Seniorzy rozkwitają. na działkach PABIANICE GAZETA BEZPŁATNA! Pierwsza pomoc w oswajaniu starości. Wszystko można, jeśli się chce
|
|
- Zofia Krzemińska
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 1 NR 5/2014 CZERWIEC WRZESIEŃ 2014 ISSN NAKŁAD 3000 egz. Pabianice My, M-Łodzi Duchem, PABIANICE GAZETA BEZPŁATNA! Seniorzy rozkwitają Wydanie naszej gazety możliwe jest dzięki wsparciu projektu na działkach Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej M-Łodzi Duchem - Gazeta Lokalna Pierwsza pomoc w oswajaniu starości Wszystko można, jeśli się chce Jak dostosować mieszkanie dla seniora Seniorzy nie piją wody Sprawdź swoje ryzyko udaru mózgu Nasze stopy są ważne Smaki lata Kącik poetycki Ja wczoraj i dziś
2 2 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Drodzy Państwo, Igrzyska życia foto: Katarzyna Turkowska Kto powiedział, że my to się już do niczego nie nadajemy? Kto powiedział, że czegoś nie potrafimy, nie zrobimy? Młodzi patrzą na nas, widzą słabość, a przecież my jesteśmy od nich silniejsi. Silniejsi mądrością, wiedzą i bagażem doświadczeń. Człowiek patrzy na to ich zagubienie, pośpiech i uśmiecha się w duchu sam do siebie, obserwując ten wyścig szczurów, który stał się nieodłącznym elementem otaczającej nas rzeczywistości. Pracy nie ma, więc ludzie dają się upadlać harując za marne grosze. Przykre to. A co ma taki senior powiedzieć, z wcale nie lepszą emeryturą? Ktoś, kto przepracował uczciwie całe życie i pozostaje mu tylko poziom życia byle do pierwszego. Przykre to. Ale człowiek to taka istota, co woli pozytywnie myśleć i stara się znaleźć zalety danej sytuacji, choćby nie wiadomo jak kiepska była. Więc odnajdujcie radość w małych rzeczach, jak wschód słońca czy świergot ptaków, bo każdy dzień to dar. Wanda Pełka Jest mi niezwykle miło spotkać się z Państwem za pośrednictwem naszej gazety. Po raz pierwszy pojawiamy się w Pabianicach, gdzie powstał zespół redakcyjny seniorów - dziennikarzy obywatelskich, chcących pisać o swoich lokalnych sprawach i osobistych refleksjach. Serdecznie gratuluję wszystkim zaangażowanym w proces tworzenia senioralnej gazety My, M-Łodzi Duchem, a szczególnie Pani Redaktor Magdalenie Hodak za opiekę merytoryczną nad naszym wspólnym przedsięwzięciem. Pani Magda wspiera seniorów nie tylko w Pabianicach, ale również w Łodzi i Zduńskiej Woli, gdzie regularnie pojawia się nasza gazeta. Wszystkie trzy lokalne wydania ukazują się dzięki wsparciu finansowemu, pozyskanemu z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej - Program Aktywizacja Społeczna Osób Starszych ASOS. Do końca roku 2014 mamy więc możliwość spokojnej pracy, co nas niezwykle cieszy. Nasza gazeta powstała po to, aby udostępnić przestrzeń dla wypowiadania się w sprawach, które uważają Państwo za ważne to otwarte forum, gdzie możliwe jest zabranie głosu na tematy, które seniorzy uznają za ważne. Zapraszam serdecznie wszystkich seniorów z Pabianic do włączenia się w redagowanie gazety. Czekamy na nowych autorów, obserwatorów, artystów będziemy publikować Państwa materiały, jeśli tylko zechcą je nam Państwo przekazać, abyśmy mogli podzielić się nimi z naszymi czytelnikami. Czekamy również na opinie o gazecie można do nas dzwonić, pisać, można po prostu przyjść na jedno z naszych spotkań redakcyjnych. Serdecznie zapraszamy, a informacje dotyczące kontaktu znajdą Państwo w stopce redakcyjnej. Życzę przyjemnej lektury i udanych wakacji BEZPIECZNYCH! Proszę pamiętać o wszelkich zasadach postępowania w upalne dni, szczególnie trudne dla osób starszych. Grażyna Busse redaktor naczelna Rada numeru Seniorze, strzeż się upałów! Wysokie temperatury są szczególnie niebezpieczne dla ludzi starszych. W upał najlepiej nie wychodzić z domu między godz. 11 a 15, a jeżeli już trzeba, to w nakryciu głowy i przewiewnym ubraniu, z butelką wody w torbie. Zostań dziennikarzem Zapraszamy Was do tworzenia i redagowania kwartalnika My, M-Łodzi Duchem Pabianice. To gazeta od seniora dla seniora, autorami i czytelnikami publikacji jesteście Wy. Nie bójcie się pisać, im więcej zaangażowanych, tym lepiej dla atrakcyjności pisma. Swoje teksty nadsyłajcie em: mlodziduchempce@o2.pl lub pocztą na adres: Redakcja, ul. Zamkowa 30, Pabianice. Teksty możecie także wrzucić do naszej skrzynki kontaktowej. Cytat numeru Ten kto ma spokojne i pogodne usposobienie, łatwiej przyjmuje starość Platon Wydanie naszej gazety możliwe jest dzięki wsparciu projektu Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej M-Łodzi Duchem - Gazeta Lokalna KWARTALNIK MY, M-ŁODZI DUCHEM - REDAKCJA: Red. Naczelna: Grażyna Busse, Wydawca: Stowarzyszenie ECIM: HIPOKAMP, Zespół Redakcyjny: członkowie Klubu Seniorów My-M-Łodzi Duchem przy ECIM HIPOKAMP. Adres i kontakt: ECIM HIPOKAMP, ul. Brużyca nr 100/102 Aleksandrów Łódzki, hipokamp@onet.eu, tel. kom , , skład: GRAFIGA, Pabianice, ul. Zamkowa 30, druk: POLSKAPRESSE Sp. z o.o. Oddział Poligrafia Drukarnia Łódź, ul. ks. Skorupki 17/19.
3 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 3 Dzień tryumfu Dziś jest 4 czerwca, 25 rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości, wolności. Przed chwilą skończyły się wspaniałe uroczystości na placu Zamkowym w Warszawie. To u nas wszystko się zaczęło, dzięki mądrym ludziom skupionym w niezależnych związkach zawodowych Solidarność, KOR oraz papieżowi z Polski. Myślałam kiedyś w jak ciekawych czasach przyszło naszemu pokoleniu żyć. Dla niektórych to hitlerowska okupacja, socjalizm i kapitalizm. Nie śniło się nam, że dożyjemy wolności. Dla niejednej osoby trudnej a jednak wolności. Pamiętam jak w wieczór wyborczy sprawdzaliśmy, kto zwyciężył. Euforia! Dla mnie osobiście wolnością było przekraczanie zachodniej granicy Polski, gdzie nie trzeba było godzinami czekać na pozwolenie wyjazdu ze strefy wschodniej. Wolnością była zmiana programu w TVP, możliwość swobodnego wypowiedzenia. Nagle gdy nie hamowano ludzkiej inicjatywy, na tak zwanych szczękach, ukazało się mnóstwo artykułów, zamiast octu na pustych półkach. W dalszej perspektywie Polska się rozwinęła. Tylko my się przyzwyczailiśmy do tego, że możemy swobodnie podróżować niejednokrotnie pięknymi autostradami, nasze dzieci i wnuki mają większe możliwości nauki w kraju i za granicą. Wiek sprawia, że nasze możliwości są trochę ograniczone, ale cieszmy się i bądźmy dumni z naszej pięknej, wolnej i cieszącej się w świecie poważaniem Ojczyzny Polski. Seniorka Złota Jesień podróżuje Klub Seniora Złota Jesień 29 maja wczesnym rankiem pojechał na wycieczkę do Wrocławia. Pogoda dopisywała, humory również. 51 osób plus pilot ruszyło autobusem, aby poznać następny piękny zakątek turystyczny. Seniorzy klubu, co najmniej dwukrotnie w ciągu roku zwiedzają Polskę i nie tylko. Tym razem zwiedzaliśmy zabytki stolicy Dolnego Śląska, pięknie usytuowanego nad Odrą. Pierwszym obiektem była Panorama Racławicka, obraz w kształcie rotundy namalowany przez Kossaka i Stykę. Znajdował się we Lwowie, a po wojnie wraz z lwowiakami powrócił do Wrocławia. Patrząc na dzieło odnosi się wrażenie uczestnictwa w bitwie, którą Kościuszko stoczył z Moskalami pod Racławicami. Urzekła nas niesamowita, najstarsza część Wrocławia zwana Ostrowem Tumskim. Jest okolona Odrą, królują tu mosty i wieże kościołów, i do tego ta soczysta zieleń wiosny Następnie spacerem doszliśmy na prześliczny wrocławski rynek. Jest jednym a najpiękniejszych, a pomyśleć, że po zakończeniu wojny w 1945 Wrocław był ruiną, a na rynku została jedna kamienica. Aż żal, że Pabianice mają tak mało podobnych miejsc. Rynek wrocławski z pomnikiem Fredry urzeka pięknymi kamienicami, jest miejscem spotkań, imprez, festiwali. Zwiedzanie przerwała gwałtowna burza i ulewa, która towarzyszyła nam przez całą drogę powrotną. Bardzo dużo dowiedzieliśmy się od pilota wycieczki, który w przystępny sposób podzielił się z nami swoją wiedzą. Uczestniczka wycieczki - Hetka Nasze smutki i radości W tym miejscu można ponarzekać. Dzielimy się też radościami. - Proszę kierowców, aby pozwolili mi przejść spokojnie prze ulicę. Nie jestem w stanie iść szybciej kiedy zatrąbią. Kiedyś próbowałam i skręciłam sobie nogę w kostce... - Dziękuję młodziutkiej dziewczynie za ustąpienie mi miejsca w autobusie MZK. Był upał, ledwie trzymałam się na nogach. Dobrze, że są jeszcze takie dobre, wrażliwe dzieci - Bardzo proszę osoby, które stoją w kolejkach za seniorami, aby nie wzdychali, nie dogadywali i nie przezywali nas od nieudaczników, kiedy długo zamawiamy zakupy albo wyjmujemy pieniądze z portfela. Trudno zapanować nad tym jak trzęsą się ręce, w pewnym wieku reakcje są też powolniejsze. Pamiętajcie, wy też będziecie seniorami - Nie warto nabierać się na zaproszenia na pokazy. Firmy żerują na nas, a potem wlepiają rożne cudowne rzeczy. Przekonałam się o tym osobiście. Skołowany starszy człowiek nie jest w stanie od razu zauważyć, że się z niego zdziera. Ja oddałam komplet garnków, ale musiałam iść do prawnika. Znajomy uległ telefonującej pani i zamówił książkę niby o zdrowiu, a był w niej spis wszystkich placówek medycznych z całej Polski. I po co mu to? Tylko stracił pieniądze - Bardzo proszę o uczciwość sprzedawców ze sklepów spożywczych. Nie sprzedawajcie nam zleżałych makreli! Potem mam rozstrój żołądka - Nie mogę pogodzić się z tym, ze młodzież jest tak rozwydrzona. Za komuny takiej łobuzerki nie było - Moja synowa twierdzi, że się wtrącam, ale ja chcę po prostu pomóc i uczestniczyć w życiu rodziny. Nie mogę tez patrzeć spokojnie na to, jak mój syn biega po zakupy z torbami a synowa leży i czyta. Moglaby w tym czasie chociaż kurze wytrzeć, bo palcami można po meblach rysować - Nasze miasto nie jest przyjazne seniorom. W Łodzi to mają karty seniora, senioralia. - Chciałabym się podzielić z Wami wielką radością. Miesiąc temu urodził mi się przepiękny wnuczek - Dobrze, że teraz dłuższe dni, gdyż czuję się bezpieczniej na ulicach - Martwię się, bo moja wnuczka wcale nie czyta. Siedzi tylko przed komputerem i gra w jakieś dziwne gry. Coraz trudniej mi się z nią porozumieć. Te komputery zniekształcają dzieciakom mózgi - Z redakcji Nowego Życia Pabianic wzięłam pakiety sanitarne dla psa. Zawsze sprzątam po swoim pupilu. Nie mogę pojąć, dlaczego innym tak trudno zrozumieć, żeby zrobić porządek po psie - Taka jestem szczęśliwa, że syn wrócił z pracy w Dublinie. Mojej koleżanki syn pojechał, tam znalazł kogoś i małżeństwo nie przetrwało - Kocham lato nie tylko dlatego, że jest ciepło. Już robię weki z truskawkami, a potem inne owoce powkładam w słoiki. Nie ma to jak własne przetwory, bez szkodliwej chemii. - W tej telewizji państwowej nie ma czego oglądać. Tylko głupie teleturnieje. Dlatego, chociaż nie jestem moherowym beretem, coraz częściej oglądam telewizję TRWAM. Filmy są tam takie jakieś przesłodzone, ale dyskusje ciekawe.
4 4 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Seniorze, nie bój się! Miliony Polaków z generacji 50+ nie korzystają z internetu przede wszystkim dlatego, że nie odczuwają takiej potrzeby. Cyfryzacja jest wielką szansą dla pabianiczan. Świat internetu ciągle się rozrasta i osoby powyżej 50 roku życia nie mogą zostać poza tym światem, dlatego staram się, aby seniorzy przełamali bariery mentalne i technologiczne, aby dowiedzieli się, czym jest internet oraz jak może ułatwić im życie. Stereotyp że na starość na naukę jest już za późno został już dawno obalony świadczy o tym i liczba uczestników Uniwersytetu Trzeciego Wieku i liczba klubów seniora w Pabianicach. Przyswajanie wiedzy w późniejszym wieku może następować nieco wolniej, ale satysfakcja wynikająca z jej opanowania jest większa. Moje działania podnoszą świadomość ludzi z pokolenia 50+, którzy przełamują granicę strachu przed korzystaniem z cyfrowych dóbr. Cyfryzacja zapobiega poczuciu osamotnienia oraz dostarcza poczucia spełnienia w związku z nabyciem nowych umiejętności. W Pabianicach prawie 400 seniorów zostało przeszkolonych z obsługi komputera, internetu, telefonu komórkowego, aparatu cyfrowego. Dowiedzieli się, jakie możliwości stwarza korzystanie z wirtualnej sieci: jak można wyszukać informacje, porady, fotografie, korzystać z poczty elektronicznej czy portali społecznościowych. Odbyło się niemal kilkadziesiąt szkoleń i warsztatów to tylko niektóre z efektów działającego od 2012 roku programu Polska Cyfrowa Równych Szans (PCRS) w Pabianicach. W moim lokalnym planie działania przewidziałam pracę z wykluczonymi mieszkańcami nie tylko Miasta Pabianic, ale również z mieszkańcami okolicznych gmin. Cieszę się, że udaje mi się zmienić to co nas otacza, że udaje mi się wpłynąć na ludzkie życie i uczynić je lepszym. Pabianice włączają się w cyfrowy świat. Renata Uznańska-Bartoszek Latarnik Polski Cyfrowej foto.jum. Wszystko można, jeśli się chce Jestem 60-letnią pabianiczanką. W 2000 roku straciłam pracę po 31 latach, uzyskałam status bezrobotnego i przyznano mi prawo do zasiłku przedemerytalnego. W tamtych latach w takiej sytuacji znalazło się duże grono osób, nie tylko ja. Trzeba żyć dalej. Motto życiowe, którego staram się trzymać i przekazywać innym brzmi: Jeśli potrafisz o czymś marzyć, to potrafisz także tego dokonać. Warunki finansowe dość długo nie pozwalały mi na zakup sprzętu, podłączenie internetu oraz pogodzenie kosztów z tym związanych. Dzięki pomocy serdecznego, młodego sąsiada laptop kupiony, podłączony do sieci - tylko brak umiejętności w obsłudze. Oto główny powód, dla którego zaczęłam uczęszczać na bezpłatne zajęcia z obsługi komputera i internetu dla osób 50+ prowadzonym przez Latarnika Polski Cyfrowej panią Renatę Uznańską- -Bartoszek. Komputery, telefony, tablety zagościły w naszym życiu na dobre. Niektórzy, szczególnie młodsi, nie wyobrażają sobie bez nich życia. Mając komputer widzimy, do czego może nam się przydać ta niepozorna skrzynka. Zawsze moim pragnieniem było posiadanie komputera, aby z nową technologią choć częściowo być na czasie. Na kursie uczyliśmy się od podstawowych zagadnień tj. działanie klawiatury, zasady działania myszy komputerowej, co to jest menu startowe, ikona, okno, pasek zadań, foldery, otwieranie w nowych kartach, itd. Być może te zagadnienia będą śmieszyć młodych, ale osoby w wieku 50+ w szkołach nie miały nauki informatyki i to nazewnictwo było nam obce do chwili obecnej. Zainteresowana byłam portalami społecznościowymi, wobec czego z pomocą pani Renaty zarejestrowałam się na Facebooku i zamieściłam swój pierwszy wpis. Mogę komentować wpisy innych, przesłać linka, być ze znajomymi na czacie. Internet ułatwia mi szczególnie komunikację z bliskimi, pozwala poznać nowych znajomych i zdobywać potrzebne na co dzień informacje. To w internecie obecnie szukam naturalnych metod walki z przeziębieniem, czy przepisów na ciasta. Mogę obejrzeć film, słuchać muzyki, tworzyć playlisty; przeglądam prasę, zaglądam na Naszą Klasę, odwiedzam stronę internetową YouTube (ponieważ nasi znajomi wstawiają tam swoje filmy), korzystam z komunikatora Skype, aby uzyskać połączenie wideo ze znajomymi. Każde zajęcia na kursie są nowym wyzwaniem. Łatwo nie jest, ale czy ktoś mówił, że zdobywanie wiedzy w tym wieku jest łatwe? Należy dużo ćwiczyć w domu (systemem błędów i prób), nie poddawać się, jak coś się nie udaje. Zachęcam wszystkie osoby zainteresowane zdobyciem wiedzy o powyższej tematyce do uczestnictwa w kursach. Warto! Bogusława Koszałka Nie będę niepełnosprawna! Jestem uczestniczką zajęć komputerowych Latarników w sympatycznej grupie. Prowadząca - Pani Renata, wykazuje się dużą dozą empatii i zrozumienia. Mam 72 lata i od 4 lat własny komputer. To była moja suwerenna decyzja po wysłuchaniu w radio, że bez umiejętności obsługi komputera jest się dzisiaj osobą niepełnosprawną. Pomyślałam: O! Nie!. Pierwsze wskazówki otrzymałam od syna. Bardzo dużo i często korzystam z internetu. Jest to moja Encyklopedia Wszelkich Dziedzin. Prowadzę pocztę elektroniczną, śledzę prasę, kulinaria, porady i tym podobne. Mam swój profil na Facebooku. Odczuwam jednak duże braki w swojej wiedzy na temat możliwości komputera i przeczytawszy w prasie o kursie dla Starszaków, postanowiłam skorzystać. Chcę rozwinąć i poszerzyć swoje umiejętności. Muszę nauczyć się jeszcze opracowywać zdjęcia z aparatu fotograficznego, utworzyć sobie własny bank wiadomości i dalej próbować nowych rzeczy. Niestety nie jestem już młodą i zdolną licealistką, ale nie tracę nadziei. Bronisława Wądołowska Uwaga seniorzy! W każdy pierwszy poniedziałek miesiąca o godzinie 17.00, w sali audiowizualnej Gimnazjum nr 3 (ul. 20 Stycznia 9/13) odbywają się spotkania pod hasłem Cyfrowy senior. Są bezpłatne, prowadzi je Renata Uznańska-Bartoszek. To zajęcia teoretyczne, mające na celu zachęcić seniorów do zapisania się na kurs. Zebrani dzięki projektorowi widzą działania wykonywane przez prowadzącą, które są przez nią szczegółowo omawiane. Latarniczka wyjaśnia podstawowe czynności i pojęcia.
