RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA II

Transkrypt

1 Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany w ramach: poddziałania Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego FUNDUSZE EUROPEJSKIE - DLA ROZWOJU INNOWACYJNEJ GOSPODARKI RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA II Diagnoza stanu i uwarunkowań wdrażania nowoczesnych technologii w obszarze usług metropolitalnych Główny Instytut Górnictwa Katowice, sierpień 2010 r.

2 ZESPÓŁ AUTORSKI: Zespół Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach: prof. dr hab. inż. Krystyna Czaplicka - Kolarz mgr inż. Jan Bondaruk dr Leszek Trząski mgr inż. Elżbieta Uszok mgr Anna Siwek-Skalny mgr inż. Paweł Zawartka mgr Małgorzata Kopernik mgr inż. Dariusz Zdebik mgr Katarzyna Kopel mgr inż. Krzysztof Korczak dr Konrad Tausz doc. dr hab. inż. Barbara Białecka mgr inż. Ryszard Marszowski dr inż. Andrzej Krowiak dr inż. Jacek Grabowski Zespół Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach: prof. zw dr hab. Andrzej Klasik prof. AE dr hab. Florian Kuźnik dr Jerzy Biniecki dr Bogumił Szczupak mgr Marcin Baron dr Artur Ochojski Zespół Politechniki Śląskiej: prof. dr hab. inż. Andrzej Karbownik dr inż. Katarzyna Dohn dr inż. Anna Kwiotkowska dr Jan Sarna dr hab. inż. Marek Sitarz, prof. nzw. w Pol. Śl.

3 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 1 SPIS TREŚCI: 1 WPROWADZENIE ZAKRES I CEL PRAC W RAMACH ZADANIA II OPIS SPOSOBU WYKONANIA PRAC Podstawy metodyczne Przyjęte rozwiązania organizacyjne Wykorzystane metody badawcze Harmonogram realizacji prac USŁUGI PUBLICZNE W GOM ZBIORCZA DIAGNOZA STANU OBSZAR BADAŃ STRESZCZENIE Z PRZEPROWADZONYCH ANALIZ Analiza STEEP Analiza SWOT Krzyżowa analiza wpływów Krytyczne technologie Mapa innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych Tezy Delphi WNIOSKI Z PRZEPROWADZONYCH ANALIZ NAPOTKANE PROBLEMY PODSUMOWANIE WRAZ Z REKOMENDACJAMI DO NASTĘPNYCH ETAPÓW PRAC SPIS MATERIAŁÓW I DOKUMENTÓW ŹRÓDŁOWYCH SPIS TABEL: Tabela 3-1. Harmonogram realizacji prac w ramach II etapu... 6 Tabela 4-1. Występowanie w Silesii cech metropolii międzynarodowej... 7 Tabela 4-2. Występowanie w GOM chorób metropolitalnych... 8 Tabela 6-1. Czynniki kluczowe Tabela 6-2. Grupy technologii i technologie krytyczne SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 3-1. Schemat logiczny realizacji etapu II... 3 Rysunek 6-1. Zbiorcza mapa innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych SPIS ZAŁĄCZNIKÓW: Załącznik 1 - Wyniki analiz STEEP Załącznik 2 Wyniki analiz SWOT Załącznik 3 Mapy innowacji technologii technologicznych dla obszarów tematycznych

4 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 2 1 WPROWADZENIE Projekt pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym realizowany jest przez jednostkę badawczo-rozwojową i uczelnie wyższe, tworzące w ramach niniejszego projektu konsorcjum naukowe, którego koordynatorem jest Główny Instytut Górnictwa. Partnerami Projektu są: Politechnika Śląska w Gliwicach, Akademia Ekonomiczna w Katowicach. Przedmiotem badań foresightowych jest sektor metropolitalnych usług publicznych. Wyniki Projektu będą stymulowały proces tworzenia dynamicznie rozwijającego się wielkomiejskiego ośrodka, zdolnego do skutecznej konkurencji z innymi ośrodkami metropolitalnymi w kraju i w Europie. 2 ZAKRES I CEL PRAC W RAMACH ZADANIA II Zakres prac badawczych w ramach II etapu prac projektu pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym odpowiadał założeniom opisanych w dokumentacji aplikacyjnej w obszarach badawczych wyznaczonych w ramach I zadania projektu (Raport z realizacji Zadania I - Wyznaczenie priorytetowych obszarów aplikacyjnych wdrożeń technologicznych w usługach publicznych). Celem prac w ramach zadania II było dla wyodrębnionych obszarów tematycznych przeprowadzenie diagnozy stanu i uwarunkowań wdrażania nowoczesnych technologii w obszarze usług metropolitalnych, z wykorzystaniem analiz obejmujących mapowanie innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych (podaż) oraz wyznaczenie kluczowych czynników warunkujących wdrożenia innowacyjnych rozwiązań technologicznych (popyt) w poszczególnych obszarach usług.

5 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 3 3 OPIS SPOSOBU WYKONANIA PRAC 3.1 Podstawy metodyczne Prace badawcze w ramach II etapu prac projektu pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym prowadzone były zgodnie z metodologią opisaną w dokumentacji aplikacyjnej. Logikę realizacji etapu II przedstawia poniższy schemat. Raport cząstkowy Identyfikacja potencjału technologicznego na obszarze GOM z uwzględnieniem obszarów tematycznych Identyfikacja grup przedsiębiorstw działających w obszarze tematycznym, uczestniczących we wdrożeniach technologicznych Diagnoza zapotrzebowania na innowacje technologiczne w obszarze tematycznym Ocena systemu wsparcia dla innowacyjnych MŚP działających w obszarze tematycznym Identyfikacja projektów pilotażowych (celowych) wraz z określeniem zakresu prac B+R Mapy innowacji technologicznych dla poszczególnych obszarów tematycznych Weryfikacja i integracja map (PH) Mapa innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych Rozpoznanie kluczowych czynników rozwoju technologicznego w poszczególnych obszarach tematycznych (analizy STEEP/SWOT/wpływy) Weryfikacja czynników kluczowych (PH) Raport zbiorczy z etapu II Lista kluczowych czynników warunkujących aplikacje nowoczesnych technologii w sektorze usług metropolitalnych panel tematyczny panel horyzontalny konsultacje społeczne Rysunek 3-1. Schemat logiczny realizacji etapu II Istotnym elementem realizowanych prac zapewniającym ich integralność była efektywna współpraca paneli tematycznych z panelem horyzontalnym. Wyniki weryfikacji kluczowych elementów prac paneli tematycznych i rekomendacje dotyczące kolejnych etapów stanowiły wartościowy wkład panelu horyzontalnego w procesie kształtowania spójnej metodycznie formuły realizacji projektu.

