kurs treser psów moduł 1 teoria uczenia, elementy etologii i psychologii

Transkrypt

1 kurs treser psów moduł 1 teoria uczenia, elementy etologii i psychologii espziwp uczenie Uczenie się to nabywanie nowych informacji i umiejętności. Wyróżniamy 2 główne rodzaje uczenia się: - percepcyjne - asocjacyjne. 1

2 wpajanie (wdrukowanie) przykładem uczenia się percepcyjnego jest wpajanie (imprinting) zachodzi bez wzmocnienia w okresie krytycznym, który trwa krótko przykładem imprintingu jest wpajanie afiliacyjne, które objawia się podążaniem za obiektem ujrzanym w określonym momencie wpajanie W czasie wpajania w mózgu, a konkretnie w obszarze przodomózgowia hyperstriatum ventrale (u ssaków obszar asocjacyjny kory mózgowej) pojawiają się zmiany morfologiczne i biochemiczne. Przybywa synaps (o 20%), następuje strukturalna i funkcjonalna przebudowa neuronów 2

3 Uczenie się asocjacyjne polega na tworzeniu związków między bodźcami (np. warunkowym i bezwarunkowym), między cechami bodźców, między bodźcem a reakcją. Metoda prób i błędów Uczenie się przez wgląd Uczenie się przez naśladowanie Podstawowe cechy warunkowania klasycznego Przed warunkowaniem bodziec bezwarunkowy (Sb) w naturalny sposób wywołuje reakcję bezwarunkową (Rb) Bodziec obojętny (taki jak ton dzwonka) nie wywołuje tej reakcji. Podczas warunkowania zestawia się bodziec obojętny z bodźcem bezwarunkowy (Sb) Wskutek skojarzenia z z bodźcem bezwarunkowym (Sb), bodziec obojętny staje się bodźcem warunkowym (Sw) i wywołuje reakcję warunkową (Rw), która jest podobna do (Rb) 3

4 Podstawowe procesy warunkowania klasycznego Wygaszanie reakcji w warunkowaniu klasycznym: gdy reakcji nie towarzyszy wzmocnienie pozytywne lub negatywne, reakcja staje się coraz rzadsza, następnie zanika. Samorzutne odnowienie- po wygaśnięciu reakcji warunkowej na dany bodziec warunkowy, może ona pojawić się ponownie po pewnym czasie, bez ponownego uczenia Różnicowanie: wzmocnienie reakcji w obecności tego lecz nie innego bodźca. W wyniku tej procedury reakcja będzie pojawiać się tylko w obecności bodźca skojarzonego ze wzmocnieniem lecz nie w innych sytuacjach. Generalizacja: reakcja wzmacniana w obecności określonego bodźca będzie pojawiać się także w przypadku bodźców podobnych do oryginalnego, nawet jeśli nie była wzmacniana w ich obecności. 4

5 Warunkowanie instrumentalne polega na kojarzeniu sytuacji bodźcowej z odpowiednim wzorem zachowania dowolnego (np. naciśnięcie dźwigni w skrzynce problemowej, przejście określoną drogą w labiryncie), który zwierzę musi wybrać i przyswoić sobie metodą prób i błędów, aby uzyskać nagrodę (np. pokarm) lub uniknąć kary (np. uderzenia prądem elektr.). warunkowanie instrumentalne Badania nad tym typem warunkowania zapoczątkował E.L. Thorndike, wyjaśniając je na podstawie sformułowanego przez siebie prawa efektu (prawo efektu - to co powoduje uczucie przyjemności, jest powtarzane). 5

