Stosowana Psychologia Motywacji Wykład I., r. a. 2012/2013

Transkrypt

1 Dr hab. Aleksandra Tokarz, prof.uj Dr Diana Malinowska Stosowana Psychologia Motywacji Wykład I., r. a. 2012/2013 CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE Podstawowe pojęcia psychologii motywacji. Podmiotowość jako kategoria podstawowa

2 Strategia wykładu Niedouczony psycholog jest znacznie gorszy niż żaden (Hebb, 1969, s. 44) Wolna amerykanka: ani najlepsza koncepcja/teoria ani doświadczenie czy praktyka nie zapewniają skutecznego działania (por. Delorme, 1979), które jest SZTUKĄ, trzeba korzystać z wielu źródeł wiedzy, i deklaratywnej, i proceduralnej. Konkretna sytuacja motywowania jako model do składania Procedura w konkretnej sytuacji motywowania to konfiguracja mnie więcej stałych, elementów skonfigurowanych jednak specyficznie [metafora kalejdoskopu dziecięcego]

3 Podstawowe pojęcia Osoba, podmiot Motywacja Rodzaje motywów Mechanizmy motywacyjne Kara i nagroda

4 Osoba [ ] w większości koncepcji istota ludzka obdarzona godnością, wolnością, i odpowiedzialnością, odrębna od innych i jednocześnie włączona we wspólnotę, kierująca się określoną hierarchią wartości, zdolna do samorealizacji (Leksykon PWN. Filozofia, s.248)

5 Podmiot Definicja podmiotu Tadeusza Tomaszewskiego (1977, s. 72, 73) spoistość wewnętrzna jest większa niż spoistość jego powiązań ze światem zewnętrznym, ma określoną tożsamość[...] posiada indywidualność jego działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego ma pozycję w świecie otaczającym związki, jakie go łączą ze światem wpływ, jaki jego własna działalność wywiera na otoczenie obiektywną swoją sytuację potrafi rozpoznać i zrozumieć nowe bodźce interpretuje i selekcjonuje z uwagi na postawione

6 Kontekst szerokiego rozumienia motywacji: podmiot Jakie uzupełnienie wnosi rozumiejąca definicja podmiotu M. Majczyny? konkretność samoistność czasowość jedność (ujawnia się w konkretnych dokonaniach) cielesność centrum (punkt odniesienia aktywności) jedyność (podział jest niemożliwy) źródło (sprawstwo)

7 Konsekwencje respektowania osoby i podmiotu w procesie motywowania Założenie o tym, że osoba/podmiot ma możliwość świadomego i adekwatnego kierowania własnym zachowaniem [godność, wolność, i odpowiedzialność] Konieczna ochrona danej, konkretnej osoby jako wartości Respektowanie wartości akceptowanych społecznie Pytanie o trwałość statusu osoby ludzkiej w naukach humanistycznych i praktyce społecznej [???] Pytanie o trwałość bycia podmiotem [???] Indywidualność, tożsamość [idem/ipse], rola społeczna, gender i wiek [co Najmniej jako przesłanki specyficznych cech danej osoby KONTEKSTY: sytuacja, warunki, środowisko mikro-, środowisko makro-, czynniki, psychologiczne, społeczne, ekonomiczne, historyczne, stan prawny. ZEITGEIST = duch czasu [n. p. teraz: zacierające się różnice pomiędzy kulturą wysoką i niską]

8 Konkretyzacja podmiotowości, Korzeniowski i in., 1983, Korzeniowski, 1986 Poczucie skuteczności [vs. bezsilności], czyli przekonanie jednostki, że wywiera wpływ na środowisko Poczucie sensu [vs bezsensu], czyli przekonanie jednostki, że jest w stanie poznawczo i pojęciowo uporządkować zachodzące zdarzenia Poczucie eunomii [vs anomii], czyli przekonanie jednostki, że jest w stanie dokonać ewaluacji zdarzeń i sytuacji Poczucie identyfikacji [vs wyobcowania] - przekonanie o przynależności i zintegrowaniu ze środowiskiem. Podmiotowość to działalność pracownika inicjowana i rozwijana według jego własnych wartości i standardów (Chełpa, 1992, s. 250) (Korzeniowski i in., 1983, Korzeniowski, 1986). Mechanizm psychologiczny to spostrzegania zgodność-niezgodność pomiędzy standardami regulacji podmiotu a warunkami pracy.