6 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona Przyjęte rozwiązania organizacyjne Prace merytoryczne w II etapie projektu odbywały się w ramach 4 paneli tematycznych i panelu horyzontalnego, tj.: PT1 Transport PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne PT3 Kultura PT4 Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem PH Horyzont2030 Praca opierała się na doświadczeniu oraz wiedzy zespołu ekspertów i prowadzona była w formie cyklicznych, moderowanych spotkań. Spójną metodycznie realizację projektu zapewniały ramowe instrukcje metodyczne opracowywane i udostępniane przed każdym cyklem spotkań. W trakcie prac panelowych wykorzystywano, ponadto, specjalistyczne opracowania wykonywane przez ekspertów (panelistów) w wybranych przez kierowników paneli zagadnieniach umożliwiających przeprowadzenie analiz. Spotkania z ekspertami miały na celu realizację analiz oraz badań w ramach przyjętej metodyki obejmującej II etap. Eksperci reprezentujący różne dziedziny wiedzy, status zawodowy oraz instytucje w trakcie kolejnych sesji warsztatowych prowadzili ożywione dyskusje, uzgadniali stanowiska, diagnozowali aktualne oraz przyszłe uwarunkowania rozwoju funkcji metropolitalnych, identyfikowali bariery a także poszukiwali rozwiązań ich pokonywania. Panel tematyczny PT1 Transport Eksperci panelu PT1 to przedstawiciele Górnośląskiego Związku Metropolitalnego oraz środowisk naukowych, reprezentujących uczelnie: Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku Białej, Politechnika Śląska oraz Akademia Ekonomiczna w Katowicach. Panel tematyczny PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne Eksperci panelu PT1 to przedstawiciele Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, środowisk naukowych (Instytut Techniki i Aparatury Medycznej ITAM, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach), Fundacji Rozwoju Kardiochirurgii im. prof. Zbigniewa Religi, Górnośląskiego Centrum Rehabilitacji Repty im. gen. Jerzego Ziętka w Tarnowskich Górach, Regionalnego Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa w Katowicach, Centrum Onkologii Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie Oddział w Gliwicach oraz oddziałów szpitalnych (SP Centralny Szpital Kliniczny im. prof. Kornela Gibińskiego, SP ZOZ Szpital Wielospecjalistyczny w Jaworznie, Szpital Specjalistyczny w Zabrzu, Szpital Specjalistyczny nr 2 w Bytomiu). Panel tematyczny PT3 Kultura Eksperci panelu PT3 to przedstawiciele: Górnośląskiego Związku Metropolitalnego, środowisk naukowych (Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Uniwersytet Śląski, Politechnika Śląska w Gliwicach) oraz mediów (Telewizja Polska Oddział w Katowicach). Grupę ekspercką poszerzono o stałe grono ekspertów z zakresu sektora sztuk performatywnych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym. Zaproszenie dodatkowych reprezentantów instytucji publicznych i podmiotów prywatnych miało na celu poznanie mało eksplorowanego dotychczas w regionie spektrum uwarunkowań rozwoju sektora sztuk performatywnych w GOM. Panel tematyczny PT4 Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem Eksperci panelu PT4 to przedstawiciele Górnośląskiego Związku Metropolitalnego oraz różnych środowisk: naukowych (Uniwersytet Śląski w Katowicach, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Politechnika Śląska w Gliwicach, Główny Instytut Górnictwa), administracji samorządowej i rządowej (Śląski Urząd Marszałkowski w Katowicach, Urząd Miasta w Bytomiu, Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Katowicach), instytucji państwowych (Wojewódzki

7 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 5 Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Gliwicach), przedsiębiorstwa realizującego usługi komunalne (Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Tychach S.A.). Panel Horyzontalny Horyzont2030 Eksperci panelu PH to przedstawiciele: Górnośląskiego Związku Metropolitalnego oraz różnych środowisk: naukowych (Uniwersytet Śląski, Politechnika Śląska w Gliwicach, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Główny Instytut Górnictwa), instytucji gospodarczych (Regionalna Izba Gospodarcza w Katowicach), kulturalnych (Muzeum Śląskie w Katowicach) a także sakralnych (Parafia Katedralna Chrystusa Króla w Katowicach). Przebieg oraz wyniki poszczególnych sesji zostały opisane w Sprawozdaniach ze spotkań i każdorazowo uzgadniane z ekspertami a następnie przekazywane do Biura Kierownika Projektu (BKP). W ramach pracy samodzielnej eksperci zajmował się studiami literaturowymi, analizą i uzgadnianiem wyników prac warsztatowych, a także wypełnianiem formularzy prac indywidualnych przygotowywanych przez biuro panelu. Podsumowanie prac panelowych w ramach zadania II dla każdego panelu zawarte zostało w formie raportów cząstkowych. Współpraca merytoryczna z ekspertami polegała, ponadto, na ciągłej interakcji z panelem horyzontalnym, którego rola w projekcie obejmuje m.in. krytyczną analizę i weryfikację dorobku paneli tematycznych oraz określanie powiązań tematycznych. Koordynacja prac paneli prowadzona jest przez BKP, które zapewnia m.in. prawidłowy obieg dokumentów, przepływ informacji i bieżącą koordynację prac. 3.3 Wykorzystane metody badawcze W etapie wykorzystano następujące metody analizy danych: analiza STEEP, analiza SWOT, krzyżowa analiza wpływów. Rezultaty realizacji etapu II obejmują: listę kluczowych czynników warunkujących aplikację nowoczesnych technologii w sektorze usług metropolitalnych, mapę innowacji technologicznych, listę potencjalnych projektów badawczych będących wynikiem analizy potrzeb sektora przedsiębiorczości w tym MŚP. Analiza STEEP Celem analizy było określenie atutów i słabości danego obszaru technologicznego wobec szans i zagrożeń stawianych przez otoczenie. Wskazano czynniki społeczne, technologiczne, ekonomiczne i polityczne wpływające na rozwój analizowanego obszaru. Zgodnie z wymogami metodycznymi, analiza przeprowadzona została w ramach warsztatów grup tematycznych. Wyniki analizy stanowiły materiał do analizy SWOT i krzyżowej analizy wpływów. Będą one również niezbędne do budowy scenariuszy rozwoju dla danego obszaru tematycznego. Analiza SWOT Celem analizy SWOT było wskazanie silnych i słabych stron danego obszaru wobec szans i zagrożeń stawianych przez otoczenie, a wskazanych przez analizę STEEP. Bezpośrednim źródłem danych do analizy SWOT były m.in. opracowania specjalistyczne wykonane przez ekspertów.

8 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 6 Wyniki analizy analogicznie jak wyniki analizy STEEP są niezbędne do dalszych analiz i prac w ramach projektu. Krzyżowa analiza wpływów Lista czynników kluczowych sporządzona została w oparciu o procedurę krzyżowej analizy wpływów i wyłonienia zbioru czynników o największej sile zwrotnych oddziaływań, z wykorzystaniem programu MICMAC. Wyjątek stanowi panel tematyczny Kultura, który kluczowe czynniki wytypował z wykorzystaniem progresywnej analizy czynników i trendów. Krytyczna analiza list czynników SWOT oraz czynników kluczowych, przygotowanych dla poszczególnych obszarów tematycznych, posłużyła Panelowi Horyzontalnemu do wskazania węższego zbioru czynników o znaczeniu kluczowym w skali całego foresightu. Wynikiem prac jest lista kluczowych czynników warunkujących aplikację nowoczesnych technologii w sektorze usług metropolitalnych. 3.4 Harmonogram realizacji prac Prace merytoryczne w ramach etapu II prowadzone były w latach i obejmowały dziewięć spotkań w panelach. Poniżej w tabeli przedstawiono harmonogram realizacji etapu II. Tabela 3-1. Harmonogram realizacji prac w ramach II etapu Spotkanie Data Zakres spotkania Rezultat Spotkanie 1 II-III kw Określenie obszaru zainteresowań i przedmiotu badań danego panelu tematycznego Sprawozdanie 1 Spotkanie 2 II-III kw Określenie grupy zewnętrznych czynników rozwoju metropolitalnych usług publicznych w danym obszarze tzw. STEEP (Społeczne, Technologiczne, Ekonomiczne, Sprawozdanie 2 Ekologiczne, Polityczno-prawne). Spotkanie 3 IV kw Określenie ostatecznej grupy zewnętrznych czynników rozwoju metropolitalnych usług publicznych w danym obszarze tzw. STEEP (Społeczne, Technologiczne, Ekonomiczne, Ekologiczne, Polityczno-prawne) oraz wprowadzenie do analizy Sprawozdanie 3 słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń dla przyszłego rozwoju metropolitalnych usług publicznych tzw. analiza SWOT. Spotkanie 4 IV kw Sporządzenie ostatecznej wersji analizy SWOT, tj. listy słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń dla przyszłego rozwoju metropolitalnych usług publicznych z uwzględnieniem obszarów tematycznych/zagadnień horyzontalnych oraz identyfikacja Sprawozdanie 4 innowacji technologicznych wraz z wprowadzeniem do etapu wykonania map innowacji. Spotkanie 5 IV kw Spotkanie z udziałem kierowników paneli tematycznych mające na celu integrację wyników prac Sprawozdanie 5 Spotkanie 6 I kw Opracowanie i uzgodnienie map innowacji oraz sporządzenie listy kluczowych czynników. Sprawozdanie 6 Spotkanie 7 I kw Omówienie ostatecznej listy czynników kluczowych, technologii krytycznych oraz wprowadzenie metodyczne do formułowania wstępnych wizji rozwoju sektora usług metropolitalnych w Sprawozdanie 7 danym obszarze tematycznym. Spotkanie 8 I kw Spotkanie z udziałem kierowników paneli tematycznych mające na celu integrację wyników prac Sprawozdanie 8 Spotkanie 9 I kw Podsumowanie dorobku etapu II i sformułowanie wstępnych wizji oraz wstępnych tez i zapytań do ekspertów zewnętrznych Sprawozdanie 9 tzw. tez delfickich. Źródło: Analizy własne

