, Grudzień Potrafi je ocenić i rozumie ich znaczenie w walce o suwerenność państwa polskiego. Uczeń zna najważniejsze wydarzenia: Sierpień 1980, powstanie Solidarności, stan wojenny, Okrągły stół i jego następstwa, powołanie Sejmu kontraktowego. Potrafi je ocenić i rozumie ich znaczenie w walce o suwerenność państwa polskiego. Uczeń zna najważniejsze wydarzenia: pieriestrojka Michaiła Gorbaczowa, Rozpad ZSRR, Jesień Ludów. Potrafi je ocenić i rozumie ich znaczenie w procesie rozpadu systemu komunistycznego w Europie. Uczeń rozumie wagę procesów zjednoczeniowych w Europie Zna zasady funkcjonowania i struktury Unii Europejskiej. Rozumie znaczenie procesów zjednoczeniowych w życiu gospodarczym, politycznym, społecznym i kulturowym. Uczeń zna główne etapy drogi Polski do Unii: warunki przyjęcia i proces dostosowawczy. Właściwie ocenia miejsce Polski w UE. 29

29 Przyspieszenie cywilizacyjne. Kultura i nauka po II wojnie światowej Uczeń zna i właściwie ocenia najważniejsze osiągnięcia nauki, techniki i kultury przełomu wieków. Rozumie pojęcia: rewolucja informacyjna., globalna wioska. Dostrzega zagrożenia dla środowiska naturalnego. Dział VIII Nasz świat współczesny W wyniku realizacji działu uczeń powinien: Rozumieć istotne procesu przemian społecznych, gospodarczych i politycznych, zachodzących w Polsce; Dostrzegać konieczność funkcjonowania zespołowego; Dostrzegać związki pomiędzy wydarzeniami zachodzącymi na świecie i w Polsce; Rozumieć zjawiska zachodzące we współczesnym świecie i w Polsce; Umieć poruszać się w systemie urzędów państwowych i publicznych; Właściwie oceniać zagrożenia współczesnego świata; Świadomie uczestniczyć w życiu społecznym. Powstanie i zasady funkcjonowania III Rzeczypospolitej Polskiej Rzeczpospolita Polska demokratycznym państwem prawa Człowiek i obywatel w Rzeczpospolitej Polskiej Uczeń zna podstawy ustrojowe państwa. Rozumie zasady trójpodziału władzy na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Rozumie pojęcie: decentralizacja władzy. Uczeń zna i rozumie pojęcia: prawo naturalne, prawo moralne i normy (moralne, społeczne, religijne, zwyczajowe, kulturowe). Rozróżnia i hierarchizuje akty prawne. Uczeń zna i rozumie pojęcie obywatelstwa. Zna podstawowe obowiązki, prawa i wolności obywatelskie, zapisane w Konstytucji. Zna instytucje i środki ochrony wolności i praw. Uczeń wie, czym są prawa człowieka. Zna instytucje powołane do ich obrony. Umie poruszać się w systemie urzędów państwowych i publicznych. Demokracja pośrednia i bezpośrednia w RP Władza ustawodawcza w RP Władza wykonawcza w państwie polskim Uczeń zna pojęcia: demokracja pośrednia i bezpośrednia, prawo wyborcze (bierne i czynne) referendum ordynacje wyborcze. Uczeń wie, czym są, gdzie ich szukać i jak z nich korzystać. Uczeń zna procedury stanowienia prawa oraz ciała do tego ustanowione. Zna pojęcia: mniejszość i większość sejmowa, opozycja parlamentarna. Uczeń zna i rozumie zasady sprawowania władzy wykonawczej uprawnienia, kompetencje, zasady wyboru. Zna strukturę administracji państwowej i umie się w niej poruszać. 30

30 Umie poruszać się w systemie urzędów państwowych i publicznych. Władza sądownicza Rzeczpospolita samorządowa Media jako czwarta władza Podstawowe pojęcia współczesnej ekonomii *** Gospodarka rynkowa w Polsce i we współczesnym świecie *** Praca w życiu człowieka Społeczeństwo polskie w okresie transformacji Ogniska zapalne we współczesnym świecie Uczeń zna strukturę wymiaru sprawiedliwości i zasady jej funkcjonowania. Umie poruszać się w systemie urzędów państwowych i publicznych. Uczeń zna strukturę władzy samorządowej i jej funkcjonowanie Dostrzega i rozumie relacje między władzami samorządowymi a społecznością lokalną. Umie poruszać się w systemie urzędów państwowych i publicznych. Uczeń dostrzega i właściwie ocenia rolę mediów w kształtowaniu opinii publicznej. Potrafi zweryfikować rzetelność mediów. Umie wykorzystać media jako źródło wiedzy. Uczeń zna i rozumie podstawowe pojęcia współczesnej ekonomii: przedsiębiorstwo, spółki i ich rodzaje, banki i ich rola w systemie ekonomicznym. Uczeń wie, czym jest gospodarka rynkowa. Zna różne formy gospodarki rynkowej, formy własności oraz przekształcenia własnościowe. Umie scharakteryzować w kilku zdaniach aktualną sytuację w rolnictwie i przemyśle. Wie, skąd się bierze budżet państwa i dlaczego płacimy podatki. Zna główne rodzaje opodatkowania. Uczeń rozumie, czym jest praca w życiu człowieka. Wie, na czym polega ochrona pracowników i jaka jest rola związków zawodowych. Potrafi scharakteryzować w kilku zdaniach problem bezrobocia w Polsce i na świecie. Uczeń rozumie istotne cechy procesu przemian społecznych, gospodarczych i politycznych, zachodzących w Polsce w ciągu ostatniej dekady. Potrafi ocenić ich następstwa. Dostrzega zmiany w świadomości narodowej i społecznej Polaków. Potrafi wskazać społeczne koszty transformacji. Zna patologie społeczne i uczestniczy w profilaktyce. Uczeń właściwie ocenia zagrożenia współczesnego świata: fanatyzm, wojny religijne. Potrafi wskazać i sklasyfikować źródła konfliktów: polityczne, ekonomiczne, 31