ROMAN BURDYŁŁO: MALARZ - ŻOŁNIERZ. Projekt Fundacji Panteon Narodowy i Stowarzyszenia Polonistów.

Transkrypt

1 ROMAN BURDYŁŁO: MALARZ - ŻOŁNIERZ. Projekt Fundacji Panteon Narodowy i Stowarzyszenia Polonistów. I. Organizatorzy projektu edukacyjnego. Fundacja Panteon Narodowy została powołana wolą Senatów wszystkich 11 publicznych uczelni Krakowa, Polskiej Akademii Umiejętności oraz Archidiecezji Krakowskiej w maju Fundacja powstała, aby kontynuować ideę Panteonu Narodowego jako dopełnienie nekropolii królewskiej na Wawelu oraz Grobu Zasłużonych na Skałce. Celem Fundacji jest budowa miejsca spoczynku najwybitniejszych twórców narodowej kultury, sztuki i nauki, godnych miana Wielkiego Polaka, niezależnie od jego osobistych przekonań lub wyznawanej wiary. W wrześniu 2013 roku w krypcie Panteonu przy ulicy Grodzkiej przy kościele św. Piotra i Pawła pochowano pisarza i dramaturga - Sławomira Mrożka. Równolegle z powstającym Panteonem powstanie Centrum Edukacyjno-Muzealne, realizujące misję edukacyjną Fundacji. Misją zaś jest szeroko rozumiana edukacja humanistyczna i obywatelska, czerpiąca z dorobku minionych pokoleń narodowych twórców, ale też prezentująca współczesnych wybitnych pasjonatów i przedstawicieli polskiej sztuki, kultury i nauki. Program ten jest konsekwentnie realizowany od pierwszych dni powstania Fundacji, opiera się na społecznym zaangażowaniu wielu wybitnych nauczycieli i obejmuje szeroki krąg młodzieży, uczniów szkół wszystkich etapów edukacyjnych, studentów i nauczycieli. Wśród stałych projektów edukacyjnych Fundacji są: Herbaciarnia Naukowa Aromaty Wiedzy - cykl comiesięcznych spotkań; wykładów-dyskusji oraz towarzyszących im konkursów i kończących edycję roczną wyjazdów edukacyjnych dla laureatów Wydawanie miesięcznika Pasja Konkursy historyczno-kulturowe dla uczniów i nauczycieli Konferencje dla nauczycieli Koncerty muzyki poważnej Warsztaty i wykłady monograficzne dla uczniów, także stacjonarne Fundacja realizuje projekty edukacyjne korzystając z funduszy pozyskanych w grantach. Działania edukacyjne Fundacji zostały wpisane do Małopolskiego Programu Edukacji Patriotycznej i Obywatelskiej koordynowanego przez Kuratorium Oświaty w Krakowie. Stowarzyszenie Polonistów to organizacja pozarządowa skupiająca aktywnych nauczycieli polonistów pracujących i emerytowanych; działa od ponad 10 lat. Siedzibą Stowarzyszenia jest Wydział Polonistyki UJ. Stowarzyszenie prowadzi działania edukacyjne adresowane do uczniów i nauczycieli. Celem statutowym działalności Stowarzyszenia jest podnoszenie rangi nauczania języka polskiego jako JĘZYKA NARODOWEGO poprzez różne formy aktywności. Rokrocznie od 2006 Stowarzyszenie Polonistów organizuje etap regionalny w Krakowie Ogólnopolskiego Konkursu Krasomówczego im. Wojciecha Korfantego oraz jest współorganizatorem eliminacji finałowych w Katowicach. Rokrocznie także organizuje Salony Polonistyczne,

2 spotkania warsztatowe dla polonistów i sympatyków. Członkowie Stowarzyszenia współorganizują konkursy i projekty historyczno-kulturowe prowadzone przez Fundację Panteon Narodowy. Jesienią 2013 roku Stowarzyszeni i Fundacja oraz Kuratorium Oświaty zorganizowały Małopolskie Dyktando Niepodległościowe konkurs z udziałem 5 tys. uczniów Małopolski. W 2014 roku Fundacja Panteon Narodowy i Stowarzyszenie Polonistów planują wspólną organizację projektu poświęconego Romanowi Burdylle. II. Historia odnalezienia dorobku artystycznego Romana Burdyłły. W latach 60-tych rodzina po zmarłym w oświęcimskim obozie zagłady Władysławie Burdylle, postanowiła szukać informacji o jego bracie - Romanie Burdyłło - poległym we Włoszech. W wyniku korespondencji z Londynem do Krakowa trafił płócienny worek spuścizna po poległym żołnierzu - artyście. Wewnątrz oprócz dokumentów znajdowało się ponad 500 rysunków na małych lub maleńkich kartkach. Wśród obecnych przyjaciół Fundacji jest osoba, która przechowuje pamiątki po Romanie Burdylle stąd nasz wspólny pomysł na edukacyjne wykorzystanie tego losu i tych pamiątek. III. Biografia bohatera historycznego. ROMAN BURDYŁŁO Zdjęcie z indeksu ASP w Warszawie (1936)