9 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 7 4 USŁUGI PUBLICZNE W GOM ZBIORCZA DIAGNOZA STANU Rozwój obszarów metropolitalnych jest jednym z elementów globalizacji i nabiera coraz większego znaczenia. Obszar metropolitalny cechuje się przede wszystkim doskonałością usług i infrastruktury oraz innowacyjnością. Dodatkowym atutem metropolitalnego obszaru ale i również jego cechą jest tzw. wyjątkowość miejsca w postaci przestrzennego i architektonicznego ładu. Jednym z kluczowych czynników wyróżniających obszary metropolitalne jest dostępność i standard usług publicznych, gdyż to one głównie przesądzają o pozycji metropolii w ogólnoświatowej sieci konkurencyjności, stąd sektory usług transportowych, ochrony zdrowia, kultury, ochrony środowiska, uznano za te, które odgrywać będą decydującą rolę w kształtowaniu oraz umacnianiu Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego (GOM). Obecnie obszar ten stanowi największą w kraju koncentrację ludności i potencjału gospodarczego a także jedną zintegrowaną bezpośrednimi powiązaniami i współzależną funkcjonalnie, gospodarczo i technicznie przestrzenią, w całości wymagającą skoncentrowanych działań służących autoidentyfikacji i otwarciu na otoczenie i jej powiązaniu z innymi ośrodkami metropolitalnymi. Analizy Panelu Horyzontalnego wykazały, iż spośród 10 cech charakterystycznych dla metropolii międzynarodowych tylko 4 występują w GOM. Jednoznacznie potwierdzono brak sektora usług dla klienteli zagranicznej i środków masowego przekazu o zasięgu ponadkrajowym. Obszar GOM pozbawiony tych dwóch cech, przy słabości pozostałych charakteryzuje się niewspółmiernie niską konkurencyjnością oraz ograniczonymi zdolnościami autoidentyfikacji. Poniżej w tabeli przedstawiono pełną charakterystykę GOM uwzględniającą charakterystyczne cechy ośrodków metropolitalnych. Tabela 4-1. Występowanie w Silesii cech metropolii międzynarodowej Lp. Cechy metropolii międzynarodowej Występowanie w GOM 1. Import czynników produkcji tak 2. Siedziba międzynarodowych firm i instytucji prawie brak 3. Eksport czynników produkcji umiarkowane 4. Powiązania transportowe i telekomunikacyjne tak 5. Intensywna komunikacja z zagranicą tak 6. Rozwinięty sektor usług dla zagranicznej klienteli nie 7. Środki masowego przekazu o zasięgu ponadkrajowym nie 8. Międzynarodowe spotkania tak 9. Instytucje utrzymujące relacje z zagranicą umiarkowane 10. Stosunki paradyplomatyczne prawie brak Źródło: Wyniki prac Panelu Horyzontalnego Horyzont2030 ; zestawienie cech na podstawie Dekalogu metropolii opracowanego przez eksperta PH prof. dr hab. Marka Szczepańskiego) Dodatkowo eksperci Panelu Horyzontalnego zdiagnozowali występowanie w GOM chorób metropolitalnych, do których zaliczono: 1. Brak pragmatycznych regulacji dla sposobu zarządzania, kształtowania ładu przestrzennego, gospodarowania przestrzenią, 2. Niedostatek woli / umiejętności współdziałania, 3. Wewnętrzna niedrożność komunikacyjna, 4. Złe powiązania zewnętrzne,

10 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 8 5. Niedostatek mieszkań, wysoki koszt mieszkań, 6. Niedostatek wykształcenia, kwalifikacji, 7. Bariery wdrażania wysokich technologii: niedostatek popytu na badania naukowe i innowacje, brak venture capital, brak doświadczeń współpracy nauki z gospodarką, brak instytucji transferu innowacji, 8. Żywiołowa urbanizacja stref podmiejskich, 9. Nasilone występowanie patologii społecznych zjawiska wykluczenia oraz napięcia między tempem życia i potrzebami rodzinnymi, socjalizacji zachowań, itd. Poniżej w tabeli przedstawiono charakterystykę zjawisk problemowych wraz z ich możliwymi rozwiązaniami. Tabela 4-2. Występowanie w GOM chorób metropolitalnych Zjawisko Występowanie Prognoza Przeciwdziałanie Brak pragmatycznych regulacji dla sposobu zarządzania, kształtowania ładu przestrzennego, gospodarowania przestrzenią Niedostatek woli / umiejętności współdziałania Wewnętrzna niedrożność komunikacyjna, złe powiązania zewnętrzne Brak regulacji prawnych. Istniejące instrumenty planistyczne mało egzekwowalne. Brak współpracy między miastami. Brak woli i zaplecza instytucjonalnego. Dominacja lokalnego partykularyzmu prowadząca do pozorowania współpracy ponadlokalnej. Brak liderów środowiskowych. Zdegradowany i zdekapitalizowany infrastrukturalnie i sprzętowo obszar. Wewnętrzna niedrożność, zewnętrzna sieć powiązań komunikacyjnych niezła (wschód zachód: sytuacja lepsza niż na linii północ-południe). Niezadawalająca organizacja transportu publicznego. Bariera rozwoju metropolii zarówno dla inwestycji jak dla budowy kapitału społecznego. Może prowadzić do głębokiego podziału miast/gmin metropolii na rozwijające się i marginalizowane. Pozytywna zmiana może być procesem żmudnym i długotrwałym. Brak przeciwdziałania doprowadzi do peryferyzacji i marginalizacji metropolii oraz pogorszenia jakości życia mieszkańców. Na poziomie praktyki: Powołanie jednostki (pracowni) metropolitalnej, opracowanie studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego metropolii. Na poziomie legislacyjnym: Stworzenie forum (eksperci, autorytety) mogącego lobbować na rzecz wprowadzenia planowania przestrzennego na poziomie metropolii. Konsensus wokół wspólnych potrzeb i celów. Wykreowanie liderów współdziałania. Rozdział zadań/kompetencji na poziomy: gminy i metropolii w sposobie zarządzania i podziału kompetencji. Utworzenie jednej, zintegrowanej organizacji komunikacyjnej. Strategia i program operacyjny rozwoju powiązań komunikacyjnych w metropolii. Pilne inwestycje i modernizacja infrastruktury i sprzętu. Konieczne stworzenie szybkiego, wydajnego transportu publicznego i zniechęcanie ludzi do korzystania z samochodów. Realizacja powiązania z lotniskiem w Pyrzowicach.