9 Subwymiary Kwestionariusza do badania poczucia podmiotowościalienacji robotników w środowisku pracy, Chełpa, 1992 Poczucie skuteczności-bezsilności 1. Wyznaczanie sposobu realizacji zadań roboczych na stanowisku pracy (cz. I) 6. Kontrola działalności związku zawodowego (cz. II) Skumulowany procent wariancji wyjaśnianej cz. I: 49,20, cz. II :60,60 Poczucie sensu- bezsensu 11.Rozumienie celu zadań realizowanych na stanowisku pracy (cz. I) 17. Rozumienie postępowania dyrektora zakładu (cz. II) Skumulowany procent wariancji wyjaśnianej cz. I: 50,90, cz. II :63,50 Poczucie eunomii-anomii 21. Jasne zasady oceniania pracy wykonywanej na stanowisku roboczym (cz. I) 28. Jasne zasady określające rozwój zawodowy pracownika w zakładzie (cz.ii) Poczucie identyfikacji-wyobcowania 30. Podobieństwo potrzeb i wartości z najbliższymi współpracownikami 36. Współpraca miedzy różnymi zespołami roboczymi przedsiębiorstwa Skumulowany procent wariancji wyjaśnianej cz. I: 15,60, cz. II :66,20

10 Uniwersalne ograniczenia podmiotowości Jarymowicz, 2008 Z głównych tez Marii Jarymowicz: Podmiotowość nie jest dana lecz się kształtuje (teza 1) Najpoważniejsze ograniczenia wiążą się z brakiem wglądów (bo: pierwotny i wtórny egocentryzm) oraz konieczności obrony samego siebie (bo podstawowe potrzeby obronno-adaptacyjne wymuszają koncentracje na zagrożeniach) (teza 3, 3a, 3b) Warunkiem (niewystarczającym) przezwyciężenia ograniczeń w rozwoju własnej podmiotowości jest zdolność do autorefleksji (teza 4) Rozwój podmiotowości ma związek z rozwojem moralności (teza 6) Refleksyjne przesłanki zachowania mają wpływ na przebieg procesów automatycznych, w tym nieświadomych (teza 7).

11 Wybrane dowody tez dotyczących natury podmiotowości wg Jarymowicz, Dominacja regulacji nieświadomej nad świadomą 2. Pierwotne funkcje procesów orientacyjnych wiążą się z ochroną egzystencji i adaptacją do środowiska bardzo szybkie przetwarzanie i ewaluacja mają znaczenie kluczowe [+] 3. Wiele badań i analiz dowodzi, że większość tego przetwarzania odbywa się poza świadomością [???} Odbierane nieświadomie informacje są rejestrowane i składają się na zakodowane w umyśle doświadczenie i wiedzę (Jarymowicz, 2008, s.17). Skala bezwiednego przetwarzania informacji i ich automatycznego wpływu na funkcjonowanie jest niewyobrażalna [tu odnośniki, ], nie tylko dla przeciętnego człowieka,, ale i dla adeptów, a nawet specjalistów [ ] [ ibidem] [+] [ ] funkcjonowanie człowieka jest w zasadniczej mierze wyznaczone przez mechanizmy i procesy, nad którymi podmiot nie ma świadomej kontroli [op. cit. s. 20] [???]