6 warunkowanie sprawcze B. F. Skinner ( ) wprowadził pojęcie warunkowania sprawczego ponieważ odnosiło się do zachowania, które oddziałuje na środowisko (operates). Przeformułował on prawo efektu przez przeniesienie koncentracji z połączenia bodźców i reakcji: S R na relacje pomiędzy reakcjami i ich konsekwencjami lub wzmocnieniami (contingencies) Pożądane zachowanie sprawcze może być kształtowane (shaping): nagradzanie serii reakcji, które coraz bardziej przypominają pożądane zachowanie Warunkowanie sprawcze obejmuje, między innymi, wzmacnianie i karanie. Wzmocnienie pozytywne Po zachowaniu sprawczym następuje dodanie bodźca wzmacniającego. Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania w przyszłości zwiększa się. 6

7 Wzmocnienie negatywne Po zachowaniu sprawczym następuje wycofanie bodźca karzącego. Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania w przyszłości zwiększa się. kara powoduje zmniejszenie prawdopodobieństwa danego zachowania w przyszłości 7

8 kara pozytywna Po zachowaniu sprawczym następuje dodanie bodźca karzącego. Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania w przyszłości zmniejsza się. Kara negatywna Po zachowaniu sprawczym następuje wycofanie bodźca wzmacniającego. Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania w przyszłości zmniejsza się. 8

9 wygaszanie Po zachowaniu sprawczym nie następuje dotychczasowe wzmocnienie. Efekt: Prawdopodobieństwo pojawiania się zachowania w przyszłości zmniejsza się. Zachowanie podtrzymywane przez wzmocnienie pozytywne jest wygaszane, gdy pozytywny bodziec wzmacniający przestaje pojawiać się po zachowaniu. Zachowanie podtrzymywane przez wzmocnienie negatywne jest wygaszane, gdy negatywny bodziec wzmacniający przestaje być wycofywany po zachowaniu. Charakterystyczne efekty wygaszania Wygaszanie powoduje stopniową, nie natychmiastową, redukcję zachowania. Niekiedy wygaszone uprzednio i nie wzmacniane przez pewien czas zachowanie pojawia się ponownie (tzw. spontaniczny nawrót). Zazwyczaj natychmiastowy powrót do procedury powoduje szybkie, ponowne wygaszenie. 9

10 wady i zalety karania Karanie może wywołać reakcje emocjonalne agresję, w tym agresję przekierowaną karany unika karzących sytuacji i osób wymierzających karę, co utrudnia nawiązywanie pozytywnych relacji karanie, jeśli jest zastosowane prawidłowo, natychmiast tłumi zachowanie niepożądane. karanie może przynieść długotrwały efekt. Kształtowanie zachowań (shaping) Kształtowanie zachowania jest to proces zróżnicowanego wzmacniania kolejnych przybliżeń do zachowania docelowego. Zróżnicowane wzmacnianie oznacza, że jedno zachowanie z danej klasy reakcji jest wzmacniane, podczas gdy inne zachowania z tej klasy reakcji wzmacniane nie są. Kolejne przybliżenie jest to każde pośrednie zachowanie, będące albo koniecznym komponentem zachowania docelowego, albo reakcją wyższego rzędu o tej samej topografii, co zachowanie docelowe. 10

11 Modelowanie uczenie się polegające na obserwowaniu i naśladowaniu zachowania innych osobników (wskazane w 1969r. przez A. Bandurę jako jeden z mechanizmów agresji). Powszechny mechanizm uczenia się zachowań, ważna technika terapii. Prawa uczenia Generalizacja reakcji Skłonność do występowania reakcji podobnych do oryginalnej, wzmacnianej lub warunkowanej w sytuacji warunkowania. Różnicowanie W warunkowaniu instrumentalnym odmienne reagowanie na bodźce, które sygnalizują, czy dane zachowanie zostanie wzmocnione, czy nie; w warunkowaniu klasycznym zdolność rozróżniania między bodźcem warunkowym a innym bodźcem, który nie sygnalizuje bodźca bezwarunkowego. 11