5 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 5 Seniorzy rozkwitają na działkach Dla naszych babć oraz dziadków działka to drugi dom. Czasem nawet ważniejszy od czterech ścian w bloku. Bo to tutaj tworzą i pielęgnują swoje małe rajskie ogrody z owocami i kolorowymi kwiatami. Tutaj odpoczywają i znajdują siłę do działania. 75-letni Zdzisław Grzyb ogródek działkowy ma od 15 lat. Do zakupu namówiła go żona Jadwiga, gdy przeszli na emeryturę. Dystyngowany, elegancki starszy pan przychodzi tutaj codziennie. Nie odstrasza go nawet deszcz, szybko pokonuje drogę od bramy do furtki. Pada coraz mocniej. - Gdzie jest żona? pytam. - Szykuje w domu obiad dla wnuczków odpowiada pan Zdzisław. Siadamy na tarasie. Działka ma 420 m kw. Lepiej tu niż w domu. - Jak się w blokach mieszka to potrzebne jest takie miejsce. W mieszkaniu tylko z krzesła na fotel, gazeta, telewizor. Bo co taki emeryt ma robić? A tutaj czas leci, powietrze inne. Kiedyś przyjeżdżaliśmy tutaj w wnuczkami nawet na kilka dni, gotowaliśmy obiady. Mamy siedmioro wnucząt i trójkę dzieci. Teraz najmłodsza wnuczka chodzi do przedszkola. Mamy tutaj huśtawkę i piaskownicę opowiada. I oczywiście dużo warzyw, owoców ogórki, maliny, truskawki, są też gladiole, hortensje i piękne róże. Dużo przy tym roboty. - Dla mnie działka to odpoczynek, rekreacja. Lubię pielić, kosić trawę mówi pan Zdzisław. Musi to wszystko jakoś wyglądać. Jak za dużo poro- bię to bolą mnie trochę plecy, ale praca uszlachetnia. Na tarasie domu sąsiedniej działki siedzi 78-letni Kazimierz Szmytka. 320-metrowy ogródek ma ponad 50 lat. Oprócz pomidorów, ogórków i rozmaitych kwiatów pan Kaziu hoduje borówki. - Mam tutaj wszystko podkreśla. Jest nawet oczko wodne, a w nim czerwone karasie i dwa sumy. Jest też fontanna. Miałem kiedyś gołąbki i jak pieska miałem, to razem z nim tu siedziałem. Przychodzi tu codziennie, bo jakby inaczej - jak mówi. On również mieszka w bloku. - Bloki, a tutaj, to różnica. U siebie na osiedlu mógłbym na strzelnicy siedzieć, ale młode dziewczyny nie zwrócą uwagi, a starsze to od razu o dom, samochód pytają opowiada. Dlatego woli spędzać czas na działce ze swoją ukochaną, młodszą o 5 lat żoną Elżbietą, która wraz z mężem uśmiechnięta od ucha do ucha ustawia się do zdjęcia. W ogródku odwiedzają ich dzieci i wnuki. Jest wtedy wesoło. - Grilla się zrobi mówią. Tuż obok znajduje się skrawek szczęścia 70-letniej Janiny Pawłowskiej. Od kilku lat działka (64 m. kw.) należy do jej córki, ale pani Janina przebywa w ogródku tyle, co wcześniej. W końcu spędziła tu całe dzieciństwo. Działkę przejęła od swoich rodziców. - Od dziecka wychowywałam się w ogrodzie. Jestem bardzo związana z przyrodą. Gdy rodzice odeszli, szkoda było sprzedać opowiada. Miała 13 lat, kiedy kupili ogródek. Pracowała w nim, pomagała rodzicom, bardzo to lubiła. I tak jej zostało. Nie ma dnia, żeby nie przyszła posiedzieć w swojej wypielęgnowanej starannie oazie spokoju. - Pamiętam jak działka była całkiem pusta, zrobiliśmy nasadzenia, drzewa owocowe, krzewy jagód, warzywa wspomina. Jej oczkiem w głowie jest ogródek warzywny. Częstuje mnie sałatą. Ma też maliny, truskawki czy agrest (podjadam z przyjemnością). Ponadto dumna jest z róży, której nie ma nikt inny. - Ta róża ma ponad czterdzieści lat. Trzy lata temu zmarzła, ale udało się ją uratować. Obrasta wejście do ogródka warzywnego. Każdy kto tu przychodzi jest nią zachwycony. To stara powojenna róża, teraz nie ma takich, kwiaty są amarantowe tłumaczy pani Janina. Nieustannie zachwyca ją to miejsce. Podzielam jej zdanie. Jest tu pięknie. - Ptaki tak tutaj śpiewają, że chyba nigdzie tak nie śpiewają puentuje seniorka. Pamiętam swoich dziadków. Nie mieli takiego miejsca, a szkoda. Dziadek póki miał siłę dużo czasu spędzał w lesie. Babcia była domatorką. Dopiero na stare lata zabieraliśmy ich na naszą działkę, gdzie mogli zaczerpnąć świeżego powietrza. Dziadek pomagał tacie zbudować domek, wycinać drzewa, nabierał energii i chęci do pracy. Babcia polubiła spacery, choć czasem ciężko było jej się poruszać. Miałam wrażenie, że przedłużyło im to życie o kilka lat. Podziwiam działkowiczów-seniorów z pabianickiego ogródka. Działka wymaga ogromnej pracy i serca, a także samozaparcia, wytrwałości. Ogródki działkowe dodają im zdrowia, siły i radości z życia. Uśmiechy nie schodzą im z twarzy, dużo żartują. I żaden z poznanych przeze mnie seniorów nie wygląda na swoje lata! Czyżby to za sprawą magii tych małych, pabianickich edenów? tekst i foto: wnuczka Anna Ogrody działkowe w liczbach W powiecie pabianickim są 23 ogródki działkowe. Znajduje się na nich ponad 2 tysiące 300 działek. Największy nosi nazwę Mickiewicza i znajduje się na ulicy Warzywnej w Pabianicach 238 działek na 12,35 ha, potem jest Pod Borem w Józefowie 179 działek na 7,47 ha, Kalina w Konstantynowie przy Lutomierskiej 169 działek na 8,99 ha, Słoneczna Polana w Pawlikowicach 161 działek na 9,57 ha i Staszica przy Jana Pawła II w Pabianicach 159 działek na 8,03 ha. Oprócz wymienionych w Pabianicach jest także ogród działkowy Trzy Korony przy Moniuszki, Szafran, Wiosenka, Wiosenka II i Chemik-Polfa przy Szpitalnej, 19 stycznia przy Piłsudskiego, Zatorze, Wrzos przy Jana Pawła II, Sereczyn przy Działkowej, Słonecznik przy Myśliwskiej oraz Kopernika na Bugaju.
6 6 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Nawet skromna pomoc jest lepsza od wielkiego współczucia - Maksym Gorki Pierwsza pomoc w oswajaniu starości Wraz z postępem medycyny wzrasta populacja osób starszych, u których starzenie przebiega patologicznie i wyraża się upośledzeniem funkcjonowania fizycznego i psychicznego. Proces starzenia jest końcowym i nieuniknionym okresem ludzkiej egzystencji. Osłabienie układu odpornościowego powoduje wzrost podatności na choroby. W wieku podeszłym pojawiają się problemy geriatryczne, do których zaliczamy miedzy innymi: upadki, zaburzenia mobilności, omdlenia, nietrzymanie moczu i stolca, upośledzenie wzroku i słuchu, odleżyny. Analizując potrzeby osób starszych sprawdzamy poziom sprawności seniorów. Obniżenie poziomu sprawności zaczyna się od czynności bardziej złożonych np. poruszania się środkami komunikacji, posługiwania się pieniędzmi. Ta bezradność postępuje dalej i dochodzi do etapu, w którym wykonanie prostych czynności np. mycie się, ubieranie, spożywanie posiłków lub korzystanie z toalety staje się problematyczne. Jest to czas, gdzie trzeba skorzystać z pomocy innych osób: rodziny, pielęgniarek i opiekunów środowiskowych lub in- stytucjonalnych form opieki. Jedną z instytucjonalnych form opieki nad osobą starszą jest Zakład Opiekuńczo-Leczniczy, w którym mogą przebywać osoby po ukończonym procesie diagnozowania i leczenia, nie wymagają dalszej hospitalizacji, a istnieją wskazania do całodobowej opieki i pielęgnacji. Warunkiem przyjęcia do Zakładu jest wypełnienie wymaganej dokumentacji przez lekarza rodzinnego lub lekarza z oddziału szpitalnego, wywiadu pielęgniarskiego i ocena pacjenta według skali Barthel. Opiekę nad seniorami w Zakładzie sprawuje lekarz, pielęgniarki, psycholog, logopeda, opiekunowie medyczni, fizjoterapeuci, terapeuta zajęciowy. Personel opiekujący się osobami starszymi jest przygotowany do pełnienia swojej roli. Wykazuje się cierpliwością, wrażliwością, zrozumieniem i empatią. Do zadań zespołu należy zapewnienie pacjentom podstawowej pielęgnacji, w skład której wchodzą: - czynności higieniczne (codzienna toaleta, kąpiel 1 raz w tygodniu, wymiana pieluchomajtek, zmiana bielizny osobistej i pościelowej) -prawidłowe odżywianie (z uwzględnieniem odpowiednich diet) - usprawnianie Czynności higieniczne są wykonywane w zależności od indywidualnych potrzeb podopiecznego. Przy ich wykonywaniu staramy się zapewnić intymność i bezpieczeństwo. W przypadku osób leżących zagrożonych powstaniem odleżyn, istotne znaczenie ma zastosowanie materaca przeciwodleżynowego i zmiana pozycji ciała w łóżku. Przy zmianie pozycji stosujemy środki wspomagające w postaci poduszek, klinów, podpórek. Pielęgniarka uwzględniając stopień wydolności funkcjonowania chorego powinna zapewnić właściwe odżywianie i nawodnienie oraz farmakoterapię zgodną ze zleceniem lekarskim. Karmienie pacjentów jest czasochłonne, w zależności od stanu podopiecznego ustala się odpowiednie techniki karmienia. Uwzględniając stan psycho-fizyczny zachęcamy podopiecznych do samodzielnego spożywania posiłku, a karmimy osoby o ograniczonej funkcjonalności. Mamy również pacjentów, którzy wymagają karmienia przez sondę żołądkową lub przetokę dożoładkową typu PEG. Pomoc w przemieszczaniu osób z deficytem aktywności fizycznej ma znaczenie dla poprawy samopoczucia i jakości życia pacjenta. Usprawnianiem zajmują się głównie fizjoterapeuci w godzinach dopołudniowych. Przystępując do pomocy przy przemieszczaniu podopiecznego oceniamy własną sprawność i możliwości fizyczne, żeby zapewnić bezpieczeństwo pacjentowi i sobie. Pracę ułatwia zastosowanie urządzeń pomocniczych: podkładów, ślizgów, przenośników rolkowych, podnośników i wózków. Podopiecznych chętnych do współpracy staramy się angażować do różnych zajęć manualnych - malowania, wyklejania. W procesie podstawowej pielęgnacji mobilizujemy osoby w podeszłym wieku, aby jak najdłużej wykorzystywały swoje umiejętności i sprawność przy myciu, jedzeniu lub ubieraniu. Każda wykonana czynność to element rehabilitacji, który pozwala dłużej utrzymać sprawność fizyczną i psychiczną. Barbara Kaczorowska Pielęgniarka Oddziałowa Zakładu Opiekuńczo - Leczniczego Seniorzy nie piją wody! 15% Polaków powyżej 59 roku życia nie spożywa wody. Odwodnienie organizmu w podeszłym wieku jest bardzo niebezpieczne dla zdrowia. Człowiek starszy odwadnia się szybciej, ze względu na obecność chorób i przyjmowanie leków. Nie można bagatelizować tego problemu, gdyż udowodniono związek między stałym niedoborem płynów a występowaniem różnych chorób: od zakażenia dróg moczowych po jaskrę czy udar. Dzienne minimum to 5 szklanek wody (w czystej postaci). Dane są zatrważające, bo pokazują, że aż 15% polskich seniorów w ogóle nie sięga po wodę, a ¾ z nich sięga po nią zdecydowanie za rzadko. Tylko nieco powyżej 5% osób starszych pije wodę w wystarczających ilościach. Trzeba wiedzieć, że kawa czy herbata nie dostarczają organizmowi nawodnienia, a nawet jeśli nie odczuwamy pragnienia - wodę pić trzeba. Jak poznać, że nasz organizm potrzebuje wody? Zwróćcie uwagę na skurcze i bóle mięśni, zawroty głowy, przyspieszony oddech, fale ciepła i zimna, zaburzenia widzenia czy choćby suche, popękane usta.
