Streszczenie. Abstract

Transkrypt

1 Marian Kwietniewski, Katarzyna Miszta-Kruk, Aleksandra Piotrowska * Wpływ temperatury wody w sieci wodociągowej na jej awaryjność w świetle eksploatacyjnych badań niezawodności Impact of the water temperature on breakdowns in water supply systems the reliability experience Streszczenie Abstract Istotnym czynnikiem wpływającym na awaryjność przewodów wodociągowych jest zmiana temperatury wody i otoczenia przewodu. Wyniki badań przedstawione w artykule potwierdzają ten wpływ. Ogólnie można przyjąć, iż intensywność uszkodzeń przewodów zmienia się wraz ze zmianą temperatury wody w sieci. Wniosek ten dotyczy przede wszystkim przewodów wykonanych z żeliwa szarego. W przypadku przewodów stalowych trudno zaobserwować taką prawidłowość. Słowa kluczowe: sieć wodociągowa, badania niezawodności The change of temperature of water in the network pipes and of pipes of surround is an essential factor which influences the pipes failures. The research results presented in the paper confirms that influence. In general we can accept that the failure intensity is variable when the temperature of water changes. This conclusion concerns the pipelines made of cast iron. It is difficult to observe such regularity in case of steel pipes. Keywords: water supply network, test reliability * Prof. dr hab. inż. Marian Kwietniewski, dr inż. Katarzyna Miszta-Kruk, mgr inż. Aleksandra Piotrowska, Zakład Zaopatrzenia w Wodę i Odprowadzania Ścieków, Wydział Inżynierii Środowiska, Politechnika Warszawska.

2 Wstęp Na awaryjność przewodów ma wpływ wiele czynników, zarówno tych, które zależą od samych przewodów i warunków ich eksploatacji (funkcja przewodu, materiał, czas pracy wiek przewodu, wysokość i zmiany ciśnienia, zakres i jakość prac remontowych i inne), jak i niezależnych od niej (rodzaj i wilgotność gruntu, niestabilność gruntu, obciążenia zewnętrzne, sposób wykonania sieci itp.). W wyniku wieloletnich badań [1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11,12,13, 14, 15, 18, 20,21, 22, 24, 25] określono stopień wpływu wielu z tych czynników na niezawodność przewodów sieci wodociągowych. Do najlepiej rozpoznanych należą: niestabilność gruntu (tereny szkód górniczych i tereny poza tymi szkodami), wiek przewodu, funkcja przewodu (tranzytowe, magistralne, rozdzielcze i przyłącza wodociągowe) i związana z nią średnica, ciśnienie wody w sieci, korozyjność gruntu i wód gruntowych oraz materiał przewodu i związany z nim sposób łączenia rur. W trakcie badań stwierdza się również wpływ pory roku i związanej z tym temperatury powietrza oraz gruntu na awaryjność przewodów [1, 6, 7, 8, 11, 12, 16, 20, 21, 24]. Ogólnie rejestruje się wzrost intensywności uszkodzeń przewodów wodociągowych w okresie jesienno-zimowym i częściowo w okresie zimowo-wiosennym. Niezależnie od tego obserwuje się także zwiększoną awaryjność przewodów w miesiącach letnich. Prawidłowości te zaobserwowano głównie w odniesieniu do przewodów metalowych. Zamarzanie gruntu w czasie ujemnych temperatur postępuje w głąb i może docierać aż do poziomu ułożenia przewodów wodociągowych. Ze względu na dużą pojemność cieplną gruntu i związaną z tym bezwładność w procesie schładzania i ocieplania, głębsze warstwy gruntu schładzają się i ogrzewają wolniej niż przewody metalowe, czego następstwem jest zaobserwowany wzrost awarii na przełomie zimy i wiosny. W przypadku przewodów metalowych, które wyróżniają się bardzo wysoką przewodnością cieplną w porównaniu z przewodami wykonanymi z PVC, GRP i PE (o dwa rzędy wielkości), łatwiej może dochodzić w takich okolicznościach do zamarzania w nich wody. W gruntach spoistych mróz powoduje powstawanie wysadzin, czyli podnoszenie przemarzających warstw. Towarzyszy temu występowanie znacznych sił w gruncie, które mogą spowodować przemieszczanie się rurociągu. W gruntach piaszczystych, niezawierających domieszek drobnych frakcji, wysadziny nie powstają. Na takim podłożu możliwe jest płytsze układanie rurociągów. Własności gruntu, np. suchy lub nawodniony, i związana z tym przewodność cieplna decydują o głębokości i szybkości jego przemarzania. Grunt wilgotny o wyższym współczynniku przewodności cieplnej (2,30 W/m*K) użyty do zasypywania rurociągu w wykopie przemarza znacznie szybciej niż grunt suchy o współczynniku mniejszym (0,14 0,52 W/m*K). Najgłębiej przemarza grunt, który nie jest porośnięty i przykryty. Roślinność skutecznie chroni grunt przed zamarzaniem. Wpływ zjawiska stygnięcia i zamarzania wody w przewodach wodociągowych na ich awaryjność nie został w pełni rozpoznany. Trudności w rozwiązaniu tego problemu wzrastają, jeśli uwzględnimy zmiany gęstości gruntu otaczającego przewód, związane z obniżaniem i wzrostem temperatury. Fakt, że lód w temperaturze 0 C ma nieco mniejszą gęstość od wody, powoduje, że podczas zamarzania lód uzyskuje większą objętość i w ten sposób wywołuje wzrost naprężeń w ściance rury, które po przekroczeniu wytrzymałości mogą doprowadzić do jej pęknięcia.