11 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 9 Zjawisko Występowanie Prognoza Przeciwdziałanie Niedostatek mieszkań, wysoki koszt mieszkań Problem ogólnokrajowy a nie specyfika GOM. Wysoki koszt mieszkań wynika z urynkowienia i dążenia deweloperów do maksymalizacji zysków. Na wysoki koszt mieszkań wpływa polityka gmin maksymalizacji dochodów ze sprzedaży gruntów. Ten stan będzie się utrwalać. Należy oczekiwać wzrostu cen mieszkań. Dodatkowo postępować będzie degradacja budynków, wzrost liczby katastrof budowlanych. Uruchomienie nisko oprocentowanych i gwarantowanych przez państwo linii kredytowych dla młodych małżeństw. Wsparcie dla inwestorów i firm budowlanych, szczególnie w obszarze zachowania płynności finansowej w okresie realizacji inwestycji rola państwa. Zmiany systemowe na rynku pracy i zmiana relacji praca/koszty pracy. Uproszczenie i przejrzystość procedur budowlanych (zmiany w prawie budowlanym i ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Program budowy mieszkań pod wynajem, finansowany ze środków publicznych. Zwiększenie nakładów na budownictwo socjalne. Pokaźne (o %) zwiększenie nakładów na remonty budynków. Niedostatek wykształcenia, kwalifikacji Niski poziom nauczania na każdym szczeblu. Nadprodukcja absolwentów studiów wyższych, bez wykształcenia dostosowanego do potrzeb rynku pracy. Pauperyzacja szkolnictwa ponadgimnazjalnego. Luki w kształceniu kadr kwalifikowanych w zawodach technicznych. Reorientacja na podwyższenie jakości kształcenia i zwiększanie liczby uczniów i studentów kierunków technicznych. Utrzymanie niskiego poziomu kształcenia i spadek dotychczasowej rangi uczelni państwowych za wyjątkiem podniesienia poziomu kierunków zamawianych i tzw. jednostek flagowych, tj. wybranych wydziałów. Na poziomie rządowym: zmiany organizacyjne szkolnictwa (m.in. likwidacja gimnazjów) i zmiana programów nauczania, kontynuacja promocji kształcenia w zawodach technicznych (bonusy finansowe), przywrócenie technikum i liceum zawodowego. Badania obecnego i symulacje przyszłego rynku pracy jako podstawa do profilowania szkół ponadpodstawowych, średnich zawodowych oraz studiów wyższych. Szkolnictwo wyższe: powszechna, czytelna informacja o obecnych i przyszłych potrzebach rynku pracy. Wdrażanie korekcyjnych programów studiów podyplomowych eliminujących braki wykształcenia.

12 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 10 Zjawisko Występowanie Prognoza Przeciwdziałanie Bariery wdrażania wysokich technologii: niedostatek popytu na badania naukowe i innowacje, brak venture capital, brak doświadczeń współpracy nauki z gospodarką, brak instytucji transferu innowacji Brak współpracy nauki z sektorem małych i średnich przedsiębiorstw jako pochodna braku realnej polityki gospodarczej państwa. Kapitał zagraniczny (zazwyczaj) przywozi do Polski gotowe rozwiązania techniczne i technologiczne wypracowane w centrach badawczo projektowych zlokalizowanych w krajach rozwiniętych i nie jest zainteresowany rozwijaniem zaplecza badawczego w naszym kraju. Pomimo wsparcia zarówno nauki jak i przedsiębiorców środkami strukturalnymi UE i państwa nie należy oczekiwać dynamicznych zmian na lepsze. Brak radykalnych zmian w systemie nauki i szkolnictwa wyższego powodować będzie pogłębianie się zapóźnienia wobec wiodących ośrodków naukowych na świecie. Obniżenie kosztów usług naukowych, aby były one dla przedsiębiorców dostępne. Zamówienia z sektora usług publicznych mogą napędzać innowacyjność w tej sferze. Należy poważnie rozważyć powstawanie firm innowacyjno wdrożeniowych z udziałem kapitału publicznego. Interwencja na szczeblu krajowym, tj. zwiększenie nakładów na B+R; wprowadzenie zachęt fiskalnych dla podmiotów inwestujących w B+R. Intensyfikacja międzynarodowej wymiany kadry naukowej; zmiana paradygmatu pracownika uczelni z dydaktyka na odkrywcę-badacza. Żywiołowa urbanizacja podmiejskich stref Występuje w stopniu niepokojącym, zwłaszcza Katowice, Gliwice. Następuje rozłażenie się miast, przy jednoczesnym braku programów rewitalizacji mieszkaniowej centrów. Władze gmin idą na łatwiznę, a ludzie uciekają z centrów. Dodatkowym elementem sprzyjającym migracjom są bardzo wysokie ceny gruntów w centrum miast (w tym również komunalnych), co zniechęca do inwestowania. Wraz ze wzrostem stopy życiowej mieszkańców proces ten będzie nadal postępował. Dewastacja ładu przestrzennego, obniżenie jakości życia mieszkańców, generowanie nowych źródeł konfliktów społecznych. Coraz większe problemy komunikacyjne oraz nieracjonalne wydawanie środków publicznych na ciągle rozbudowywaną infrastrukturę techniczną. Zmiana podejścia przy zatwierdzaniu Planów Zagospodarowania Przestrzennego. Gminy powinny rezygnować z nadmiernie wysokich cen gruntów w centrum przeznaczonych pod budownictwo mieszkaniowe. Poprzez poprawę jakości przestrzeni publicznej w centrach miast obniżyć motywację ludzi do przenoszenia się na peryferia. Wprowadzenie zasad zintegrowanego prawa miejscowego regulujących gospodarowanie przestrzenią. Prowadzenie zrównoważonej gospodarki przestrzennej, tj. wyznaczanie terenów mieszkaniowych w powiązaniu z analizą opłacalności ekonomicznej w zakresie rozbudowy infrastruktury komunikacyjnej i technicznej. Odzyskiwanie obszarów w centrum miasta dla celów nowoczesnego budownictwa ogólnego (w tym: mieszkaniowego) poprzez wyburzanie starych (niekoniecznie historycznych) zabudowań, zabudowę pustek i przestrzeni zdegradowanych.

13 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 11 Zjawisko Występowanie Prognoza Przeciwdziałanie Nasilone występowanie patologii społecznych zjawiska wykluczenia oraz napięcia między tempem życia i potrzebami rodzinnymi, socjalizacji zachowań, itd. Tendencja ogólnoświatowa nie tylko związana z naszą specyfiką. W GOM - szczególnie w Katowicach, Gliwicach, Tychach, Sosnowcu. Problem wynika z urbanizacji i metropolizacji ale także z zagrożenia bezrobociem, konsumpcjonizmu oraz dewaluacji i negowania wartości uniwersalnych. Problem będzie narastał. Proces samowykluczenia będzie postępował i istotnie oddziaływał na zanikanie tradycyjnego modelu rodziny. Poszerzanie obszarów patologii spowoduje utrwalanie się źródeł tych zjawisk. Bez identyfikacji przyczyn usuwanie patologii będzie niemożliwe. Zmiany w prawie pracy, zwłaszcza w części dotyczącej elastycznych form pracy i zatrudnienia. Działania edukacyjne i promocyjne wskazujące na zagrożenia wynikające z samowykluczenia. Systemowe wsparcie młodych małżeństw i rodzin. Tworzenie interwencyjnych miejsc pracy przez samorządy. Pomoc społeczna uwarunkowana zaangażowaniem własnym zainteresowanych. Pomocnicze kształcenie w zakresie prawa rodzinnego. Programy zapobiegania marginalizowaniu i wykluczeniu społecznemu ściśle powiązane z planami restrukturyzacyjnymi (ograniczanie zatrudnienia), szczególnie w starej gospodarce. Przeciwdziałanie zjawisku gettoizacji przestrzeni (dzielnice biedy i dobrobytu). Rozsądna polityka wobec rodzin wielodzietnych (zmiany podatkowe, usankcjonowanie pracy kobiety w domu). Kreowanie i pielęgnowanie poczucia identyfikacji z miejscem. Źródło: Wyniki prac Panelu Horyzontalnego Horyzont2030 ; zestawienie cech na podstawie Dekalogu metropolii opracowanego przez członka PH prof. dr hab. Marka Szczepańskiego) Eksperci Panelu tematycznego PT1 Transport zdiagnozowali, iż Górnośląski Obszar Metropolitalny posiada rozwiniętą sieć powiązań komunikacyjnych, jednakże wymaga: poprawy zewnętrznej dostępności komunikacyjnej, poprawy wewnętrznych powiązań komunikacyjnych umożliwiających szybkie przemieszczanie się między miastami aglomeracji, rozbudowy miejskiego potencjału logistycznego ukierunkowanego na poprawę standardów obsługi w pasażerskiej komunikacji publicznej i transporcie towarów. Alternatywą staje się budowanie nowoczesnego i przyjaznego użytkownikowi transportu publicznego opartego o rozwiązania szynowe uzupełniane transportem kołowym i wspomagane narzędziami technologii informatycznych (ITS) umożliwiających efektywne zarządzanie posiadaną infrastrukturą. Pożądanym efektem podejmowanych w obszarze transportu publicznego działań jest stworzenie sprawnego zewnętrznego i wewnętrznego systemu transportowego kształtującego warunki dla wzrostu mobilności mieszkańców i podmiotów gospodarczych. Wyniki Panelu tematycznego PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne dowodzą, iż województwo śląskie, w szczególności jego centralny obszar (tj. Górnośląski Obszar Metropolitalny) wyróżnia się nie tylko w skali kraju, ale także na arenie międzynarodowej. Region posiada rozbudowaną infrastrukturę szpitalnych oddziałów specjalistycznych, gdzie liczba łóżek przypadających na 10 tys. mieszkańców w większości oddziałów specjalistycznych przekracza średnią krajową. Ponadto, funkcjonuje szereg jednostek służby zdrowia na wysokim poziomie, które mogą pochwalić się specjalistycznym sprzętem i wysoko wykwalifikowaną kadrą medyczną. Na

