XI. Działalność w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia

Transkrypt

1 XI. Działalność w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Kiedy dziś w Polsce z troską obserwujemy narastające zjawiska pogarszającej się kondycji zdrowotnej społeczeństwa i rozglądamy się za środkami doradczymi, to działania oświatowo- zdrowotne w ramach promocji zdrowia wydają się być głównym kierunkiem, w którym powinno pójść nasze działanie. Owszem, potrzeba nam dobrobytu gwarantującego odpowiedni poziom życia społeczeństwa, potrzeba nam dobrze zorganizowanej i wyposażonej opieki medycznej, ale poza tym pozostaje prawda podstawowa, że główne sprawy zdrowia poszczególnych jednostek, jak i złożonych z nich grup oraz całego społeczeństwa, rozstrzygają się na poziomie indywidualnego stylu życia. A działania promocyjne są podstawowym środkiem przekształcającym ten styl w prozdrowotnym kierunku. Polacy chorują i umierają głównie na choroby o zachowaniowej etiologii, tzn. spowodowane ostatecznie przez dające się uniknąć czynniki ryzyka związane z indywidualnym zachowaniem. Od lat już struktura zgonów w Polsce wg ich głównych przyczyn, przedstawia się następująco: choroby układu krążenia- 52,7%, choroby nowotworowe- 18,5%, urazy i zatrucia- 7,8%. U podstaw tego rodzaju chorób leżą przede wszystkim elementy indywidualnego stylu życia, o których to wspomniano już wyżej, a szczególnie: niewłaściwa dieta, palenie tytoniu, nadmierne picie alkoholu oraz brak aktywności fizycznej. Należy przy tym pamiętać, że wskazane trzy kategorie chorób stanowią nie tylko główne przyczyny zgonów, ale są one również głównymi powodami, dla których ludzie w Polsce są hospitalizowani oraz stają się inwalidami. Bardziej szczegółowe dane na ten temat, unaoczniają nam rozmiar i ostrość problemu. One też stanowią podstawowe epidemiologiczne przesłanki dla podjęcia szerokiego programu promocji zdrowia w naszym kraju. Tę niekorzystną sytuację mogą bowiem zmienić tylko środki prewencji pierwotnej związane z promocją, a nie środki medycyny naprawczej. Ostatnio także poważnym problemem zdrowotnym w Polsce staje się narastający stres psychiczny generowany przez coraz trudniejsze warunki życia, a obejmujący szerokie kręgi społeczeństwa. Jego źródłem jest zła sytuacja materialna licznych grup ludności, wysokie bezrobocie, bardzo silne poczucie niepewności oraz związany z nim brak bezpieczeństwa. Przedłużanie się takiej sytuacji stanowi poważne zagrożenie zarówno dla zdrowia psychicznego, jak i fizycznego społeczeństwa. Podstawowym bezpośrednim celem podejmowanych działań oświatowo- zdrowotnych w tut. Powiatowej Stacji było ukształtowanie sprzyjających zdrowiu zachowań (stylu) ludzi. Trzeba bowiem pamiętać, że zachowania te, gdy zostaną utrwalone, przynoszą, z pewnym odłożeniem w czasie, określone efekty zdrowotne, tak w wymiarze poszczególnych jednostek, jak też zbiorowości. Środki podejmowane przy realizacji tego celu zawierały wiele elementów oświaty zdrowotnej. U podstaw każdego konkretnego programu działań prozdrowotnych leżały świadomie lub w sposób ukryty przyjęte teoretyczne założenia co do samego człowieka. Założenia te decydowały, jakie ostatecznie środki zostały przyjęte przy podejmowaniu tych działań. Najczęściej przyjmowano model mieszany, traktując z jednej strony jednostkę jako istotę wrażliwą na oddziaływanie określonych pozytywnych i negatywnych bodźców (szeroko rozumianych nagród), z drugiej jako istotę myślącą, przetwarzającą informacje i względnie samodzielnie organizującą swoje działania (w tym przypadku akcent w poczynaniach oświatowo-zdrowotnych położono na dostarczenie ludziom określonej wiedzy). W 2009 r. praca oświatowo-zdrowotna w zakresie promocji zdrowia tut. Powiatowej Stacji dotyczyła głównie propagowania zdrowego stylu życia. Największy nacisk położono na działalność w środowisku zorganizowanym; wśród dzieci i młodzieży w środowisku szkolnym, wśród pracowników zakładów pracy oraz pracowników służby zdrowia. Objęte nadzorem placówki były z jednej strony nieustannie informowane o zagrożeniach zdrowotnych w danym środowisku, wynikających ze złego stylu życia oraz zaniedbań higieniczno-sanitarnych, a z drugiej strony prowadzono akcje propagujące pozytywne wzory i wartości. Działalność oświatowo-zdrowotna prowadzona była przez fachowy personel służby zdrowia jak i placówek oświatowo-wychowawczych na terenie objętym działalnością Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku. Opis z realizacji zadań w 2009 r. omówiono poniżej, przy każdym realizowanym zadaniu oddzielnie. Systematycznie wypożyczano książki, kasety video oraz udzielano instruktażu indywidualnego nowym organizatorom oświaty zdrowotnej i profesjonalistom w terenie i siedzibie Powiatowej Stacji. W ciągu całego roku przekazywano materiały wizualne na potrzeby świetlicy dla poborowych, urzędu pracy, placówek służby zdrowia, szkół, gabinetów prywatnych oraz aptek. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Lęborku w 2009 r. w ramach realizacji Narodowego Programu Zdrowia prowadziła następującą działalność w zakresie oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia. 120

2 1. Programy krajowe 1.1. Profilaktyka HIV/AIDS- V etap kampanii HIV/AIDS HIV/AIDS to światowy problem od kilkudziesięciu już lat. Mimo wielu starań edukatorów, poziom wiedzy na temat HIV/AIDS, jest wciąż niewystarczający. Wzrasta liczba nowych zakażeń HIV wśród młodych osób. Najnowsze zaś statystyki Państwowego Zakładu Higieny, wskazują, iż najczęściej wykrywane nowe zakażenia występują w grupie osób w wieku między r.ż.. Można więc sądzić, że młodzież rozpoczyna kontakty seksualne, nie mając elementarnej wiedzy na temat HIV/AIDS, którą powinna uzyskać w okresie szkolnym. Zagadnienia z zakresu profilaktyki HIV/AIDS zostały wpisane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu (Narodowy Plan Działania na Rzecz Dzieci Polska dla dzieci, Warszawa 2004 roku) na listę zadań priorytetowych na rok szkolny 2008/2009. Program ten jest wykonaniem zobowiązania Rzeczypospolitej Polskiej, wynikającego z postanowień zawartych w Deklaracji i Planie Działania zamieszczonych w dokumencie Świat przyjazny dzieciom, przyjętym podczas 27 Sesji Specjalnej Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych poświęconej sprawom dzieci. Dotyczy on poprawy sytuacji dzieci w czterech głównych obszarach: promowanie zdrowego trybu życia, zapewnienie edukacji na odpowiednim poziomie, ochrona przed molestowaniem, wykorzystywaniem i przemocą oraz przeciwdziałanie HIV/AIDS. Jest to znaczny postęp w tej dziedzinie, jednak o efektach przekonamy się najwcześniej za rok, kiedy szkoły rzeczywiście zaczną realizować wspomniany program. (...) Rok 2006 był najczarniejszym i najbardziej tragicznym pod względem liczby nowych zakażeń, zgonów, dzieci osieroconych na skutek AIDS. Na świecie z HIV żyje już około 40 ml osób. W naszym regionie państwa zapewniają potrzebującym leczenie - terapię antyretrowirusową. Jednak terapia często mylnie jest postrzegana (głównie przez młodych ludzi) jako droga do wyleczenia i "usprawiedliwienie" dla ryzykownych zachowań (nic mi nie grozi, a jeśli już coś się stanie, to mnie wyleczą). Zauważono, ze znacznie zmalała świadomość osobistego zagrożenia - wskazują na to coroczne badania Eurobarometr (porównawcze badania sondażowe przeprowadzane cyklicznie i równolegle we wszystkich państwach Unii Europejskiej, dotyczące najważniejszych tematów społecznych i politycznych). Wynika z nich, że wiele osób uważa używanie prezerwatyw za zbędne. Powróciły też, mimo wysiłków edukatorów czy pedagogów, niektóre mity o AIDS, jak np. błędne przekonanie, że komary roznoszą HIV lub, że korzystanie z publicznych toalet może stanowić zagrożenie. Według standardów WHO, w Polsce stan wiedzy o HIV/AIDS oceniany jest jako dobry. Jednak wiedza ta nie przekłada się na zachowania i niepodejmowanie zachowań ryzykownych. Wiele osób, w tym osoby młode, żyje tak jakby ten problem ich nie dotyczył (patrz opracowanie Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku z 1997 r. Ryzyko-Droga wolna-stop. Postawy Młodzieży szkolnej wobec zagrożeń- AIDS i narkomanii.) Zasadniczymi działaniami w ramach tego programu było: - włączenie się w organizację ogólnokrajowej multimedialnej kampanii społecznej (współpraca z redakcją Dziennika Bałtyckiego, Głosu Pomorza), - dystrybucja materiałów edukacyjnych, pomocy dydaktycznych i innych wydawnictw do placówek oświatowo- wychowawczych i placówek służby zdrowia, urzędów, - formy wizualne dla uczniów, nauczycieli, pacjentów zakładów służby zdrowia, pracowników w zakładach pracy, pracowników i interesantów PIS oraz Urzędów Miast i Gmin, - przeprowadzanie wizytacji w szkołach, - prowadzenie poradnictwa merytorycznego i metodycznego dla organizatorów programu Dodatkowymi działaniami w ramach tego programu było: - umieszczenie w prasie lokalnej 2 artykułów, dostarczającej społeczności powiatu lęborskiego wiedzy na temat HIV/ AIDS, - na Światowy Dzień Walki z AIDS rozwieszono plakaty w autobusach komunikacji miejskiej, w zakładach pracy i gablotach miejskich, - przystąpienie do Wojewódzkiej Olimpiady wiedzy na temat HIV/AIDS adresowanej do młodzieży ponadgimnazjalnej, - ogłoszenie powiatowego konkursu plastycznego dla uczniów szkół gimnazjalnych pod hasłem Nie daj szansy AIDS, - na Światowy Dzień Walki z AIDS w 3 szkołach odbyły się apele (dla 350 uczniów), - nawiązanie współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego w zakresie współfinansowania rozpisanych konkursów i olimpiady wiedzy o AIDS Programem ten realizowało: - 10 szkół podstawowych; 1 szkołę poddano wizytacji, - 7 gimnazjów, - 4 szkoły średnie, 1 placówkę poddano wizytacji, - 19 zakładów opieki zdrowotnej, co stanowiło 48,7% ogółu zoz (ogólna liczba 37), 121