7 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 7 Był pogodny, ciepły jesienny wieczór. Weszłam do pokoju, aby po pracowitym dniu położyć się wygodnie na tapczanie i odpocząć. Promienie zachodzącego słońca kładły się na ścianach mego pokoju, a kolorowe liście drzew rosnących za oknem nadawały temu wieczorowi dodatkowy urok. I ta cisza smętna jesienna cisza i zapadający zmrok. Jakże inny to wieczór od tych wiosennych, pełnych śpiewu ptaków, zieleni i budzącego się życia. Tak, budzącego się życia, gdy tymczasem tego właśnie jesiennego wieczoru dojrzałe już życie przyrody zaczęło wyciszać się, jakby odchodzić, szykując się do długiego snu zimowego, by po paru miesiącach znów odrodzić się, zmartwychwstać. Chciałam zasnąć, lecz sen nie przychodził. W tej nastrojowej wieczornej ciszy zaczęły w głowie kłębić się myśli, jak chmury gnane wiatrem, nie pozwalając mi zasnąć. Zrozumiałam, że nie ucieknę od nich, więc postanowiłam uporządkować je choć trochę i odpowiedzieć sobie na dręczące mnie pytania. To młode i dorosłe czynne życie mam już za sobą. Czy dobrze je przeżyłam? Czy może mogłam zrobić coś więcej dla innych? Jakie popełniłam błędy? Czy coś w tej wędrówce zagubiłam, zaprzepaściłam? Trudno na to odpowiedzieć bez głębokiej analizy i przemyślenia. Gdy jest się dzieckiem, a chce się bardzo być dorosłym, lata mijają okropnie powoli. Mając 12 lat bardzo chciałam mieć już 20, ale myślałam sobie: Boże! Kiedy to będzie! Muszę jeszcze skończyć 13,14,15 i jeszcze te 5 lat żeby mieć wreszcie te upragnione 20 i stać się życiowo mądrą osobą. A potem po ukończeniu trzydziestego roku życia lata zaczęły biec coraz szybciej i szybciej, a wraz z nimi rosło doświadczenie życiowe, a moja mądrość 20-latki malała i bardzo się zmieniała. Słysząc o okropnościach wojny jako dziecko myślałam, że potworami w ludzkiej skórze są tylko najeźdźcy i okupanci. Dziś widząc i słysząc o nieludzkim traktowaniu, a nawet mordowaniu dzieci i zwierząt przez niektórych rodaków stwierdzam z przykrością, że nie różnią się oni niczym od tamtych zbrodniarzy. Kary na nich są zbyt małe, albo ich wcale nie ma. Jednak kiedyś z tych występków osądzi ich Sędzia Najwyższy, a tam już żaden obrońca im nie pomoże. Tam zapadają wyłącznie wyroki sprawiedliwe. Przeżyłam wiele lat, to już trzecia ćwiartka wieku. Licząc po ludzku to dużo, odnosząc zaś do wieczności to jak pisał nasz wieszcz Adam Mickiewicz w Wielkiej Improwizacji: Czym jest me życie? Ach, jedną chwilką. Czy w tej darowanej mi przez niebiosa chwilce zdążę jeszcze zrobić coś dobrego, naprawić popełnione błędy zanim Charon przeprawi mnie łodzią na drugi brzeg Styksu? Odpowiedzi na te pytania wymagają szczególnego rachunku sumienia. Ale tylko Najwyższy wie, co jest zapisane w mej księdze życia, jak i księgach każdego człowieka. Kierujmy się więc w życiu tylko dobrem. Teresa Bobowicz-Siomioł A w tramwaju Było to pewnego wiosennego dnia ubiegłego roku. Mimo, że to już prawie rok minął, wspomnienie to nie daje mi spokoju. Godziny popołudniowe, między a Wracałam z Łodzi. Czekam na tramwaj linii 41, którym miałam wrócić do Pabianic. Kursował wtedy, pożal się Boże, jeden wagon na tej linii tzw. kusy. Zebrało się sporo młodzieży, sądząc po wieku, była to młodzież akademicka ewentualnie ze szkół średnich. Było ciepło, nawet duszno i każdy był zmęczony trudami mijającego dnia. Tramwaj wreszcie nadjechał. Młodzież była szybsza i sprawniejsza ode mnie, więc wsiadłam jako ostatnia. Kto pierwszy ten lepszy - więc panowie, chociaż mieli po 20 lat, rozsiedli się wygodnie. Miałam jeszcze nadzieję, że któryś z tych panów podniesie się, ustąpi miejsca, ale przecież on nie po to się spieszył żeby teraz jakiejś starej, kiwającej się babie ustępował. Złapałam się jedną ręką uchwytu, w drugiej trzymałam dość ciężką reklamówkę zakupami. Chłopcy chwycili w dłonie telefony, pisali esemesy, rozmawiali, kilku z wielką ciekawością oglądało widoki za oknem. Dziewczęta kulturalnie wyciągnęły książki, robiły notatki, pewnie przygotowywały się do egzaminów. Tramwaj kołysze się i zgrzyta, a ja też kołyszę się i staram utrzymać na swoich 75-letnich nogach, żeby się nie przewrócić i zgrzytam delikatnie, żeby mi się proteza ze złości nie połamała, bo na nową nie byłoby mnie stać. Kiedy już dokołysałam się do zamku jedna z dziewcząt grzecznie mnie poprosiła, żebym usiadła, bo ona właśnie wychodziła. Odpowiedziałam przez zęby, że jeszcze ten jeden przystanek dam radę. Wróciłam upocona na chwiejących się nogach do domu. Córka w drzwiach odebrała mi torby i zaproponowała wygodne miejsce w fotelu. Był też wnuczek z kolegą, którym to całą tę historię o mojej męczącej podróży opowiedziałam i tu mnie spotkało coś jeszcze gorszego. Kolega mojego wnuczka powiedział: - Ee, to normalka, my też nie patrzymy, kto koło nas stoi, prawda Kajtek? Bo nas w tej budzie to tak wymęczą, a starzy to mogą siedzieć w domu. Wcisnęłam się głęboko w fotel, głowę wcisnęłam w ramiona i cichutko szepnęłam: Jak dobrze, że to moje życie już się kończy... Pasażerka Moje refleksje o życiu W kolizji drogowej brało udział moje dziecko w roli głównej. Szczęśliwym zbiegiem okoliczności przeżyło. Działanie mojego systemu nerwowego uległo jednak diametralnemu pogorszeniu. Wkrótce w jednej z moich piersi dał się wyczuć maleńki guzek. Początek mojej choroby to okres pełen napięć nerwowych. Nie zdawałam sobie jeszcze sprawy ze zbliżającego się niebezpieczeństwa. Podczas spotkania ze swoją serdeczną przyjaciółką dowiedziałam się, że dopadł ją rak - choroba XXI wieku. Szła właśnie na pierwszą chemię. Zwierzyłam się jej z moich obaw odnośnie mego stanu zdrowia. W tym czasie niewielki guzek zaczął szybko się powiększać. Nie zdawałam sobie wówczas sprawy z tego, że ta straszna choroba dotyczy również mnie. Nikt przecież w bliższej ani dalszej rodzinie nie chorował na tę przypadłość. Wyczuwałam ból w jednej piersi, więc udałam się do poradni onkologicznej. Świat zawalił mi się w jednej chwili. Przeżyłam straszny szok. Guzek osiągnął już wielkość 3cm. Czekał mnie zabieg. Jak to? Dlaczego ja? Widziałam dla siebie najczarniejszy scenariusz. Nie chcąc martwić rodziny, postanowiłam tę wiadomość przed foto: EwuXXXL To słowo jak grom spada z jasnego nieba Był piękny, pogodny dzień, nic nie zwiastowało zbliżającej się katastrofy. nią ukryć, a powiadomić ją dopiero po zabiegu. Czas stanął dla mnie w miejscu. Nie dbałam o nic, nic mnie nie interesowało, przestałam opłacać rachunki. Wszystko to było poza mną, nieistotne, dalekie. Nie mogłam się oprzeć wrażeniu, że dopadł mnie koszmar i zapadam się w czeluści bez dna. Dopiero rozmowa z moją przyjaciółką uświadomiła mi, że to był błąd: Wybij to sobie z głowy i porozmawiaj natychmiast z najbliższymi - powiedziała. Tak więc zrobiłam. Odbyłam rozmowę. Rodzina była zrozpaczona. Natomiast we mnie zaiskrzyła iskierka nadziei, że wszystko może się dobrze skończyć. Rodzina stała się moją ostoją. Dała mi nadzieję i siłę do walki. Hasło nie poddawać się stało się moją życiową dewizą. Lekarz dał mi nadzieję, że po usunięciu guzka wszystko wróci do normy. Minęło siedem lat, żyję pełnią życia. Odczuwam ulgę, że zwyciężyłam. Jestem pogodną, radosną osobą. Chciałabym zrobić coś dobrego dla innych i dlatego postanowiłam napisać cykl artykułów na ten temat. (c.d. w następnym numerze) Seniorka Amazonka
8 8 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Gaudeamus igitur Są pełni wigoru: chodzą na wykłady, organizują rajdy, wernisaże - aktywni w każdej dziedzinie życia. Studenci Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Pabianicach 3 czerwca zakończyli rok akademicki. Uroczystość odbyła się w Miejskim Ośrodku Kultury i przy tej okazji UTW nadało swoje wyróżnienia. Tytuł Zasłużonego dla UTW otrzymała Joanna Papuga-Rakowska (dyrektor MOK), Anna Jurga (wieloletnia wiceprezes UTW) oraz Halina Adamiak (wieloletnia skarbniczka UTW), zaś Honorowym Prezesem została Lidia Berner, współzałożycielka i wieloletnia prezes. foto: Joanna Kupś Pabianicki uniwerek dla seniora powstał w 2003 roku. Prowadzi różne formy działalności: wykłady audytoryjne (z różnych dziedzin życia i nauki, m.in. z medycyny, podróżnicze), lektoraty języków obcych, zajęcia seminaryjne i warsztatowe, sesje popularno-naukowe, wycieczki turystyczno-krajoznawcze, zajęcia sportowe, informatyczne, wernisaże i wystawy czy spotkania okolicznościowe. Studentów jest około 350. UTW ma swój hymn: W naszej życia jesieni wiedza blaski rozchyla. Wszystko wokół się mieni niby skrzydła motyla. Ref.: Nim rozkwitniemy majem, nim rozświetlimy twarz Cały świat będzie rajem, każdy przyjaciel nasz! Dziś nasza Alma Mater spełnia serca potrzeby, Daje radość ostatnią nim odejdzie w niebyt. Ref.: Nim rozkwitniemy majem, nim rozświetlimy twarz Cały świat będzie rajem, każdy przyjaciel nasz! Chłonni tajników wiedzy, a tych nam nigdy nie dość, Każdy w kręgu przyjaciół przeżywa drugą młodość. Ref.: Nim rozkwitniemy majem, nim rozświetlimy twarz Cały świat będzie rajem, każdy przyjaciel nasz! słowa: T. Konieczna, M. Piotrowski muzyka: M. Piotrowski bn. Źródło: Siedzę z książką Kocham czytać. Książka to najlepszy przyjaciel człowieka. Do tego wniosku doszedłem już dawno. Bo na wiosnę, tak jak świat budzi się do życia, ja budzę się z książką w ręku. Często czytam w nocy, na przesilenie - kiedy nie mogę spać. Wtedy siedzę z książką na łóżku i pochłaniam kolejne fascynujące rozdziały wciągającej powieści. I często zastaje mnie rano, za oknem ćwierkają ptaki, do pokoju nieśmiało wdzierają się pierwsze promyki słońca. A latem siadam z książką na balkonie. Przed blokiem jest cicho, mogę się skupić. Robię sobie mrożoną herbatę i gdyby nie konieczność wychodzenia do łazienki, siedziałbym tak przez kilka godzin i czytał i czytał. Czasami jestem tak pochłonięty akcją, że nie zwracam uwagi na krople potu lejące się z mojego czoła. Jesienią natomiast lubię czytać przy stole w kuchni. Tu jest specyficzny klimat, książki też inaczej dobieram. Podoba mi się widok z tej strony bloku, jest inspirujący. Przewracając strony nie mogę się powstrzymać, aby nie zerknąć na żółte, czerwone i brązowe liście, na tę urzekającą tęczę barw. W swój ulubiony fotel wtapiam się zimą. Na stoliku stawiam gorącą herbatę i tylko co jakiś czas odrywam się od lektury, aby zerknąć na padające na dworze grube płatki śniegu. Zimą wcześnie robi się ciemno, światło zapalam już około Wydawać by się mogło, że ta pora roku jest smutna i przygnębiająca - nic bardziej mylnego! Jest przepiękna i urokliwa. Mijają lata i pory roku, tylko jedno się nie zmienia - ja siedzący z książką. Odkąd pamiętam, książka zawsze mi towarzyszyła. I chyba oczywiste jest, co zabrałbym ze sobą na bezludną wyspę. Antoni Daszyński Do woja marsz! Wiele już przeżyłem i doświadczyłem w swoim długim życiu i dlatego myślę, że wolno mi się wypowiedzieć. Nie mogę znieść widoku tych mizernych chłopaczków, dzisiejszych młokosów, co to po 45 kilo ważą. Do czego się taki mężczyzna nadaje? Gdzie on chce znaleźć pracę, żeby utrzymać siebie i rodzinę? I pytam dalej: co oni jedzą i czy w ogóle jedzą? Za moich czasów mężczyzna to był mężczyzna barczysty i silny. Ubolewam, że zlikwidowano obowiązkowy pobór do wojska i sugeruję, aby do tego wrócić. Może to byłaby jakaś mobilizacja dla chuderlaków, aby trochę sił nabrali. Szeregowy Dźwięki dla duszy W pierwszą niedzielę czerwca w dłutowskim kościele odbył się koncert pod nazwą Akustyczne Skarby Dłutowa. Kościół wypełniła muzyka w wykonaniu tutejszej orkiestry dętej oraz specjalnych gości. Dłutowska orkiestra istnieje od 1939 roku, a od 1970 jest prowadzona przez kolejnych członków rodziny (dziadka, syna i wnuka) Borowieckich. Obecnie przewodzi jej Maciej Borowiecki. Zachwyciło mnie brawurowe wykonanie kilku utworów muzyki filmowej i szlagierów muzyki pop. Następnie odbył się koncert na odrestaurowanych organach, którym towarzyszyła trąbka. Wystąpili wybitni: Bogdan Narloch (organy) oraz Roman Gryń (trąbka). Panowie pięknie i poruszająco zagrali muzykę klasyczną, między innymi kompozycje Fryderyka Chopina, Johanna Sebastiana Bacha czy Karola Kurpińskiego. Szczególne wrażenie wywarło na mnie wykonanie Ave Maria nieznanego kompozytora Władimira Wawriłowa, a przypisywane Cacciniemu. Muzyka jeszcze długo rozbrzmiewała mi w uszach. Zastanawiałam się, jak taka mała gmina jest w stanie organizować tak wspaniałe imprezy (projekt dofinansowano ze środków unijnych w ramach rozwoju obszarów wiejskich). Publiczność wypełniła ławy po brzegi. Pomyślałam: szkoda, że w naszym mieście tak rzadko odbywają się podobne koncerty Melomanka