3 Syn Jana Burdyłło i Pauliny z d. Tultz, urodzony 27 kwietnia 1912 roku w Moskwie, ochrzczony w kościele Świętych Piotra i Pawła w Moskwie. Po rewolucji w Rosji, Roman wraz ze starszym o trzy lata bratem Władysławem i rodzicami przyjeżdża w rodzinne okolice ojca czyli do Krynek (Podlasie). W latach , pomimo niedostatku, uczęszcza do gimnazjum w Grodnie. Następnie odbywa pięcioletnią praktykę zawodową w aptece i składzie aptecznym (prowadzonym przez ojca w Krynkach obecnie województwo podlaskie). W 1932 roku umiera matka. W 1935 roku odbywa w Warszawie trzymiesięczne kursy na drogistę i zdaje egzamin. Następnie przez trzy miesiące uczęszcza (skierowany przez prof. Feliksa Rolińskiego) do Szkoły Rysunku i Malarstwa im. Krzyżanowskiego. 30 września 1936 roku zostaje przyjęty, jako wolny słuchacz, na pierwszy rok studiów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (na podstawie przedłożonych 100 prac z zakresu rysunku i malarstwa). Przez trzy lata studiował w pracowni prof. Karola Tichego, miał doskonałą opinię. W maju 1939 roku postanawia kontynuować naukę w Miejskiej Szkole Sztuk Zdobniczych. Niestety nie udaje się już rozpocząć roku akademickiego To wszystkie informacje na podstawie zachowanych dokumentów kolejne są oparte o przekaz rodzinny. Prawdopodobnie zmobilizowany we wrześniu Po demobilizacji wraca do Krynek i wraz z kuzynem Witoldem postanawiają przedrzeć się na Zachód. Jak to wyglądało nie wiadomo, ale ucieczka się nie udała. Witold został w domu a Roman trafił do sowieckiej niewoli. W rodzinnym archiwum znajdują się trzy kartki pocztowe: pierwsza wysłana przez Romana Burdyłłę z miejscowości Wyłkowyszki (Litwa) z V Obozu internowania z dnia 6 lipca 1940 roku, druga z 12 grudnia 1940 opisana z nowego miejsca pobytu i trzecia z 27 lutego 1941 roku - obie ze stemplem pocztowym Moskwy. Nazwisko Burdyłło Roman z adnotacją cywil pojawia się na liście 1967 osób zwolnionych z obozów w Starobielsku, Kozielsku, Ostaszkowie i innych obozów NKWD, a następnie internowanych w obozie w Suzdalu - był rok W Suzdalu prawdopodobnie przebywał do sierpnia 1941 roku, stąd trafił do Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, potem potocznie zwanej Armii Andersa. Służył w 15. Wileńskim Baonie Strzelców, 5 Kresowej Dywizji Piechoty - był starszym strzelcem.

4 Przez cały szlak bojowy rysował I prawdopodobnie (wniosek na podstawie szczątkowych notatek) uczestniczył w zajęciach, dyskusjach organizowanych przez artystów malarzy, którzy również trafili do Armii Andersa. Zginął pod Monte Cassino 12 maja 1944 roku. Polski Cmentarz Wojenny na Monte Cassino - widok z klasztoru Benedyktynów. Starszy Strzelec Roman Burdyłło został pochowany na Polskim Cmentarzu w kwaterze 7-F-10. Pośmiertnie uczestniczył w wystawie Polskich Żołnierzy Malarzy w Rzymie w 1944 roku. Pokazano dwie jego prace: Studium i Rysunek - niestety prace zginęły. IV. Szlak bojowy Romana Burdyłły. Wojnę prowadzi się nie tylko orężem, trzeba dbać także o kulturę, a malarstwo jest częścią składową kultury. Jeżeli coś pozostanie po malarzu - żołnierzu, który nawet zginie, będzie to jego wkładem w kulturę narodu słowa gen. Władysława Andersa. Roman Burdyłło trafił jak wielu Polaków internowanych w ZSRR do Armii Andersa.