12 Hamowanie Redukcja lub zapobieganie reakcji w wyniku działania innego procesu. Wzmocnienie Dowolne zdarzenie występujące w środowisku bezpośrednio po reakcji i podtrzymujące tę reakcję. Wygaszanie Jest to osłabienie wyuczonej reakcji wynikającej z procedury wygaszania: W warunkowaniu klasycznym prezentacja bodźca warunkowego bez bodźca bezwarunkowego; W warunkowaniu instrumentalnym niestosowanie czynnika wzmacniającego mimo wystąpienia reakcji. Karanie Osłabienie reakcji przez stosowanie bodźca karzącego (kara pozytywna) lub wycofanie bodźca wzmacniającego (kara negatywna). Bodziec karzący przykra konsekwencja zmniejszająca częstotliwość poprzedzającego ją zachowania. Prawo efektu Z wielu możliwych czynności będących odpowiedzią na nową sytuację, w jakiej znalazła się jednostka, utrwala się ta, której towarzyszy lub po której następuje stan zadowolenia, satysfakcji (przyjemności). 12

13 Wyuczona bezradność Jedyną reakcją, którą bardzo trudno jest wygasić, jest tzw. wyuczona bezradność oraz wszelkie reakcje unikania. pamięć Pamięć najczęściej definiuje się jako "zdolność do kodowania, przechowywania i odtwarzania informacji". Wyodrębnia się różne rodzaje pamięci, stosując jako kryterium podziału czas trwania pamięci lub rodzaj pamięci. Ze względu na czas trwania, wyróżnia się pamięć: sensoryczną krótkotrwałą (inaczej pamięć świeża, operacyjna) trwałą. 13

14 Wstęp do etologii Etologia (z gr. ήθος - obyczaj) - dziedzina biologii, zajmująca się szeroko pojętymi badaniami zachowania zwierząt, zarówno dziedziczonych jak i nabytych, ich aspektem przystosowawczym, rozwojem osobniczym, orientacją przestrzenną, zachowaniami społecznymi. Jest to nauka, która studiuje zachowania istot żywych, zwierząt i ludzi. Etogram - szczegółowy katalog wszystkich wzorców zachowań danego gatunku zwierzęcego, łącznie z zakresem wydawanych dźwięków Zoopsychologia to dziedzina psychologii badająca zachowania zwierząt, działania instynktowne, uczenie się, procesy poznawcze i stosunki z otoczeniem.(nie mylić z zawodem zoopsycholog!) Etologię interesują: zachowania socjalne zachowania terytorialne zachowania związane z reprodukcją z komunikacją z odżywianiem z przemieszczaniem się motywacje które prowadzą zwierzę do pewnych zachowań czyli bodźce (pochodzące od wewnątrz lub ze środowiska) sposób w jaki tworzą się zachowania tj. poprzez uczenie czy wrodzone 14

15 Każde zachowanie nabyte wymaga wrodzonej zdolności by móc się rozwinąć i każde zachowanie wrodzone potrzebuje najczęściej krótkiego okresu uczenia aby móc się wyrazić Zachowanie może być także wytworzone według dwóch różnych sposobów, według dwóch różnych procesów ewolucyjnych, całkowicie przeciwstawnych: filogenezy - ewolucji gatunku poprzez pokolenia ontogenezy ewolucji w trakcie życia osobnika Obserwacja Są dwa typy możliwych obserwacji w etologii: - obserwacja naturalistyczna - postępowanie eksperymentalne 15

16 Zachowania wrodzone i nabyte Zachowaniem wrodzonym jest takie zachowanie, które występuje u wszystkich osobników danego gatunku. Nazywamy je także zachowaniem instynktownym. Zachowania instynktowne są tradycjonalnie przeciwstawne do zachowań wyuczonych. Większość zachowań wrodzonych jest ulepszana poprzez naukę lub nabywane doświadczenie Zachowania nabyte Nabycie jest wynikiem przyswojonych w okresie ontogenezy informacji, uczenia i życiowych doświadczeń, które są gromadzone w indywidualnej pamięci i które wpływają na przyszłe zachowania. Zachowania nabyte pozwalają osobnikowi szybko przystosować się do zmian de otoczenia gatunku. Jednak sposób uczenia gatunku, jego plastyczność, są określone w sposób wrodzony, są zapisane w dziedzictwie genetycznym. 16