9 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 9 Smaki lata Owoce są zdrowe, i - choć słodkie, mają niewiele kalorii. To bogactwo witamin i źródło minerałów niezbędnych do zachowania młodości i wigoru. Mamy lato. To sezon na kilka wyjątkowych smaków. Truskawka pojawia się jako pierwsza, już na przełomie maja i czerwca. Jest skrzyżowaniem dwóch gatunków poziomek. Zawiera najważniejsze mikroelementy i, co ciekawe, ma właściwości bakteriobójcze podobne do cebuli czy chrzanu. Jabłko najbardziej znane, ma najwięcej kształtów i odmian, m.in.: ligol, lobo, antonówka, papierówka czy champion. Polecane są dla cukrzyków, gdyż zawartość tego związku we krwi dzięki zawartości błonnika roślinnego uwalnia się powoli i stopniowo, nie grożąc odchyleniom. To cała paleta witamin, którą można przerobić na wszelkie sposoby. Czereśnie dostarczają potas, wapń, magnez czy żelazo. Są najbardziej kaloryczne z wymienionych, ale jednocześnie wspomagają procesy metabolizmu i przemiany materii. W dodatku pozytywnie wpływają na pracę pęcherza oraz wątroby. Pamiętajcie jednak, aby czereśni nie jeść na pusty żołądek. Porzeczki to znakomite źródło witaminy C oraz większości z grupy B. Zawierają te same związki, co czereśnie, jednak wzbogacone są o fosfor i miedź. Usprawniają kardioobieg, pomagają sercu w przepompowywaniu krwi. Są także składnikiem leków zapobiegającym przeziębieniom i stanom zapalnym. Agrest (odmiana porzeczki) reguluje przemianę materii i oczyszcza organizm. Ma w sobie pokłady sodu, potasu i witaminy C (wartość zależna od stopnia doj- rzewania). Jest dobry na nerki i dolegliwości urologiczne, działa moczopędnie. Owoce - robimy z nich ciasta, dżemy, kompoty, soki, konfitury, nalewki i mnóstwo innych przetworów. Można je zamrozić, przechować, dodać świeże do deserów. To prawdziwe skarby matki natury. foto: EwuXXXL i Jum. Zbawienne działanie ziół W miesiącu maju to, co obserwuję kwitnące i rosnące na łące: - mlecz mniszek pospolity, przekwita, pozostają dmuchawce; - krwawnik niedługo zabierze się za kwitnienie (na biało); - koniczyna kwitnie już biało i fioletowo; - szczaw właśnie nazbierałam kopiastą miskę na zupę z kluseczkami; - babka, zwana lancetowatą - idealna na wszelkie zadrapania i dolegliwości skórne; I mnóstwo innych, których nie znam, a polecam w zbiorze Zioła lecznicze (z cyklu Zdrowie dla wszystkich, wydanego przez Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich 1972). Ewa Sprawdź swoje ryzyko udaru mózgu Odpowiedz na dziesięć poniższych pytań i sprawdź, w jakim stopniu jesteś narażony na wystąpienie udaru: 1. Czy ukończyłeś 55 rok życia? 2. Czy któryś z twoich rodziców przebył udar mózgu? 3. Czy jesteś palaczem tytoniu (także biernym palaczem)? 4. Czy chorujesz na cukrzycę? 5. Czy masz nieprawidłowe wartości cholesterolu lub jesteś leczony z powodu zaburzeń lipidowych? 6. Czy twój tryb życia jest pozbawiony aktywności fizycznej (przez większość dni tygodnia nie wykazujesz przynajmniej 30 minutowej aktywności fizycznej: pływanie, marsz, bieganie, jazda na rowerze)? 7. Czy masz nadwagę? 8. Czy występuje u ciebie migotanie przedsionków? 9. Czy jest u ciebie stwierdzone zwężenie tętnic szyjnych? 10. Czy chorujesz na nadciśnienie tętnicze? Jeśli masz 1-3 odpowiedzi twierdzące to Twoje ryzyko udaru mózgu jest co najmniej lekko podwyższone. Powinieneś skorzystać z porady lekarskiej celem zaplanowania działań profilaktycznych. Jeśli masz więcej niż 3 odpowiedzi twierdzących to Twoje ryzyko jest bardzo wysokie. Wymagasz pilnej porady lekarskiej. Ryzyko udaru jest szczególnie wysokie, jeśli odpowiedziałeś TAK na któreś z trzech ostatnich pytań. Niezależnie od powyższego testu Twoje ryzyko udaru jest szczególnie wysokie, jeśli w przeszłości przebyłeś udar mózgu lub TIA (przemijający atak niedokrwienny). Pamiętaj, że udar nie bierze się z niczego. Najczęściej jest ostrą reakcją przez wiele lat narastającej miażdżycy tętnic. Miażdżycy potrafimy skutecznie przeciwdziałać! lek. med. Tomasz Mackiewicz PCM
10 10 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Część I - w kolejnych wydaniach - kontynuacja przedstawiania treści tego bardzo ważnego dokumentu EUROPEJSKA KARTA PRAW I OBOWIĄZKÓW OSÓB STARSZYCH WYMAGAJĄCYCH DŁUGOTERMINOWEJ OPIEKI I POMOCY WERSJA OSTATECZNA Maj 2010 Niniejsza Europejska Karta Praw powstała przy udziale: Partnerów europejskich: AGE Platform Europe, koordynator projektu EDE European Association for Directors of Residential Homes for the Elderly (Europejskie Stowarzyszenie Dyrektorów Ośrodków Opiekuńczych dla Osób Starszych) Partnerów krajowych: ANBO (Holandia) BIVA (Niemcy) Commune de St Josse (Belgia) Fondation nationale de Gérontologie (Fancja), FIPAC (Włochy) 50+ Hellas (Grecja) Mestna Zveza Upokojencev (Słowenia) NIACE (Wielk Brytania) Swedish Association of Senior Citizens (Szwecja) ZIVOT 90 (Czechy) przy wsparciu Programu Unii Europejskiej DAPHNE III mającego na celu zapobieganie i zwalczanie przemocy wobec dzieci, młodzieży i kobiet oraz ochronę ofiar i grup ryzyka. PREAMBUŁA Godność ludzka jest nienaruszalna. Wiek oraz wynikająca z niego zależność od innych osób nie mogą być podstawą do ograniczenia niezbywalnych praw człowieka i swobód obywatelskich zgodnych z międzynarodowymi standardami i gwarantowanych przez demokratyczne konstytucje. Prawa te oraz ich obrona przysługują każdemu niezależnie od płci, wieku czy faktu pozostawania w zależności od innych osób. Unia Europejska uznaje i szanuje prawa osób starszych do godnego życia, niezależności oraz uczestniczenia w życiu społecznym i kulturalnym (Karta Praw Podstawowych, art. 25). Wszelkie ograniczenia w tym zakresie, jeżeli wynikają z wieku i zależności od innych osób, muszą mieć jasno określoną podstawę prawną i być wprowadzone w toku przejrzystego postępowania prawnego oraz być adekwatne (ang. proportionate) i podlegające regularnej weryfikacji (ang. reviewable), a przede wszystkim leżeć w interesie strony, która mu podlega. Wszelkie przejawy lekceważenia lub nie respektowania poniższych praw są niedopuszczalne. Państwa Członkowskie powinny opracować strategie promujące przestrzeganie poniższych praw zarówno w środowisku domowym jak i instytucjonalnym, a także wspierać osoby działające na rzecz ich zapewniania. Karta Praw i obowiązków osób starszych wymagających długoterminowej opieki powstała w ramach Europejskiej Strategii do Walki z Przemocą wobec Osób Starszych (A European Strategy to Combat Elder Abuse EUSTACEA) realizowanego przy wsparciu programu DAPHNE III. Zamierzaniem jej twórców jest uczynienie praw i potrzeb osób starszych ważnym tematem debaty publicznej, w której ich głos zostanie usłyszany. Członkowie Platformy AGE oraz inni partnerzy projektu podkreślają, że jakkolwiek zaawansowany wiek sam w sobie nie powoduje ograniczenia praw ani zobowiązań jednostki, to jednak może utrudniać jej, czasowo lub trwale, obronę własnych interesów. Według twórców Karty przeważająca większość osób starszych wymagających szczególnej opieki to kobiety: w Europie kobietami są dwie na trzy osoby powyżej 80 roku życia. Ponad jedna trzecia z nich cierpi na demencję lub chorobę Alzheimera, co czyni je tym bardziej narażonymi na nadużycia i łamanie ich praw. Inwestycja w zdrowie i długoterminową opiekę, w tym profilaktykę i wczesne reagowanie, powinna być postrzegana nie jako koszt a jako wkład podnoszący jakość funkcjonowania wszystkich grup wiekowych. Opieka medyczna i opieka długoterminowa w Unii Europejskiej powinny opierać się na solidarności międzypokoleniowej odzwierciedlającej postanowienia Traktatu Lizbońskiego, w myśl którego Unia Europejska zwalcza wyłączenie społeczne i dyskryminacje oraz wspiera sprawiedliwość i ochronę socjalną, równość kobiet i mężczyzn, solidarność między pokoleniami i ochronę praw dziecka. W sytuację opieki nad osobami starszymi zaangażowanych jest wiele osób. Prawa osób starszych powinny być przestrzegane przez wszystkie zaangażowane strony: przez same osoby starsze, ich rodziny oraz profesjonalny i wolontarystyczny personel świadczący usługi opiekuńcze. Niniejsza Karta ma na celu ułatwienie dostępu do tych praw osobom starszym i przybliżenie ich wszystkim zaangażowanym podmiotom. Karta nie ma zastępować istniejących rozwiązań, a potwierdzać i uzupełniać rozwiązania wprowadzone już w niektórych Państwach Członkowskich. Jej celem jest także podniesienie świadomości społecznej w kwestii praw rosnącej liczby osób starszych podlegających długoterminowej opiece, a także wypracowanie i wspieranie dobrych praktyk w tym obszarze, zarówno w Unii Europejskiej jak i poza nią. Poniższe prawa nie są obecnie w pełni respektowane. Naszym zamierzeniem jest doprowadzić do ich pełnego przestrzegania. Karta powinna stanowić dokument odniesienia wprowadzający fundamentalne zasady, które stanowią o prawidłowym funkcjonowaniu osób wymagających opieki i pozostających w zależności od innych w wyniku wieku, choroby lub niepełnosprawności. Załączony instruktaż wyjaśnia i uzupełnia założenia Karty. Stanowi jej integralną części i za pomocą licznych przykładów ilustruje doświadczenia i inicjatywy podjęte przez osoby i organizacje zaangażowane w tworzenie Karty. Zasady zawarte w niniejszym dokumencie należą do wszystkich, którzy chcą wprowadzić je na grunt krajowy i lokalny. ARTYKUŁ 1 PRAWO DO GODNOŚCI, FI- ZYCZNEGO I PSYCHICZNEGO DOBROSTANU, WOLNOŚCI I BEZPIECZEŃSTWA Z WIEKIEM MOŻESZ ZACZĄĆ POTRZEBOWAĆ POMOCY I WSPARCIA INNYCH OSÓB, ZA- CHOWUJESZ JEDNAK PRAWO DO GODNOŚCI, FIZYCZNEGO I PSY- CHICZNEGO DOBROSTANU, WOL- NOŚCI ORAZ BEZPIECZEŃSTWA W SZCZEGÓLNOŚCI MASZ PRAWO: 1.1 do poszanowania Twojej godności jako człowieka niezależnie od Twojego wieku, rasy, koloru skóry, pochodzenia, przynależności społecznej, stanu majątkowego, przekonań, płci, orientacji seksualnej czy też stopnia opieki i pomocy jakiej potrzebujesz. 1.2 do poszanowania i ochrony Twojego dobrostanu fizycznego, seksualnego, psychologicznego, emocjonalnego, finansowego i materialnego. DOBROSTAN FIZYCZNY do poszanowania i ochrony Twojego dobrostanu fizycznego oraz ochrony przed wszelkimi formami fizycznego nadużycia, w tym: maltretowania, zaniedbania, niedożywienia, odwodnienia, wycieńczenia, wychłodzenia lub przegrzania oraz wszelkich chorób, którym można zapobiec do ochrony przed wszelkimi formami wykorzystywania i nadużyć na tle seksualnym DOBROSTAN PSYCHICZNY do poszanowania i ochrony Twojego dobrostanu psychicznego i emocjonalnego oraz ochrony przed wszelkimi formami psychicznego lub emocjonalnego nadużycia lub znęcania się oczekiwać, że inni nie będą świadomie i z własnej woli przyczyniać się do Twojego złego samopoczucia, przygnębienia, zdenerwowania ani innych negatywnych emocji do ochrony przed wszelkimi próbami rozdzielenia Cię z osobą, z którą chcesz być. BEZPIECZEŃSTWO FINANSO- WE I MATERIALNE do ochrony przed wszelkimi formami nadużyć finansowych i materialnych oczekiwać, że osoby zarządzające Twoimi finansami i majątkiem będą robić to w Twoim dobrze pojętym interesie pozostać w posiadaniu wszystkich swoich rzeczy osobistych do czasu aż zdecydujesz się je przekazać lub do swojej śmierci. Masz prawo do ochrony przed próbami przymuszania do zmiany testamentu oraz zmuszania do przekazania komuś swoich pieniędzy lub własności. OCHRONY PRZED NADUŻY- CIAMI NA TLE MEDYCZNYM I FARMACEUTYCZNYM ochrony przed wszelkimi formami nadużyć na tle medycznym i farmaceutycznym, w tym: maltretowania, zaniedbania, odmowy leczenia, nieodpowiedniego, niepotrzebnego lub nadmiernie intensywnego leczenia lub podawania leków. ZANIEDBANIE ochrony przed zaniedbaniem, opóźnieniem i brakiem staranności w świadczeniu opieki lub leczenia. 1.3 ochrony przed wszelkimi formami gróźb. Masz prawo czuć się bezpiecznie w swoim otoczeniu i z osobami, z którymi przebywasz. 1.4 swobodnego dostępu do pomocy i opieki społecznej. (cdn.)
11 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 11 Długość ludzkiego życia stale się wydłuża, ale jak ktoś powiedział, jest cena, i to wysoka, którą za to płacimy - tą ceną jest demencja. Jej przyczyną jest najczęściej choroba Alzheimera (ok. 60% otępień). Po raz pierwszy została opisana na początku XX wieku (1906) przez niemieckiego psychiatrę i neuropatologa Aloisa Alzheimera. Jest schorzeniem dotykającym przede wszystkim osoby starsze wiek jest w niej głównym czynnikiem ryzyka - częstotliwość jej występowania po 65 roku życia co kolejne pięć lat niemal się podwaja. Nie istnieje dziś jeszcze przyczynowe leczenie choroby Alzheimera. Leki stosowane w terapii nie są w stanie cofnąć ani zatrzymać procesów zwyrodnieniowych, mogą natomiast spowolnić rozwój choroby, zwłaszcza we wczesnym jej stadium, pozwalając pacjentowi dłużej pozostawać samodzielnym, a potem mniej zależnym od opiekuna. Bardzo istotną rolę odgrywają w tym zakresie także działania terapeutyczne i rehabilitacyjne służące aktywizacji chorego i podtrzymaniu zachowanych przez niego funkcji i umiejętności. W przebiegu otępienia alzheimerowskiego wyróżnia się zwykle trzy stadia: Otępienie łagodne pojawiają się trudności w zapamiętywaniu nowych informacji. Chory zapomina o umówionych spotkaniach, ma kłopoty z przypomnieniem sobie znanych mu wcześniej nazwisk czy numerów telefonów. Sytuacje, z którymi dotychczas radził sobie bez kłopotu, zaczynają sprawiać mu trudność mogą np. pojawić się problemy w rutynowej pracy czy przy prowadzeniu samochodu. Przestają budzić zainteresowanie dziedziny życia, którym poświęcał dotąd czas i uwagę, nie przynoszą już satysfakcji czynności, które sprawiały radość. Chory ma narastające z upływem czasu kłopoty z formułowaniem myśli, zaczyna brakować mu słów, gubi wątek własnych wypowiedzi, nie kończy rozpoczętych zdań. Rodziny skarżą się na wielokrotne powtarzanie przez pacjenta tych samych pytań. On sam żali się na trudności z odnalezieniem rozmaitych przedmiotów. Często, starając się zapobiegać ciągłym poszukiwaniom, chowa rzeczy, niekiedy w zaskakujących miejscach. Na tym etapie chory często odsuwa się od najbliższych, zamyka w sobie, unika kontaktów z innymi ludźmi. Wynika to czasem z próby ukrycia zachodzących w nim zmian, z których zdaje sobie sprawę, które go martwią i zawstydzają. Zdarza się jednak i tak, że pacjentowi brakuje krytycyzmu, uważa, że nic szczególnego się z nim nie dzieje, a bliscy niepokoją się z niezrozu- miałych powodów. Otępienie umiarkowane kłopoty z pamięcią nasilają się, w coraz większym stopniu dotyczą także zdarzeń z odleglejszej przeszłości. Chory traci stopniowo zdolność wykonywania codziennych czynności, które dotąd nie sprawiały mu kłopotów. Staje się zaniedbany, nie troszczy się też o wygląd swojego otoczenia. Gubi się w czasie i przestrzeni. Zwykle zatraca umiejętność pisania i czytania. Narastają zaburzenia mowy. Chory staje się podejrzliwy, także (często przede wszystkim) wobec opiekuna. Przestaje rozpoznawać najbliższych, myli ich, niekiedy uważa za ludzi obcych, a nawet zdecydowanie wrogich. Ten objaw choroby jest szczególnie trudny emocjonalnie dla krewnych sprawujących opiekę nad pacjentem. Chory przestaje rozpoznawać także własne odbicie w lustrze. Ma kłopoty z posługiwaniem się sztućcami, zaczyna jeść tylko łyżką, a po pewnym czasie palcami. Narastają trudności w kontrolowaniu potrzeb fizjologicznych. Otaczający świat staje się dla pacjenta coraz