12 Wybrane dowody tez dotyczących natury podmiotowości wg Jarymowicz, 2008 O dominacji afektu nad intelektem Przyjmuje się, ze każda stymulacja jest wartościowana, [może AT] wzbudza jakieś emocje Afekty pierwotne i wtórne, dwie drogi przejścia impulsów emocjonalnych wg LeDoux ( dolna i górna ) Możemy mówić o automatycznym i refleksyjnym systemie wartościowania [ ]o dominacji wartościowania afektywnego nad intelektualnym decyduje to, że reakcje afektywne powstają w odpowiedzi na napływające bodźce szybciej, niż możliwe jest dokonanie świadomego ocenienia sytuacji, a raz wzbudzone wpływają na myślenie i formułowanie sądów [ op. cit., s.25]

13 Wybrane dowody tez dotyczących natury podmiotowości wg Jarymowicz, 2008 Asymetria +/-: przewaga tendencji obronnych nad wzrostowymi Bad is stronger that good principle (za: Baumeister et al. 2001, por. Roseman, 2008) Dominacja popędów nad motywami transgresyjnymi [ ]emocje negatywne jako reakcje na zaistniałe zagrożenia dominują nad pozytywnymi, bo są automatyczne i szybkie jako związane z koniecznością bronienia się[op. cit. s.29] [ ] afektywne mechanizmy motywacyjne (hedonistyczne a zwłaszcza popędowe] wyznaczają silną determinacje zachowania i utrudniają rozwój oraz realizacje potrzeb wyższych (op. cit. s. 34)

14 Potrzebne pojęcia: Dojrzałość G.W. Allport (1937, por. także C.S. Hall, G. Lindzey, 1994) sformułował kryteria dojrzałej osobowości Istotą tych kryteriów jest rodzaj i moc regulacyjna określonych procesów motywacyjnych oraz ich powiązanie ze strukturami osobowości tzw. integracja wokół proprium (por. A. Nelicki, 1999, s.15). Ważne pojęcie funkcjonalnej autonomii motywu. Zasada autonomii funkcjonalnej stwierdza po prostu piszą C.S. Hall i G. Lindzey (1994) komentując teorie Allporta - że dana czynność czy forma zachowania może stać się celem samym w sobie, chociaż pierwotnie podejmowano ją z jakiegoś innego powodu (s.415).

15 Potrzebne pojęcia: Dojrzałość Allporta dwie formy autonomiczności motywu:. Perseweracyjna - odnosi się do nałogów, mechanizmów kołowych, zachowań powtarzanych wielokrotnie i czynności zrutynizowanych. Propriacyjna autonomia funkcjonalna dotyczy nabytych zainteresowań, wartości zamiarów, uczuć, dominujących motywów, dyspozycji osobistych, obrazu samego siebie oraz stylu życia (C.S. Hall i G. Lindzey, s. 417), które są zależne od struktury osobowości (self-structure) i historii życia danej jednostki. Zewnętrznym kryterium dojrzałości jest poszerzenie ja (dziś powiedzielibyśmy za J Kozieleckim, 2001 transgresja ja ), własnej osobowości na otoczenie, ku innym ludziom i problemom (extension of the self),. Rekonstrukcja poglądów Allporta (Nelicki, 1999) - proprium jako czynnik organizujący osobowość, będący jej centrum, kształtujący się w rozwoju jako poczucie własnej cielesności, odrębności, samoocena, później rozszerzające się ja oraz obraz siebie, następnie reprezentacja (obraz) swoich rzeczywistych i idealnych właściwości, także występowanie specyficznych motywów i pragnień oraz samowiedza ( ja jako podmiot wiedzy ).

16 Potrzebne pojęcia: Dojrzałość A. Gałdowa (2005) odróżnia Pierwszy poziom rozwoju ku dojrzałości, wcześniejszy w ontogenezie, nakierowany na rozwój wszelkich potencjalności jednostki i przez nie motywowany Poziom drugi, noetyczny, z dominująca motywacją aksjologiczną, mającą źródło w świecie wartości istniejących obiektywnie. Obydwie te płaszczyzny rozwoju są powiązane w skomplikowany sposób i pozostają w naturalnym konflikcie Tym, co stabilizuje jednostkę w coraz większym stopniu, w miarę dokonującego się rozwoju, stawać się będzie system wartości, ku któremu ona się zwraca, a nie własne ja, czy - dokładniej mówiąc - obraz własnej osoby. Jednym z momentów charakteryzujących osobę dojrzałą jest, ( ) zdolność zapomnienia czy wzięcia w nawias własnego ja, i skierowanie się w pełni ku światu wartości. (A. Gałdowa, 3005, s. XX).