3 115 Na mechanizm niszczenia rurociągu w wyniku zamarzania w nim wody ma decydujący wpływ wzrost ciśnienia na powierzchni międzyfazowej woda lód. Ciśnienie to może osiągać bardzo wysokie wartości, np. dla rury stalowej o średnicy 20 mm (z pierścieniem lodu o grubości 0,13 promienia przekroju wypełnionego wodą) zamarzającej na całej długości odcinka, wzrost ciśnienia może osiągać wartości kilkudziesięciu MPa. O wiele niższe ciśnienie może wystąpić, gdy zamarzający odcinek był jedynie fragmentem przewodu wolnego od lodu [16]. Niezależnie od tego trudno oczekiwać, że przewód wodociągowy w takich warunkach nie ulegnie uszkodzeniu. Na przykładzie sieci warszawskiej [7] stwierdzono, iż w miesiącach jesienno-zimowych (od listopada do lutego) występowało wyraźne nasilenie intensywności uszkodzeń przewodów, przewyższającej prawie o 70% średnią miesięczną intensywność uszkodzeń w roku, a w miesiącach letnich (od maja do września) intensywność uszkodzeń była znacznie niższa i wynosiła ok. 60% średniej miesięcznej intensywności uszkodzeń w roku. Ilustrują to również wyniki najnowszych badań [21]. W tym przypadku rejestrowano też podwyższoną awaryjność w miesiącach letnich. Wnioski powyższe potwierdzają wyniki badań przeprowadzonych także w innych miastach Polski. Analiza łódzkiej sieci wodociągowej w latach wykazała, że najwięcej awarii wystąpiło w miesiącach zimowych (od listopada do lutego), a najmniej na wiosnę (kwiecień i maj) [12]. W latach [1] liczba awarii rosła bardzo szybko, gdy temperatura wody spadała do blisko 0 C, a najczęściej awarie zdarzały się przy temperaturze wody w przedziale od 0 do 5 C. W systemach dystrybucji wody Brzegu i Oleśnicy ogólna intensywność uszkodzeń rurociągów w okresie jesienno-zimowym była średnio wyższa 1,1-, 2,2-krotnie od średniej intensywności uszkodzeń w całym roku. Zwiększona awaryjność w miesiącach zimowych wskutek przemarzania gruntu w otoczeniu rurociągu i nierzadko wskutek zamarzania wody w przewodzie, spowodowana była pęknięciami rur, których udział w ogólnej liczbie uszkodzeń w tym okresie był w większości przypadków o 3 13% większy niż średnio w całym roku [8]. Na podstawie analizy wyników dotychczasowych badań można zauważyć, iż jedną z istotnych przyczyn zwiększonej awaryjności przewodów metalowych w pewnych okresach mogą być zmiany temperatury wody przepływającej tymi rurociągami powiązane ze zmiennością temperatury otoczenia przewodu. Powstające w tym procesie naprężenia w ściance rurociągu mogą wpływać na jego osłabienie. Zaobserwowane zmiany temperatury wody w sieci są znaczące. W trakcie badań odnotowano w wodociągu białostockim 3 18 C [6], w wodociągu krakowskim 2 20 C [11], w wodociągu warszawskim 0 26 C [5, 21]. Nie ustalono jednakże związku temperatury wody sieciowej i awaryjności przewodów. Dlatego też w niniejszym artykule podjęto próbę określenia stopnia wpływu temperatury wody na awaryjność przewodów na przykładzie wybranej sieci wodociągowej. 2. Metodyka badań Badania eksploatacyjne niezawodności przewodów wodociągowych przeprowadzono według programu zweryfikowanego wieloletnimi doświadczeniami [17], który został zmodyfikowany i obejmował następujące etapy działań:

4 Przygotowanie badań obejmujące sformułowanie celu i zakresu analiz niezawodności oraz wybór obiektów do badań. 2. Pozyskanie danych obejmujące ustalenie źródeł, weryfikację oraz gromadzenie danych. 3. Przetwarzanie zebranych danych obejmujące: opracowanie wstępne i weryfikację danych a następnie ich przetworzenie na potrzeby analizy niezawodności przewodów, wyznaczenie intensywności uszkodzeń w funkcji czasu, temperatury wody z uwzględnieniem materiału przewodów, 4. Ocena wpływu temperatury wody w sieci i materiału przewodów na niezawodność/awaryjność przewodów wodociągowych. Obiektami badań były: sieć wodociągowa funkcjonująca na obszarze miasta traktowana jako całość, fragment sieci wodociągowej o podwyższonej awaryjności, sieć wodociągowa w okresie podwyższonej awaryjności. W każdym przypadku wyodrębniono: przewody wykonane z żeliwa, przewody wykonane ze stali. Celem badań było określenie związku temperatury wody przesyłanej siecią wodociągową na awaryjność/niezawodność tworzących ją przewodów. Awaryjność (niezawodność) przewodów reprezentuje wskaźnik intensywności uszkodzeń z uwzględnieniem materiału przewodów oraz temperatury wody przesyłanej siecią wodociągową. Najważniejszym i zarazem najtrudniejszym etapem było pozyskanie danych z eksploatacji umożliwiających osiągnięcie zamierzonego celu. Źródłem danych była baza komputerowa typu GIS (ang. Gegraphical Information System), wdrażana w przedsiębiorstwie od wielu lat, która zawiera dane ewidencjonujące awarie na sieci wodociągowej. Baza współpracuje z systemem monitoringu, w którym rejestrowana jest on-line temperatura wody w sieci, a ponadto ciśnienie, natężenie przepływu z kierunkiem, stężenie chloru wolnego i mętność wody. Zakres danych niezbędnych do wyznaczenia intensywności uszkodzeń i jej związków z materiałem przewodu i temperaturą wody obejmował: datę wystąpienia awarii, materiał przewodu (stal, żeliwo), temperaturę wody. długość sieci z uwzględnieniem materiału przewodów. Dane pozyskiwano z okresu 4 lat, tj. od 2004 do 2007 roku. Temperatura była mierzona w 20 stałych stacjach pomiarowych, jako wartości maksymalne, minimalne i średnie w dniu pomiaru. Z uwagi na sposób zapisu danych w bazie, konieczne było ich przetworzenie na potrzeby obliczania intensywności uszkodzeń i prowadzonych analiz. W wyniku tych działań przyporządkowano liczby uszkodzeń do przewodów wykonanych z danego materiału. Liczby uszkodzeń skojarzono też z porą roku i kolejnymi miesiącami. Do analizy wpływu temperatury wody na niezawodność przewodów wodociągowych przyjęto średnie wartości temperatury z dnia pomiaru. Zmienność intensywności uszkodzeń w funkcji czasu określano na podstawie liczby uszkodzeń powstałych do danej chwili czasu. Program analiz niezawodnościowych obejmował bardzo wiele zadań. W niniejszym artykule omówiono tylko wyniki kilku najważniejszych z nich, a mianowicie:

5 117 analizę awaryjności sieci wodociągowej w funkcji czasu i temperatury wody, bez rozróżniania materiału przewodów, rozkład miesięczny intensywności uszkodzeń sieci wodociągowej, bez rozróżniania materiału przewodów, analizę intensywności uszkodzeń przewodów wykonanych ze stali i żeliwa szarego. W okresie obserwacji odnotowano intensywne zmiany temperatury wody w latach 2006 i Dlatego też awaryjność badanych obiektów w funkcji temperatury wody przeanalizowano głównie w tym okresie. Oszacowano także średnią intensywność uszkodzeń w całym okresie obserwacji. Do oceny awaryjności/niezawodności przewodów wodociągowych przyjęto jednostkową intensywność uszkodzeń, która jest gęstością warunkową powstania uszkodzenia w chwili t, pod warunkiem że do tej chwili obiekt pracował bez uszkodzenia [14, 23]: f() t λ( t) = Rt () Wartość tego parametru oszacowano na podstawie danych z eksploatacji, korzystając ze wzoru: λ ( n t t )= ( ) L t gdzie: λ(δt) jednostkowa intensywność uszkodzeń (stała w prze dziale czasu Δt), uszk./ (km rok), n(δt) liczba uszkodzeń w przedziale czasu Δt, L długość badanych przewodów w przedziale czasu Δt (średnia długość przewodów w tym przedziale), Δt przedział czasu jako okres odniesienia, dla którego obliczano intensywność uszkodzeń (1 rok). 3. Charakterystyka badanej sieci Całkowita długość sieci wodociągowej wraz z przyłączami wynosiła w 2008 roku 3352 km [19], w tym: przewody przesyłowe i magistralne 388 km, przewody rozdzielcze 2078 km, przyłącza 804 km. W badanej sieci wodociągowej główny udział mają przewody metalowe, a w tym rurociągi wykonane z żeliwa szarego (56,5%). Znaczną część sieci stanowią też rurociągi z żeliwa sferoidalnego i stali. Przewody z tworzyw sztucznych mają niewielki udział w strukturze materiałowej (rys. 1).

6 118 Rys. 1. Struktura materiałowa sieci wodociągowej w Warszawie w 2008 r. [19] Fig. 1. Material structure of the analysed water supply network in Warsaw in 2008 [19] Przewody z żeliwa szarego łączone na ogół kielichowo na sznur konopny doszczelniane ołowiem należą do najstarszych, gdyż układano je od początku istnienia wodociągów, tj. od końca XIX w. Przewody stalowe, zwłaszcza o dużych średnicach, są łączone głównie przez spawanie, przed korozją są zabezpieczone taśmą Denso. Wiek tych przewodów można szacować maksymalnie na kilkadziesiąt lat. Pełny rozkład średnic przewodów pokazano na rysunku 2. Rys. 2. Udziały procentowe średnic przewodów w warszawskiej sieci wodociągowej w 2008 r. [21] Fig. 2. Percentage share of diameters of warsaw s water supply network in 2008 [21]

7 119 Z analizy rozkładu uszkodzeń sieci wodociągowej (rys. 3) widać jasno, iż najczęściej rurociągi ulegały złamaniu (47% uszkodzeń) i uszkodzeniom korozyjnym (30%). Znaczny udział mają też pęknięcia przewodów (17%). Te trzy rodzaje uszkodzeń obejmują 94% wszystkich zdarzeń awaryjnych na sieci wodociągowej. Rys. 3. Rozkład awarii przewodów sieci wodociągowej w Warszawie w latach [21] Fig. 3. Distribution of the water network failures in Warsaw in [21] 4. Wyniki badań 4.1. Awaryjność sieci wodociągowej Wyniki analizy awaryjności sieci wodociągowej jako całości, bez rozróżniania materiału przewodów przedstawiono na kolejnych wykresach. Zmienność liczby uszkodzeń w latach 2006 i 2007, również w funkcji temperatury wody sieciowej, zilustrowano na rysunkach 4 i 5. Na rysunkach tych widać, iż awaryjność nasila się w miesiącach zimowych (XII II) woda osiągała wtedy temperaturę w granicach 2 3 C. Ponadto można również zauważyć dużą liczbę awarii w miesiącach X XI (2006 r.), kiedy temperatura wody osiągała 8 9 C. Największą liczbę awarii zaobserwowano pod koniec stycznia i w końcu lutego 2007 r., odpowiednio 23 i 28. Dużo awarii zdarzyło się też w okresie letnim na przełomie lipca i sierpnia, gdy temperatura wody osiągała blisko 25 C. Poza temperaturą wody, wzrost awaryjności w tym czasie mógł być spowodowany dodatkowo jednoczesnym wzrostem ciśnienia w sieci (do 0,57 MPa). Powyższe spostrzeżenia ilustrują też diagramy przedstawione na rysunkach 6 i 7.