14 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 12 szczególną uwagę zasługują placówki odnoszące największe sukcesy w dziedzinach takich jak onkologia, kardiochirurgia, rehabilitacja, ratownictwo medyczne i leczenie oparzeń. Jednostki, które zajmują się tymi obszarami medycyny w regionie, plasują się na czołowych miejscach w ogólnopolskich rankingach, do których zaliczyć można: Śląskie Centrum Chorób Serca w Zabrzu i Górnośląskie Centrum Medyczne z Klinika Kardiologii w Katowicach, Centrum Onkologii - Instytut Marii Skłodowskiej-Curie w Gliwicach, Górnośląski Ośrodek Kardiologii - I Kliniki Kardiochirurgii Szpitala Klinicznego nr 7 Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, Górnośląskie Centrum Rehabilitacji Repty w Tarnowskich Górach, Centrum Leczenia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich. Pomimo istotnych osiągnięć w dziedzinie zdrowia specjalistyczne jednostki ochrony zdrowia stale muszą się rozwijać i poprawiać standard świadczonych usług (inwestycje w infrastrukturę, zasoby ludzkie). Rozwój w dziedzinie techniki medycznej jest jednym z najszybszych, jakie miały miejsce w ostatnich trzech dziesięcioleciach i nie będzie ulegać wyhamowaniu ze względu na możliwość szerokiego zastosowania i użyteczności w zintegrowanych systemach medycznych przeznaczonych do stosowania w profilaktyce, diagnostyce, terapii i rehabilitacji, używanych do opieki nad osobami w ambulatorium, w szpitalu oraz osób objętych opieką paliatywną i hospicyjną. Panel tematyczny PT3 Kultura wskazał, iż sektor kultury jest współcześnie postrzegany jako jeden z wiodących sektorów napędzających w sprzężeniu rozwój kulturalny, gospodarczy i społeczny obszarów metropolitalnych. Sektor kultury, w tym przemysły kulturowe wpływają znacząco na zdolność konkurencyjną dużych miast, aglomeracji miejskich i regionów zurbanizowanych. W krajach o rozwiniętych gospodarkach sektor kultury i przemysły kreatywne systematycznie zwiększają swój udział w tworzeniu produktu krajowego i zatrudnienia, inwestycji eksportu. Środowiska artystyczne, działalności kulturalne oraz oferta dzieł, wydarzeń i produktów kulturalnych determinuje w poważnym zakresie atrakcyjność i wizerunek miast i obszarów metropolitalnych. Rozwój nowoczesnych typów infrastruktury (w tym materialnej i technologicznej) i towarzyszący temu procesowi wzrost dostępności oferty kulturalnej w metropoliach jest ważną częścią zmian wpływającą na charakter i dostępność produktów kulturalnych w przestrzeniach publicznych metropolii. Województwo śląskie jest obszarem, który charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem pod względem historycznym i kulturowym. Bazą rozwoju kultury stanowią w województwie różnorodne instytucje kulturalne (w tym instytucje naukowe), które skoncentrowane są na obszarze Górnośląskiego Obszaru Metropolitalnego. Bazę rozwoju kultury stanowią różnorodne instytucje kulturalne (w tym instytucje naukowe) posiadające niekwestionowaną renomę oraz dorobek. Do najbardziej znanych instytucji odgrywających istotną rolę w kształtowaniu kultury wysokiej na obszarze GOM należy zaliczyć: Teatr Śląski im. Stanisława Wyspiańskiego, Śląski Teatr Tańca, Opera Śląska w Bytomiu, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego, Wielka Orkiestra Symfoniczna Polskiego Radia w Katowicach. Miasto Katowice jest w regionie, postrzegane jako silny ośrodek kultury, w którym główną rolę odgrywają muzyka i sztuka. Natomiast takie obszary aktywności artystycznej jak opera, taniec reprezentowane są głównie przez instytucje działające w mieście Bytomiu, tj. Opera Śląska oraz Śląski Teatr Tańca. Sfera infrastrukturalna sektora TOMT nadal, w porównaniu do innych światowych metropolii charakteryzuje się słabością wynikającą w głównej mierze z niedoinwestowania oraz braku nowoczesnej infrastruktury materialnej i technologicznej zapewniającej jej rozwój poprzez poszerzenie możliwości kreacyjnych, organizację ambitnych projektów artystycznych oraz przedsięwzięć dedykowanych do szerokiej grupy odbiorców.

15 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 13 Panel tematyczny PT4 Metropolitalne systemy zarządzania środowiskiem zdiagnozował, iż w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym problematyka środowiskowa postrzegana jest jako jeden z kluczowych faktorów potwierdzających właściwy przebieg procesu przekształcania struktury społeczno gospodarczej. Wieloletnia presja zarówno ze strony przemysłu jak i urbanizacji wywarła negatywne zmiany w wielu elementach środowiska. Stan ten określa kierunki rozwoju usług publicznych obejmujących: gospodarkę wodną, odpadami, zaopatrzenie w energię, planowanie przestrzenne, jakość powietrza atmosferycznego i systemy zarządzania środowiskiem. Wyniki przeprowadzonej diagnozy wykazały, iż pomimo występujących zjawisk problemowych możliwe jest pełne wykorzystanie potencjału GOM i stworzenie ośrodka, który będzie funkcjonować w systemie powiązań europejskich i globalnych.