3 łącznie program był adresowany do adresatów Zauważone uwagi z realizacji tego programu (ocena materiałów edukacyjnych, napotkane trudności itd.): Akcja edukacyjna prowadzona w szkołach pozytywnie była odebrana przez młodzież, która chętnie uczestniczyła w zajęciach konkursowych i olimpiadzie Przeprowadzenie programu nie sprawiało trudności realizatorom, którzy byli otwarci na podjęcie działań programowych (pielęgniarki, nauczyciele pracownicy służby zdrowia). 2. Programy wojewódzkie 2.1 Profilaktyka chorób nowotworowych- zapobieganie rakowi piersi Profilaktyka chorób nowotworowych Polska jest krajem, w którym dwa czynniki decydują o wysokim zagrożeniu populacji nowotworami złośliwymi: wielkość ekspozycji na czynniki ryzyka, przede wszystkim dym tytoniowy, oraz brak i niska skuteczność programów wczesnej diagnostyki i leczenia nowotworów. Ostatnie dane epidemiologiczne dotyczące nowotworów złośliwych w Polsce pochodzą z 2000 r. W Polsce choroby nowotworowe są obecnie przyczyną około 20% wszystkich zgonów, w tym około 40% zgonów u kobiet w wieku lat i 30% zgonów u mężczyzn w wieku lat. Dynamika wzrostu liczby zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce jest znacznie większa od dynamiki wzrostu liczby ludności i należy do najwyższych w Europie. W naszym kraju w 2000 roku na nowotwory złośliwe zachorowało około osób, stwierdzono prawie zgonów z tego powodu. Największą umieralność z powodu nowotworów złośliwych zanotowano w pomorskim. Statystyka zapadalności na choroby nowotworowe rok Nowe zachorowania ŚWIAT Zgony 2000 r r. (prognoza) POLSKA 2000 r r. (prognoza) Najczęściej spotykanym nowotworem złośliwym u mężczyzn jest nowotwór złośliwy płuca (33,2%). Stanowi to jedną trzecią zachorowań i zgonów z powodu nowotworów. Drugim co do częstotliwości występowania jest nowotwór jelita grubego (9,1%), potem żołądka (8,1%). W dalszej kolejności plasują się nowotwory złośliwe gruczołu krokowego (6,6%) oraz pęcherza moczowego (4,2%). U kobiet wiodącymi umiejscowieniami nowotworów są: pierś (20,7%), jelito grube (10%), a następnie płuca(7,8%), szyjka macicy (6,8%), trzon macicy (6,2%), jajnik (5,.4%). Przez wiele lat dominujące u kobiet nowotwory piersi od początku ostatniej dekady wykazują spadek. W najbliższej dekadzie to rak płuca stanie się najczęstszym nowotworem w tej grupie. Niezwykle charakterystycznym dla Polski jest stale wysoka umieralność kobiet z powodu nowotworów szyjki macicy; ten typ nowotworu w innych krajach europejskich stał się schorzeniem niezwykle rzadkim. Dziś jedyną metodą zapobiegającą rakowi szyjki macicy są testy cytologiczne, dzięki którym można wykryć zmiany w okresie bezobjawowym. Niestety, w Polsce brakuje zorganizowanego w całym kraju systemu badań przesiewowych i kobiety nie mają nawyku systematycznych badań kontrolnych. Z tego powodu na raka szyjki macicy umiera rocznie aż 2 tys. chorych. 70 proc. chorych na nowotwory trafia do lekarzy w Polsce dopiero w trzecim i czwartym stopniu zaawansowania, czyli znacznie później, niż dzieje się to w Unii Europejskiej, gdzie rak powoli przestaje być traktowany jak nieuleczalna choroba. 122

4 Statystyka zapadalności na choroby nowotworowe 2000 r. EUROPA USA POLSKA (zachorowań rocznie) (zachorowań rocznie) (zachorowań rocznie) 40% wyleczeń 50% wyleczeń 30% wyleczeń za pomocą chirurgii - 22% za pomocą radioterapii - 18% za pomocą chemioterapii - 5% Nowotwór szyjki macicy odpowiednio wcześnie zdiagnozowany nie jest śmiertelny- twierdzą ginekolodzy. Przyrost liczby zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych w Polsce wynika zwłaszcza z powolnej i dalece niezadowalającej poprawy wczesnego rozpoznawania. I tak w Polsce średnia wyleczeń dla obu płci wynosi 30%, podczas gdy w krajach skandynawskich i niektórych zachodnioeuropejskich- 40%, a w USA- 50% Zapobieganie rakowi piersi Świadomość polskich kobiet dotycząca zapobiegania i możliwości leczenia nowotworów piersi pozostawia wiele do życzenia. Poziom zachorowalności na raka piersi w naszym kraju stale rośnie i osiąga rozmiary epidemii. W ciągu ostatnich 10 lat stwierdzono złośliwe nowotwory piersi u Polek, a w wyniku tej choroby zmarło ich przeszło 50 tys., co stanowi ponad 50%. W tym samym czasie w USA stwierdzono 1700 tys. zachorowań i ponad 400 tys., czyli ok. 24 % zgonów ze wspomnianego powodu. Przyczyną tych drastycznych różnic jest zbyt późne wykrywanie choroby (80% Polek trafia do lekarza w stadium znacznego zaawansowania choroby, co w znaczący sposób zmniejsza ich szansę wyleczenia i przeżycia). Pamiętać należy, że podjęcie leczenia we wczesnych fazach raka piersi daje 90-cio procentową szansę wyleczenia. Mając świadomość skali problemu Pracownia Edukacji Zdrowotnej i Promocji Zdrowia Krajowego Ośrodka Edukacji Zawodowej (PEZiPZ KOWEZ) podjęła się współpracy przy realizacji ogólnopolskiego programu edukacyjnego Różowa wstążeczka. Program miał na celu włączanie profilaktyki nowotworów piersi do praktyki szkół ponadgimnazjalnych. Współorganizatorami przedsięwzięcia są: Polski Komitet Zwalczania Raka, Stowarzyszenie Amazonki oraz Firma AVON Cosmetics Polska, dzięki której możliwe było sfinansowanie pierwszego etapu działań pilotażowych Sytuacja epidemiologiczna W Polsce nowotwory złośliwe są pierwszą przyczyną zgonu kobiet w wieku poniżej 65 roku życia. Wśród tych nowotworów pierwsze miejsce zajmuje rak piersi. Na chorobę tę zapada w Polsce jedna na 12 kobiet. W Polsce od wielu lat wzrasta zachorowalność na raka piersi, zaś w ostatnich latach przyrost ten przybrał na sile. Wzrost zachorowalności dotyczy zwłaszcza nowotworów piersi u kobiet w wieku pomenopauzalnym i związany jest ze zmianą stylu życia kobiet polskich, szczególnie tych elementów stylu życia, które wpływają bezpośrednio na metabolizm hormonalny. Te zmiany widoczne są także w różnicach zachorowalności i umieralności na nowotwory złośliwe w mieście i na wsi. Częściowo powodem jest występowanie w mieście większej liczby czynników rakotwórczych związanych z uprzemysłowieniem, a także z przedłużeniem średniej długości życia. Polska należy do krajów o średniej zachorowalności na nowotwory złośliwe piersi na świecie. Corocznie rejestruje się w Polsce blisko nowych zachorowań na nowotwory złośliwe piersi i liczba ta stale rośnie (9681 w 1996 r.), podobnie jak liczba zgonów (4738 w1996 r.). Rak gruczołu piersiowego jest najczęstszym nowotworem złośliwym kobiet. Wyleczalność tego typu nowotworu w naszym kraju wynosi 50%, dla porównania w USA- 75%, dlatego niezbędna jest szeroko rozpowszechniona profilaktyka i uświadamianie kobietom znaczenia wczesnego wykrywania zmian chorobowych. Ten najgroźniejszy złośliwy nowotwór kobiet w Polsce ciągle lokuje się na pierwszym miejscu wśród zachorowań na nowotwory w populacji żeńskiej i utrzymuje się również na pierwszym miejscu jako przyczyna zgonów. Według badań Instytutu Onkologii w Warszawie, w ciągu roku na to schorzenie zachoruje około 8000 kobiet, a 5000 umiera z tego powodu, co stanowi 20% wszystkich zgonów. Średnio co szesnasta 123

