WYKŁAD NR 1. Podstawowe pojęcia - środowisko naturalne jako otoczenie systemów tworzonych przez człowieka.

Transkrypt

1 WYKŁAD NR 1 Podstawowe pojęcia - środowisko naturalne jako otoczenie systemów tworzonych przez człowieka.

2 Ochrona środowiska - całokształt działań (także zaniechanie działań) mających na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowiska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody ). Nauka o ochronie środowiska to sozologia. Sposoby ochrony środowiska: racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, przeciwdziałanie zanieczyszczeniom, utrzymywania i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku o Prawie ochrony środowiska (Dz.U.Nr 62 poz.627).

3 Ekologia - nauka o strukturze i funkcjonowaniu przyrody, zajmująca się badaniem oddziaływań pomiędzy organizmami, a ich środowiskiem. Określenia ekologia, ekologiczny są często używane w języku potocznym, mając szeroki i czasem nieprecyzyjny sens znaczeniowy, nie zawsze związany z ekologią jako nauką. Często odnoszą się do sozologii, tj. nauki o ochronie środowiska lub samej ochrony środowiska jako takiej. Najważniejsze pojęcia ekologii: populacja, zespół, biocenoza, ekosystem, krajobraz ekologiczny. Układy biologiczne istnieją w sieci powiązań między sobą i otaczającym środowiskiem. Zachodzi stała wymiana materii i energii między poszczególnymi elementami tej sieci, a prawidłowe funkcjonowanie wszystkich elementów jest możliwe tylko w stanie wzajemnej dynamicznej równowagi.

4 EKOLOGIA (E. Haeckel, 1869) Nauka biologiczna o gospodarce przyrody w jej ekosystemach, o strukturze i funkcjonowaniu żywej przyrody; obejmuje całość zjawisk dotyczących wzajemnych zależności między organizmami i ich zespołami a ich żywym i martwym środowiskiem. [...] Ekologia stosuje metody obserwacji i eksperymentu w terenie i w laboratorium, posługując się m. in. metodami statystyki matematycznej. OCHRONA ŚRODOWISKA: działalność mająca na celu ochronę wszystkich elementów otoczenia przed niekorzystnym wpływem działalności człowieka, jak też zachowania tych obiektów przyrody, które utrzymały w większym lub mniejszym stopniu swój charakter naturalny...

5 OCHRONA PRZYRODY: działalność mająca na celu zachowanie, restytuowanie i zapewnienie trwałości użytkowania tworów i zasobów przyrody żywej i nieożywionej, podejmowana ze względów naukowych, gospodarczych, społecznych, kulturowych, estetycznych, zdrowotnych i in.; zapoczątkowanie nowoczesnej ochrony przyrody w XIX w. wiąże się ze skutkami nie przemyślanej, często rabunkowej dziłalności człowieka...

6 Ekosystem wycinek biosfery, w skład której wchodzą organizmy żywe na danym obszarze (biocenoza) wraz z fizycznym środowiskiem, które są powiązane procesami przepływu energii i obiegu materii. Ekosystem to jedno z podstawowych pojęć w ekologii. Termin ten został utworzony przez brytyjskiego ekologa Arthura Tansley'a w 1895 roku jako skrót od angielskich słów ecological system. Na ekosystem składają się dwa składniki: biocenoza - czyli ogół organizmów występujących na danym obszarze powiązanych ze sobą w jedną całość różnymi zależnościami, biotop - czyli nieożywione elementy tego obszaru, a więc: podłoże, woda, powietrze (środowisko zewnętrzne).

7 Ekosystem stanowi funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana materii między biocenozą i biotopem. Ekosystem stanowi największą jednostkę funkcjonalną biosfery. Ekosystemami są np.: staw, las, dżungla, łąka, moczary, rafa koralowa, pole, ocean, wybrzeże morskie itp. Ekosystem ma zazwyczaj czteropoziomową strukturę pokarmową,a mianowicie: środowisko abiotyczne - materia nieożywiona w środowisku, producenci - organizmy samożywne, które użytkuj ą wyłą cznie abiotyczną część ekosystemu, konsumenci - organizmy cudzożywne (głównie zwierzęta), reducenci - destruenci czyli bakterie i grzyby powodujące rozkład materii organicznej.