5 Tak potocznie nazywa się Polskie Siły Zbrojne w ZSRR podporządkowane legalnemu rządowi RP na emigracji, utworzone po wybuchu wojny III Rzeszy z ZSRR, zawarciu układu Sikorski- Majski i tzw. amnestii dla obywateli polskich z Rzeczypospolitej: zesłanych, uwięzionych w więzieniach śledczych NKWD i deportowanych do obozów koncentracyjnych Gułagu. W okresie styczeń-luty 1942 roku Armia Polska została przeniesiona na południe ZSRR na teren republik Uzbeckiej, Kirgiskiej i południe Kazachstanu. Na usilne starania gen. Andersa 2 marca 1942 roku Stalin wyraził zgodę na ewakuację nadwyżki wojska do Iranu. Pierwsza ewakuacja odbyła się w końcu marca 1942 roku, najpierw transport koleją do Krasnowodzka, a następnie statkami przez Morze Kaspijskie do Pahlevi w Iranie. W ten sposób z nieludzkiej ziemi wyszło żołnierzy i cywilów. W czasie drugiej ewakuacji ( r.) tą samą drogą przetransportowano osób (w tym cywili). W maju 1943 roku Armia Polska przeniosła się w rejon Kirkuk-Mosul w Iraku. Żołnierze zamieszkali w dużym obozowisku namiotowym, dokuczały im upał i ulewne deszcze. O poprawę złego stanu zdrowia żołnierzy dbało szereg polskich szpitali. Dziewczęta i kobiety z Pomocniczej Służby Kobiet dbały m.in. o kantyny, świetlice, kasyna i sklepy. W maju 1943 r. Armia Polska została przekształcona w 2 Korpus Polski, a jej dowódcą został gen. Anders. Po przegranej Niemiec w bitwie pod El-Alamein i ich wyparciu z Afryki w lipcu Amerykanie i Brytyjczycy wylądowali na Sycylii. W tym czasie polskie wojsko przeszło

6 przeszkolenie w górach Syrii, włączono je do 8 Armii Brytyjskiej i przeniesiono do Palestyny. Dowództwo objęło bazę pod Gazą. Lepsze warunki klimatyczne umożliwiły żołnierzom powrót do zdrowia. Pamiętne dla wielu żołnierzy-tułaczy było Boże Narodzenie spędzone w 1943 roku w Ziemi Świętej z pasterką w Betlejem. W okresie grudzień styczeń 1944 roku rozpoczęło się przenoszenie oddziałów polskich do Egiptu z użyciem kompanii transportowych PSK. W turach styczeń-luty 1944 i kwiecień-maj 1944 odbyły się transporty polskiego wojska na Półwysep Apeniński. Armia dotychczasowych tułaczy miała włączyć się do walk na terenie Włoch. 5. Kresowa Dywizja Piechoty stanowiła trzon 2 Korpusu Polskiego jako bardzo duża jednostka piechoty. Dywizja ta została sformowana w marcu 1943 roku na bazie utworzonych jeszcze w ZSRR 5 i 6 Dywizji Piechoty i składała się z 2 oddziałów : 5 Wileńskiej Brygady Piechoty i 6 Lwowskiej Brygady Piechoty oraz pozostałych jednostek dywizyjnych. Dywizję utworzono w Khanaquin w Iraku, następnie stacjonowała ona w Kirkuku.