16 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 14 5 OBSZAR BADAŃ W oparciu o dokonane w etapie I analizy, eksperci paneli, za wyjątkiem Panelu PT3 Kultura, określili cechy, dziedziny interwencji oraz obszary aplikacji technologicznych stanowiące przedmiot pracy poszczególnych paneli. Panel tematyczny PT1 Transport Cechy metropolitalności: Dostępność zewnętrzna (połączenia w skali kraju i międzynarodowe), Dostępność wewnętrzna (metropolitalna), Sprawny i zintegrowany system transportu w układzie metropolitalnym, krajowym i międzynarodowym, Zintegrowany system bezpieczeństwa transportu metropolitalnego, Orientacja na użytkownika, Zrównoważony rozwój transportu. Dziedziny interwencji: zagadnienia społeczne, technologiczne, ekonomiczne, ekologiczne oraz polityczno-prawne, w tym usługi transportowe, ich stan aktualny oraz możliwości ich modernizacji, poprawy dostępności oraz konkurencyjności. Obszary aplikacji technologicznych: poziom innowacyjności technologicznej regionu, kultura techniczna regionu, potencjał technologiczno produkcyjny, kapitałochłonność infrastruktury oraz środków transportu. Panel tematyczny PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne Cechy metropolitalności: Specjalistyczność, Wysoki standard, Atrakcyjność ponadregionalna i międzynarodowa, Dostępność, Doskonałość kompetencyjna, Potencjał edukacyjny, Innowacyjność, Różnorodność. Dziedziny interwencji: Wdrażanie technologii medycznych, PPP w ochronie zdrowia, Edukacja zdrowotna, Szkolnictwo wyższe. Obszary aplikacji technologicznych: Kardiologia, Onkologia, Transplantologia, Traumatologia (urazy wielomiejscowe),

17 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 15 Rehabilitacja. Panel tematyczny PT4 Metropolitalny system zarządzania środowiskiem Cechy metropolitalności: Ład i wysoka jakość przestrzeni metropolitalnej uwzględniająca kluczowe elementy środowiska, Zintegrowane planowanie przestrzenne, Bezpieczeństwo ekologiczne, Integralność infrastruktury dla środowiska, Unikalna bioróżnorodność i georóżnorodność terenów zdegradowanych (poprzemysłowych), Wysoka ekoefektywność rozwiązań stosowanych w usługach metropolitalnych, Wysoka jakość usług komunalnych, Zintegrowany system edukacji kształtujący świadomość ekologiczną mieszkańców metropolii, Wysoki poziom ekoinnowacji, System prośrodowiskowych instrumentów ekonomicznych. Dziedziny interwencji: Systemowe rozwiązania w zakresie: gospodarki odpadami, wykorzystania i kształtowania zasobów wodnych, dystrybucji wody, odprowadzania ścieków, zaopatrzenia w energię cieplną, ograniczania emisji do powietrza, System wsparcia dla ekoinnowacji, Zarządzanie kryzysowe, Systemy informacji o stanie środowiska, Budownictwo ekologiczne, Lokalny potencjał energii odnawialnej, Systemy energetyczne, Tereny poprzemysłowe, Tereny zielone, Wdrażanie modelu PPP w ochronie środowiska, Edukacja ekologiczna, Ochrona i racjonalizacja wykorzystania zasobów naturalnych. Obszary aplikacji technologicznych: Systemy komunalne w miastach, Systemy kształtowania zasobów wodnych, Systemy termicznego przekształcania odpadów komunalnych i osadów ściekowych, Systemy GIS wykorzystywane do wizualizacji i zarządzania, Priorytetowe technologie nakreślone w polityce UE, Czyste technologie węglowe, Systemy redukcji zanieczyszczeń pyłowo gazowych, Technologie wykorzystujące alternatywne, odnawialne źródła energii, Technologie służące budowie energooszczędnych i pasywnych budynków,

18 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 16 Technologie związane z gospodarką odpadami w zakresie: minimalizacji, zwiększania stopnia recyklingu i unieszkodliwiania. Panel Horyzontalny Horyzont2030 Cechy metropolitalności: Wysoki kapitał społeczny, Wysoki kapitał ekonomiczny, Wysoki kapitał ludzki, Odpowiedni kapitał ekologiczny, Odpowiedni kapitał infrastrukturalny, Dziedziny interwencji: Działania służące budowie kapitału metropolii poprzez rozwój usług metropolitalnych i stwarzanie warunków dla aplikacji technologicznych w obszarach: administracja (w tym e-administracja), bezpieczeństwo publiczne, oświata i wychowanie (w tym edukacja), mieszkalnictwo, medycyna / zdrowie, transport, kultura, środowisko. Rozwój technologiczny w obszarach transportu, metropolitalnych usług zdrowotnych, kultury oraz metropolitalnych usług środowiskowych nie może być analizowany w oderwaniu od mechanizmów rozwoju usług metropolitalnych jako takich, nie może też być przewidywany w oderwaniu od problemów metropolizacji. Z tego względu skoncentrowano się na sformułowaniu kilku fundamentalnych pytań o przyszłość metropolitalnych usług publicznych: 1. Na czym będzie polegać tożsamość metropolii? 2. Jak zaprogramować i przeprowadzić debatę społeczną o metropolizacji? 3. Jaki wpływ na funkcjonowanie GOM będzie miał sektor usług publicznych? 4. W jaki sposób technologie wpłyną na rozwój sektora usług publicznych w GOM? Przewidywanie rozwoju usług metropolitalnych odniesione zostało do zestawu kilkudziesięciu pytań szczegółowych, dających się sprowadzić do następujących 4 poziomów refleksji, bezpośrednio nawiązujących do pytań fundamentalnych wymienionych w rozdziale 6.2 niniejszego raportu.

19 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 17 6 STRESZCZENIE Z PRZEPROWADZONYCH ANALIZ 6.1 Analiza STEEP Przeprowadzenie analizy STEEP (Społeczne, Technologiczne, Ekonomiczne, Ekologiczne, Polityczno-prawne) miało na celu określenie atutów i słabości obszaru tematycznego wobec szans i zagrożeń stawianych przez otoczenie. W ramach prac wskazane zostały czynniki społeczne, technologiczne, ekonomiczne, ekologiczne i polityczno-prawne wpływające na rozwój analizowanego obszaru i funkcjonujące jako dotychczasowe trendy lub będące aktualnymi zjawiskami, a nie prognozami. Wyniki analizy STEEP przeprowadzonej w ramach czterech paneli tematycznych oraz ich syntezę w postaci dorobku panelu horyzontalnego przedstawiono w załączniku Analiza SWOT Celem ustalenia listy czynników kluczowych zespół ekspertów paneli tematycznych i panelu horyzontalnego wskazał silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dla rozwoju metropolitalnych usług zarządzania środowiskiem. Listę czynników SWOT wyznaczono w odniesieniu do uprzednio wykonanej analizy STEEP oraz z podziałem na potencjalne obszary poszukiwania silnych i słabych stron. Analizą objęty został tylko obszar metropolitalnych usług publicznych z uwzględnieniem pytań fundamentalnych, usystematyzowanych do 4 tzw. poziomów refleksji, stanowiących dorobek prac Panelu Horyzontalnego: 1) Tożsamość metropolii (Czym będzie w przyszłości GOM?) 2) Narzędzia metropolizacji, w tym zwłaszcza związane z debatą społeczną oraz ogólnie rozumianą aktywizacją społeczeństwa. 3) Znaczenie usług metropolitalnych (Jaki wpływ na funkcjonowanie GOM będzie miał sektor usług publicznych?) 4) Znaczenie technologii (W jaki sposób technologie wpłyną na rozwój sektora usług publicznych w GOM?) Rozważania ekspertów skoncentrowane zostały na wcześniej zidentyfikowanych obszarach aplikacyjnych. Analizę SWOT w nawiązaniu do analizy STEEP oraz silnych i słabych stron usług publicznych w analizowanych zagadnieniach tematycznych na terenie GOM przedstawione zostały w załączniku Krzyżowa analiza wpływów Kolejnym etapem prac paneli było sporządzenie ostatecznej analizy SWOT, tj. listy słabych i mocnych stron oraz szans i zagrożeń dla przyszłego rozwoju metropolitalnych usług publicznych w obszarze metropolitalnych systemów zarządzania środowiskiem. Czynniki zidentyfikowane w ramach analizy STEEP i SWOT zostały zweryfikowane przez poszczególnych ekspertów a następnie poddane zostały procedurze analizy krzyżowej, a w przypadku panelu kultura progresywnej analizie czynników i trendów. U podstaw generowania listy czynników kluczowych znalazła się segmentacja sektora sztuk performatywnych obejmująca: przekształcenia w sektorze (środowisko artystyczne, instytucje i firmy, zmiany prawnofinansowe), infrastrukturę materialną i technologiczną sektora (obiekty kultury, przestrzeń kulturowa, obiekty i tereny poprzemysłowe),