17 Formy uczenia metoda prób i błędów naśladownictwo Zachowania zrytualizowane Ewolucyjny proces prowadzący do przekształcenia pierwotnie użytkowych form zachowaniowych w informacyjne nazywamy rytualizacją. Rytuały określone sekwencje zachowaniowe umożliwiające komunikację Rytuały pochodzą od funkcji życiowych, których organizacja sekwencjonalna została zmodyfikowana tracąc swoją pierwotną funkcję, a przejmując funkcję komunikacji. 17

18 znaczenie rytuałów zmniejszają ryzyko agresji działają przeciwlękowo, uspokajająco Instynkty i popędy Instynkty oznaczają wrodzone modele zachowań, typowe dla danego gatunku, które są reakcją na bodziec z otoczenia. Instynkt jest wrodzoną zdolnością do wykonywania złożonego ciągu zachowań, bez uprzedniego uczenia się. Na przykład szczenięta wiedzą jak znaleźć sutki matki i je ssać. Popędy są wielkimi siłami pobudzającymi do działania, natomiast instynkty służą do realizacji działania. 18

19 Rodzaje instynktów łowiecki zabawy macierzyński obronny i agresywności terytorialny seksualny motywacja Motywacja jest złożonym procesem, który pobudza osobnika do działania i ukierunkowuje go na określony cel. Potrzeby są czynnikami motywacyjnymi 19

20 cechy zachowania skierowanego dla osiągnięcia jakiegoś celu faza apetencyjna (apetytywna) faza konsumacyjna (spełniająca) faza uspokojenia faza refrakcji Frustracja Frustracja jest to stan napięcia psychicznego, w jakim znajduje się organizm osobnika napotykającego na przeszkodę nie do pokonania, która uniemożliwia mu zaspokojenie potrzeb czy realizację pragnień. Przeszkoda ta może być zewnętrzna - na przykład ograniczenie swobody, brak aktywności fizycznej, itp. lub wewnętrzna - na przykład uzależnienie uczuciowe od właściciela (w wyniku nadopiekuńczości właściciela). Ogólnie można powiedzieć, że frustracja ma miejsce, gdy spełnienie potrzeby jest uniemożliwione. Do konfliktu psychicznego dochodzi jednak dopiero wtedy, gdy stan frustracji powtarza się regularnie. 20

21 Co to jest stres? Pojęcie "stres" zostało wprowadzone przez Hansa Selye'a w 1936r. Stres - stan, w którym znajduje się organizm zagrożony utratą równowagi pod wpływem czynników lub warunków, które wystawiają jego mechanizmy homeostatyczne na niebezpieczeństwo. Czynnikiem stresującym jest każdy czynnik, który może spowodować utratę tej równowagi. Może on być pochodzenia fizycznego (uszkodzenie ciała, zimno), chemicznego (trucizna), infekcyjnego lub psychicznego (emocje). Stres jest niespecyficzną reakcją fizjologiczną lub psychiczną organizmu na wszelkie postawione wyzwania. Czy pies ma świadomość? Pies posiada zdolność poznawania świata zewnętrznego i doświadcza emocji takich jak strach, zazdrość, etc. Świadomość psa pełni rolę pośrednika miedzy jego życiem wewnętrznym a otaczającym go środowiskiem. Bez świadomości nie byłby w stanie dostosować się do warunków życia socjalnego. Świadomość pomaga psu przetworzyć i zrozumieć różne sytuacje. Uczenie się nie jest wynikiem procesu automatycznego, opartego wyłącznie na reakcjach wrodzonych i warunkowych. Pies umie dokonywać wyboru, może nas posłuchać lub nie w zależności od naszej rangi socjalnej, widać wyraźny wpływ emocji na jego zachowanie. 21