5 Polka zachoruje na raka piersi. Mimo dynamicznego rozwoju metod diagnostycznych i stałego postępu w terapii, poprawa sytuacji zdrowotnej w tym zakresie następuje w niewielkim stopniu, a współczynnik zachorowalności wzrasta wraz z wiekiem kobiety Przyczyny raka piersi Częste występowanie nowotworów, w tym raka piersi, jest spowodowane nieodpowiednim stylem życia: zbyt małą aktywnością fizyczną, nieodpowiednią dietą i związaną z tym otyłością. Istotnym w występowaniu tego typu nowotworu jest przekaz genetyczny (5-10%) - bardziej narażone są kobiety, u których występował rak piersi u krewnych pierwszego stopnia (matka, siostra), szczególnie, gdy zachorowanie wystąpiło w okresie przed pokwitaniem, a zwłaszcza, jeśli rak był obustronny. Do innych czynników mogących zwiększać w różnym stopniu zagrożenie wystąpienia raka piersi należy wczesny wiek pierwszej miesiączki, mała liczba urodzonych dzieci, późna menopauza Profilaktyka, metody wykrywania raka piersi Działania profilaktyczne dotyczące raka piersi mają za zadanie doprowadzić do jak najwcześniejszego wykrycia tego nowotworu i wdrożenia odpowiedniego leczenia, co w konsekwencji może doprowadzić do wyleczenia Do czynników diagnozujących zmiany w piersiach należą: samobadanie i samokontrola piersi, USG, mammografia. Regularne badanie piersi powinno być nawykiem, którego młoda kobieta uczy się już od momentu wejścia w okres dojrzewania Inicjatorzy i współorganizatorzy programu Program edukacyjny został wprowadzony do realizacji w kraju ze względu na wagę problemu, a także na sytuację epidemiologiczną występowania raka piersi w Polsce. Państwowa Inspekcja Sanitarna przystąpiła do realizacji tego programu już w roku 2003 i zajęła się koordynacją programu w całym kraju Celem programu jest nauczenie dorastających kobiet techniki samobadania piersi oraz utrwalenie nawyku samoobserwacji i samokontroli swojego stanu zdrowia. Celem głównym jest zwiększenie wykrywalności nowotworów piersi we wczesnym stadium rozwoju. Natomiast celami szczegółowymi to: - zwiększenie liczby kobiet znających i stosujących zasady samobadania piersi, - wyrobienie comiesięcznego prawidłowego nawyku samobadania piersi, - kształtowanie odpowiedzialności za własne zdrowie. Adresatami programu byli: - uczennice w szkołach ponadgimnazjalnych, - matki uczniów, - nauczyciele Metodyka realizacji programu Program realizowany jest w szkołach przez wychowawców, pielęgniarki środowiska szkolnego lub nauczycieli biologii w ramach lekcji biologii, ścieżki międzyprzedmiotowej itp. Cierpienie ludzkie związane z chorobą nowotworową, groźba utraty życia, koszty leczenia zaawansowanej choroby- wszystko to sprawia, że zapobieganie jest najlepszą strategią walki z nowotworami złośliwymi. Podstawowym elementem przygotowania strategii zapobiegania nowotworom złośliwym (profilaktyki pierwotnej) jest określenie czynników ryzyka i ich ważności w procesie powstawania raka. Dotychczasowa wiedza na temat roli poszczególnych czynników ryzyka w powstawaniu nowotworów złośliwych piersi umożliwia sformułowanie programów mających na celu zmianę stylu życia kobiet, a w przypadku podwyższonego indywidualnego ryzyka zachorowania na raka piersi- zastosowanie np. chemoprewencji i objęcie specjalną opieką kobiet z grupy podwyższonego ryzyka Zasadniczymi działaniami w ramach tego programu było: - udzielanie instruktażu osobom realizującym program, - wizytowanie placówek realizujących program, - pokazy samobadania piersi dla młodzieży, - przeprowadzanie pogadanek, rozmów indywidualnych Dodatkowymi działaniami w ramach tego programu było: - wspólnie z pedagogami szkolnymi ustalono, że program realizowany będzie na lekcjach biologii i lekcjach wychowawczych Programem ten realizowały: - 4 szkoły średnie (z ogólnej liczby 4), w których uczestniczyło uczniów, 2 placówki poddano wizytacji, Poniżej przedstawiono zauważone uwagi z realizacji tego programu: Przeprowadzenie programu nie sprawiało realizatorom trudności, jedynie zgłaszali brak materiałów wizualnych Realizatorzy programu w szkołach uważają, że program powinien być kontynuowany w następnych latach, ponieważ treści w nim zawarte pozwalają na zapoznanie się z profilaktyką raka piersi Program cieszył się dużym zainteresowaniem zarówno realizatorów programu jak i młodzieży. 124

6 2.2. Profilaktyka wszawicy- Co mi chodzi po głowie Wszawica jest chorobą, powodowaną przez pasożyta - wesz głowową (pediculus capitis). Pasożyt ten żyje wyłącznie na owłosionej skórze głowy człowieka i żywi się jego krwią. Wielkość dorosłego owada nie przekracza 2-3 mm. Larwy wszy (gnidy) mają kolor białawo-brązowy, a rozmiarem przypominają główkę szpilki. Samica składa zwykle od 6 do 8 jaj dziennie przez kolejne 20 dni. Dzięki substancji klejącej mocno przyczepiają się do skóry głowy. W ciągu 10 dni z jajeczek wylęga się larwa, która następnie przekształca się w dorosłego osobnika. Pasożyt żywi się wyłącznie krwią człowieka. W miejscu ukąszenia powstaje niewielkie zgrubienie, które swędzi i piecze. Wesz głowowa potrafi jedynie pełzać, dlatego też zarazić się nią można tylko przez bezpośredni kontakt z osobą chorą. Z tego też powodu, największe zagrożenie zakażeniem występuje wśród dzieci i młodzieży, które w przeciwieństwie do osób dorosłych nie zachowują wystarczającego dystansu - przytulają się głowami w trakcie zabawy, śpią obok siebie w czasie poobiedniej przerwy, pożyczają sobie nawzajem szczotki czy gumki do włosów. Powszechne przekonanie, że występowanie wszy związane jest z brudem, ubóstwem oraz brakiem przestrzegania podstawowych zasad higieny, spowodowało, że temat wszawicy jest w naszym kraju tematem tabu. A fakty są takie, że wszawica od zawsze, występuje na całym świecie. Problem dotyczy wszystkich kontynentów, stref klimatycznych i populacji. Wszawica głowowa częściej dotyczy dzieci niż osób dorosłych. Rozprzestrzenianiu się zakażenia sprzyjają duże skupiska ludzkie, a możliwości jej przenoszenia są bardzo różnorodne. Wszawicą można zarazić się w przedszkolach, szkołach, na koloniach i obozach organizowanych dla dzieci i młodzieży, przez pożyczanie czapek, szalików czy wspólne korzystanie z grzebieni. Miejscem gdzie wszawica występuje najczęściej są szkoły i przedszkola. Z powodu braku edukacji rodziców jak również kadry pedagogicznej najbardziej cierpią dzieci. Te, u których stwierdzono chorobę są wykluczane z grupy i wyśmiewane przez rówieśników. Wszawicą można zarazić się tylko przez bezpośredni kontakt, dlatego zaleca się, aby: Profilaktyczna kontrola włosów dzieci stała się nawykiem rodziców, zwłaszcza, jeżeli w szkole lub przedszkolu panuje wszawica. Istnieje duże prawdopodobieństwo zarażenia! Domownicy nie korzystali wspólnie z rzeczy osobistego użytku, takich jak: grzebień lub szczotka, gumki do włosów, ręczniki, czapki, szaliki i inne ubrania. Unikać bezpośredniego kontaktu głowami (włosami) z innymi ludźmi. Zasada ta dotyczy przede wszystkim dzieci. Nie ma skutecznych metod zapobiegających zakażeniu się wszawicą. Najbardziej charakterystycznym objawem wszawicy jest świąd. Gdy dziecko nieustannie drapie się po głowie, należy niezwłocznie skontrolować skórę głowy i włosy dziecka. Gnidy (jaja wszy) występują zwykle u nasady włosów, mają biały kolor i przypominają łupież (w przeciwieństwie do łupieżu nie da się ich łatwo usunąć). Wszy występują najczęściej za uszami i z tyłu głowy tuż nad karkiem. Dorosłe osobniki widoczne są gołym okiem. Ponieważ odnóży nie widać, wyglądają jak ziarenka sezamu". Jeżeli stwierdzi się lub gdy tylko podejrzewa się u dziecka wszawicę, powinno się niezwłocznie przejrzeć głowy pozostałych domowników i skontaktować się z farmaceutą lub lekarzem Głównym celem programu było zmniejszenie wszawicy u dzieci i młodzieży Celami szczegółowymi programu było: - objęcie programem rodziców i nauczycieli z przedszkoli i szkół podstawowych z terenu powiatu lęborskiego, - objęcie edukacją placówki opiekuńczo- wychowawcze Grupą docelową byli rodzice dzieci przedszkolnych, uczniowie szkół podstawowych (klasy I-III), ich rodzice oraz placówki opiekuńczo- wychowawcze Koordynatorem programu był pracownik samodzielnego stanowiska ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku Realizatorami programu było: 19 nauczycieli szkół podstawowych, 11 nauczycieli przedszkoli, 6 pielęgniarek środowiska szkolnego, 5 pracowników świetlicy środowiskowej Betlejem Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji programu było: - szkolenie dla nauczycieli z przedszkoli i szkół podstawowych oraz pielęgniarek środowiska szkolnego, - udzielenie instruktażu indywidualnego osobom realizującym program, - rozdawnictwo materiałów informacyjnych, - narady z realizatorami programów, - zamieszczenie dwóch informacji na stronie internetowej Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku, - ogłoszenie konkursu plastycznego na plakat pod hasłem Czyste włosy mam, bo o nie dbam dla uczniów klas III szkół podstawowych W realizacji tego programu Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku współpracowała z przedstawicielem firmy farmaceutycznej Solpharm, przedstawicielami Kuratorium Oświat, przedstawicielami szkół i przedszkoli Programem ten realizowały: - 19 szkół podstawowych, w tym 2 placówki poddano wizytacji, 125