20 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 18 zachowania odbiorców produktów sektora (kapitał kulturowy, kompetencje kulturowe, preferencje w zakresie oferty kulturalnej, styl życia). Procedura krzyżowej analizy wpływów została wsparta oprogramowaniem MICMAC, co pozwoliło wyłonić zbiory czynników o największej sile zwrotnych oddziaływań. W celu wytypowania kluczowych czynników zestawiono czynniki zewnętrzne i wewnętrzne i nadano im wartości punktowe w skali 0-3. W kolejnym kroku na podstawie wyników i map wpływów/zależności przedstawionych w Raporcie końcowym z analizy MICMAC eksperci wyodrębnili czynniki kluczowe, które w istotny sposób wpływać będą na jakość jak i rozwój usług publicznych w przyszłości. Wyodrębnione czynniki kluczowe na podstawie map wpływów/zależności przedstawiono w poniższej tabeli. Tabela 6-1. Czynniki kluczowe PT1 Transport PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne Czynniki kluczowe: 1. Bezpieczeństwo transportu zbiorowego, oraz 2. Sieć infrastruktury drogowej i szynowej Czynniki decydujące: 3. Telematyka transportu 4. Organizacja transportu zbiorowego 5. Stan techniczny środków transportu zbiorowego 6. Potencjał kadrowy transportu Czynniki z grupy Cele : 7. Wielkość rynku usług transportowych 8. Technologie teleinformatyczne w zarządzaniu i świadczeniu usług 9. Degradacja środowiska 10. Wewnętrzna dostępność transportowa GOM-u 11. Koszty zewnętrzne transportu zbiorowego Czynniki z grupy Rezultaty : 12. Postrzeganie transportu zbiorowego 13. Kapitałochłonność infrastruktury i środków transportu Zmienne Regulujące i Narzędzia Pomocnicze to grupa w której znalazły się następujące czynniki: 14. Zewnętrzna dostępność transportowa GOM-u 15. Kultura techniczna regionu Czynniki te pomocne są do osiągnięcia celów strategicznych, jednakże ich wpływ na całość systemu nie jest decydujący. Silne strony 1. Koncentracja jednostek usług medycznych w metropolii 2. Kompleksowa oferta usług medycznych 3. Wysoka dostępność usług medycznych 4. Rozbudowa i modernizacja infrastruktury, sprzętu i aparatury Słabe strony 5. Brak długofalowego programu rozwoju sektora usług medycznych Dekapitalizacja infrastruktury: budynków, urządzeń i aparatury medycznej Szanse 6. Wzrost innowacyjności technologicznej 7. Wzrost nakładów na usługi zdrowotne Różnorodność mechanizmów finansowania usług medycznych Zagrożenia 8. Wzrost kapitałochłonności usług medycznych i technologii medycznych 9. Brak zabezpieczenia finansowego w zakresie realizacji metropolitalnych usług zdrowotnych

21 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 19 PT3 Kultura 1 PT4 Metropolitalny system zarządzania środowiskiem Wewnętrzne zmienne kluczowe Motoryczne 1. Stan istniejących obiektów TOMT wraz z ich otoczeniem 2. Skala kreacji nowych obiektów sektora TOMT 3. Poziom zróżnicowania środowisk twórczych GOM i produktów ich działalności 4. Preferencje władz samorządowych GOM w zakresie wspierania TOMT Niestabilne 5. Liczba znaczących wydarzeń sektora TOMT organizowanych w GOM z użyciem multimediów 6. Poziom rozwoju podsektora festiwali w sektorze TOMT w GOM 7. Ubieganie się Katowic i metropolii Silesia o przyznanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016 Wynikowe 8. Poziom atrakcyjności oferty kulturalnej TOMT w GOM dla mieszkańców i środowisk biznesowych 9. Poziom atrakcyjności społeczno - kulturowej GOM Zewnętrzne czynniki napędowe Motoryczne 10. Zarządzanie procesem digitalizacji wydarzeń i produktów sektora kultury wysokiej 11. Wspieranie przez unię europejską rozwoju sektora kultury i przemysłów kreatywnych jako nowego czynnika wzmacniania konkurencyjności europy Niestabilne 12. Orientowanie funkcji metropolitalnych wielkich miast na sektor kultury w skali europejskiej i krajowej 13. Ranga przemysłów kreatywnych, w szczególności przemysłów kultury, w rozwoju krajów i obszarów metropolitalnych europy 14. Wzrost dostępności do wydarzeń kulturalnych na żywo i za pośrednictwem innych nośników odtwarzania dzięki nowym możliwościom projektowania i realizacji zintegrowanego systemu teleinformatycznego 15. Udostępnianie dzieł sztuki i wydarzeń kulturalnych za pośrednictwem zaawansowanych, interaktywnych i wielowymiarowych technologii informacyjno komunikacyjnych Wynikowe 16. Przyciąganie osób kreatywnych przez atrakcyjne metropolie europejskie i krajowe 17. Rozwój współpracy środowisk artystycznych i biznesu międzynarodowego w dziedzinie designu, projektowania architektonicznego i promocji biznesu z wykorzystaniem wydarzeń kulturalnych Czynnik napędowy: 1. Rosnący popyt na technologie ochrony środowiska Czynniki zmian 2. Wzrost oczekiwań społeczeństwa co do jakości środowiska 3. Dostępność środków finansowych na ochronę środowiska ze szczególnym uwzględnieniem środków UE 4. Wzrastająca liczba firm wdrażających rozwiązania innowacyjne w zakresie ochrony środowiska oraz działających w nowych gałęziach gospodarki 5. Duży potencjał badawczy GOM w dziedzinie ochrony i zarządzania środowiskiem 6. Tereny zdegradowane i składowiska odpadów (w tym niebezpiecznych) stanowiące zagrożenie dla środowiska Czynniki kluczowe wspomagające procesy innowacyjne w usługach publicznych: 7. Dążenie do ochrony zasobów przyrodniczych jako dziedzictwa dla przyszłych pokoleń 8. Wzrost poziomu innowacyjności polskiej gospodarki 9. Wysokie koszty wdrożeń rozwiązań innowacyjnych 10. Duży potencjał popytowy na usługi prośrodowiskowe 1 Panel Kultura zastosował nazewnictwo grup czynników ze względu na ich motoryczność i zależność

22 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 20 PH HORYZONT 2030 Słabe strony 1. Mała atrakcyjność przestrzeni publicznej (wyraz braku ładu przestrzennego) Szanse 2. Dobre skomunikowanie zewnętrzne (lotnicze, drogowe) 3. Społeczna nośność oraz instytucjonalizacja (GZM) idei metropolii 4. Skuteczna asymilacja zewnętrznych środków finansowych na rozwój miast metropolii Zagrożenia 5. Hiperkonkurencyjny (zamiast kooperatywnego) rozwój miast wynikający z braku polityki gospodarczej w skali metropolii i poszczególnych miast 6. Brak wspólnej polityki przestrzennej 7. Izolacjonizm komunalny miast przejawiający się brakiem inicjatyw na rzecz ponadmiejskich systemów zarządzania usługami publicznymi (wynik partykularyzmu komunalnego) 8. Brak systemu promocji metropolii i jej usług Źródło: Sprawozdania ze spotkań panelowych, Raporty cząstkowe z prac paneli 6.4 Technologie krytyczne Diagnoza stanu w obszarach badawczych wykazała niedobory infrastrukturalne, których rozwiązanie może zostać zniwelowane poprzez wdrożenia nowoczesnych rozwiązań, technologii. Eksperci paneli tematycznych wskazali tzw. grupy technologii / technologie krytyczne, warunkujących rozwój nowoczesnego ośrodka metropolitalnego: w obszarze usług transportowych są to technologie z zakresu zarządzania, stosowania nowoczesnych materiałów i systemów oraz alternatywnych źródeł napędu, w obszarze usług zdrowotnych są to technologie z zakresu kardiologii, onkologii, transplantologii, traumatologii (urazy wielomiejscowe) i rehabilitacji, w obszarze usług z zakresu kultury są to technologie poprawiające dostępność do dzieł sztuki, wydarzeń artystycznych (m.in. multimedialne technologie przekazu, wizualizacji przestrzeni, bazodanowe) jak również technologie z zakresu zarządzania sektorem TOMT, w obszarze usług z zakresu zarządzania środowiskiem są to technologie wykorzystywane w systemach zarządzania środowiskiem, systemach komunalnych i kształtowania zasobami wodnymi, w gospodarce odpadami i wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Zestaw krytycznych grup technologii / technologii z podziałem na obszary badawcze przedstawione zostały w poniższej tabeli. Tabela 6-2. Grupy technologii i technologie krytyczne PT1 Transport 1. Przemysłowe technologie materiałowe i proekologiczne 2. Przyszłościowe systemy transportu 3. Technologie alternatywnych źródeł napędu 4. Technologie inteligentnych systemów wiedzy 5. Technologie inteligentnych systemów zarządzania transportem 6. Technologie zarządzania informacją przestrzenną.