17 Potrzebne pojęcia: Autonomia Koestner i Losier, 1996 Refleksyjna Związana z dojrzałością, zintegrowaniem osobowości, zaufaniem do siebie i wytrwałością w dążeniu do celu. Nie związana z Big Five. Związana istotnie z spostrzeganiem wydarzeń dziennych jako pozytywnych. Negatywnie związana istotnie ze spostrzeganiem nieprzyjemnych emocji. Raczej efektywne strategie zmiany nastroju niż nieefektywne. Bardziej związana z funkcjami adaptacyjnymi niż reaktywna. Rozwija intymne i przyjemne interakcje z innymi, Nie uważamy, ze nasza klasyfikacja jest ostateczna. Pomiary dokonane były bardzo odmiennymi narzędziami stad pytanie czy różnice wynikają tylko z metod badawczych czy także z odmienności konstruktów. Wydaje się, że lepiej stosować byłoby termin autonomia tylko do autonomii refleksyjnej. Reaktywna Związana oporem przeciwko perswazji, obojętnością na uczucia innych, Niechęcią do środowiska i zespołu, w którym jest wzajemne wsparcie i praca zespołowa Brak wytrwałości w dążeniu do celów. Negatywny związek z Ugodowością w Big Five, pozytywnie, istotnie z otwartością na doświadczenia i ekstrawersją (czyli: ciekawy, z wyobraźnia, uspołeczniony, otwarty). Jest sens rozważać autonomię reaktywną w kontekście Big Five. Związana istotnie ze spostrzeganiem wydarzeń dziennych jako negatywnych. Marginalnie, ale pozytywnie związana z dostrzeganiem w wydarzeniach dziennych emocji negatywnych. Naraża jednostkę na negatywne interakcje z autorytetami. Reakcja złości na wpływy i oddziaływania rodziców i nauczycieli.

18 Szeroka definicja motywacji wg Ph. Zimbardo,1980 i jej konkretyzacja Energia wzbudzenia AKTYWACJA/ POBUDZENIE Ukierunkowanie wysiłków ku wybranemu celowi Selektywna uwaga skierowana na odpowiednie bodźce: Zmniejszona wrażliwość na bodźce nieodpowiednie Organizacja reakcji w zintegrowany wzorzec lub sekwencję Wytrwała aktywność dopóki warunki wstępne nie ulegną zmianie NASTAWIENIE NA CEL MODYFIKACJA PROCESÓW POZNAWCZYCH [uwagi, spostrzegania, kategoryzacji percepcyjnej, pamięci, przetwarzania informacji, rozwiązywania problemów, wyobrażeń i fantazji] ZACHOWANIE ZORGANIZOWANE Z UWAGI NA CEL/STANDARD/STAN ZACHOWANIE REGULOWANE PRZEZ

19 Inne definicje oraz dalsze konkretyzacje Motywacja: mechanizmy odpowiedzialne za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania ALE: bardzo silna motywacja może nie wywoływać ŻADNEGO działania Działanie może być poza motywacyjne [nawyk, stereotypia, wizualizacja] (2000, Strelau red, t.i, s,557)

20 Inne definicje oraz dalsze konkretyzacje Procesy motywacyjne to procesy ORGANIZUJĄCE, UKIERUNKOWUJĄCE I POBUDZAJĄCE czynności systemu nerwowego tak, aby sterowana przez te czynności aktywność (człowieka) osiągała CELE OKREŚLONE TREŚCIĄ MOTYWÓW Kocowski, 1987 Radykalna MODYFIKACJA PROCESÓW POZNAWCZYCH, emocjonalnych, fizjologicznych Uruchomienie procesów EMISJI zachowania/działania AKTYWACJA/ POBUDZENIE NASTAWIENIE NA CEL Cele ZALEŻNE OD MOTYWÓW Ważna TREŚĆ MOTYWU