7 - 11 przedszkoli i świetlica środowiskowa Betlejem. Ogółem realizacją programu objęto adresatów Poniżej przedstawiono zauważone uwagi z realizacji tego programu (wnioski, napotkane problemy, trudności i uwagi itd.): Przeprowadzenie programu nie sprawiało realizatorom trudności i uważają, że program powinien być kontynuowany w następnych latach Program edukacyjny Wybierz Życie- Pierwszy Krok Program jest na etapie wstępnym realizacji. Obecnie szkoły ponadgimnazjalne zgłosiły swój akces w programie. Program ten jest rozwinięciem i uzupełnieniem programu Profilaktyka chorób nowotworowychzapobieganie rakowi szyjki macicy, który został omówiony w pkt.2.4 patrz poniżej Głównym celem programu jest zmniejszenie zachorowalności i umieralności na raka szyjki macicy Celami szczegółowymi programu było: - zwiększenie poziomu wiedzy na temat profilaktyki raka szyjko macicy i roli wirusa HPV w jego powstawaniu, - przekazanie wiedzy ryzyka raka szyjki macicy (profilaktyka pierwotna i wtórna). - wyrobienie nawyku dbania o własne zdrowie Grupą docelową jest młodzież ponadgimnazjalna. Program był realizowany w grudniu 2009 r Koordynatorem programu był pracownik samodzielnego stanowiska ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku Realizatorami programu była dyrekcja 4 szkół średnich z terenu powiatu lęborskiego. Realizacją objęto 780 adresatów Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji programu było: - przekazanie informacji o przygotowywanych materiałach edukacyjnych: poradniku dla szkolnych realizatorów i koordynatorów programu, - przekazanie informacji o przygotowywanej prezentacji multimedialnej, zakładek dla uczniów i składanek dla rodziców Poniżej przedstawiono zauważone uwagi z realizacji tego programu (ocena materiałów edukacyjnych, napotkane trudności itd.): Program jest we wstępnym etapie realizacji Profilaktyka chorób nowotworowych- zapobieganie rakowi szyjki macicy Rak szyjki macicy jest nowotworem złośliwym rozwijającym się z nabłonka pokrywającego szyjkę lub kanał szyjki macicy. Na świecie w ciągu roku rozpoznaje się przypadków raka, a ponad połowa chorych umiera. Szacuje się, że do 2050 roku liczba zachorowań może sięgać ponad 1 milion rocznie. W ujęciu globalnym 80% nowych zachorowań na raka szyjki przypada na państwa rozwijające się, gdzie, w porównaniu z innymi nowotworami narządów płciowych, zajmuje on pierwsze miejsce jako przyczyna zgonów wśród kobiet. Tendencje spadkowe zachorowalności oraz niską umieralność w krajach rozwiniętych wiąże się z wdrożeniem powszechnej i ciągłej profilaktyki oraz z lepszym dostępem do systemu opieki zdrowotnej. W Polsce rak szyjki macicy jest drugim co do częstości występowania nowotworem narządów płciowych u kobiet do 45 roku życia. Co roku około 3500 Polek dowiaduje się, że ma raka szyjki macicy, a połowa z nich umiera, bo zgłosiła się do lekarza zbyt późno. Oznacza to, że z dziesięciu kobiet, u których codziennie wykrywa się w Polsce ten nowotwór, pięć umiera. Dane epidemiologiczne o zachorowalności i umieralności na raka szyjki w naszym kraju, w porównaniu z innymi państwami Europy są alarmujące. Paradoksalnie, szyjka macicy dostępna jest badaniom oraz posiada dobrze opisane stany przedrakowe, które można łatwo wyleczyć, jeśli są odpowiednio wcześnie zdiagnozowane. Dlatego kobiety, dzięki regularnym badaniom cytologicznym, mogą zmienić te zatrważające statystyki. Na raka szyjki macicy chorują kobiety młodsze niż na pozostałe nowotwory narządów płciowych. Krzywa zachorowalności kobiet na raka szyjki wzrasta począwszy od roku życia. Następnie liczba chorych gwałtownie rośnie, osiągając szczyt w grupie pacjentek między 45 a 49 rokiem życia. Niestety, w Polsce systematycznie wzrasta umieralność młodych kobiet z powodu tego nowotworu. Jedną z głównych przyczyn zachorowania na raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego HPV ( Human Papillomavirus ). Zależność przyczynowa pomiędzy wirusem HPV a rakiem szyjki macicy została udokumentowana ponad wszelką wątpliwość - Światowa Organizacja Zdrowia już w 1996 roku uznała typy wirusa HPV 16 i 18 za czynniki rakotwórcze dla człowieka. Do tej pory wyodrębniono około 100 typów wirusa, a wśród nich wirusy wysokiego ryzyka (onkogenne)- m.in.; 16, 18, 31, 45. Zakażenia 126

8 HPV są najbardziej powszechną infekcją przenoszoną drogą płciową. Na kontakt z wirusem w ciągu swojego życia narażona jest większość osób aktywnych seksualnie. Chociaż zakażenie HPV ma zwykle charakter przemijający, u części kobiet może przejść w postać przetrwałą. Natomiast utrzymujące się przez kilka lat przewlekłe zakażenie onkogennymi typami wirusa wiąże się ze znacznym wzrostem ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. W nabłonku pokrywającym ściany pochwy i szyjkę macicy wykrywanych jest około 30 typów wirusa HPV. 15 z nich to typy o wysokim potencjale onkogennym, które odpowiadają za inicjowanie zmian prowadzących do rozwoju raka szyjki macicy. Pozostałe typy HPV odpowiadają za rozwój niezłośliwych zmian brodawkowatych - najczęściej typ 6 i 11. Sposób leczenia HPV nie jest obecnie znany. W przypadku zdiagnozowania zakażenia onkogennymi typami HPV zaleca się regularne kontrole cytologiczne celem jak najwcześniejszego wykrycia i leczenia ewentualnych zmian atypowych. Zapobieganie rakowi szyjki macicy obejmuje profilaktykę pierwotną, czyli działania podejmowane w celu zapobiegania rozwojowi choroby (styl życia, szczepienia przeciw HPV ) oraz profilaktykę wtórną, polegającą na rozpoznawaniu oraz leczeniu stanów przedrakowych i raka szyjki na wczesnym etapie. Do stworzenia szczepionki profilaktycznej przeciw zakażeniom HPV wykorzystana została naturalna zdolność białek otoczki wirusa HPV do wywoływania reakcji odpornościowej organizmu. Do dnia dzisiejszego nie udało się jednak opracować szczepionki, która hamowałaby postęp już istniejącego raka szyjki macicy. Pamiętać należy, że szczepienie w znacznym stopniu obniża ryzyko zachorowania na raka, chociaż nie daje 100% gwarancji, że kobieta nie zachoruje. Natomiast w połączeniu z wymazem cytologicznym stanowi optymalne narzędzie profilaktyki. Obecnie istnieją dwie szczepionki profilaktyczne: szczepionka czterowalentna, skierowana przeciw HPV 6, 11, 16 i 18, oraz dwuwalentna, zawierająca antygeny skierowane przeciw wirusom HPV 16 i 18. Obie szczepionki wykazują 100% skuteczność w ciągu pięciu lat obserwacji. Rutynowe stosowanie szczepionki jest rekomendowane dla dziewczynek przed rozpoczęciem inicjacji seksualnej, a także zalecane dla dziewcząt w wieku lat, jeśli nie zostały zaszczepione wcześniej. Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy realizowany jest w oparciu o ustawę z dnia 1 lipca 2005 roku o ustanowieniu programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych" (Dz.U. Nr 143, poz.1200) oraz o uchwałę Nr 47/2006 Rady Ministrów z dnia 4 kwietnia 2006 r. w sprawie harmonogramu zadań wykonywanych w ramach programu wieloletniego Narodowy program zwalczania chorób nowotworowych" w roku 2006 oraz kierunków realizacji zadań tego programu na lata 2007 i Programem profilaktyki objęte zostały Polki między 25 a 59 rokiem życia, które w ciągu 3 ostatnich lat nie miały wykonanego wymazu cytologicznego w ramach ubezpieczenia w NFZ. Bezpłatne badania cytologiczne świadczą zakłady opieki zdrowotnej w całej Polsce, które podpisały z NFZ umowę na realizację Populacyjnego Programu Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. W Polsce rak szyjki macicy stanowi ok. 8 % wszystkich zachorowań na nowotwory złośliwe, na które zapadają kobiety. Obserwuje się, że corocznie rak szyjki macicy rozpoznawany jest u ok. 4 tys. kobiet, zaś z tego powodu umiera ok. 2 tys. Wysoka umieralność utrzymuje się pomimo zmniejszającej się, ale wciąż wysokiej zachorowalności (29/100 tys. w 19963r. i 15/100 tys. w 1996r). Niepokojący jest obecny wzrost zachorowań kobiet coraz młodszych oraz niekorzystna struktura w stopniach zaawansowania choroby. Polska wśród krajów europejskich ma najniższy odsetek 5-letnich przeżyć względnych chorych na raka szyjki macicy. Wyniki wielu badań wskazują, że ponad 50% przypadków raka szyjki macicy występuje u kobiet, u których nigdy nie badano rozmazu cytologicznego, zaś ponad 60% u kobiet, które nie miały wykonywanych badań w ciągu 5 lat przed ujawnieniem się choroby. Analizując dane dotyczące zachorowalności i umieralności, a także dane o wykrywalności raka szyjki macicy u kobiet, widać konieczność przeciwdziałania tej sytuacji epidemiologicznej. Główną przyczyną dużej śmiertelności kobiet z powodu raka szyjki macicy jest zbyt późne wykrycie choroby. Nowotwory złośliwe szyjki macicy należą do chorób, które bardzo dobrze poddają się prewencji wtórnej tj. wczesnemu wykrywaniu. Podstawowym sposobem walki z rakiem szyjki macicy jest wykrywanie wczesnych stadiów choroby. Najlepszą sprawdzoną w krajach Europy Zachodniej metodą są badania przesiewowe (skriningowe). Niezbędnym elementem działań profilaktycznych jest edukacja zdrowotna. Świadomość współodpowiedzialności za własne zdrowie, wiedza o zagrożeniach, pozwalają kobiecie uniknąć wielu negatywnych emocji związanych z badaniami diagnostycznymi czy leczeniem. Świadome włączenie się w profilaktykę, to jeden z elementów pokonywania lęku przed chorobą nowotworową. Biorąc pod uwagę wciąż niską świadomość zagrożenia chorobą i zbyt późne rozpoznawanie, koniecznym jest podjęcie w powiecie lęborskim długofalowego programu profilaktyki i wczesnego wykrywania raka szyjki macicy Głównym celem programu było zapobieganie raka szyjki macicy Celami szczegółowymi programu było: - edukacja i profilaktyka wczesnego wykrywania raka szyjki macicy poprzez systematyczne wykonywanie badań cytologicznych, - propagowanie szczepień przeciw HPV, - wczesne wykrywanie i diagnozowanie stanów przedrakowych w okresie przedklinicznym, 127