8 120 Rys. 4. Rozkład liczby uszkodzeń sieci wodociągowej w funkcji temperatury wody sieciowej w roku 2006 [21] Fig. 4. Distribution of the amount of failures of the water supply network as a function of temperature of water in the network [21]

9 121 Rys. 5. Rozkład liczby uszkodzeń sieci wodociągowej w funkcji temperatury wody sieciowej w roku 2007 [21] Fig. 5. Distribution of the amount of failures of the water supply network as a function of temperature of water in the network, 2007 [21]

10 122 Rys. 6. Średnia miesięczna intensywność uszkodzeń sieci wodociągowej w 2006 r. [21] Fig. 6. Average monthly intensity of failures of water supply network in 2006 [21] Rys. 7. Średnia miesięczna intensywność uszkodzeń sieci wodociągowej w 2007 r. [21] Fig. 7. Average monthly intensity of failures of water supply network in 2007 [21] Rysunki 6 i 7 potwierdzają tezę, iż w okresie jesienno-zimowym intensywność uszkodzeń jest wyższa niż w pozostałych miesiącach. W 2006 roku najwyższe wartości osiąga w styczniu i listopadzie, odpowiednio 1,78 uszk./km a i 1,54 uszk./km a, zaś w roku 2007 wartości λ są najwyższe w lutym i listopadzie, odpowiednio 2,03 uszk./km a i 2,24 uszk./ km a. Najwyższe wartości w styczniu 2006 r. przekraczały średnią miesięczną intensywność uszkodzeń o blisko 70%, natomiast w roku 2007 o ok. 36%.

11 123 Wyniki przeprowadzonych analiz pokazują, iż na ogół intensywność uszkodzeń ma tendencję malejącą wraz ze wzrostem temperatury wody sieciowej. Można to zauważyć na przykładzie 2006 roku (rys. 8), kiedy intensywność uszkodzeń zmniejszyła się z wartości 1,0 uszk./km a do 0,59 uszk./km rok. Rys. 8. Zmienność intensywności uszkodzeń sieci wodociągowej w zależności od temperatury wody w 2006 r. [21] Fig. 8. Variability of failure rate of the water supply network depending on temperature of water, 2006 [21] 4.2. Awaryjność przewodów metalowych w funkcji temperatury wody Z analizy zgromadzonych danych wynika, iż zmiany temperatury wody mają związek głównie z awaryjnością przewodów wykonanych z tradycyjnych materiałów, tj. stali i żeliwa szarego, z tym że w obu przypadkach te zależności są różne. W odniesieniu do przewodów żeliwnych zauważa się malejącą tendencję w skali roku, tzn. liczba awarii tych przewodów maleje wraz ze wzrostem temperatury. Chociaż widać również wyraźne podwyższoną awaryjność przy wysokich temperaturach wody w sieci. W 2006 roku największa liczba awarii (196) wystąpiła przy temperaturze wody ok. 2 C, w 2007 roku przy tej samej temperaturze, liczba awarii osiągnęła wartość 214, a w 2007 roku największa liczba awarii (188) wystąpiła przy temperaturze wody C. Przykładową zależność intensywności uszkodzeń od temperatury wody pokazuje rys. 9, gdzie można zauważyć spadek intensywności uszkodzeń przewodów żeliwnych w 2006 roku o 43% (z 1,73 do 0,99 uszk./km rok.).

12 124 Rys. 9. Zmienność intensywności uszkodzeń przewodów żeliwnych w zależności od temperatury wody w 2006 r. [21] Fig. 9. Variability of failure rate of the cast iron pipes depending on temperature in 2006 [21] Trudno natomiast zauważyć taką prawidłowość w odniesieniu do rurociągów stalowych. Liczba awarii na tych przewodach jest bardzo zróżnicowana, szczególnie w 2006 roku (rys. 10). W roku 2007 natomiast zaobserwowano wyraźnie wyższą awaryjność przy temperaturze niskiej 1 5 C i przy temperaturze wysokiej C (rys. 11). Rys. 10. Zmienność liczby uszkodzeń przewodów stalowych w zależności od temperatury wody w 2006 r. [21] Fig. 10. Variability of the amount of failures of the steel pipes depending on temperature of water in 2006 [21]