bardziej niezrozumiały, co budzi lęk, który może prowadzić do agresji. Maleją możliwości ruchowe pacjenta, mogą wystąpić pogłębiające się zaburzenia snu, często następuje zmiana rytmu dobowego. Chory traci zdolność komunikowania swoich potrzeb. Otępienie głębokie- na tym etapie pacjent jest już zupełnie niesamodzielny. Przestaje mówić, traci też zdolność rozumienia kierowanych do niego słów. Wymaga pełnej pielęgnacji mycia, karmienia, ubierania, przewijania. Zupełnie nie kontroluje zwieraczy. Nieliczni chorzy zachowują śladowy, pozawerbalny kontakt z otoczeniem. W ostatnim stadium pacjenci mają zaburzenia świadomości nie rozpoznają miejsca, w którym się znajdują, nie reagują na własne imię, nie pamiętają o swych najbardziej podstawowych potrzebach. W przebiegu choroby Alzheimera oprócz postępującego otępienia (zaburzeń funkcji poznawczych) pojawiają się zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania (m.in. halucynacje, urojenia, depresja, apatia, pobudzenie, agresja, zaburzenia snu i in.). I to one są zwykle główną przyczyną cierpień chorego oraz źródłem kłopotów i niepokoju jego opiekuna. Często stanowią pierwszy impuls do poszukiwania pomocy. W zależności od stopnia otępienia, a także nasilenia towarzyszących mu objawów innych niż poznawcze, zmienia się zakres niezbędnej opieki oraz jej ciężar. Na pierwszym etapie choroby opiekun jedynie wspiera pacjentapomaga mu w niektórych czynnościach, zachęca do wykonania innych, czuwa nad przyjmowaniem Pamiętajmy o tych, którzy zapomnieli. leków i wybiórczo kontroluje. W tym okresie powinien też przystąpić do przystosowywania mieszkania do potrzeb osoby z zaburzeniami pamięci. W fazie drugiej bierze na siebie znaczną część czynności niezbędnych do codziennego funkcjonowania chorego, przejmuje nad nim całkowitą pieczę. W późnym stadium konieczna staje się stała i pełna pielęgnacja. Trzeba pamiętać, że jakość życia chorego zależy od opieki, jaką jest otoczony, a ta z kolei pozostaje w ścisłym związku z samopoczuciem (fizycznym i psychicznym) jego głównego opiekuna. Zawsze wsparcie opiekuna jest równocześnie pomocą udzieloną pacjentowi. Opiekę nad chorym sprawuje najczęściej jego współmałżonek. Drugą pod względem liczebności grupę stanowią dzieci, trzecią rodzeństwo. Średni wiek opiekuna wynosi na świecie 57 lat, w Polsce 71 (!). Są to więc osoby, które same wkraczają lub już wkroczyły w wiek podeszły często zmęczone życiem, nierzadko chore, niekiedy niepełnosprawne, w wielu przypadkach borykające się z trudnościami materialnymi. Zadanie, przed którym stają w związku z chorobą bliskiego człowieka, wymaga niebywałych sił i odporności. Opieka jest bowiem ogromnym obciążeniem fizycznym, psychicznym, ekonomicznym i społecznym. W każdym z tych aspektów potrzebne jest wsparcie. Kiedy Alois Alzheimer pisał swoją pracę, osoby w podeszłym wieku stanowiły mniej niż 1% populacji. Przewiduje się, że niedługo będzie to prawie 25%. Liczba osób z demencją lawinowo rośnie. W 2010 roku było ich 36,6 miliona, szacuje się że w 2050 będzie 115,3 miliona. Rośnie więc także liczba opiekunów, których życie na wiele lat zostaje zdestabilizowane przez konieczność foto: Ewu XXXL zapewnienia osobie bliskiej wszechstronnej, całodobowej opieki. Demencja jest olbrzymim problemem społecznym, wyzwaniem dla służb medycznych i socjalnych. Działania na rzecz chorych i ich opiekunów powinny przebiegać wielotorowo, ale też być zintegrowane, by tworzyć wszechstronny i rozbudowany system pomocy. W wielu krajach naszego kontynentu powstały już narodowe plany alzheimerowskie. W Polsce, mimo zaleceń Unii Europejskiej, takiego dokumentu wciąż nie ma. W Łodzi skala problemu jest szczególnie wielka jesteśmy najstarszym pod względem demograficznym miastem w kraju, a zjawisko to będzie się jeszcze pogłębiać. Brakuje wszystkiego: specjalistycznych poradni, specjalistycznych domów pomocy społecznej, specjalistycznych ośrodków dziennego pobytu dla chorych z demencją na różnym etapie zaawansowania choroby, pomocy dla chorego i jego opiekuna w miejscu zamieszkania, grup wsparcia, turnusów rehabilitacyjnych i zajęć terapeutycznych, wsparcia finansowego, szkoleń dla opiekunów rodzinnych i profesjonalnych, a także dla lekarzy pierwszego kontaktu. Potrzebna jest też zmiana społecznego nastawienia i świadomości. Wciąż jeszcze panuje przekonanie, że to, że starszy człowiek nie pamięta, jest naturalną koleją rzeczy. Jest to opinia całkowicie błędna. Rzeczywiście, wraz z wiekiem, rozmaite zdolności i funkcje organizmu ulegają osłabieniu, ale jeśli osłabienie to osiąga poziom uniemożliwiający samodzielne funkcjonowanie, to musimy mówić o chorobie, a nie o fizjologicznym procesie starzenia się. Chorzy i ich bliscy dramatycznie potrzebują pomocy. Jolanta Kordacka
12 12 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Nasze stopy są ważne! Stopy są naszą podstawą, naszym fundamentem, który nosi nasze ciało, który musi bardzo często znosić nadwagę, niezdrowe obuwie, nadmierną pielęgnację bądź jej zupełny brak. Są one bardzo wyjątkowe pod wieloma względami. Zdrowa skóra stóp jest grubsza od skóry na innych miejscach ciała. Posiada mocno rozbudowany naskórek w miejscach prawidłowo obciążonych, takich jak: pięta, zewnętrzny brzeg stopy, główki kości (I i V) śródstopia, palce. W miejscach fizjologicznych łuków stopy warstwa podskórna jest słabo rozwinięta. Łącznie na obu stopach jest 300 tysięcy gruczołów potowych oraz zupełny brak gruczołów łojowych i mieszków włosowych. Mocno rozbudowana sieć naczyń krwionośnych i duża liczba receptorów nerwowych dzięki czemu nasze stopy są bardzo wrażliwe. Co to jest podologia, czym się zajmuje? Podologia - nazwa pochodzi od greckiego PODOS - stopa i LOGOS - nauka. Jest paramedyczną dziedziną, zajmującą się schorzeniami stóp. Łączy w sobie takie dziedziny medycyny jak: ortopedia, dermatologia, flebologia, fizjologia i anatomia. Podolog pielęgnuje, bada, diagnozuje oraz przeprowadza specjalistyczne zabiegi, związane ze zmianami patolo- Tzw. trójkąt podparcia - istotne punkty na naszych stopach gicznymi stóp oraz kończyn dolnych. Połączenie wiedzy i umiejętności praktycznych kwalifikuje go do pielęgnacji stóp u osób z grupy ryzyka: cukrzyków, reumatyków, chorych na hemofilię, otyłych, sportowców. Rolą spec. ds. podologii jest: postępowanie terapeutyczne - pielęgnacja stóp ze schorzeniami, szerzenie szeroko pojętej profilaktyki z zakresu domowej pielęgnacji stóp, ćwiczeń, odpowiedniego obuwia oraz wkładek ortopedycznych, współpraca i kierowanie do odpowiednich lekarzy specjalistów, przeprowadzenie wywiadu podologicznego, planowanie i wykonanie kuracji w przypadku dolegliwości, prawidłowe obcięcie i opracowanie paznokci. Zabiegi na paznokciach wrastających, wkręcających się (ortonyksja), grzybiczych i pogrubiałych. Zabiegi na zrogowaciałym naskórku. Różnicowanie i usuwanie odcisków oraz brodawek wirusowych, odciążenia i ochrona narażonych na tarcie i ucisk części stopy. Wykonanie ortoz. Zabiegi fizjo- i fizykoterapeutyczne (jonoforeza), diagnostyka stóp umożliwiająca wykrycie objawów zespołu stopy cukrzycowej. Co powinno nas niepokoić? Najczęściej spotykane problemy skóry stopy. Wszelkie bóle w obrębie stóp, hiperkeratozy, czyli (modzele, odciski, brodawki, rozpadliny), suchość skóry. Jak możemy sobie z tym problemem pomóc: Gimnastyka stóp w miarę możliwości Codzienna higiena Kąpiele stóp Prawidłowe osuszanie Stosowanie odpowiednich preparatów pielęgnacyjnych najlepiej z mocznikiem. Karolina Wiewióra podolog foto: pixabay.com Więcej o dolegliwościach i pielęgnacji stóp w naszym kolejnym numerze. Mieszkanie dostosowane do wieku, czyli podstawowa potrzeba Seniora Osoby starsze w Europie pragną w większości do końca swoich dni prowadzić własne gospodarstwo domowe. Ponieważ tracą siły i sprawność, potrzebują pomocy w organizacji życia codziennego. Powstają alternatywy dla domów opieki, tylko trzeba zacząć odpowiednio wcześnie! Decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z 14 września 2011r. rok 2012 został ustanowiony Europejskim Rokiem Aktywizacji Osób Starszych do Starości i Solidarności Międzypokoleniowej. Wbrew polskiemu tłumaczeniu tej decyzji, rok 2012 był przede wszystkim poświęcony nawoływaniu do przemyśleń: Jak chcę żyć, kiedy będę starym człowiekiem? Praktycy podkreślają, że nigdy nie jest za wcześnie, aby rozpocząć takie rozmyślania i działania. Specjaliści i działacze społeczni zachęcają do ruchu na świeżym powietrzu oraz zajęć rozwijających talenty i szczególnie zajęć dla siebie i dla innych. Ale najważniejsza jest samodzielność i jej zachowanie na przyszłość. Przy postępującej niesprawności nóg należy w pierwszym rzędzie usunąć konieczność wchodzenia na 3-cie i 4-te piętro i to z węglem, drewnem czy zakupami. Potrzebne są windy. Należy zainstalować prysznice w łazience w miejsce wanny i to łatwo dostępne. Przy postępującej niesprawności rąk niezbędne stają się małe, lekkie i sprawne urządzenia kuchenne. Przy pogarszającym się wzroku sprawdza się oświetlenie punktowe i czujniki na ruch. Różnych pomocy jest coraz więcej. Nie wszystkie są znane osobom zamkniętym w swoim małym światku: sklep spożywczy - apteka - kościół. Potrzebują pomocy młodych ludzi i fachowców. Nie wszystkie mieszkania można zmodernizować, nie zawsze jest to opłacalne. Dlatego ekonomiści i socjologowie w Europie zalecają grupowanie starszych ludzi w nowych mieszkaniach dostosowanych do wieku. Nowe mieszkania są chętnie przyjmowane przez osoby starsze, gdyż zapewniają im towarzystwo w równym sobie wieku. Nowe mieszkanie od tej pory może być ich domem aż do końca życia. Nowe mieszkania buduje się w sąsiedztwie mieszkań dla pełnych rodzin oraz mieszkań dla młodych ludzi samodzielnie wkraczających w dorosłe życie. Taka nowa wspólnota wzajemnie sobie pomaga, tworząc wielopokoleniową rodzinę - mimo braku pokrewieństwa. Mieszkanie dostosowane do wieku spełnia podstawowe wymagania higieny i bezpieczeństwa Pozwala zachować sprawność i niezależność. W razie potrzeby mieszkańcy korzystają z dochodzącej opieki w zakresie zdrowia, wyżywienia, prania czy sprzątania. Zostają u siebie, prowadzą samodzielnie gospodarstwo domowe. Jest to pożyteczne i opłacalne dla nich samych i gminy. Zapamiętaj: pierwsza pomoc dla samotnego Seniora, to mieszkanie dostosowane do wieku! Mirosława Łatkowska-Włodek
13 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 13 ZEGAR KSIĘŻYCOWY I MY Wiara w oddziaływanie Księżyca na organizm ludzki sięga starożytności. Srebrny glob od zawsze fascynował ludzi swoją tarczą rozświetlając nocny mrok. Niemniej naukowo dowiedziono również, że bywa on odpowiedzialny za stany emocjonalne ludzi, decyduje też o szybkości wzrostu roślin, krążeniu soków, zachowaniach zwierząt. Wpływ ten często uznaje się za równie ważny, jak działanie Słońca. Najbardziej znacząca dla życia na ziemi cecha tego ciała kosmicznego, to jego zmienność. Na niebie możemy ją obserwować w postaci zmieniających się regularnie faz. Od najdawniejszych czasów bacznie przyglądano się temu zjawisku, jako że był to wyznacznik wielu prac ogrodniczych i gospodarskich. Znajomość faz przydać się może każdemu. W prosty sposób (znając fazę Księżyca) w przybliżeniu możemy określić godzinę dnia oraz kierunek stron świata. Fazy Księżyca widoczne są bowiem gołym okiem. Księżyc w okresie niewidoczności, dostrzegany jest w zachodniej stronie nieba, tuż po zachodzie słońca, w postaci wąskiego sierpa, który stopniowo z dnia na dzień rośnie, aż pojawi się w postaci półokręgu, czyli I kwadry. Gdy Księżyc ubywa, czyli podąża od pełni do nowiu, to pamiętać należy, że kolejny jego półokrąg, to III kwadra. Potem Księżyc dalej maleje, aż znika w promieniach słońca i widoczny bywa tuż nad ranem, w postaci wąskiego sierpa. Pamiętać należy, że sierp Księżyca widoczny czy to wieczorem, czyli między nowiem, a I kwadrą, czy to nad ranem, czyli między III kwadrą a nowiem, zawsze jest zwrócony wypukłością ku słońcu. W czasie I kwadry Księżyc góruje, czyli jest w najwyższym położeniu na niebie, na południu, o godzinie 18 czasu słonecznego. W czasie pełni to samo zjawisko ma miejsce dokładnie o północy. W czasie pełni Księżyc jest widoczny przez najdłuższy czas. Przy III kwadrze, Księżyc góruje na południu około godziny 6 rano. Podczas nowiu nie jest widoczny wcale. Jego wschody i zachody w przybliżeniu bowiem pokrywają się ze wschodami i zachodami Słońca, czyli jest akurat odwrotnie, gdy następuje pełnia. Warto wiedzieć również jak wpływają fazy Księżyca na zdrowie i urodę, w czasie których faz podejmować dane czynności. Kiedy najlepiej iść do fryzjera, a kiedy nie wprowadzać żadnych zmian w swoim wyglądzie, która faza jest najbezpieczniejsza do przeprowadzania operacji, a która sprawia, że nasz organizm jest osłabiony i tym samym bardziej podatny na infekcje. Najbardziej dla nas istotne zjawiska związane z oddziaływaniem Księżyca występują podczas jego poszczególnych faz: nowiu, pełni i kwadr. Nów to czas niewidocznego Księżyca, który znajduje się między Słońcem a Ziemią. Niebo jest mroczne. W tym czasie organizm wykazuje największą zdolność do oczyszczania się. Trzeba wtedy bardziej dbać o siebie i swoje zdrowie (ziołowe herbatki, lekkostrawne potrawy). Dobrze jest rozpocząć dietę. Kondycję organizmu poprawia całodzienny post. Jest to najlepszy okres, żeby pozbyć się złych nawyków, np. zerwać z nałogiem. W tych dniach mamy mniejszy potencjał. Częściej czujemy się zmęczeni, bardziej wyciszeni i spokojni. Należy też wstrzymać się od siewów i sadzenia. Przez następne 14 dni gdy Księżyc rośnie, dąży do pełni, przybiera kształt litery D o coraz większym brzuszku. Najkorzystniej działają środki odżywcze i wzmacniające. Warto w tym czasie stosować różnego rodzaju maseczki, zażywać preparaty witaminowe i rozpoczynać różne kuracje. Dieta powinna być bogata w składniki odżywcze, ale niskokaloryczna, ponieważ w tej fazie Księżyca szybciej przybiera się na wadze. Warto