21 Podstawowe mechanizmy motywacyjne, por. Lewicka, 1993 MOTYWACJE HOMEOSTATYCZNE Mechanizmy Kontroli Przykłady: Motywacja zadaniowa Motywacja instrumentalna TOTE Motywacja celowa Motywacja teliczna Motywacja zewnętrzna (extrinsic) Potrzeby deficytu Teliczność MOTYWACJE HETEROSTATYCZNE Mechanizmy Zaangażowania Przykłady: Potrzeby wzrostu Motywacja autonomiczna, samoistna, (intrinsic) Przepływ Motywacja parateliczna Uzależnienie niesubstancjalne

22 Podstawowe mechanizmy motywacyjne, za: Lewicka, 1993 MECHANIZMY ZAANGAŻOWANIA czynności, które posiadają swój kierunek, nie posiadają jednak celu (1993,s.17) Wytwarzanie nowych stanów rzeczywistości Wiążą się z bardzo silnymi, niekiedy, emocjami Mogą się rozwinąć wokół każdego celu Mają skutki społecznie pożądane (hobby) i niepożądane (narkomania, hazard) Ma ja charakter psychologicznej pułapki Zaangażowanie jest ślepe Trwa dopóki istnieją wzmocnienia dodatnie Działaniom z zaangażowania nie towarzyszy uczucie kontroli tylko Bycie na fali Brak równowagi w systemie Procesy transgresyjne samoorganizujący się multistat Selekcja informacji wg reguły MECHANIZMY KONTROLI Czynności ukierunkowane na cel Utrzymanie istniejącej struktury systemu Mają strukturę wyznaczona przez cel Przebiegają wg schematu T(arget)O(peration)T(est)E(xit) Przeważają czynności racjonalne, świadome Kończy się z chwilą osiągnięcia celu (co jest nagradzające) Zachowanie motywowane kontrola jest przewidywalne Działaniom towarzyszy poczucie kontroli Równowaga w systemie Procesy homeostatyczne Homeostat Selekcja informacji wg reguły FALSYFIKACJI

23 Podstawowe mechanizmy motywacyjne w ujęciu rozwojowym, za: Kocowski, 1989 ZAKRES CZASOWY ORGANIZACJI CZYNNOŚCI Krótki Działania Reaktywne Krótki Działania reaktywne Średni Działania aktywne Długi Działania Planowe MECHANIZM Instynkt Mechanizmy konsumacyjne Homeostaza Mechanizmy popędowe i emocjonalne Mechanizmy apetencyjne Mechanizmy dążeniowe Mechanizmy racjonalno wolicjonalne SYGNAŁY MOTYWACYJNE Deprywacja Zagrożenie Okazja Doznania świadome i Nieświadome Spostrzeżenie Wyobrażenie (antycypacja) Pojęcia Postanowienia Wartości

24 Ewolucja podstawowych mechanizmów, za: Kocowski, 1992 RODZAJ SYGNAŁU NAZWA MOTYWU RODZAJ PROCESÓW MOTYWACYJNYCH Deprywacja Popęd Proces popędowy Szkoda Spełnienie Okazja Podnieta Emocja Zagrożenie Antycypacja: Pragnienie Proces dążeniowy Deprywacji Szkody Spełnienia Okazji Zagrożenia Sformułowanie Pojęciowe Celu Postanowienie Proces wolicjonalny

25 Motyw, rodzaje motywów Wrodzone nabyte Jawne-ukryte Racjonalne-emocjonalne [=emotywy] Zewnętrzne instrumentalne, wewnętrzneautonomiczne Zorientowane na ja zorientowane na zadanie Określone treścią celów [m. osiągnięć, m. mocy] POLIMOTYWACYJNOŚĆ DZIAŁANIA