13 125 Rys. 11. Zmienność liczby uszkodzeń przewodów stalowych w zależności od temperatury wody w 2007 r. [21] Fig. 11. Variability of the amount of failures of the steel pipes depending on temperature of water, 2007 [21] Na podstawie uzyskanych wyników badań należy stwierdzić, że intensywność uszkodzeń przewodów stalowych jest wyższa od intensywności uszkodzeń przewodów żeliwnych przeciętnie o ok. 30%. 5. Wnioski W trakcie badań zaobserwowano duże zmiany temperatury wody w sieci wodociągowej od 0 do 25 C. Wzrost awaryjności w wyniku zmian temperatury gruntu i wody w sieci wodociągowej dotyczy głównie przewodów metalowych, tj. stalowych i wykonanych z żeliwa szarego, które mają kilkanaście razy wyższą przewodność cieplną niż przewody tworzywowe. Przewody żeliwne ulegają zwykle pęknięciom (złamaniu) z powodu nacisku przemieszczającego się gruntu (powstających wysadzin gruntu) przy niskiej temperaturze powietrza. Natomiast rurociągi stalowe ulegają uszkodzeniom miejscowym w postaci intensywnej perforacji ścianki, która uaktywnia się w okresie letnim przy wysokiej temperaturze powietrza w miejscach o podwyższonej korozyjności. Ogólnie intensywność uszkodzeń ma tendencję malejącą wraz ze wzrostem temperatury wody w sieci. Odnosi się to przede wszystkim do sieci jako całości oraz do przewodów żeliwnych. Wysoką awaryjność sieci wodociągowej nawet do 2,03 uszk./km rok, odnotowywano w okresie od listopada do lutego przy temperaturze wody ok. 3 C na przełomie lat 2006/2007.

14 126 Niezależnie od powyższej prawidłowości zaobserwowano także w niektórych przypadkach podwyższoną liczbę awarii przy wysokiej temperaturze wody w sieci. odnotowano np. maksymalną liczbę uszkodzeń (390) przy temperaturze wody 23 C (sieć wodociągowa w 2007 r.). Praca naukowa finansowana ze środków Narodowego Centrum Badań i Rozwoju w ramach projektu rozwojowego Nr N R nt. Opracowanie kompleksowej metody oceny niezawodności i bezpieczeństwa dostawy wody do odbiorców w latach Literatura [1] B i e n i a s P., Analiza przyczyn awarii sieci wodociągowej miasta Łodzi w latach , Praca dyplomowa magisterska, Politechnika Łódzka, Wydział Budownictwa, Architektury i Inżynierii Środowiska, Łódź [2] Bjorklund I., Plastic Pipes In water distributin systems, A study of failure frequencies, The Nordic Plastic Pipe Association, Stockholm [3] B j o r k l u n d I., KWH Pipe Ltd. Naumansvagen 17, SE Hogersten, Sweden 1999, materiały własne. [4] C i e ś l a k B., R a k J., Awaryjność sieci wodociągowych w głównych miastach doliny Sanu, Mat. Konf. III Konferencja Naukowo-Techniczna Błękitny San, Dubiecko, kwietnia 2006, 116. [5] D e n c z e w S., Niezawodność podsystemu podłączeń wodociągowych na przykładzie warszawskiego systemu dystrybucji wody pitnej, Rozprawa doktorska, Politechnika Białostocka, Białystok [6] D z i e n i s L., K r ó l i k o w s k i A., Analiza uszkodzeń miejskich sieci wodociągowych, Materiały Konferencji Niezawodność systemów wodociągowych i kanalizacyjnych, Wyd. PZiTS O/Kielce, Kielce 1986, [7] H e i d r i c h Z., R o m a n M., Analiza uszkodzeń sieci wodociągowej, Materiały konferencyjne Zagadnienia zaopatrzenia w wodę miast i wsi, Poznań 1984, [8] H o t l o ś H., Ilościowa ocena wpływu wybranych czynników na parametry i koszty eksploatacji sieci wodociągowych, Rozprawa habilitacyjna, Politechnika Wrocławska. Wrocław [9] H o t l o ś H., M i e l c e r z e w i c z E., Badania intensywności uszkodzeń przewodów sieci wodociągowej w Oleśnicy, Mat. Konf. nt Rola GPW w systemie zaopatrzenia w wodę i dziś i jutro, Ustroń 1997, Wyd. GPW, [10] H o t l o ś H., M i e l c e r z e w i c z E., Intensywność uszkodzeń i koszty napraw przewodów sieci wodociągowych, GWiTS, 1996, nr 1, [11] J a m s k a H., Wstępna ocena parametrów niezawodności sieci wodociągowej i kanalizacyjnej w Krakowie, Materiały XII Seminarium Szkoleniowego Projektantów Wodociągowych, Zakopane październik 1983, Wydawnictwo PZiTS O/Kraków, nr 411. [12] J o d ł o w s k i A., C h o l e w s k a A., Ocena awaryjności sieci wodociągowej miasta Łodzi na podstawie danych eksploatacyjnych, Instal 12/2007, [13] J u r c z u k B., K u ś K., P i e c h u r s k i F., Wpływ rodzaju materiału sieci wodociągowej na jej awaryjność, Materiały międzynarodowej konferencji pt. Zaopatrzenie w wodę miast i wsi, Poznań 2000,