9 - zapewnienie kobietom biorącym udział w programie możliwości konsultacji lekarskich oraz dostępu do szybkiej diagnostyki i leczenia w przypadku stwierdzenia zmian chorobowych, - poprawa wyleczalności chorych na raka szyjki macicy, - edukacja zdrowotna kobiet, - zwiększenie poziomu wiedzy na temat czynników ryzyka chorób nowotworowych najczęściej występujących u kobiet, - zwiększenie świadomości zdrowotnej, - wyrobienie nawyku dbania o własne zdrowie Grupą docelową byli uczniowie szkół ponadgimnazjalnych (dziewczęta i chłopcy), rodzice uczniów i kadra pedagogiczna szkół. Program był realizowany przez cały rok Koordynatorem programu był pracownik samodzielnego stanowiska ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku Realizatorami programu było: 4 pielęgniarki medycyny szkolnej, 5 nauczycieli biologii, 8 wychowawców klas oraz pracownicy służby zdrowia. W ramach realizacji tego programu współpracowano z przedstawicielem Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Macicy Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji programu było: - zwrócenie się do władz miasta Lęborka i Łeby z ofertą dot. wprowadzenia szczepień wybranego rocznika nastolatek, - w dniu odbyło się spotkanie w Starostwie poświęcone tej tematyce; Starosta Lęborski podjął decyzję o sfinansowaniu szczepień dziewczynek 12-letnich z Domu Dziecka i dziewczynek z Ośrodka Szkolno- Wychowawczego. Ogółem zaszczepiono 13 dziewczynek, - w dniu w Urzędzie Miejskim w Lęborku odbyło się spotkanie z Burmistrzem miasta Lęborka, podczas którego omówiono istotę tej choroby i przedstawiono ofertę dotyczącą wprowadzenia szczepień wybranego rocznika nastolatek, -w dniu w Zespole Szkół Mechaniczno- Informatycznych w Lęborku odbył się Happening, Warsztat Kreatywny i Super Produkcja Szkół na temat profilaktyki chorób nowotworowych, której celem było wykształcenie postaw prozdrowotnych wśród młodzieży i dorosłych oraz zachęcanie do badań i szczepień profilaktycznych, - odbył się konkurs plastyczny na plakat lub ulotkę o tematyce nowotworowej, - stworzenie gazetek, które zostały wywieszone na holach szkolnych W realizacji tego programu Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku współpracowała z zaproszonymi na pracownikiem firmy MSD, z lekarzem chirurgii i onkologii, Starostą Lęborskim, Burmistrzem Miasta Lęborka i Łeby, redakcją Dziennika Bałtyckiego oraz telewizją lokalną Programem ten realizowały: - 3 szkoły średnie (75% ogółu), w tym 1 placówkę poddano wizytacji, - 2 zespoły ochrony zdrowia. Ogółem realizacją programu objęto adresatów Poniżej przedstawiono zauważone uwagi z realizacji tego programu (ocena materiałów edukacyjnych, napotkane trudności itd.): Materiały wizualne z Wojewódzkiego Ośrodka Koordynującego Populacyjny Program Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Macicy wzbudziły zainteresowanie odbiorców programu Program cieszył się dużym zainteresowaniem zarówno wśród realizatorów programu jak i młodzieży W roku sprawozdawczym zaszczepiono 13 dziewczynek 12-letnich z rodzin zastępczych oraz zarezerwowano środki na szczepienia w roku następnym. 3. Realizacja interwencji nieprogramowych 3.1. Profilaktyka meningokokowa Meningokoki to bakterie z gatunku Neisseria meningitidis zwane również dwoinkami zapalenia opon mózgowych. Zakażenie Neisseria meningitidis są jedną z najczęstszych przyczyn zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych na świecie. W Polsce i w Europie ponad 90% wszystkich zachorowań wywołują meningokoki należące do grup serologicznych B i C. W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost przypadków z wysoką śmiertelnością wywoływanych przez meningokoki z grupy C. Meningokoki żyją w wydzielinie jamy nosowo-gardłowej. Około 5-10 % zdrowych ludzi jest nosicielami meningokoków bez świadomości tego faktu. U młodzieży odsetek ten może przekraczać 20 %. Inwazyjna choroba meningokokowa cechuje się gwałtownym przebiegiem, wymaga wczesnego rozpoznania i natychmiastowego leczenia. Może przebiegać jako zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/lub posocznica (sepsa). Szczególnie narażone na zachorowanie są: niemowlęta i małe dzieci w wieku do 128

10 5 lat oraz młodzież w wieku lat. Nawet w krajach posiadających system opieki zdrowotnej na wysokim poziomie, około 10 % chorych na zakażenie wywołane przez meningokoki grupy C umiera. U kolejnych 20 % po przebyciu tej choroby pozostają trwałe uszkodzenia takie jak niedosłyszenie, uszkodzenia mózgu, ataki epileptyczne lub utrata kończyn. Dostępne od kilku lat nowoczesne szczepionki koniugowane, umożliwiły prowadzenie na szeroką skalę skutecznej profilaktyki chorób wywołanych przez meningokoki grupy C. Do zakażenia może dojść na skutek kontaktu z osobą chorą lub z bezobjawowym nosicielem. Przenoszenie meningokoków odbywa się podobnie, jak w przypadku wielu infekcji: - drogą kropelkową: podczas kaszlu lub kichania, - przez kontakt bezpośredni np.: podczas pocałunku, - pośrednio np.: picie ze wspólnego naczynia. Zachorowania wywołane przez meningokoki występują najczęściej zimą i na wiosnę. W tym okresie dochodzi do masowych infekcji górnych dróg oddechowych i zarazki przenoszą się w trakcie kichania lub kaszlu. Do zachorowań należy zaliczyć: 1. Zapalenie opon mózgowych. Zapalenie opon mózgowych otaczających mózgowie i rdzeń kręgowy może być wywołane przez wirusy oraz przez bakterie. Taki stan zapalny może rozwinąć się bardzo szybko. Bakteryjne, ropne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych wywołują najczęściej dwoinki zapalenia opon mózgowych- meningokoki. Innym czynnikiem wywołującym mogą być np. pneumokoki, a także Haemophilus influenzae typu b (Hib), przeciwko któremu od lat rutynowo szczepione są dzieci. 2. Zakażenie krwi (posocznica, sepsa). Zakażenie krwi występuje wówczas, gdy bakterie przedostaną się do krwiobiegu. Dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych szybko rozprzestrzeniają się w całym organizmie, co prowadzi do zakażenia ogólnego. Choroba w tej groźnej dla życia postaci poprzez osłabienie serca i krwiobiegu oraz rozległe krwawienia pod skórą i do narządów wewnętrznych w ciągu kilku godzin może doprowadzić do śmierci. Szczególnie niebezpieczna jest sepsa meningokokowa o przebiegu piorunującym, w której śmiertelność może sięgać 50%. 3. Inne zakażenia. Neisseria meningitidis może także wywoływać: zapalenie gardła, płuc, ucha środkowego, osierdzia, wsierdzia, stawów i inne. Prawie 10 % chorych na zakażenie wywołane przez meningokoki grupy C umiera. U dalszych 20 % chorych po przebyciu tej choroby pozostają trwałe uszkodzenia takie jak niedosłyszenie, uszkodzenia mózgu, ataki epileptyczne lub utrata kończyn. Do grup szczególnie narażonych należy zaliczyć małe dzieci i młodzież. Trzeba jednak pamiętać, ze do zakażenia meningokokami może dojść w każdym wieku. Należy jednak podkreślić, że: 1. Dzieci w wieku od 3 miesięcy do 5 lat są, w porównaniu do innych grup wiekowych, narażone najbardziej. Ich system odpornościowy nie jest jeszcze wystarczająco dobrze rozwinięty. Około 40% przypadków chorobowych rejestruje się w wieku małego dziecka. 2. Drugi szczyt zachorowań jest notowany u młodzieży między 14 a 19 rokiem życia. W tym wieku wzrasta ilość kontaktów społecznych. Przebywanie w grupie, na dyskotekach, prywatkach oraz typowe dla młodzieży zachowania (np. picie ze wspólnego naczynia) sprzyjają infekcji. Około 20 % wszystkich zachorowań spowodowanych przez meningokoki dotyczy nastolatków. 3. Ryzyko infekcji wzrasta w zbiorowiskach ludzkich, np.: w żłobkach, przedszkolach, szkołach, schroniskach młodzieżowych, internatach, akademikach lub koszarach, ponieważ w takich warunkach ułatwione jest przenoszenie się zarazków poprzez bliski kontakt. Sprzyja to również powstawaniu ognisk epidemicznych. Diagnozowanie schorzeń meningokokowych jest trudne, ponieważ ich pierwsze objawy nie różnią się istotnie od pierwszych oznak grypy. Po okresie wylęgania, który trwa od 2 do 7 dni (zazwyczaj mniej niż 4 dni) zaczyna się inwazyjna choroba meningokokowa z towarzyszącymi jej objawami ogólnymi jak: wysoka gorączka, bóle głowy i kończyn, a u niemowląt: wymioty, przeraźliwy krzyk i brak apetytu. Następnie bóle głowy i gorączka nasilają się. Chory nie może swobodnie poruszać głową w przód i w tył (sztywność karku). Występują: odrętwienie, oszołomienie, zakłócenia świadomości aż do śpiączki włącznie. Nadwrażliwość na światło i plamy na skórze, które nie ustępują pod naciskiem lub czerwone, punktowe krwawienia skóry to dalsze objawy choroby meningokokowej. W powolnym przebiegu chorobę można leczyć antybiotykami. Leczenie musi jednak być rozpoczęte jak najszybciej, aby można było zapobiec trwałym powikłaniom. W szybkim przebiegu choroby meningokokowej, często choremu nie można już pomóc. Wprowadzone przed kilku laty nowoczesne szczepionki koniugowane (wykorzystujące sprzężenie antygenów) przeciw meningokokom grupy C mają zwiększoną skuteczność. Chronią one zarówno niemowlęta po ukończeniu 2 miesiąca życia, dzieci, młodzież oraz osoby dorosłe. Zapewniają odporność poszczepienną, poprzez stymulację długotrwałej pamięci immunologicznej. Szczepionki te nie chronią przed meningokokami grupy B, przeciwko którym nasza medycyna nie dysponuje jeszcze dostępną szczepionką. Wzrastająca w ostatnich latach ilość zachorowań, a z drugiej strony, skuteczność szczepionek koniugowanych, spowodowały, że wprowadzono je do stosowania na szeroką skalę w narodowych programach szczepień. W niektórych państwach Europy Zachodniej (np. Wielka Brytania, Irlandia, Hiszpania) 129