8 Zrównoważony rozwój (inaczej ekorozwój ) - doktryna ekonomii politycznej, zakładająca jakość życia na poziomie na jaki pozwala obecny rozwój cywilizacyjny w przeciwieństwie do " żelaznej reguły ekonomii" Malthusa. Istotny i często pomijany przekaz zawiera początek słynnego zdania z raportu WECD z 1987r. (tzw. raport Brundtland, nazwany tak od nazwiska przewodniczącej komisji Gro Harlem Brundtland) - że "na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój zrównoważony, to jest taki rozwój w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie." Raport ów dostrzega że cywilizacja osiągnęła poziom dobrobytu możliwy do utrzymania, pod warunkiem odpowiedniego gospodarowania. Model takiej gospodarki zakłada odpowiednio i świadomie ukształtowane relacje pomiędzy wzrostem gospodarczym, dbałością o środowisko (nie tylko przyrodnicze ale także sztuczne - wytworzone przez człowieka) oraz zdrowiem człowieka.

9 Doktryna zrównoważonego rozwoju dąży do sprawiedliwości społecznej poprzez m.in. ekonomiczną i środowiskową efektywność przedsięwzięć zapewnioną m.in. przez ścisły rachunek kosztów produkcji rozciągający się również w bardzo złożony sposób na zasoby zewnętrzne. Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi pierwotnie z leśnictwa, a stworzone został o przez Hansa Carla von Carlowitza. Oznaczało ono pierwotnie sposób gospodarowania lasem polegający na tym, że wycinasię tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie został zlikwidowany, by mógł się zawsze odbudować.

10 Podstawowym założeniem zrównoważonego rozwoju jest takie prowadzenie polityki i działań gospodarczych i dotyczących życia społecznego, aby zachować zasoby i walory środowiska w stanie zapewniającym trwałe, nie doznające uszczerbku, możliwości korzystania z nich, zarówno przez obecne jak i przyszłe pokolenia, przy jednoczesnym zachowaniu trwałości funkcjonowania procesów przyrodniczych oraz naturalnej różnorodności biologicznej na poziomie krajobrazowym, ekosystemowym, gatunkowym i genowym.

11

12 Ekorozwój to prowadzenie działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą tak, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian lub jako gospodarowanie dopuszczalne ekologicznie, pożądane społecznie i uzasadnione ekonomicznie. Termin ten oznacza rozwój, który zaspokaja teraźniejsze potrzeby bez poświęcania zdolności przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb. Pojęcie to, interpretuje się jako rozwój zrównoważony, trwały i samopodtrzymujący się, przy czym zrównoważoność rozumie się jako utrzymywanie właściwych proporcji pomiędzy potrzebami rozwojowymi a potrzebą ochrony środowiska i jego zasobów. Samopodtrzymywanie się rozwoju oznacza stwarzanie rezerw i bodźców do dalszego rozwoju. Żaden z elementów rozwoju w trakcie procesu rozwoju nie powinien ulec zmniejszeniu.

13 W praktyce ekorozwój składa się z pięciu ładów: ekologicznego, społecznego, ekonomicznego, przestrzennego i instytucjonalno- politycznego. Ekorozwój oznacza nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego, przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Filozofia ta, powstała w odpowiedzi na globalny charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa poszanowania zasobów.

14 Ekorozwój to: rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem, nieustanny, ograniczony rozwój społeczno -gospodarczy z poszanowaniem i wykorzystaniem dóbr przyrody, prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki sposób, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian. Środowisko naturalne może być traktowane jako system, ale w działalności człowieka najczęściej jednak tworzy otoczenie systemu, gdyż to najczęściej właśnie w środowisku naturalnym człowiek tworzy swe dzieła, do których materiał czerpie również ze środowiska naturalnego. Do środowiska odprowadza również odpady poprodukcyjne.