26 Jawne-ukryte, za: Rheinberg, 2005 Ukryte [implicit] Podstawa neurohormonalno-afektywna Wczesne, przed przyswojeniem mowy Nie przejawiane świadomie Ograniczona liczba potrzeb z genezą ewolucyjną, [sukces, władz, przynależność, zażyłość] Różnice indywidualne uwarunkowane genetycznie lub/i przez wczesne doświadczenia Pobudzenie przez naturalne podniety [incentives] Długotrwałe skutki zachowania, szczególnie w sytuacjach otwartych Pomiar przez losowe próbki wyobrażeń (TAT) lub zachowania Jawne przypisywane sobie [selfatrributed] Podstawa poznawcza Późniejsze Przejawiane świadomie i werbalnie Nieograniczone, swoiste samookreślenia Różnice indywidualne zależne od uczenia się (Uspołecznienia) Pobudzenie przez procesy poznawcze związane z samym sobą [ego-involvement] Krótkotrwałe skutki zachowania, szczególnie w syt. Silnie ustrukturowanych społecznie Pomiar przy pomocy samoopisu (kwestionariusze)

27 Racjonalne-emocjonalne [=emotywy] Roseman, I. (2008), (analogicznie Kocowski, 1991), Proponuje pojęcie emotywacje (emotivations), które pozwala określić specyfikę działania motywowanego emocjami. Zakłada, że proces motywacyjny odpowiada za energię i ukierunkowanie zachowania, za to, ze działanie będzie podjęte, że jest zdeterminowane uczeniem się i czynnościami poznawczymi. Motywacje określa jako wewnętrzny stan, który wytwarza zachowanie, jakie może być opisane w kategoriach poruszania się ku pożądanym wartościom (reference values) i od niepożądanych (s.345). Emocje definiuje jako syndromy mające aspekty: a) fenomenologiczny (myśli i uczucia określonej jakości), 2). Fizjologiczny (nerwowe, chemiczne i inne reakcje fizyczne w mózgu i w ciele), 3) ekspresje (twarzowe, wokalne, posturalne), 4) zachowania (tendencje do działania i gotowość do działania, 5) emotywację (motywacje emocjonalne), jako charakterystyki celu, który ludzie chcą osiągnąć, gdy doświadczają emocji (s.345). Zachowanie organizmu organizowane przez cele emotywacyjne zajmuje obszar pośredni pomiędzy deliberacja a impulsywnością Podobieństwa pomiędzy E i M Są stanami wewnętrznymi lub innymi procesami i przesądzają o różnicach indywidualnych w reakcji na określony obiekt) Są konieczne do wyjaśniania energii i ukierunkowania zachowania Mogą prowadzić do aktywności ukierunkowanej

28 Racjonalne-emocjonalne [=emotywy] Emocje EMOCJE są reakcjami bardziej globalnymi, Emocje odnoszą się do skutków związanych z dowolnym motywem Emocje są względnie impulsywne Analogia do podziału Stracha i Deutscha na Emocje poprzedzają motywacje, Każda emocje wzbudza swoją własną specyficzna motywację, która dąży do zdominowanie motywacji nie emocjonalnych Emocje selekcjonują cele, obniżają czas reakcji, zwiększają skupienie na ogólnym celu działania (n. p. zwiększenie bezpieczeństwa), e- i e+ prowadza wykorzystania możliwości i radzenia sobie z kryzysami. Emocje mają system pozytywny i negatywny Emotywacja redukuje giętkość w Motywacje MOTYWACJE ukierunkowują ku specyficznym celom. Motywy są deliberacyjne Motywacje są instrumentalne, ekwifinalne, ale ukierunkowane na cel emocjonalny system refleksyjny i impulsywny Motywacje mogą wzmagać słabe emocje Motywacje są bardziej giętkie M ma system awersyjny i apetencyjny Selekcjonowaniu celów