11 szczepienie przeciw meningokokom grupy C jest już od kilku lat szczepieniem obowiązkowym. W kilku innych krajach jest szczepieniem zalecanym wykonywanym masowo, zazwyczaj na koszt państwa. W Polsce szczepienia przeciw meningokokom wprowadzono do kalendarza szczepień w 2003 roku jako szczepienia zalecane finansowane przez pacjenta. W Programie Szczepie Ochronnych na rok 2004, Główny Inspektor Sanitarny zalecił szczepienie przeciw meningokokom grupy C szczepionką skoniugowaną zarówno dzieciom po ukończeniu 2 miesiąca życia jak i osobom dorosłym oraz osobom po splenektomii Celem głównym programu było zwiększenie wiedzy dot. zakażeń meningokokowych Grupą docelową były grupy: dzieci i młodzież w wieku szkolnym, rodzice, nauczyciele i ogół społeczeństwa. Program był realizowany w 2009 r Koordynatorem programu był pracownik samodzielnego stanowiska ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku. Realizatorami programu byli: pracownik samodzielnego stanowiska ds. higieny dzieci i młodzieży, pracownicy Oddziału Epidemiologii Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku oraz pracownicy służby zdrowia Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji było: - zamieszczenie informacji dot. zakażeń meningokokowych i możliwościach szczepienia na stronie internetowej Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku, - rozdawnictwo materiałów edukacyjnych (plakatów, ulotek) do placówek oświatowo- wychowawczych i placówek służby zdrowia, - telefoniczne udzielanie instruktaży indywidualnych osobom zainteresowanym tym problemem (udzielono 6 instruktaży), - narady z realizatorami programu, - przeprowadzenie szkolenia dla pracowników służby zdrowia W realizacji tego programu Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku współpracowała z prasą lokalną (Dziennik Bałtycki i Głos Pomorza), placówkami szkolnymi i gabinetami lekarskimi Realizatorami programu było: - 7 szkół podstawowych, - 5 gimnazjów, - 18 placówek służby zdrowia (46% ogółu). Łącznie w programie uczestniczyło ok adresatów Przeprowadzenie akcji nie sprawiało trudności realizatorom (pielęgniarkom, nauczycielom, pracownikom służby zdrowia), którzy byli otwarci na podjęcie działań Bezpieczeństwo wypoczynku dzieci i młodzieży Organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej są zobowiązani do przestrzegania zapisów Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycznia 1997 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dla dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania (Dz. U. Nr 12, poz. 67 z późniejszymi zmianami). Obowiązek zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków wypoczynku dzieci i młodzieży szkolnej oraz właściwej opieki wychowawczej spoczywa na organizatorze, który musi zatrudniać odpowiednio przygotowaną kadrę pedagogiczną. I. Zagadnienia dotyczące bezpieczeństwa regulują m. in.: rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. Nr 57, poz. 358), rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych szkołach i placówkach (Dz. U. Nr 6, poz. 69). II. Sprawy dotyczące organizacji turystyki szkolnej: rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 8 listopada 2001 roku w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki (Dz. U. 135, poz. 1516). III. Ważne dla prawidłowej organizacji działalności w dziedzinie rekreacji ruchowej jest m.in.: rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 września 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad i warunków prowadzenia działalności w rekreacji ruchowej (Dz. U. Nr 101, poz. 1095). Jedną z najważniejszych potrzeb każdego człowieka jest potrzeba bezpieczeństwa, rozumiana nie tylko jako stan faktyczny wolności od zagrożeń, ale również jako subiektywne odczucie takiego stanu. 130

12 Obejmuje ona wiele obszarów życia człowieka i trudno obecnie wyznaczyć te, w których jest ona zagwarantowane w pełni. Niewątpliwie jeden z największych deficytów bezpieczeństwa występuje dzisiaj w sferze bezpieczeństwa socjalnego oraz możliwości ulegania różnego rodzaju patologiom społecznym - naruszeniom prawa, uzależnieniu od środków odurzających czy przemocy rówieśniczej i domowej. Patologiom istotnie rzutującym na funkcjonowanie poszczególnych osób, ich rodzin, grup społecznych, jak i całego społeczeństwa; patologiom działającym destrukcyjnie na każdego, kogo dotkną, bez względu na to czy w ich wyniku staje się ofiarą czy też sprawcą; i niestety patologiom dość istotnie rozszerzającym się w naszym społeczeństwie. Szczególnie niepokojący jest fakt, iż zaczynają one dotykać coraz młodszych członków naszego społeczeństwa tj. dzieci, czyli tych osób, które dopiero muszą się uczyć dbania o swe bezpieczeństwo i w tym zakresie skazane są na innych: rodziców, opiekunów czy nauczycieli. Na te osoby, które niekiedy same borykają się z tym problemem, będąc nie raz sprawcą zagrożenia dla własnego dziecka. Codziennie w mediach można zobaczyć jak dzieci stają się uczestnikami poważnych wydarzeń: pobić, znęcania, wykorzystywania seksualnego, zdarzeń drogowych, zatrucia alkoholem czy zwykłych wypadków domowych spowodowanych bezmyślnością dorosłych. W wielu z tych przypadków są oczywiście niewinnymi ofiarami, ale bywają też sytuacje, gdzie same mogą stanowić zagrożenie dla siebie i innych. Możemy więc postrzegać je nie tylko przez pryzmat ofiary jako biernego uczestnika wydarzenia ale również jako potencjalnego czynnika sprawczego, mniej lub bardziej świadomego skutków swojego działania. Stanu takiego nie można lekceważyć, tym bardziej już od samego urodzenia dziecka można decydować o kierunku jego rozwoju. To właśnie w pierwszych latach swojego życia uczy się ono wzorów postępowania, które w przyszłości mogą predestynować je do roli ofiary bądź sprawcy różnych sytuacji z obszaru patologii czy nawet zwykłych wypadków drogowych i domowych. Wypoczynek dzieci i młodzieży szkolnej w okresie wakacji letnich i ferii zimowych stanowi dziś najbardziej powszechny i wartościowy rodzaj zagospodarowania czasu wolnego uczniów. Organizowane w tym czasie różne formy wypoczynku, oprócz niewątpliwej roli wychowawczej, spełniają ważną rolę prozdrowotną w stosunku do znacznej części dzieci i uczącej się młodzieży. Na terenie powiatu lęborskiego, wypoczynek dzieci i młodzieży często jest kojarzony z pobytem nad morzem, nad jeziorami. Woda- nawet pozornie spokojna może być niebezpieczna. Większość utonięć jest wynikiem lekkomyślności ludzi oraz lekceważenie obowiązujących przepisów, a przede wszystkim kąpieli w miejscach niestrzeżonych. Dobrze zorganizowana kolonia czy obóz przyczyniają się do złagodzenia, a nawet do zlikwidowania wielu niedomagań zdrowotnych powstałych w ciągu całego roku szkolnego. Powodzenie placówki wypoczynkowej w zakresie jej funkcji zdrowotnych uzależnione jest zarówno od samego obiektu, jak i terenu, na jakim znajdować się będzie kolonia lub obóz. Organizacja wypoczynku to działalność wymagająca zapewnienia niezbędnych świadczeń, warunkujących jego sprawne przygotowanie i przebieg. Tut. organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej prowadzi działania zmierzające do przygotowania odpowiednich warunków higieniczno-zdrowotnych i warunków bezpieczeństwa we wszystkich placówkach wypoczynku powiatu lęborskiego oraz czuwa nad prawidłową ich realizacją Celem głównym programu było zmniejszenie liczby wypadków, zmniejszenie liczby zachorowań i zakażeń dzieci oraz młodzieży, przebywających na obozach i koloniach letnich Grupą docelową była grupa dzieci, młodzieży szkolnej oraz osoby dorosłe przebywające w placówkach wypoczynku letniego. Program był realizowany od miesiąca czerwca do sierpnia 2009 r Koordynatorem programu był pracownik samodzielnego stanowiska ds. oświaty zdrowotnej i promocji zdrowia Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku. Realizatorami programu byli: pracownik samodzielnego stanowiska ds. higieny dzieci i młodzieży Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku oraz kierownicy 18 placówek wypoczynku letniego dzieci i młodzieży w powiecie lęborskim Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji było: - udzielanie instruktażu słownego, - ekspozycje wizualne, - edukacja dzieci i młodzieży poprzez pogadanki, instruktaże, rozmowy indywidualne, emisje filmów. - zamieszczenie informacji na stronie internetowej Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku nt. zagrożenia zdrowotnego spowodowanego przez kleszcze i owady oraz poruszenie sprawy bezpieczeństwa żywności i żywienia, - wydawanie zalecenia przeprowadzenia dla każdego rozpoczynającego się turnusu pogadanek dla uczestników kolonii w zakresie bezpiecznych zachowań prozdrowotnych, - dystrybucja materiałów edukacyjnych, w tym m.in. profilaktyka wirusa grypy A/H1N1, - poradnictwo metodyczne i merytoryczne podczas indywidualnych spotkań, - przeprowadzenie 24 narad z kierownikami kolonii i półkoloniami, pielęgniarkami oraz wychowawcami, - opracowanie informacji dot. bezpieczeństwa i ochrony zdrowia dzieci, korzystających z placów zabaw Dbajmy o bezpieczeństwa naszych dzieci podczas zabaw w piaskownicy i dostarczenie jej do dwóch redakcji lokalnej prasy. 131