23 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 21 PT2 Metropolitalne usługi zdrowotne PT3 Kultura 2 PT4 Metropolitalny system zarządzania środowiskiem 1. Technologia wytwarzania urządzeń wspomagania serca i wszczepialnych protez serca 2. Zastawki stentowe wykorzystujące materiał hodowli komórkowych 3. Mechaniczne i biologiczne odzwierzęce protezy zastawek serca 4. Składniki krwi, preparaty krwiopochodne i krwiozastępcze 5. Telemonitoring i teleinformatyczne systemy przesyłu danych medycznych 6. Telechirurgia i roboty sterowane na odległość 7. Medyczne systemy doradcze 8. Implantowalne urządzenia diagnostyczne posiadające możliwości komunikacyjne 9. Implantowalne urządzenia terapeutyczne posiadające możliwości komunikacyjne 10. Technologie diagnostyczne do badań przesiewowych i diagnostyki molekularnej 11. Synteza polimerów biozgodnych do zastosowania w medycynie rekonstrukcyjnej i jako nośniki leków 12. Hodowle komórek macierzystych, hodowle wyspecjalizowanych typów komórek w celach terapeutycznych 13. Mikrorobotyka i mechatronika medyczna oraz mikrourządzenia terapeutyczne 14. Nanorobotyka medyczna i nanourządzenia terapeutyczne 15. Technologie genoterapeutyczne 16. Technologie urządzeń zrobotyzowanych stosowanych w rehabilitacji 17. Technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych 1. Multimedialne technologie przekazu treści kulturalnych 2. Technologie upowszechniania informacji o sektorze TOMT w GOM 3. Inżynieria zarządzania 4. Inżynieria finansowa 5. Technologie wizualizacji przestrzeni kulturowych 6. Technologie bazowe w infrastrukturze sektora kultury 7. Technologie wspomagania przekazu kulturalnego 8. Technologie wspierające twórczość kulturalną 9. Informatyczne technologie udostępniania danych o wydarzeniach kulturalnych 10. Technologie utrwalania i przekazu dziedzictwa kultury 11. Technologie edukacji kulturalnej 1. Systemy bazodanowe oraz GIS wykorzystywane do wizualizacji i zarządzania środowiskiem 2. Technologie związane z remediacją gruntów 3. Systemy kształtowania zasobów wodnych 4. Systemy komunalne w miastach 5. Technologie wykorzystujące alternatywne, odnawialne źródła energii 6. Technologie związane z gospodarką odpadami w zakresie: minimalizacji, zwiększania stopnia recyklingu i unieszkodliwiania 7. Systemy termicznego przekształcania odpadów komunalnych i osadów ściekowych Źródło: Sprawozdania ze spotkań panelowych, Raporty cząstkowe z prac paneli Technologie krytyczne stanowią element map innowacji technologicznych, które schematycznie ujmują złożony proces ich wdrażania. Za krytyczne uznano te technologie, których wdrożenie warunkuje osiągnięcie pożądanych cech metropolitalnych. Mapy drogowe dla technologii w rozpatrywanych sektorach usług publicznych zostały przedstawione w Załączniku 3. 2 Panel Kultura nie wskazał technologii krytycznych przyjął, iż cała lista jest niezbędna do poprawy jakości usług publicznych oraz nie opracował mapy technologicznej

24 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona Mapa innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych Zbiorcza mapa innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych opracowana została w oparciu o wyniki prac paneli a w szczególności mapy technologii dla obszarów tematycznych. Celem zbiorczej mapy innowacji jest graficzne przedstawienie potencjalnych powiązań w różnych obszarach tematycznych w układzie relacji: Grupa technologii /technologie Usługi metropolitalne Cechy metropolitalne Mapa w sposób schematyczny ujmuje powiązania technologiczne pomiędzy konkretnymi technologami, powiązania funkcjonalne pomiędzy dziedzinami usług jak również odnosi się do cech metropolitalnych charakteryzujących obszary technologiczne z uwzględnieniem występujących powiązań pośrednich i bezpośrednich. W tym celu zostały wydzielone trzy obszary powiązań: obszar powiązań technologicznych, obszar powiązań funkcjonalnych w ramach usług oraz obszar powiązań pomiędzy cechami metropolitalnymi. Integracja tematycznych map innowacji polegała w pierwszej kolejności na analizie interakcji grup technologii/technologii krytycznych (wyróżnionych na mapie odrębnym kolorem w ramach poszczególnych obszarów tematycznych). Z analizy powiązań technologicznych, wynika iż technologie informacyjne i komunikacyjne są identyfikowane jako warunkujące rozwój metropolitalnych usług publicznych. Grupy technologii/technologie krytyczne zostały wyróżnione kolorem na zbiorczej mapie. Natomiast rezultatem analizy powiązań funkcjonalnych jest wniosek, iż usługi z zakresu transportu i zarządzania środowiskiem pełnią służebną funkcję względem pozostałych obszarów, tj. usług zdrowia i kultury. Wdrażanie obszarów technologicznych/technologii kluczowych będzie również mieć wpływ na poprawę jakości świadczenia pozostałych dziedzin usług w wymiarze metropolii, jak: usługi z zakresu administracji (e-administracji), mieszkalnictwa, oświaty oraz bezpieczeństwa publicznego. Takie łańcuchy usług wspomagane innowacyjnymi technologiami będą przekładały się na wysoką jakość życia w GOM. W szerszym ujęciu implikuje to możliwość osiągnięcia wyznaczonych cech metropolitalnych poprzez konsolidację potencjału rozwojowego a zatem uzyskanie lepszej pozycji konkurencyjnej metropolii. Stąd też niemniej istotne jest wyznaczenie powiązań pomiędzy cechami metropolitalnymi. Eksperci w poszczególnych obszarach określili niejako wspólne cechy opisujące usługi i obszar, m.in. jest to wysoka jakość, innowacyjność, specjalistyczność usług i ich dostępność oraz różnorodność, atrakcyjność przestrzenna jak również szeroko rozumiana atrakcyjność ponadregionalna i regionalna. Zbiorczą mapę innowacji technologicznych przedstawiono na kolejnym rysunku.

25 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 23 Legenda do mapy: Dziedziny usług: T Z K Zp C W E B O M A Transport usługi i infrastruktura Ochrona zdrowia Kultura Zieleń publiczna Gospodarka odpadami oraz utrzymanie porządku i czystości Gospodarka wodna zaopatrzenie w wodę i kanalizacja Zaopatrzenie w energię Bezpieczeństwo publiczne Oświata i wychowanie, edukacja Mieszkalnictwo Administracja, w tym e-administracja

26 RAPORT ZBIORCZY Z REALIZACJI ZADANIA (ETAPU) II Strona 24 Rysunek 6-1. Zbiorcza mapa innowacji technologicznych dla usług metropolitalnych