również wybrać się do fryzjera, z tego względu, że włosy łatwiej przyjmują farbę oraz ładniej i zdrowiej odrastają. Pomiędzy nowiem a pełnią organizm magazynuje energię. Im bliżej pełni, tym organizm jest słabszy, spada odporność i mamy mniej siły fizycznej i gorszy nastrój. Szybciej pojawia się uczucie zmęczenia w czasie wysiłku, dlatego cięższe prace raczej należy planować po pełni. Jest to najodpowiedniejszy czas do siania i sadzenia dla roślin wydających plony nad ziemią. Pełnia to czas kiedy Księżyc jaśnieje w pełnym blasku na niebie. Jest doskonale widoczny. Najwyżej na południowej stronie nieba pojawia się o północy. Zmagazynowana energia teraz ujawnia się, może nas rozpierać. Mamy wiele dobrych pomysłów. Jesteśmy zazwyczaj w dobrej kondycji i zdrowiu. Większość osób odczuwa pobudzenie, aktywność fizyczna jest wtedy bardzo wskazana. Pełnia tak mocno wpływa na ludzi, że nawet nie wiedząc, że zbliża się kolejna, podświadomie odczuwamy już jej wpływ. Występują kłopoty ze snem. Wiele osób skarży się na bezsenność i problemy z koncentracją. Jest skłonność do zachowań impulsywnych, a nawet agresywnych. Chorzy psychicznie czują się znacznie gorzej. Ze względu na obniżoną krzepliwość krwi nie jest to dobry czas na planowanie zabiegów i operacji chirurgicznych. Rany mocniej krwawią. Krążenie jest bardziej intensywne i jesteśmy bardziej narażeni na wylewy. Jest to także zła pora na rozpoczynanie kuracji odchudzającej. Dzień pełni nie sprzyja siewom i nie należy też przycinać roślin, ponieważ mogą umrzeć. Z kolei zioła zbierane w czasie pełni mają największą moc. Po pełni tarcza Księżyca zaczyna się zmniejszać stopniowo, przybiera kształt litery C. Jej wgłębienie z dnia na dzień zwiększa się. Przez kolejne 14 dni, aż do nowiu, nasz organizm działa coraz sprawniej: - mniej nas męczy praca fizyczna i umysłowa, - w tym czasie dobrze jest poddać się zabiegom kosmetycznym i fryzjerskim (wycinanie skórek i wrastających paznokci, usuwanie zbędnego owłosienia, oczyszczanie skóry u kosmetyczki itp.). Włosy będą rosły o wiele wolniej niż po nowiu. Im bliżej nowiu, tym lepiej się czujemy. Około 2 tygodnie po zakończeniu pełni można planować wszelkie operacje i zabiegi chirurgiczne. Rany będą się lepiej goić i wzrośnie odporność na ból. Dobra pora na wizytę u stomatologa (mostki i plomby lepiej się trzymają). Gdy przybywa Księżyca warto uzupełnić niedobory witamin. Jest to również dobra pora na rozpoczęcie odchudzania. Ubywający Księżyc sprzyja także pracom domowym: robienie przetworów, pranie, sprzątanie, mycie okien (brud łatwiej schodzi). Jest to również najlepszy czas do sadzenia roślin wieloletnich owocujących pod ziemią. Nasi przodkowie układali życie według faz srebrnego globu i uważali, że fazy te wywierają istotny wpływ na ludzi i przyrodę, a znając księżycowy zegar możemy unikać wielu problemów dnia codziennego i powodować, że nasze życie będzie harmonijne i mniej nerwowe. Jak jest naprawdę? Przekonajmy się sami, napewno warto spróbować żyć zgodnie ze wskazówkami związanymi z oddziaływaniem Księżyca. Krystyna Pacholska foto: pixabay.com
14 14 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Losy Polaków - tak było Tadeusz Bąblewski - brat mojej Matki Zofii Pietrzakowej miał bardzo ciekawą i równie niebezpieczną historię swojego życia. W 1918 roku będąc uczniem 7 klasy renomowanego gimnazjum im. Mariana Rychłowskiego (obecnie im. Tadeusza Rejtana) w Warszawie wstąpił do młodzieżowej organizacji POW. W ramach tej organizacji ukończył kurs podoficerski, prowadzony przez kapitana Legionów Młodkowskiego. W 1918 w listopadzie brał udział w rozbrajaniu Niemców, następnie dostał przydział do kompanii wartowniczej na dworcu towarowym. Po odbytej warcie został skierowany do sztabu, nie przewidując jakie czekają go przygody. Kazano mu natychmiast zameldować się w Sztabie Generalnym u Komendanta Piłsudskiego. Z sąsiedniego pokoju wyszedł Komendant Piłsudski i zwrócił się do niego: Mam tutaj zalakowaną kopertę, zawieziesz ją do Wilna i oddasz do własnych rąk generałowi Weydyce. Sprawa bardzo ważna. Wujek musiał przejść przez okupowaną jeszcze przez Niemców białostocczyznę do Wilna. Po wielu perypetiach, w ubraniu uczniowskim dotarł do Wilna i list dostarczył. Na drugi dzień Armia Czerwona zajęła Wilno i odcięła powrót do Warszawy. Udał się więc do majątku wujostwa Głazowskich-Berże (koło Kiejdan). Po kilku miesiącach przez zieloną granicę przedostał się do Warszawy, gdzie poinformowano go, że może zgłosić się na ochotnika do formującej się w Wilnie dywizji litewsko - białoruskiej, co natychmiast uczynił. Zaczęły się szkolenia żołnierskie. Pod koniec lipca 1919 roku rozpoczęła się ofensywa i walki z bolszewikami w okolicy Baranowicz, Mińska i Bobrujska. W styczniu 1920 w bitwie z bolszewikami pod Leplem broniąc baterii generała Żeligowskiego został ranny i wzięty do niewoli. Przewieziono go do szpitala w Witebsku, a po 6 tygodniach do obozu jenieckiego w Smoleńsku. Bolszewicki sąd kapturowy skazał wujka na rozstrzelanie i skierował do celi śmierci. Na egzekucję przyjechał do Smoleńska Feliks Dzierżyński, który lubił przyglądać się skazańcom i ich egzekucji. Dzierżyński przyglądał się każdemu ze skazanych. Wujek wspomniał: Przeżyłem własną śmierć. Kiedy podszedł do mnie, spojrzał mi w oczy wręcz świdrującym wzrokiem, pomyślałem: tak wyglądają oczy diabła. Nagle zapytał mnie: Wy jesteście jeńcem? Tak - odpowiedziałem. - A za co was kazano rozstrzelać? - Nie wiem za co. Tu rozstrzeliwuje się ludzi niewinnych. Kazał mi wyjść z szeregu i pod strażą zaprowadzono mnie do gabinetu. Zaczął wypytywać mnie o rodzinę, jak dostałem się do wojska. Skierował mnie z powrotem do obozu mówiąc: jak spotkam cię ponownie, to osobiście zastrzelę. W obozie przeszedł ciężką chorobę - tyfus plamisty. Po wyzdrowieniu zesłany na Syberię, uciekł z dwoma innymi jeńcami na uralskiej stacji Złatoust. Przemierzył pociągami i na piechotę niemal całą europejską część Rosji, dotarł do polskiego szlacheckiego zaścianka we wsi Malinówka w Guberni Smoleńskiej. Wieś udzieliła mu schronienia, zatrudniając jako nauczyciela w utworzonej tam wówczas polskiej szkole. Po zawarciu Traktatu Ryskiego wujek wrócił do Polski. Służąc nadal w wojsku w Wilnie, na kursach wojskowych ukończył VIII klasę gimnazjum i zdał maturę. Po przyłączeniu się Litwy Środkowej do Polski został zdemobilizowany. W cywilu ukończył studia na Wydziale Prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Następnie przeniósł się do Warki pracując jako nauczyciel. Poznał tam swoją przyszłą żonę, założył rodzinę. W roku 1928 został kierownikiem szkoły w Zambrowie, gdzie należał do Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZON). Prowadził też kursy dokształcające dla podoficerów. W 1938 roku ukończył Instytut Pedagogiczny w Warszawie. Wojnę spędził wraz z rodziną we wsi Wola Wodyńska w pow. Siedleckim, gdzie uczył w miejscowej szkole i prowadził kursy tajnego nauczania w zakresie szkoły średniej. Należał do AK - komórka ds. organizacji szkolnictwa na Warmii i Mazurach. Po wojnie był kierownikiem Studia Polskiego Radia w Toruniu. W 1946 zorganizował pierwsze po wojnie radiowe audycje dla szkół oraz radiowe kursy dokształcające, które przekształcono we Wszechnicę Radiową. W 1952 przeniósł się wraz z rodziną do Warszawy, gdzie zorganizował audycje dla nauczycieli i rodziców, a później sprawował nadzór nad audycjami dla dzieci i szkół. Pisał piękne patriotyczne audycje i słuchowiska dla szkół, felietony i reportaże. Gdy napisał piękną audycję poświęconą rocznicy Konstytucji 3 Maja, po jej nadaniu powiedziano mu, że więcej na antenę go nie wpuszczą. Pisał dużo, ale pod pseudonimami. Po tzw. odwilży wujek przestał być szykanowany i różne redakcje zaczęły zamawiać u niego audycje. Został też zastępcą Naczelnego Redaktora Redakcji Oświatowej. Za swoją działalność jako nestor polskiego skautingu, członek POW, uczestnik wojny , żołnierz Armii Krajowej - Komórka Delegatury Rządu ds. Szkolnictwa na Warmii i Mazurach, pracownik oświaty, długoletni pracownik Polskiego Radia w Toruniu i Warszawie, zastępca Naczelnego Redaktora Audycji Oświatowych, autor wielu słuchowisk i audycji radiowych został odznaczony Krzyżem Obrońcy Ojczyzny , Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym i Srebrnym Krzyżem Zasługi, Odznaką Frontu Litewsko - Białoruskiego. Owdowiał w roku Zmarł po krótkiej chorobie w pełni władz umysłowych dnia roku w wieku 97 lat. Został pochowany na cmentarzu na Woli w Warszawie. Opracowała Siostrzenica Teresa Bobowicz - Siomoł Miał 2 synów: Zbigniewa - profesora Wyższej Szkoły Handlowej w Warszawie, Lecha - lekarza, zginął w wypadku samochodowym wracając z dyżuru ze szpitala w roku 1981.
15 Pabianice My, M-Łodzi Duchem 15 Ja wczoraj i dziś Drodzy Seniorzy, w tej rubryce publikujemy Wasze fotografie. Podzielcie się z nami wspomnieniem dzieciństwa. Zdjęcia wraz z opisem przysyłajcie na adres mlodziduchempce@o2.pl lub przynieście do naszej redakcji (ul. Zamkowa 30). Na zdjęciu 76-letni pabianiczanin Jan Pasikowski, jako dziecko i obecnie (fotografia wykonana w czerwcu). Lato Słońce mocno już przygrzało, Lato wiosnę pożegnało. Dzieci na wakacje czekają, A dorośli do urlopu już się przymierzają. Każdy chce słoneczka zażyć I wygrzewać się na plaży. Kogo stać i kto może Letnie dni spędza nad morzem, Ale góry też czekają I turystów zapraszają. Górale chaty swe szykują, Letnich gości oczekują. Pabianice zostawiajmy, Na wakacje wyjeżdżajmy! Irena Markowska-Altmajer NASZ KĄCIK POETYCKI Pabianice Nasze miasto Pabianice, w drugiej połowie XIII wieku powstało, prawa miejskie uzyskało. Za herb trzy złote korony na tle srebrnym mu nadano. Przez kilka wieków ładnie się rozbudowało. Kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców w nim zamieszkuje, miasto nadal się rozbudowuje. Najwięcej powstaje banków, aptek i marketów, mniej budynków mieszkalnych i obiektów kulturalnych. Pabianice, Pabianice dzisiaj biedne ma dzielnice. Ludzie pracy tu nie mają, w innych krajach jej szukają. Życie kulturalne kwitnie, miasto swe zespoły ma, każdy znajdzie coś dla siebie: taniec, śpiew, muzyka, gra. Zabytków też nie brakuje, turysta zwiedzać tu co ma, miasto nasze tętni życiem, i orkiestra pięknie gra. Są koncerty i festyny, bawią się całe rodziny, zapraszamy do Pabianic, bo to miasto jest bez granic. Afrodyta Zrodzona z piany fal Morza Śródziemnego, Afrodyta, grecka bogini miłości. Najpiękniejsza z bogiń świata antycznego, uosobienie wdzięku, pożądania i zmysłowości. Narodziła się naga u brzegów Kytery, córka boga Zeusa i bogini Dione. Płynąc w muszli pchanej przez Zefira, dotarła na Cypr przez morze spienione. Afrodyta-Urania od czasów starożytności w swej słynnej przepasce magicznej, była obiektem męskich namiętności, uwielbienia, czci i kultu bogini antycznej. Była natchnieniem rzeźbiarzy i poetów starożytności, średniowiecza, renesansu. Jej piękna postać znana z greckich mitów, wspaniałych rzeźb i niejednego romansu. Jerzy Małycha Irena Markowska-Altmajer
16 16 My, M-Łodzi Duchem Pabianice Telefon zaufania dla osób starszych Troski i kłopoty dzielone z drugim człowiekiem maleją o połowę... Te słowa są mottem Telefonu Zaufania dla osób Starszych, funkcjonującego w Warszawie od października 2013 roku. Jest to oczywiście telefon anonimowy. Nikt nie pyta o nazwiska, adresy itp. Zasady działania Telefonu wynikają z doświadczeń Telefonu Zaufania Po Sześćdziesiątce, który działał w Warszawie przeszło 10 lat temu i został zlikwidowany jedną nieprzemyślaną decyzją Urzędu. Obecnie Telefon Zaufania dla Osób Starszych funkcjonuje jako projekt Stowarzyszenia Mali Bracia Ubogich pod opieką merytoryczną ekspertów Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Telefon ten to: (telefon do Warszawy!!!) koszt połączenia zgodny z taryfą operatora sieci, w której mamy swój telefon. Można telefonować z całej Polski. Osoby, które dyżurują przy telefonie to kobiety i mężczyźni, psychologowie w średnim i starszym wieku, doświadczeni profesjonaliści znający dobrze problemy osób starszych, sędziwych i ich rodzin. Zespół współpracowników Telefonu Zaufania oczywiście cały czas doskonali swe umiejętności w tak specyficznej dziedzinie, jaką jest praca w telefonie zaufania. Dyżury Telefonu poniedziałki, środy, czwartki godz , wtorki godz oraz dyżur specjalny w środy godz dotyczący problemów z pamięcią, chorób neurodegeneracyjnych, w tym choroby Alzheimera. Ważną formą pracy Telefonu Zaufania dla Osób Starszych jest też telefonowanie DO osób, które wyrażą taką chęć i zostawią swój numer telefonu. Inne dane są niepotrzebne. Telefony do osób zainteresowanych taką formą kontaktu, są prowadzone w innych terminach niż dyżury. Jeśli potrzebujesz bratniej duszy, życzliwości, jest Ci smutno, coś Cię trapi, zadzwoń, wysłuchamy, udzielimy informacji, wspólnie zastanowimy się, jak rozwiązać problem, poradzić sobie z trudnością. Zapraszamy! Maria L., Telefon Zaufania dla Osób Starszych
Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.
Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.
Bardziej szczegółowoPodziękowania dla Rodziców
Podziękowania dla Rodziców Tekst 1 Drodzy Rodzice! Dziękujemy Wam za to, że jesteście przy nas w słoneczne i deszczowe dni, że jesteście blisko. Dziękujemy za Wasze wartościowe rady przez te wszystkie
Bardziej szczegółowoAUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr )
AUDIO / VIDEO (A 2 / B1 ) (wersja dla studenta) ROZMOWY PANI DOMU ROBERT KUDELSKI ( Pani domu, nr 4-5 2009) Ten popularny aktor nie lubi udzielać wywiadów. Dla nas jednak zrobił wyjątek. Beata Rayzacher:
Bardziej szczegółowoKto chce niech wierzy
Kto chce niech wierzy W pewnym miejscu, gdzie mieszka Bóg pojawił się mały wędrowiec. Przysiadł na skale i zapytał: Zechcesz Panie ze mną porozmawiać? Bóg popatrzył i tak odpowiedział: mam wiele czasu,
Bardziej szczegółowoKolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej.