13 Programem objęto uczestników w 18 placówkach letniego wypoczynku na terenie powiatu lęborskiego Realizatorzy na koloniach/ półkoloniach chętnie propagowali zasady bezpiecznego wypoczynku, mając na celu podniesienie świadomości o zagrożeniach i kształtowania bezpiecznych zachowań Zapobieganie zatruciom pokarmowym m.in. grzybami W otoczeniu człowieka znajdują się miliony związków chemicznych. Niektóre z nich są niezbędne do życia, wpływ innych jest na organizm obojętny. Są także i takie związki chemiczne, których choćby niewielka ilość powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu człowieka, a czasem nawet śmierć. Takie substancje nazywamy truciznami, a powodowane przez nie skutki zatruciami. Ludzie zwykli uważać za trucizny środki dające bardzo gwałtowne objawy. Każdy słyszał z pewnością o truciznach takich jak arszenik, znanych z powieści kryminalnych. Zatrucia mogą być również wywoływane między innymi: spożyciem zanieczyszczonego pokarmu, trujących roślin lub grzybów, leków, środków czystości oraz alkoholu. Drogi zatrucia także bywają różne oprócz pokarmowej możemy zatruć się jeszcze drogą oddechową (np. tlenkiem węgla) lub przez skórę i błony śluzowe (np. rozpuszczalnikiem organicznym). Znane są także zatrucia, które nie dają gwałtownych skutków. Trucizny te kumulują się w organizmie przez dłuższy okres i dają o sobie znać często dopiero po wielu latach. Takie objawy charakterystyczne są np. dla zatruć metalami ciężkimi, pestycydami i herbicydami. Skutki zatruć wynikające z przewlekłego działania substancji toksycznej są nie mniej groźne niż zatruć dających szybki efekt. Poniżej omówiono realizowany w 2006 r. program Zapobieganie zatruciom pokarmowym- zatrucia grzybami. Do najczęstszych zatruć grzybami dochodzi poprzez spożycie muchomora sromotnikowego. Zatrucie tym grzybem bywa śmiertelne i dlatego bardzo ważna jest pomoc lekarska. Zatrucia grzybami można uniknąć, jeżeli: - zachowa się rozwagę i będzie się zbierało tylko gatunki dobrze znane, - ze ściółki należy wyjmować całe owocniki, zwracając również uwagę na trzon, który zawiera ważne charakterystyczne cechy umożliwiające odróżnienie gatunków trujących od jadalnych, - przy zbieraniu grzybów obejrzy się dokładnie cały owocnik i ustali się przynależność gatunkową grzyba, a w przypadku wątpliwych danych okaz wyrzuci, - nie będzie się zbierało owocników małych, u których nie wykształciły się jeszcze cechy danego gatunku, - będzie się pamiętało, że większość grzybów trujących to grzyby blaszkowe, a muchomory mają blaszki białe, - nie będzie się zbierało olszówek i innych grzybów szkodliwych dla zdrowia, powodujących zaburzenia żołądkowo- jelitowe, - nie będzie się przechowywało potraw z grzybów nawet w lodówce, pamiętając, że psują się one łatwo i szybko i powstają w nich substancje trujące. Należy pamiętać, że wszystkie zatrucia objawiają się bólami głowy, brzucha, nudnościami i biegunką. Konieczna jest wtedy pomoc lekarza, żadna inna nie pomoże, gdy stan zdrowia ciągle się pogarsza. Pierwsza pomoc z naszej strony ogranicza się jedyni do natychmiastowego wezwania pogotowia ratunkowego i zabezpieczenia resztek spożytego pokarmu do analizy. Nie potrzeba wywoływać wymiotów, ponieważ od spożycia grzyba do wystąpienia objawów mija zazwyczaj duży okres czasu. Jak co roku w okresie jesiennym nadchodzi czas, gdy większość z nas, spragnionych grzybobrania rusza do lasów. Zbieranie grzybów w powiecie lęborskim jest bardzo popularne a grzyby stanowią nie tylko uzupełnienie jadłospisu ale również dla niektórych stanowią sposób na życie, ponieważ dochody uzyskane z ich sprzedaży pozwalają zaspokajać bieżące potrzeby życiowe. Niestety w Polsce spotyka się ok. 80 gatunków grzybów, których spożycie może wywołać objawy ostrego nieżytu żołądkowo jelitowego. Co roku w Polsce umiera kilkanaście do kilkudziesięciu osób na skutek zatruć grzybami. Wynika to z masowości zbierania grzybów przy całkowitej ignorancji zbieraczy w dziedzinie morfologii (budowa, wygląd) i biologii rozwoju grzybów. Zbierający najczęściej mylą grzyby jadalne z grzybami trującymi albo zdając się na własną wiedzę w ogóle nie rozróżniają jednych od drugich. Na szczęście w powiecie lęborskim już od co najmniej 3 lat nie odnotowano zatruć grzybami. Zatrucia grzybami należą do grupy zatruć typowo rodzinnych, i stanowią niewielki procent ogólnej liczby zatruć pokarmowych, lecz wysoki wskaźnik zapadalności i zgonów świadczą o niebezpieczeństwie, jakie przedstawiają grzyby trujące (o czym nie zapomina corocznie Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku) Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku w ramach działania lokalnego podjęła problematykę zatruć grzybami. Działania skierowane były do ogółu społeczeństwa Celem działania było zwiększenie wiedzy społeczeństwa na temat zatruć pokarmowych, w tym grzybami Do zasadniczych działań Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku należy zaliczyć: 132

14 - opracowanie artykułów dot. zatruć grzybami, które ukazały się w lokalnej prasie i które zamieszczono na stronie internetowej Powiatowej Stacji, - włączenie do akcji szkoły i gabinety lekarskie powiatu lęborskiego, - udzielanie instruktażu indywidualnego osobom zainteresowanych tym problemem Programem ten realizowały: - 10 szkół podstawowych, - 9 gimnazjów, - 4 szkoły średnie, - 11 gabinetów lekarskich poz. Łącznie w programie uczestniczyło adresatów W realizacji tego programu Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku współpracowała z mediami; opracowano 1 artykuł, które ukazały się w lokalnej prasie W szkołach wykonano szereg gazetek, przeprowadzono wiele rozmów indywidualnych oraz prowadzono szereg dyskusji na powyższy problem Zapobieganie grypie Grypa jest ostrą, bardzo zaraźliwą chorobą układu oddechowego, wywołaną przez RNA wirusy z rodziny Orthomyxoviridae. Wyróżniamy wirusy A i B tworzące jeden rodzaj i wirus C rodzajowo odmienny. Grypa występuje w postaci ognisk miejscowych epidemii i pandemii, najczęściej jesienią i wczesną zimą. Objawy kliniczne choroby: nagły początek z bólem głowy i wysoką gorączką (do 40 stopni C), suchy kaszel, dreszcze, bóle głowy, mięśni pleców i nóg oraz ogólne osłabienie, które może trwać bardzo długo - nawet tygodniami. Źródłem zakażenia jest chory człowiek w każdym wieku. Zakażenie przenosi się drogą kropelkową przez kaszel lub śluz z nosa; także przez kontakty pośrednie. Osoba zakażona wydala już wirusa na 1-6 dni przed wystąpieniem objawów chorobowych i aż do tygodnia po ich ustąpieniu. Wirus po wdechu osiada w jamie noso-gardłowej, a nawet w tchawicy i drzewie oskrzelowym. Pierwotnym miejscem zakażenia jest nabłonek migawkowy, który następnie ulega zniszczeniu. Przy masywnym zniszczeniu nabłonka jego odtworzenie w okresie zdrowienia może trwać do 1 miesiąca. Powikłania występują w pierwszym i drugim tygodniu choroby, najczęściej dochodzi do nadkażeń bakteryjnych, zwłaszcza płucnych - zapaleń płuc. Przeziębieniem nazywamy zakażenie górnych dróg oddechowych tzn. wirusowe zapalenie błony śluzowej: nosa, gardła i krtani. Ponad 200 wirusów wywołuje objawy przeziębienia. Przeziębienie rozpoczyna się stopniowo powoli, dwa trzy dni po zakażeniu wirusem. Objawy przeziębienia uczucie drapania i ból gardła, bóle mięśni i stawów, później także nieżyt nosa i czasami stan podgorączkowy lub gorączka zwłaszcza u dzieci. Niekiedy później może wystąpić kaszel. Objawy przeziębienie kończą się dość szybko od 2 do 7 dni. Niekiedy w przebiegu przeziębienia może dochodzić do zakażeń bakteryjnych i zapaleń nosa, ucha środkowego, zatok, krtani, oskrzeli. Dlatego tak ważne jest różnicowanie grypy i przeziębienia ponieważ powikłania pogrypowe takie jak zapalenie płuc mogą stanowić bezpośrednie zagrożenie życia. Sposoby walki z grypą i przeziębieniem...przedwczoraj Pacjenci bardzo często używają tzw. medycyny alternatywnej zwanej też naturalną uważając, że jest obarczona mniejszą liczbą objawów niepożądanych niż medycyna konwencjonalna. W medycynie naturalnej do leczenia przeziębienia wykorzystuje się preparaty pochodzenia roślinnego otrzymane np. z czosnku, cebuli, eukaliptusa. Jest nawet lek, który otrzymuje się z serca i wątroby podobno leczący nawet grypę. Jedno jest ważne, że należy w takim postępowaniu utrzymać umiar i pamiętać, że jeżeli objawy przeziębienia utrzymują się ponad trzy dni, należy zgłosić się do lekarza. W szczególności kiedy jest gorączka powyżej 38 stopni C, ostry ból ucha, zatok, w klatce piersiowej, są trudności przy przełykaniu lub duszność....wczoraj Na rynku są dostępne jednoskładnikowe lekarstwa, które zmniejszają nasilenie przykrych objawów grypy lub przeziębienia. Ich działanie ma na celu łagodzenie objawów i przebiegu choroby. Do takich leków należą preparaty udrażniające przewody nosa w postaci kropli, syropy przeciwkaszlowe jak i syropy rozluźniające wydzielinę drzewa oskrzelowego, jak również preparaty obniżające podwyższoną temperaturę, głównie leki nie przepisywane na receptę zawierające zazwyczaj tylko jeden aktywny składnik o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym np. paracetamol....dziś Należy podkreślić, że obecnie coraz częściej oferowane są wieloskładnikowe leki o kompleksowym działaniu, które zwalczają kilka objawów jednocześnie a przy tym w pewnym sensie gwarantują ograniczenie przedawkowania któregoś ze składników, tak jak ma to często miejsce w przypadku stosowania leków 133