15 rozwój zrównoważony jest terminem ekonomicznym Ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów naturalnych zajmuje się przede wszystkim badaniem optymalnego rozłożenia w czasie procesów pozyskiwania odnawialnych bądź wyczerpywalnych zasobów naturalnych - ekonomiczna teoria wykorzystania zasobów naturalnych formułuje warunki eksploatacji zasobów odnawialnych i nieodnawialnych

16

17 Zasoby naturalne są to wszelkie występujące na Ziemi naturalne dobra możliwe do wykorzystania przez człowieka. Zasoby naturalne dzieli się na: - zasoby odnawialne - uzupełniane w sposób ciągły lub sezonowo, np. roślinność, zwierzęta. - zasoby nieodnawialne - ich ilość jest ograniczona, przez co mogą one ulec wyczerpaniu, np. węgiel kamienny, ropa naftowa. - zasoby częściowo odnawialne, np. gleby, woda.

18 Zasoby naturalne pod względem użyteczności dzielą się na: -surowce mineralne - są to użyteczne dla człowieka skały i minerały. Jeśli występują w złożach, tzn. w dużym nagromadzeniu, nadają się do eksploatacji i wykorzystania. Występują we wszystkich postaciach - stałej, ciekłej i gazowej. Należą do zasobów nieodnawialnych, najważniejszymi surowcami mineralnymi są: - paliwa kopalne (surowce energetyczne): ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel kamienny, węgiel brunatny, torf i pierwiastki promieniotwórcze. - zasoby metaliczne: żelazo, boksyt, mangan, magnezyt, miedź, ołów, cynk, cyna, wolfram, chrom, złoto, srebro, platyna, uran, rtęć, molibden i inne. - zasoby niemetaliczne: chlorek sodu, fosforyty, azotany, siarka i inne. - zasoby skalne (lite i zwięzłe): granity, bazalty, zlepieńce, piaskowce, marmury, wapienie, gipsy, gliny, piaski, iły i inne. - zasoby zdobnicze, np. kamienie szlachetne i półszlachetne.

19 - woda - jest ona wykorzystywana przede wszystkim jako woda pitna, do kanalizacji oraz jako surowiec energetyczny. Należy do odnawialnych zasobów naturalnych. - powietrze - jest to zasób rozumiany jako tlen atmosferyczny, którym człowiek oddycha i który może zostać wykorzystany w procesach technologicznych oraz jako wiatr będący odnawialnym źródłem energii. -energia słoneczna - należy do odnawialnych surowców energetycznych. - drewno - jest wykorzystywane do produkcji energii cieplnej oraz wykorzystywany w budownictwie. Zasoby leśne, mimo że się odradzają, zalicza się do nieodnawialnych zasobów naturalnych, gdyż proces ich odrastania jest bardzo powolny i długotrwały. - gleba - jest zasobem odpowiedzialnym za produkcję roślinną. Łatwo ulega degradacji i mimo że w wyniku procesu glebotwórczego ma możliwość odradzać się, proces ten postępuje bardzo powoli, stąd gleby należą do trudno odnawialnych zasobów naturalnych.

20

21 Celem nadrzędnym każdej planowej działalności gospodarczej człowieka jest zapewnienie optymalnych warunków życia, zdrowia i dobrego samopoczucia człowieka w chwili obecnej i dającej się przewidzieć przyszłości. Wzajemne powiązanie między potrzebami społecznymi, działalnością gospodarczą człowieka i środowiskiem naturalnym przedstawiono na poniższym rysunku.

22 Środowisko naturalne jest źródłem pokrycia potrzeb społecznych w sposób bezpośredni lub pośredni Sposób pośredni polega na przekształceniu w działalności gospodarczej i technicznej surowców pierwotnych w finalne produkty konsumpcyjne. Procesy przekształcania surowców pierwotnych w produkty końcowe wiąże się jednak z odprowadzeniem do środowiska pozostałości i szkodliwych odpadów. Zachodzące w środowisku naturalnym procesy biologiczne, chemiczne i fizyczne sprawiają, że ubytki powstające w środowisku naturalnym mogą być w określonych granicach odtwarzane, a przekazywane do środowiska szkodliwe odpady mogą być w pewnym zakresie przekształcone w substancje nieszkodliwe.

23 Przekroczenie granicy asymilacyjnej i odtwórczej środowiska, powoduje na zasadzie sprzężenia zwrotnego określone straty gospodarcze i szkodliwe oddziaływanie na zdrowie i dobre samopoczucie człowieka. Konieczne jest więc prowadzenie takiej polityki i stosowanie takich metod zarządzania i planowania gospodarczego, aby nie spowodowało to nieodwracalnych skutków w środowisku.