Kolejny udany, rodzinny przeszczep w Klinice przy ulicy Grunwaldzkiej w Poznaniu. Mama męża oddała nerkę swojej synowej. 34-letnia Emilia Zielińska w dniu 11 kwietnia 2014 otrzymała nowe życie - nerkę
Bardziej szczegółowoOKOLICZNOŚCIOWE WYDANIE GAZETKI SZKOLNEJ KLASY III PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. ARMII KRAJOWEJ
OKOLICZNOŚCIOWE WYDANIE GAZETKI SZKOLNEJ KLASY III PUBLICZNEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ IM. ARMII KRAJOWEJ 1 Drogi Czytelniku! Życzymy Ci przyjemnej lektury Szkolnego Newsa. Zachęcamy do refleksji nad pytaniem
Bardziej szczegółowoPODRÓŻE - SŁUCHANIE A2
PODRÓŻE - SŁUCHANIE A2 (Redaktor) Witam państwa w audycji Blisko i daleko. Dziś o podróżach i wycieczkach będziemy rozmawiać z gośćmi. Zaprosiłem panią Iwonę, panią Sylwię i pana Adama, żeby opowiedzieli
Bardziej szczegółowo"50+ w Europie" Badanie Zdrowia, Starzenia się, i Przechodzenia na Emeryturę w Europie
Uniwersytet Warszawski Numer seryjny kwestionariusza: 2910001 Nr ID gospodarstwa domowego 2 9 0 6 2 0 0 Nr ID osoby Data wywiadu: Nr ID ankietera: Imię respondenta: "50+ w Europie" Badanie Zdrowia, Starzenia,
Bardziej szczegółowoKIDSCREEN-52. Kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodych ludzi. Wersja dla dzieci i młodzieży 8 do 18 lat
KIDSCREEN-52 Kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodych ludzi Wersja dla dzieci i młodzieży 8 do 18 lat Page 1 of 8 Cześć, Data: Miesiąc Rok Co u ciebie słychać? Jak się czujesz? To są pytania, na które
Bardziej szczegółowopotrzebuje do szczęścia
Jest tylko jedna rzecz, której każdy ojciec potrzebuje do szczęścia Na co dzień i od święta, w gazetach, w prasie i w internecie, w rozmowach między znajomymi i w wywiadach wychwala się, analizuje i przerabia
Bardziej szczegółowoŚpij dobrze! Jak ważny jest dobry sen Dlaczego dobry sen nie jest czymś oczywistym Co możemy zrobić, żeby lepiej spać
Śpij dobrze! Jak ważny jest dobry sen Dlaczego dobry sen nie jest czymś oczywistym Co możemy zrobić, żeby lepiej spać 2 3 Traumatyczne przeżycia mogą spowodować zaburzenia snu Kto doświadczył wojny, innych
Bardziej szczegółowoNASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK
NASTOLETNIA DEPRESJA PORADNIK Upadłam Nie mogę Nie umiem Wstać Sama po ziemi stąpam w snach Sama, samiutka próbuję wstać. Nie umiem Chcę się odezwać Nie wiem do kogo Sama tu jestem, nie ma nikogo Wyciągam
Bardziej szczegółowoSpis treści. Od Petki Serca
CZ. 2 1 2 Spis treści Od Petki Serca ------------------------------------------------------------------------------3 Co jest najważniejsze? ----------------------------------------------------------------------------------------------4
Bardziej szczegółowoInternet. łączy pokolenia
Internet łączy pokolenia n Temat zajęć: Internet łączy pokolenia n Cel główny: Nawiązanie więzi międzypokoleniowej; edukacja międzypokoleniowa n Cele szczegółowe: uświadomienie dzieciom ważnej roli przewodnika
Bardziej szczegółowoProjekt "Seniorzy na wsi"
Projekt "Seniorzy na wsi" Analiza ankiet przeprowadzonych wśród seniorów na terenach wiejskich w województwie warmińsko-mazurskim Ankiety przeprowadzono w trzech grupach wiekowych 55-65 lat - 36 osób 66-75
Bardziej szczegółowoDr Anna Andruszkiewicz Mgr Agata Kosobudzka. System opieki długoterminowej w Polsce
Dr Anna Andruszkiewicz Mgr Agata Kosobudzka System opieki długoterminowej w Polsce Świadczenia w zakresie opieki długoterminowej zapewnia w Polsce ochrona zdrowia i pomoc społeczna cześć świadczeń (usług)
Bardziej szczegółowoBAJKA O PRÓCHNOLUDKACH I RADOSNYCH ZĘBACH
PREZENTUJE: BAJKA O PRÓCHNOLUDKACH I RADOSNYCH ZĘBACH SCENARIUSZ I RYSUNKI: DOROTA MILCZARSKA CZEŚĆ, pewnie często słyszysz, że mycie zębów jest bardzo ważne, no i że musimy to robić najlepiej po każdym
Bardziej szczegółowoJesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem
Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co
Bardziej szczegółowozdrowia Zaangażuj się
Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się Niniejszy projekt jest finansowany przez Ochrona Twojego zdrowia Zaangażuj się www.oha.com 1. Zainteresuj się ochroną swojego zdrowia. Jeśli masz pytania lub wątpliwości
Bardziej szczegółowoTest mocny stron. 1. Lubię myśleć o tym, jak można coś zmienić, ulepszyć. Ani pasuje, ani nie pasuje
Test mocny stron Poniżej znajduje się lista 55 stwierdzeń. Prosimy, abyś na skali pod każdym z nich określił, jak bardzo ono do Ciebie. Są to określenia, które wiele osób uznaje za korzystne i atrakcyjne.
Bardziej szczegółowoKATARZYNA POPICIU WYDAWNICTWO WAM
KATARZYNA ŻYCIEBOSOWSKA POPICIU WYDAWNICTWO WAM Zamiast wstępu Za każdym razem, kiedy zaczynasz pić, czuję się oszukana i porzucona. Na początku Twoich ciągów alkoholowych jestem na Ciebie wściekła o to,
Bardziej szczegółowomnw.org.pl/orientujsie
mnw.org.pl/orientujsie Jesteśmy razem, kochamy się. Oczywiście, że o tym mówimy! Ale nie zawsze jest to łatwe. agata i marianna Określenie bycie w szafie nie brzmi specjalnie groźnie, ale potrafi być naprawdę
Bardziej szczegółowo1 Ojcostwo na co dzień. Czyli czego dziecko potrzebuje od ojca Krzysztof Pilch
1 2 Spis treści Wstęp......6 Rozdział I: Co wpływa na to, jakim jesteś ojcem?...... 8 Twoje korzenie......8 Stereotypy.... 10 1. Dziecku do prawidłowego rozwoju wystarczy matka.... 11 2. Wychowanie to
Bardziej szczegółowoWARSZTATY pociag j do jezyka j. dzień 1
WARSZTATY pociag j do jezyka j dzień 1 POCIĄG DO JĘZYKA - dzień 1 MOTYWACJA Z SERCA Ach, o ile łatwiejsze byłoby życie, gdybyśmy dysponowali niekończącym się źródłem motywacji do działania. W nauce języków
Bardziej szczegółowoSytuacja zawodowa pracujących osób niepełnosprawnych
Sytuacja zawodowa pracujących osób niepełnosprawnych dr Renata Maciejewska Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Administracji w Lublinie Struktura próby według miasta i płci Lublin Puławy Włodawa Ogółem
Bardziej szczegółowoJaki jest Twój ulubiony dzień tygodnia? Czy wiesz jaki dzień tygodnia najbardziej lubią Twoi bliscy?
Kogo podziwiasz dzisiaj, a kogo podziwiałeś w przeszłości? Jaki jest Twój ulubiony dzień tygodnia? Czy wiesz jaki dzień tygodnia najbardziej lubią Twoi bliscy? Jaka jest Twoja ulubiona potrawa? Czy wiesz
Bardziej szczegółowoKIDSCREEN-52. Kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodzieży. Wersja dla rodziców
KIDSCREEN-52 Kwestionariusz zdrowotny dla dzieci i młodzieży Wersja dla rodziców Page 1 of 8 Data: Miesiąc Rok Drodzy Rodzice! Jak się czuje Pani/Pana dziecko? Czy ma jakieś problemy i zmartwienia? Na
Bardziej szczegółowoPRAWA DZIECKA. dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności prywatności;
PRAWA DZIECKA "Nie ma dzieci - są ludzie..." - Janusz Korczak Każdy człowiek ma swoje prawa, normy, które go chronią i pozwalają funkcjonować w społeczeństwie, państwie. Prawa mamy również my - dzieci,
Bardziej szczegółowoW MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!!
W MOJEJ RODZINIE WYWIAD Z OPĄ!!! W dniu 30-04-2010 roku przeprowadziłem wywiad z moim opą -tak nazywam swojego holenderskiego dziadka, na bardzo polski temat-solidarność. Ten dzień jest może najlepszy
Bardziej szczegółowoFORMULARZ ZGŁOSZENIOWY CM 24. Nazwisko klienta: Imię klienta: Data urodzenia: Numer telefonu. domowego Numer telefonu.
Wypełnia ComfortMedical24 Numer Klienta Numer Umowy... FORMULARZ ZGŁOSZENIOWY CM 24 ul. Bałdyka 3 44-240 Żory Tel.: 0048327251004 Fax: 0048327249513 info@comfortmedical24.eu www. comfortmedical24.eu Nazwisko
Bardziej szczegółowo30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik!
30-dniowe #FajneWyzwanie Naucz się prowadzić Dziennik! Witaj w trzydziestodniowym wyzwaniu: Naucz się prowadzić dziennik! Wydrukuj sobie cały arkusz, skrupulatnie każdego dnia uzupełniaj go i wykonuj zadania
Bardziej szczegółowoPodziękowania naszych podopiecznych:
Podziękowania naszych podopiecznych: W imieniu swoim jak i moich rodziców składam ogromne podziękowanie Stowarzyszeniu za pomoc finansową. Dzięki działaniu właśnie tego Stowarzyszenia osoby niepełnosprawne
Bardziej szczegółowoMoja Pasja: Anna Pecka
Moja Pasja: Anna Pecka Napisano dnia: 2018-04-23 09:57:21 W ramach naszego krótkiego cyklu pn.: Moja Pasja, w każdy kolejny poniedziałek prezentujemy historie wyjątkowych osób, mieszkańców naszego regionu,
Bardziej szczegółowoIgor Siódmiak. Moim wychowawcą był Pan Łukasz Kwiatkowski. Lekcji w-f uczył mnie Pan Jacek Lesiuk, więc chętnie uczęszczałem na te lekcje.
Igor Siódmiak Jak wspominasz szkołę? Szkołę wspominam bardzo dobrze, miałem bardzo zgraną klasę. Panowała w niej bardzo miłą atmosfera. Z nauczycielami zawsze można było porozmawiać. Kto był Twoim wychowawcą?
Bardziej szczegółowoDom Ani Mój dom znajduje się w niewielkiej wsi 20km od Ostródy. Dla mnie jest miejscem niezwykłym, chyba najwspanialszym na świecie. To z nim wiążą się moje przeżycia z dzieciństwa, gdyż mieszkam tu od
Bardziej szczegółowoJak przygotować się do ważnego sprawdzianu w krótkim czasie?
Jak przygotować się do ważnego sprawdzianu w krótkim czasie? Wcale nie jest za późno! Do końca roku szkolnego pozostały dwa miesiące. Wielu z Was pewnie myśli, że skoro nie nauczyliście się czegoś do tej
Bardziej szczegółowoALE DLACZEGO KLUB SENIORA? OSOBISTE HISTORIE
ALE DLACZEGO KLUB SENIORA? OSOBISTE HISTORIE 2 ALE DLACZEGO KLUB SENIORA? OSOBISTE HISTORIE 2 ALE DLACZEGO KLUB SENIORA? OSOBISTE HISTORIE ALE DLACZEGO KLUB SENIORA? OSOBISTE HISTORIE 2 2 ALE DLACZEGO
Bardziej szczegółowoHektor i tajemnice zycia
François Lelord Hektor i tajemnice zycia Przelozyla Agnieszka Trabka WYDAWNICTWO WAM Był sobie kiedyś chłopiec o imieniu Hektor. Hektor miał tatę, także Hektora, więc dla odróżnienia rodzina często nazywała
Bardziej szczegółowoE-MOCNI: CYFROWE UMIEJĘTNOŚCI, REALNE KORZYŚCI
E-MOCNI: CYFROWE UMIEJĘTNOŚCI, REALNE KORZYŚCI E-MOCNI: CYFROWE UMIEJĘTNOŚCI, REALNE KORZYŚCI PARTNERZY 1 2 3 PODSTAWOWE INFORMACJE O PROJEKCIE OFERTA SZKOLEŃ: STACJONARNYCH I ONLINE JAK WZIĄĆ UDZIAŁ
Bardziej szczegółowo10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca
Kategoria: Edukacja 10 najlepszych zawodów 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca 10 najlepszych zawodów właściciel szkoły tańca Dodano: 2011-12-30 17:55:39 Poprawiony: piątek, 30 grudnia 2011
Bardziej szczegółowoPraca z rodzicami dziecka i nastolatka z ADHD
Praca z rodzicami dziecka i nastolatka z ADHD K A T A R Z Y N A O R K I S Z S T O W A R Z Y S Z E N I E N A R Z E C Z D Z I E C I Z N A D P O B U D L I W O Ś C I Ą P S Y C H O R U C H O W Ą Moment narodzenia
Bardziej szczegółowoRozumiem, że prezentem dla pani miał być wspólny wyjazd, tak? Na to wychodzi. A zdarzały się takie wyjazdy?
Praga Cieszyłam się jak dziecko. Po tylu latach Doczekałam się. Mój mąż spytał mnie: Jaki chcesz prezent na rocznicę?. Czy chce pani powiedzieć, że nigdy wcześniej? Jakby pan wiedział, przez pięćdziesiąt
Bardziej szczegółowostyczeń 2015 Postanowienia Noworoczne Zdrowa dieta
Kalendarz Postanowienia Noworoczne W tym roku na pewno schudnę, rzucę palenie, zacznę biegać, zadbam o siebie to nasze postanowienia, do których zwykle wracamy w Nowym Roku. Chcemy zmienić swoje życie,
Bardziej szczegółowoZasady Byłoby bardzo pomocne, gdyby kwestionariusz został wypełniony przed 3 czerwca 2011 roku.
Opieka zdrowotna przyjazna dziecku - Dzieci i młodzież: powiedz nam co myślisz! Rada Europy jest międzynarodową organizacją, którą tworzy 47 krajów członkowskich. Jej działania obejmują 150 milionów dzieci
Bardziej szczegółowoLepsze usługi medyczne
Uniwersytecki Zarząd Służby Zdrowia Hywel Oda Lepsze usługi medyczne Pomóż nam usprawnić naszą Narodową Służbę Zdrowia na terenie Środkowej i Zachodniej Walii 1 Spis treści Strona Uniwersytecki Zarząd
Bardziej szczegółowoKinga Wójcik - klasa V Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Rzerzęczycach
Szkoła Podstawowa (fotografia i poezja) I miejsce Kinga Wójcik - klasa V Szkoły Podstawowej im. Henryka Sienkiewicza w Rzerzęczycach I miejsce Las świątynią dla na wszystkich 1 / 23 Oskar Szymczyk kl.
Bardziej szczegółowoANKIETA dla osób nieaktywnych zawodowo 60+
Gmina i Miasto Odolanów ul. Rynek 11 63-430 Odolanów ANKIETA dla osób nieaktywnych zawodowo 60+ Zapraszamy Państwa do udziału w badaniu ankietowym, którego celem jest zebranie opinii na temat problemów
Bardziej szczegółowoGraj na zdrowie! ale i ciekawe!
Graj na zdrowie! Zastanawiasz się jak zachęcić swoje dziecko do prawidłowej diety i aktywności fizycznej? Poznaj nową aplikację Zdrowice, dzięki której jedzenie warzyw i owoców, picie wody czy aktywność
Bardziej szczegółowoWitamy i zapraszamy do styczniowej lektury!!! Co za nami, co przed nami?:
Witamy i zapraszamy do styczniowej lektury!!! Co za nami, co przed nami?: 01.01.2015 Nowy Rok 12.01.2015 Akcja Cała Polska czyta dzieciom i my też czytanie bajek przez uczniów z Liceum Ogólnokształcącego
Bardziej szczegółowoDowiemy się, w jaki sposób oznacza się poprzez znaki graficzne pogodę. Utrwalimy sobie również nazwy poszczególnych dni tygodnia.
Termin realizacji: 2-6.10.2017 W tym tygodniu podczas spaceru po okolicach przedszkola i ogrodzie przedszkolnym poszukamy barw, jakie towarzyszą jesieni. Pobawimy się w małych detektywów i spróbujemy rozpoznać,
Bardziej szczegółowoTRYB ROZKAZUJĄCY A2 / B1 (wersja dla studenta)
TRYB ROZKAZUJĄCY A2 / B1 (wersja dla studenta) Materiał prezentuje sposób tworzenia form trybu rozkazującego dla każdej koniugacji (I. m, -sz, II. ę, -isz / -ysz, III. ę, -esz) oraz część do ćwiczeń praktycznych.
Bardziej szczegółowoASERTYWNOŚĆ W RODZINIE JAK ODMAWIAĆ RODZICOM?