15 jednoskładnikowych. Coraz częściej stosuje się leki mające na celu poprawę naszej odporności komórkowej i hormonalnej, a w konsekwencji szybsze ograniczenie zakażenia i wyzdrowienie. Dużą rolę w leczeniu immunokorekcyjnym odgrywa pierwiastek śladowy cynk (ponad 80 enzymów wymaga cynku do prawidłowego funkcjonowania), o włączeniu preparatów zawierających cynk należy zawsze pamiętać przy wdrożeniu tego rodzaju leczenia. Wyspecjalizowane leki Firmy farmaceutyczne tworzą nowe specjalistyczne leki, które coraz bardziej dostosowywane są do potrzeb pacjentów. Obecnie dostępne są leki dostosowane do potrzeb leczenia w ciągu dnia oraz specjalistyczne leki na noc, które dzięki uzupełniającemu się działaniu pomagają szybko i w optymalny sposób zwalczyć objawy choroby. W skład tego typu leków wchodzą odpowiednio dobrane substancje, które nie wchodzą ze sobą w niepożądane interakcje, a leczenie nimi jest na pewno wygodne. Dlatego, aby skutecznie zwalczyć przeziębienie i grypę warto sięgnąć po kompleksową kurację, na którą składają się dwa uzupełniające się leki, z których jeden dostosowany jest do potrzeb leczenia w ciągu dnia, a drugi to specjalistyczny lek na noc, które pomogą nam szybko i w optymalny sposób zwalczyć objawy choroby. Leki te łączą w sobie walory środka przeciwgorączkowego, przeciwbólowego i udrażniającego górne drogi oddechowe, ujścia zatok i jamę nosową. Ponadto zawierają substancję działającą przeciw-kaszlowo. Uzupełnieniem kuracji są także obecne na rynku specjalistyczne leki na noc zawierające dodatkowo łagodnie działający składnik nasenny. Stosując te środki pacjent może wypocząć podczas spokojnego snu i uniknąć niepożądanych objawów, tak zwanego zjawiska "z odbicia", czyli kolejnej nocy bezsennej. Profilaktyka czynna - szczepienie - Celem szczepień przeciwko grypie jest nie tylko uniknięcie zachorowania, ale przede wszystkim uniknięcie poważnych powikłań pogrypowych takich jak: zapalenie płuc, zapalenie mięśnia sercowego, czy zapalenie mózgu, które stanowią bezpośrednie zagrożenie życia pacjenta. Po szczepieniu układ immunologiczny potrzebuje od 6 do 8 tygodni na odpowiedź tzn. produkcję przeciwciał przeciwko wirusowi grypy. Szczepienie należy powtarzać co roku ponieważ odporność uzyskujemy na rok czasu. Szczepienie nie zabezpiecza w 100% przed zakażeniem grypą,. W Polsce zarejestrowanych jest 6 szczepionek przeciw grypie. Skład szczepionki jest corocznie uaktualniany. Osoby, które nie mogą się szczepić lub nie są zaszczepione kwalifikują się do podawania leków antywirusowych. U osób do 18 roku z objawami grypy nie należy stosować leków zawierających kwas acetylosalicylowy i salicylany ponieważ obarczone jest to ryzykiem rozwinięcia się zespołu Reya, który może być powodem ostrej niewydolności wątroby bardzo często zakończonej zgonem pacjenta. Musimy również pamiętać o tym, że mając przeziębienie przyjmowanie antybiotyków należy uznać za bezcelowe ponieważ antybiotyki nie zabijają wirusów, należy ich używać tylko w przypadkach kiedy dojdzie do zakażeń bakteryjnych takich jak zapalenie ucha środkowego czy zatok. Decydując się na szczepienie powinniśmy jednak zasięgnąć rady lekarza, by stwierdzić czy nie ma przeciwwskazań do szczepienia. Niektóre zaburzenia odpornościowe, choroby układowe, stosowanie niektórych leków a także pewne stany fizjologiczne (ciąża, dni przedmenstruacyjne) mogą stanowić ograniczenie wskazań do przeprowadzenia szczepień. Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw grypie jest także uczulenie na białko jaja kurzego. Nie szczepi się również chorych z ostrymi schorzeniami o jakiejkolwiek etiologii do czasu ustąpienia objawów Celem głównym programu były zwiększenie wiedzy na temat grypy i jej groźnych powikłań Grupą docelową była społeczność lokalna. Program był realizowany od miesiąca czerwca do grudnia 2009 r Koordynatorem programu był pracownik Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku odpowiedzialny za oświatę zdrowotną i promocję zdrowia Realizatorami programu było: 34 szkoły ( podstawowe, gimnazja i szkoły średnie), 26 gabinety lekarskie poz, szpital lęborski, 24 ośrodki kolonijne oraz 12 przedszkoli Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji było: - rozdawnictwo materiałów informacyjnych, przekazywanie informacji o treściach zawartych na stronie PSSE/ GIS, - przeprowadzenie szkolenia dla pielęgniarek szkolnych i kadry nauczycielskiej w oparciu o opracowaną własną prezentację multimedialną, - przekazywanie zaleceń do władz samorządowych powiatu lęborskiego, dotyczące zapobiegania zakażeniom przenoszonym drogą kropelkową, w tym grypy wywoływanej nowym wirusem grypy A/H1N1, - przekazanie do szkół i przedszkoli powiatu lęborskiego zaleceń i odpowiednich ulotek dot. profilaktyki wirusa grypy A/H1N1, - udzielanie instruktażu indywidualnego pielęgniarkom medycyny szkolnej i nauczycielom, - przeprowadzanie narad z realizatorami programu, - zamieszczanie na stronie internetowej Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku materiałów dot. wirusa grypy A/H1N1, - przeprowadzenie 6 pogadanek dla rodziców w przedszkolach, - przeprowadzenie 15 pogadanek dla młodzieży szkolnej. 134

16 Programem objęto 21 szkół podstawowych, 11 gimnazjów i 4 szkoły średnie. W każdej z tych placówek przeprowadzono po 1 wizytacji. Do programu włączono 39 placówek zoz W realizacji tego programu Powiatowa Stacja Sanitarno- Epidemiologiczna w Lęborku współpracowała z mediami; opracowano 3 artykuły, które ukazały się w lokalnej prasie Poniżej przedstawiono zauważone uwagi z realizacji tego programu (ocena materiałów edukacyjnych, napotkane trudności itd.): Prowadzona akcja była akcją informacyjną o problemie grypy i jej groźnych powikłaniach oraz o możliwościach przeprowadzenia szczepień przy ścisłej współpracy z pracownikami służby zdrowia Zasadniczymi działaniami w ramach realizacji tego przedsięwzięcia była dystrybucja materiałów oraz udzielanie informacji osobom zainteresowanym tym problemem Przeprowadzenie programu nie sprawiało realizatorom trudności. W ramach realizacji tego programu nawiązano ścisłą współpracę z władzami samorządowymi powiatu lęborskiego. Praca oświatowo- zdrowotna w następnych latach głównie będzie dotyczyła propagowania zdrowego stylu życia. Największy nacisk będzie położony w dalszym ciągu na działalność w środowisku zorganizowanym: wśród dzieci i młodzieży w środowisku szkolnym, wśród pracowników zakładów pracy oraz pracowników służby zdrowia. Praca Powiatowej Stacji Sanitarno- Epidemiologicznej w Lęborku w dalszym ciągu będzie polegała na koordynacji działań podejmowanych przez pracowników służby zdrowia i inne środowiska. Z przedstawionych powyżej danych widać wyraźnie kierunki działań oświatowo- zdrowotnych podejmowanych w 2009 r. przez tut. organ Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Trzeba bowiem pamiętać, że oświata zdrowotna i działania w zakresie promocji zdrowia niosą nie tylko określoną wiedzę kształtując w odpowiedni sposób świadomość, szczególnie jednostek, ale też zawiera w sobie elementy motywacyjne, które skłaniają ludzi do podejmowania określonych działań służących ich zdrowiu. W działaniach prozdrowotnych realizacja jej zmierzała w trzech podstawowych kierunkach: 1) budowania w świadomości adresatów i uczestników różnorodnych form działalności oświatowozdrowotnej pozytywnej filozofii zdrowia, tzn. systemu przekonań w kwestiach osobistego zdrowia opartego na dwóch tezach: a) moje zdrowie jest podstawową wartością, dzięki której mogę osiągać inne ważne dla mnie wartości życiowe, b) stan mojego zdrowia zależy przede wszystkim od mojego postępowania; 2) dostarczania informacji ilustrujących zależność stanów zdrowia poszczególnych ludzi od ich stylu życia (zachowań zdrowotnych), 3) wskazywania, jak należy i jak można realizować zasady zdrowego stylu życia w praktyce. Rozłożenie w czasie i intensywność akcji informacyjnej w przebiegu realizacji w/w działań była różna. Często stosowaną formą było skoncentrowanie w określonym czasie tematycznych akcji propagandowych, np. tygodniowe czy miesięczne. Stosowane były też akcje, np. comiesięczne. Najczęściej stosowaną formą przekazu informacyjnego był przekaz słowny, zarówno mówiony, jak i drukowany. Do jego szczegółowych odmian należy zaliczyć: pogadanki, prelekcje, wykłady, ulotki, audycje radiowe, artykuły w prasie itp. Formą drugą był przekaz wizualny, czyli za pomocą obrazu, a więc plakat, film, kasety video itp. Z ubolewaniem należy stwierdzić, że możliwości zdobycia w naszych warunkach niezbędnych w tych działaniach oświatowo-zdrowotnych materiałów pomocniczych są bardzo ograniczone. Ich produkcja jest nikła, a system dystrybucji mało efektywny. Należy jeszcze raz podkreślić, że do rozwiązywania powyższych spraw w ramach szeroko pojętej promocji zdrowia winna decydować ich ekonomiczna korzyść- niewspółmiernie niższe koszty niż w medycynie naprawczej, co jednak do dzisiaj nie zawsze było zauważone przez władze samorządowe, przez osoby na sercu, którym winno leżeć dobro społeczeństwa lokalnego; środki przeznaczano chętniej na wspomaganie działań medycznych w ramach opieki zdrowotnej a nie na różnorodne formy działań oświatowo- zdrowotnych. 135