15 127 [14] K ł o s s -T r ę b a c z k i e w i c z H., K w i e t n i e w s k i M., R o m a n M., Analiza głównych przyczyn zawodności i niedostatków eksploatacyjnych w systemach zaopatrzenia w wodę, Instytut Zaopatrzenia w Wodę i Budownictwa Wodnego Politechniki Warszawskiej, Maszynopis, Warszawa , Praca wykonana na zlecenie MOŚ, ZniL oraz MGPiB we współpracy UNDP Nowy Jork i WHO Kopenhaga1990. [15] K u l i c z k o w s k i A., Kryteria doboru i trwałości rozwiązań materiałowych rur, GWTiS 2002, nr 4, [16] K u s a k M., Kwietniewski M., Sudoł M., Wpływ różnych czynników na uszkadzalność przewodów sieci wodociągowych w świetle eksploatacyjnych badań niezawodności, GWiTS 2002, nr 10, 2002, [17] K w i e t n i e w s k i M. Metodyka badań eksploatacyjnych sieci wodociągowych pod kątem niezawodności dostawy wody do odbiorców, Prace naukowe Inżynieria Środowiska, Zeszyt 28, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa 1999 [18] K w i e t n i e w s k i M., R o m a n M., K ł o s s -T r ę b a c z k i e w i c z H., Niezawodność wodociągów i kanalizacji, Wyd. Arkady, Warszawa [19] K w i e t n i e w s k i M., Tłoczek M., Ferszt E., Sobierajski M., Badania struktury materiałowej oraz zakresu stosowania technologii odnowy sieci wodociągowych w Polsce w latach , Zeszyty Izby Gospodarczej Wodociągi Polskie, nr 4, Rok VI (2010). [20] P i e c h u r s k i F., Przyczyny i ocena awaryjności rozdzielczej sieci wodociągowej, cz. I, Wodociągi Kanalizacja 1/2006, [21] P i o t r o w s k a A., Wpływ temperatury wody w sieci wodociągowej na jej niezawodność na przykładzie wybranego systemu dystrybucji wody, Praca dyplomowa magisterska, Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Środowiska, Warszawa [22] S z y m c z a k K., Analiza awaryjności sieci wodociągowej lewobrzeżnej części Warszawy, Praca dyplomowa magisterska, Politechnika Warszawska, Wydział Inżynierii Środowiska, Warszawa [23] W i e c z y s t y A., Niezawodność miejskich systemów zaopatrzenia w wodę, Wyd. Politechniki Krakowskiej, Monografia 159, Kraków1993. [24] Z a k r z e w s k a A., Wpływ wybranych czynników na niezawodność stalowych i żeliwnych przewodów sieci wodociągowych, Rozprawa doktorska, Politechnika Śląska, Gliwice [25] Z u b e r T., Wpływ eksploatacji górniczej na uszkadzalność sieci wodociągowej i kanalizacyjnej na obszarze wybranych miast Śląska, GWiTS, 1999, nr 6, [26] Z a b o r o w s k i M., Analiza stanów ciśnieniowych w zamarzających przewodach wodociągowych, Gaz, Woda i Technika Sanitarna, Vol. 62, 1988, Nr 11-12,