3 ASERTYWNOŚĆ W RODZINIE JAK ODMAWIAĆ RODZICOM? Czy potrzeby Twoich rodziców są ważniejsze niż Twoje? Czy kłócisz się z mężem o wizyty u mamy i taty? A może masz wrażenie, że Twoi rodzice nie zauważyli,
Bardziej szczegółowoPoniższe pytania dotyczą różnych spraw związanych z korzystaniem z mediów i urządzeń cyfrowych, w tym komputerów stacjonarnych, laptopów, notebooków,
Poniższe pytania dotyczą różnych spraw związanych z korzystaniem z mediów i urządzeń cyfrowych, w tym komputerów stacjonarnych, laptopów, notebooków, smartfonów, tabletów, telefonów komórkowych bez dostępu
Bardziej szczegółowoVIII TO JUŻ WIESZ! ĆWICZENIA GRAMATYCZNE I NIE TYLKO
VIII TO JUŻ WIESZ! ĆWICZENIA GRAMATYCZNE I NIE TYLKO I. Proszę wybrać odpowiednie do rysunku zdanie. 0. On wsiada do autobusu. On wysiada z autobusu. On jedzie autobusem. 1. On wsiada do tramwaju. On
Bardziej szczegółowoPodsumowanie ankiet rekolekcyjnych. (w sumie ankietę wypełniło 110 oso b)
Podsumowanie ankiet rekolekcyjnych. (w sumie ankietę wypełniło 0 oso b) Czy sposób przeprowadzenia rekolekcji (cztery niedziele, zamiast czterech kolejnych dni) był lepszy od dotychczasowego? (=tak; =nie)
Bardziej szczegółowoPoniższe pytania dotyczą różnych spraw związanych z korzystaniem z mediów i urządzeń cyfrowych, w tym komputerów stacjonarnych, laptopów, notebooków,
Poniższe pytania dotyczą różnych spraw związanych z korzystaniem z mediów i urządzeń cyfrowych, w tym komputerów stacjonarnych, laptopów, notebooków, smartfonów, tabletów, telefonów komórkowych bez dostępu
Bardziej szczegółowoIzabella Mastalerz siostra, III kl. S.P. Nr. 156 BAJKA O WARTOŚCIACH. Dawno, dawno temu, w dalekim kraju istniały następujące osady,
Laura Mastalerz, gr. IV Izabella Mastalerz siostra, III kl. S.P. Nr. 156 BAJKA O WARTOŚCIACH Dawno, dawno temu, w dalekim kraju istniały następujące osady, w których mieszkały wraz ze swoimi rodzinami:
Bardziej szczegółowoRola psychologa w podmiotach leczniczych
Rola psychologa w podmiotach leczniczych Podstawowym celem działań podmiotów leczniczych było i jest zdrowie pacjentów. Ponieważ jednak zdrowie według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to stan cechujący
Bardziej szczegółowo7 Złotych Zasad Uczestnictwa
7 Złotych Zasad Uczestnictwa Złota Zasada nr 1: Zrozumienie moich praw Powinno mi się przekazać informacje dotyczące przysługujących mi praw. Muszę zrozumieć, dlaczego ważne jest, aby mnie słuchano i poważnie
Bardziej szczegółowotel. (87) 610 27 47 e-mail: ppp_elk@o2.pl www.ppp.elk.edu.pl
tel. (87) 610 27 47 e-mail: ppp_elk@o2.pl www.ppp.elk.edu.pl ZDROWIE jest jedną z najważniejszych wartości w Życiu człowieka. TROSKA O NIE to najlepsza inwestycja na jaką możemy i powinniśmy sobie pozwolić.
Bardziej szczegółowoW ramach projektu Kulinarna Francja - początkiem drogi zawodowej
W ramach projektu Kulinarna Francja - początkiem drogi zawodowej Chcielibyśmy podzielić się z wami naszymi przeżyciami, zmartwieniami, oraz pokazać jak wyglądała nasza fantastyczna przygoda w obcym ale
Bardziej szczegółowoPROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ RODZIC - DZIECKO DZIECKO - RODZIC
PROFILAKTYKA UZALEŻNIEŃ RODZIC - DZIECKO DZIECKO - RODZIC DROGI RODZICU! Buduj solidny fundament jakim jest dla dziecka Rodzina. Tylko bliski kontakt z dzieckiem może uchronić je od problemu uzależnienia.
Bardziej szczegółowoZauważcie, że gdy rozmawiamy o szczęściu, zadajemy specyficzne pytania:
Nie potrafimy być szczęśliwi tak sobie, po prostu dla samego faktu; żądamy spełnienia jakichś tam warunków. Mówiąc dosadnie - nie potrafimy wyobrazić sobie, że można być szczęśliwym bez spełnienia tych
Bardziej szczegółowoSzkoła Promująca Zdrowie Diagnoza wstępna. Analiza ankiet dla uczniów
Szkoła Promująca Zdrowie Diagnoza wstępna Analiza ankiet dla uczniów Zdrowy styl życia- zachowania prozdrowotne Śpię co najmniej 8-9 godzin każdej nocy 4 3 2 1 1 Łatwo zasypiam i dobrze śpię w nocy 6 4
Bardziej szczegółowoBANK DOBRYCH PRAKTYK
BANK DOBRYCH PRAKTYK Małgorzata Wiśniewska-Cabała Budzenie zainteresowania książką u dzieci 4-, 5- i 6-letnich Wychowywanie przyszłych czytelników PRZEDSZKOLE PUBLICZNE W HUCIE STAREJ A Częstochowa 2016
Bardziej szczegółowoWAŻNE Kiedy widzisz, że ktoś się przewrócił i nie wstaje, powinieneś zawsze zapytać, czy możesz jakoś pomóc. WAŻNE
Cześć, chcemy porozmawiać z wami na pewien bardzo ważny temat. Dotyczy on każdego z nas bez wyjątku. Każdy z nas przecież może stłuc sobie kolano podczas jazdy na rowerze, skaleczyć się w palec przy robieniu
Bardziej szczegółowoZACZNIJ ŻYĆ ŻYCIEM, KTÓRE KOCHASZ!
ZACZNIJ ŻYĆ ŻYCIEM, KTÓRE KOCHASZ! Ewa Kozioł O CZYM BĘDZIE WEBINAR? - Porozmawiamy o nawyku, który odmieni wasze postrzeganie dnia codziennego; - Przekonam Cię do tego abyś zrezygnowała z pefekcjonizmu,
Bardziej szczegółowoTIMETABLE MÓJ ROZKŁAD JAZDY
TIMETABLE MÓJ ROZKŁAD JAZDY ks. Łukasz Szymański TIMETABLE MÓJ ROZKŁAD JAZDY Wstęp Jedną z najsmutniejszych rzeczy w życiu jest dotrzeć do jego kresu, obejrzeć się z żalem za siebie i stwierdzić, że
Bardziej szczegółowoGRAŻYNA KOWALCZYK. Zadanie finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata
GRAŻYNA KOWALCZYK SĄ TYLKO DWA SPOSOBY NA ŻYCIE. JEDEN TO ŻYCIE TAK, JAKBY NIC NIE BYŁO CUDEM. DRUGI TO ŻYCIE TAK, JAKBY WSZYSTKO BYŁO CUDEM (Albert Einstein) Wykaz rzeczy niszczących i zagrażających życiu
Bardziej szczegółowoMAŁY PABLO I DWIE ŚWINKI
ROBERT MAICHER MAŁY PABLO I DWIE ŚWINKI Poleca: SuperKid.pl Zapewnij dzieciom dobry start! Copyright by Robert Maicher Data: 03.02.2008 Tytuł: Mały Pablo i dwie świnki Autor: Robert Maicher Wydanie I Seria:
Bardziej szczegółowoZARZĄDZANIE CZASEM JAK DZIAŁAĆ EFEKTYWNIEJ I CZUĆ SIĘ BARDZIEJ SPEŁNIONYM
ZARZĄDZANIE CZASEM JAK DZIAŁAĆ EFEKTYWNIEJ I CZUĆ SIĘ BARDZIEJ SPEŁNIONYM Z a d a n i e f i n a n s o w a n e z e ś r o d k ó w N a r o d o w e g o P r o g r a m u Z d r o w i a 2 0 1 6-2 0 2 0 KAŻDEGO
Bardziej szczegółowo145 cm i mniej 146 cm-154 cm 155 cm-164 cm 165 cm-174 cm 175 cm i więcej
ILE MAMY 145 cm i mniej 146 cm-154 cm 155 cm-164 cm 165 cm-174 cm 175 cm i więcej 10 8 6 4 2 0 JAKIEGO KOLORU MAMY OCZY Niebieskie Zielone Piwne 12 10 8 6 4 2 0 Niebieskie Zielone Piwne Kiedy się urodziliśmy???
Bardziej szczegółowoto myśli o tym co teraz robisz i co ja z Tobą
DZIEŃ BEZ CIEBIE Dzień bez Ciebie Dzień bez Ciebie jakoś tak szary to brak mej części i mało widzę co istnieje najpiękniej gdy nie błyszczą Twe słowa tylko przy Tobie nie wiem czy się martwić to myśli
Bardziej szczegółowoWARSZTATY DAMY RADĘ CZYLI JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OBŁOŻNIE CHORYM?
WARSZTATY DAMY RADĘ CZYLI JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OBŁOŻNIE CHORYM? O PROJEKCIE "DAMY RADĘ" Projekt Damy Radę został stworzony przez Fundację TZMO SA Razem Zmieniamy Świat i głównym jego celem jest wspieranie
Bardziej szczegółowoSTRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki.
Barbara Małek STRES jest normalną biologiczną reakcją każdego żywego organizmu na wszelkie stawiane mu żądania. Jego brak oznacza śmierć dla jednostki.! NIE NALEŻY Y UNIKAĆ STRESU Dwa rodzaje reakcji na
Bardziej szczegółowoCzęść 11. Rozwiązywanie problemów.
Część 11. Rozwiązywanie problemów. 3 Rozwiązywanie problemów. Czy jest jakiś problem, który trudno Ci rozwiązać? Jeżeli tak, napisz jaki to problem i czego próbowałeś, żeby go rozwiązać 4 Najlepsze metody
Bardziej szczegółowoPoradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską.
Poradnik opracowany przez Julitę Dąbrowską. Pobrany ze strony www.kalitero.pl. Masz pytania skontaktuj się ze mną. Dokument stanowi dzieło w rozumieniu polskich i przepisów prawa. u Zastanawiasz się JAK
Bardziej szczegółowoLearnIT project PL/08/LLP-LdV/TOI/140001
LEARNIT KOBIETY W IT PETYA (BG) Ten projekt został zrealizowany przy wsparciu finansowym Komisji Europejskiej. Projekt lub publikacja odzwierciedlają jedynie stanowisko ich autora i Komisja Europejska
Bardziej szczegółowoBóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana?
Bóg a prawda... ustanawiana czy odkrywana? W skali od 1 do 10 (gdzie 10 jest najwyższą wartością) określ, w jakim stopniu jesteś zaniepokojony faktem, że większość młodzieży należącej do Kościoła hołduje
Bardziej szczegółowoTen zbiór dedykujemy rodzinie i przyjaciołom.
W rodzinie wszystko się mieści Miłość i przyjaźń zawiera Rodzina wszystko oddaje Jak przyjaźń drzwi otwiera. Ten zbiór dedykujemy rodzinie i przyjaciołom. 1 Opracowanie: Anna Polachowska Korekta: Anna
Bardziej szczegółowo/z kim, jak często, osobiście, telefonicznie, w innej formie/
Narzędzie pracy socjalnej nr 10 Wywiad z osobą starszą 1 Przeznaczenie narzędzia: Etap I (1b) Ocena / Diagnoza (Pogłębienie wiedzy o sytuacji związanej z problemem osoby/ rodziny Zastosowanie narzędzia:
Bardziej szczegółowoJAK BYĆ SELF - ADWOKATEM
JAK BYĆ SELF - ADWOKATEM Opracowane na podstawie prezentacji Advocates in Action, Dorota Tłoczkowska Bycie self adwokatem (rzecznikiem) oznacza zabieranie głosu oraz robienie czegoś w celu zmiany sytuacji
Bardziej szczegółowoPaulina Szawioło. Moim nauczycielem był Jarek Adamowicz, był i jest bardzo dobrym nauczycielem, z którym dobrze się dogadywałam.
Paulina Szawioło Kto uczył Cięwf? Moim nauczycielem był Jarek Adamowicz, był i jest bardzo dobrym nauczycielem, z którym dobrze się dogadywałam. Jak wspominasz szkołę? Szkołę wspominam pozytywnie. Na początku,
Bardziej szczegółowoANKIETA. Poniżej umieszczona została ankieta dotyczącą Twojego zdrowia oraz samooceny. Ankieta składa się z czterech krótkich części.
ANKIETA Poniżej umieszczona została ankieta dotyczącą Twojego zdrowia oraz samooceny. Ankieta składa się z czterech krótkich części. Bardzo proszę, abyś czytał/a uważne i udzielił/a odpowiedzi na wszystkie
Bardziej szczegółowoJoanna Charms. Domek Niespodzianka
Joanna Charms Domek Niespodzianka Pomysł na lato Była sobie panna Lilianna. Tak, w każdym razie, zwracała się do niej ciotka Małgorzata. - Dzień dobry, Panno Lilianno. Czy ma Panna ochotę na rogalika z
Bardziej szczegółowoPokochaj i przytul dziecko z ADHD. ADHD to zespół zaburzeń polegający na występowaniu wzmożonej pobudliwości i problemów z koncentracją uwagi.
Pokochaj i przytul dziecko z ADHD ADHD to zespół zaburzeń polegający na występowaniu wzmożonej pobudliwości i problemów z koncentracją uwagi. TYPOWE ZACHOWANIA DZIECI Z ADHD: stale wierci się na krześle,
Bardziej szczegółowoSiekierczyn, 12.11.2012r. Kochana Babciu!
Siekierczyn, 12.11.2012r. Kochana Babciu! Na wstępie mojego listu serdecznie Cię pozdrawiam. Chcę Ci opowiedzieć, jak dbam o siebie. Zdrowo się odżywiam. Piję soki owocowe. Chodzę z mamą na spacery. Dużo
Bardziej szczegółowoCzłowiek jest wielki nie przez to, co posiada, lecz przez to, kim jest; nie przez to, co ma, lecz przez to, czym dzieli się z innymi.
Człowiek jest wielki nie przez to, co posiada, lecz przez to, kim jest; nie przez to, co ma, lecz przez to, czym dzieli się z innymi. Jan Paweł II Zbiórka darów dla dzieci i młodzieży, zorganizowana przez
Bardziej szczegółowoGodność człowieka w hospicjum stacjonarnym
Godność człowieka w hospicjum stacjonarnym Prezentacja Stowarzyszenia Hospicjum im. Piotra Króla Stowarzyszenie powstało w czerwcu 2012 roku, kilka miesięcy od dnia pożegnania śp. Piotra Króla, którego
Bardziej szczegółowoSpotkanie z Jaśkiem Melą
Spotkanie z Jaśkiem Melą 20 października odwiedził nas Jasiek Mela najmłodszy zdobywca dwóch biegunów. Jednocześnie pierwszy niepełnosprawny, który dokonał tego wyczynu. Jasiek opowiedział o swoim wypadku
Bardziej szczegółowoPunkt 2: Stwórz listę Twoich celów finansowych na kolejne 12 miesięcy
Miesiąc:. Punkt 1: Wyznacz Twoje 20 minut z finansami Moje 20 minut na finanse to: (np. Pn-Pt od 7:00 do 7:20, So-Ni od 8:00 do 8:20) Poniedziałki:.. Wtorki:... Środy:. Czwartki: Piątki:. Soboty:.. Niedziele:...
Bardziej szczegółowoINFORMACJE PODSTAWOWE
Formularz służy spersonalizowaniu zakupionego wzoru. Formularz nie wolno edytować w przeglądarce internetowej. Każdy krok będziemy starać się dodatkowo opisać, aby ułatwić zamówienie. Ważne, aby dokładnie
Bardziej szczegółowo0. Planowaliśmy wypad za miasto.. x..ale musieliśmy go przełożyć.
SPÓJNIKI B2 / C1 1. Proszę uzupełnić poniższy tekst odpowiednimi spójnikami: i ale a oraz lecz lub albo.., albo ani.., ani Maria bawiła się z dziećmi w pokoju, (1) Tomasz siedział w fotelu na tarasie (2).
Bardziej szczegółowoOdzyskajcie kontrolę nad swoim losem
Odzyskajcie kontrolę nad swoim losem Mocno wierzę w szczęście i stwierdzam, że im bardziej nad nim pracuję, tym więcej go mam. Thomas Jefferson Czy zadaliście już sobie pytanie, jaki jest pierwszy warunek
Bardziej szczegółowoChwila medytacji na szlaku do Santiago.
Chwila medytacji na szlaku do Santiago. Panie, chcę dobrze przeżyć moją drogę do Santiago. I wiem, że potrzebuje w tym Twojej pomocy. cucopescador@gmail.com 1. Każdego rana, o wschodzie słońca, będę się
Bardziej szczegółowoSKALA ZDOLNOŚCI SPECJALNYCH W WERSJI DLA GIMNAZJUM (SZS-G) SZS-G Edyta Charzyńska, Ewa Wysocka, 2015
SKALA ZDOLNOŚCI SPECJALNYCH W WERSJI DLA GIMNAZJUM (SZS-G) SZS-G Edyta Charzyńska, Ewa Wysocka, 2015 INSTRUKCJA Poniżej znajdują się twierdzenia dotyczące pewnych cech, zachowań, umiejętności i zdolności,
Bardziej szczegółowoBIEDRONKI MAJ. Bloki tematyczne: Polska Moja ojczyzna Jestem Europejczykiem Mieszkańcy łąki Święto mamy i taty
BIEDRONKI MAJ Bloki tematyczne: Polska Moja ojczyzna Jestem Europejczykiem Mieszkańcy łąki Święto mamy i taty Na początku miesiąca maja biedronki poczuły się prawdziwymi patriotami. Po raz kolejny w tym
Bardziej szczegółowoBANK DOBRYCH PRAKTYK
BANK DOBRYCH PRAKTYK Małgorzata Kiper Odporność wzmacniamy, bo o zdrowe żywienie i higienę dbamy sprawozdanie z akcji PRZEDSZKOLE PUBLICZNE WE WRZOSOWEJ MAŁGORZATA KIPER nauczyciel Przedszkola Publicznego
Bardziej szczegółowo