29 Zewnętrzne instrumentalne, wewnętrzneautonomiczne Motyw autonomiczny Organizuje aktywność podmiotu z uwagi na wybrany problem/ czynność; Motyw instrumentalny Organizuje aktywność podmiotu z uwagi na dany cel lub zadanie Wybór jest uważany za samodzielny Ważne jest działanie związane z problemem lub czynnością wybraną Skutki działania mogą mieć znaczenie drugorzędne; Aktywność napędza się sama Nie ma sytuacji wyboru tylko konieczność lub obowiązek Ważny jest efekt działania, jego skutek; Skutki działania mają znaczenie pierwszorzędne Aktywność regulowana jest przez kary i nagrody zewnętrzne lub/i wewnętrznej

30 Zorientowane na ja zorientowane na zadanie Nicolls, 1984, Skaalivik, 1997, za: Tokarz, Kaleńska, 2011 Orientacja na zadanie Orientacja a na JA /EGO podmiot czynności ma uwagę skupioną raczej na zadaniu niż na nagrodzie zewnętrznej. Uczenie się, rozwiązywanie problemów i nabywanie nowych umiejętności związane jest z zadaniem. U czenie się jest samo w sobie wartościowe, znaczące, satysfakcjonujące. Większa ilość wysiłku traktowana jest jako środek prowadzący do większego mistrzostwa. Zadania wymagające większego wysiłku dają większą szansę wykazania zdolności. Wybierane są zadania związane z własnymi kompetencjami. Osoby są zorientowane na cele. spostrzegają porażkę w kategoriach doskonalenia się, a nie zagrożenia. Podmiot skupia na tym, by uzyskać ocenę zdolny Wykonywanie zadań ma na celu udowodnienie, że robi się coś lepiej niż inni. Osoba wybiera różne zadania i różne cele. Potwierdzenie zdolności zależne jest od normatywnej grupy odniesienia. Wybór zadań ma na celu potwierdzenie własnych zdolności. Wybierane są zadania powyżej średniego poziomu zdolności osoby, co jest jednak zapośredniczone przez samoocenę. Osoby są zorientowane na określony poziom wykonania. Przekonanie, że większy wysiłek odzwierciedla brak zdolności. Kompetentny oznacza zdolny, nie staranny.

31 Określone treścią celów McClellanda (1967, 1986, Foster, 2003)), zakłada, że istnieją trzy grupy potrzeb, które w sposób szczególny wpływają na motywację jednostki - potrzeba osiągnięć, potrzeba afiliacji i potrzeba mocy Opiera się ona na założeniu, że ludzie różnią się pod względem natężenia tych podstawowych konstruktów, choć każdy człowiek może odczuwać wszystkie trzy potrzeby równocześnie. Motyw osiągnięć, to stawianie sobie ambitnych i realistycznych celów, przyjmowanie na siebie odpowiedzialności za wykonanie zadania, gotowość do poznawania wyników własnych działań, tendencja do osiągania i przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie (Łukaszewski i Doliński, 2004, s. 461). Motyw afiliacji to dążenie do utrzymywania wartościowych relacji z innymi i dbanie o te relacje, a także dążenie do pozyskania aprobaty i zainteresowanie uczuciami innych osób. Motyw mocy to dążenie do wywierania wpływu na innych, posiadania władzy oraz uzyskiwania poczucia własnej wartości i ważności (McClelland, 1967). Motywacja mocy, t o relatywnie stałe dążenie do konkretnej klasy celów, wyznaczonych charakterystyką motywu. Należy do kategorii motywacji wzrostu, czyli charakteryzuje się ciągłym dążeniem do zyskiwania i pomnażania wartości dla niej właściwych. Motyw mocy kształtuje się już w dzieciństwie i podlega silnym wpływom czynników środowiskowych, w

32 Wrodzone i nabyte Dziedziczenie Dojrzewanie Uczenie się Okresy krytyczne