7 Pomimo bardzo wysokiej zachorowalności żołnierzy było tu prowadzone intensywne szkolenie wojskowe. Na przełomie sierpnia i września 1943 roku Dywizja została przeniesiona do Palestyny niedaleko Gazy w rejonie Mughazi-Nuseirat. W styczniu 1944 została przesunięta do Egiptu do obozu w Qassasin nieopodal Ismailii. Tu 5 KDP zyskała pełną gotowość bojową i poprzez Morze Śródziemne w lutym 1944 roku została przetransportowana do Taranto we Włoszech. W marcu 1944 roku Dywizja została przesunięta na teren działań bojowych i uczestniczyła w walkach nad rzeką Sangro, w bitwie o Monte Cassino ( Widmo, Sant Angelo, wzgórze 575; w której to bitwie poniosła znaczne straty w ludziach 15 % stanu osobowego), walkach o Piedimonte, a następnie nad Adriatykiem, uczestniczyła w bitwie o Ankonę, w działaniach w niezwykle trudnym terenie Apeninu Emiliańskiego, by do końca 1944 roku osiągnąć pozycje na rzece Senio, gdzie front zatrzymał się na kilka miesięcy. Po wznowieniu walk 9 kwietnia 1945 roku 5 KDP walczyła z oddziałami niemieckimi nad rzeką Senio i prowadziła natarcie w kierunku na Bolonię, które to miasto zdobyła wraz z 3 DSK 21 kwietnia 1945 roku - była to ostatnia bitwa 5 Kresowej Dywizji Piechoty w II wojnie światowej. W czasie walk na froncie włoskim Dywizja straciła ogółem 5127 żołnierzy, w tym 1063 poległo.

8 Po zakończeniu działań wojennych Dywizja pozostawała w składzie wojsk okupacyjnych we Włoszech. W czerwcu 1946 r. została przewieziona do Anglii, by zostać rozformowaną w 1947 roku - jej żołnierze weszli w skład Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia i zdecydowana większość z nich pozostała na emigracji. Dla upamiętnienia wkładu 5 KDP w zwycięstwo polskiego oręża pod Monte Cassino, na wzgórzu 575 już w I połowie czerwca 1944 roku wzniesiono pomnik ku czci żołnierzy Dywizji, którzy wzięli w niej udział. Wybudowany na podstawie projektu inżynierów Urbanowicza i Królikowskiego poza kamienną podstawą składa się z konstrukcji stalowej z elementów mostu Baileya. Umieszczono na nim kamienne tablice z napisem po polsku i łacinie : W imię praw boskich i ludzkich za waszą wolność i naszą w spełnieniu testamentu przodków w wykonaniu obowiązku żyjących jako drogowskaz dla przyszłych pokoleń za Wilno i Lwów, symbole mocy Rzeczypospolitej walczyli umierali zwyciężali Żołnierze 5 Kresowej Dywizji Piechoty przemocą z ojczyzny wyzuci poprzez więzienia, obozy, tundry sybiru, pustynie, morza w marszu do Polski stoczyli tu 7 dniowy bój 503 poległo, 1531 rany odniosło. Pomnik został poświęcony 18 maja 1945 roku i jest doskonale widoczny ze Wzgórza Klasztornego na Monte Cassino.

9 Ogółem na etatach 5 KDP posiadała 820 oficerów i podoficerów i szeregowych. Dowódcą Dywizji był w okresie marzec-czerwiec 1943 roku gen. bryg. Zygmunt Bohusz- Szyszko, którego po nominacji na zastępcę dowódcy 2 Korpusu zastąpił na stanowisku dowódcy 5 KDP początkowo płk następnie gen. bryg. Nikodem Sulik, by pełnić to stanowisko do 1946 roku. Tradycje 5 KDP po wojnie pielęgnuje Związek Żołnierzy 5 Kresowej Dywizji Piechoty z siedzibą w Londynie. Gen. bryg. Nikodem Sulik zmarł w Londynie w 1954 roku, a jego i jego żony prochy zostały ostatecznie przewiezione i złożone w rodzinnej miejscowości generała Starej Kamiennej na Podlasiu. V. Wybrane prace plastyczne żołnierza-malarza.

10

11 VI. Podziękowania. Zespół edukacyjny Fundacji Panteon Narodowy serdecznie dziękuje pani Paulinie Dąbrowskiej - Dorożyńskiej i jej Rodzinie za podzielenie się rodzinną historią i udostępnienie w celach edukacyjnych pamiątek po stryju Romanie Burdylle. Literatura wykorzystana i polecana: 1. Wojciech Narębski: Działania 5 Wileńskiej Brygady Piechoty podczas kampanii włoskiej Bydgoszcz: Towarzystwo Miłośników Wilna i Ziemi Wileńskiej, ISBN Dywizja Piechoty w dziejach oręża polskiego. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, ISBN kresy-siberia.org 4. opracowała Marta Janeczek współpracownik Fundacji Panteon Narodowy członek Stowarzyszenia Polonistów Kraków, marzec-maj 2014