O Regan, Noe Sensomotoryczne ujęcie widzenia i świadomości wzrokowej

Transkrypt

1 Na podstawie: J.K. Oregan, Alva Noe, Sensomotoryczne ujęcie widzenia i świadomości wzrokowej, w: Formy aktywności umysłu. Ujęcia kognitywistyczne, PWN, Warszawa 2008, t.1 Emocje, percepcja i świadomość. O Regan, Noe Sensomotoryczne ujęcie widzenia i świadomości wzrokowej Skąd doświadczenie wzrokowe? Powszechnie uważa się, ze gdzieś w mózgu musi dojść do utworzenia wewnętrznej reprezentacji świata zewnętrznego, która gdy ulegnie zaktywowaniu daje, dostępne każdemu z nas, doświadczenie. AUTORZY: to prawda, ale istnienie takich obszarów nie może samo w sobie wyjaśniać metrycznej jakości fenomenologii wzrokowej (raportów z doświadczenia) trudny problem świadomości. Czym są modalności zmysłowe? Hipoteza Muellera = tym, co determinuje konkretny aspekt wizualny odczuć wzrokowych jest to, ze odczucia te są przekazywane przez konkretne szlaki nerwowe (mianowicie te zaczynające się w siatkówce, a nie w ślimaku), które projektują do poszczególnych regionów mózgowych (przede wszystkim do korowego obszaru V1). ALE: jaka jest rola dróg generujących różne wrażenia? Podejście alternatywne: teoria zbieżności sensoryczno-motorycznej Zamiast zakładać, ze widzenie polega na tworzeniu wewnętrznej reprezentacji świata zewnętrznego, której aktywowanie w jakiś sposób generuje doświadczenie wzrokowe, proponujemy traktować widzenie jako aktywność eksploracyjną. widzenie = tryb eksplorowania świata, który ze strony odbiorcy jest zapośredniczony przez wiedze na temat tego, co narywamy zbieżnościami sensoryczno-motorycznymi. (przykład z Titaniciem i złośliwym potworem morskim, który zmienia okablowanie) [s. 142] Ponieważ zbieżności sensoryczno-motoryczne w zakresie różnych modalności zmysłowych (wzrok, słuch, węch itp.) podlegają innym (nie) zmiennym własnościom, struktura zasad rządzących percepcją w tych różnych modalnościach będzie w każdym przypadku inna. Prawa odróżniające postrzegany przedmiot, będący efektem percepcji wzrokowej, od efektu percepcji w innych modalnościach: 1) gdy oczy się poruszają, linie proste na siatkówce ulegają drastycznym zniekształceniom, co przypomina nieco odbicie obrazu w krzywym zwierciadle. 2) wzorzec przepływu na siatkówce powiększa się, gdy ciało porusza się do przodu, i zmniejsza się, gdy ciało się cofa. 3) gdy oczy zamykają się podczas mrugania, pobudzenie fotoreceptorów zmienia się gwałtownie, ulegając ujednoliceniu (obraz siatkówkowy staje się pusty). 4) widzimy tylko front przedmiotów. 5) widzimy z różnych perspektyw. Mówiąc w skrócie zbieżności sensoryczno-motoryczne omówione w tej części są związane z aparatem wzrokowym i tym, w jaki sposób temu aparatowi prezentuje się trójwymiarowe przedmioty. To, ze rzeczy wydają się nam obrazowe w żadnym wypadku nie wymaga występowania obrazów w głowie. To tak, jakby do wygenerowania liter na ekranie komputer musiał mieć małe literki krążące gdzieś w jego elektronice.

2 Rozróżnienie miedzy dwoma różnymi klasami zbieżności sensoryczno-motorycznej koresponduje w pewnym stopniu z przedstawionym rozróżnieniem miedzy wrażeniem (sposoby oddziaływania bodźców na zmysły) a spostrzeżeniem/percepcją (wyniki kategoryzacji obiektów i wydarzeń w środowisku): 1) Zbieżności sensoryczno-motoryczne zdeterminowane właściwościami aparatu wzrokowego są niezależne od jakiejkolwiek kategoryzacji albo interpretacji obiektów i dlatego mogą być uznane za fundamentalny aspekt wrażenia wzrokowego jakości wizualne. 2) Zbieżności sensoryczno-motoryczne zależne od atrybutów wizualnych, które pozwalają wzrokowo odróżniać przedmioty od siebie, są podstawą percepcji wzrokowej atrybuty wizualne. (przykład z samo-namierzającą rakietą: gdy system naprowadzania rakiety jest uszkodzony próbki informacji wizualnych nadal są pobierane przez kamerę i przekazywane do systemu, gdzie są rejestrowane, ale nie są odpowiednio wykorzystywane) [s ] AUTORZY: Sugerujemy, ze widzenie wymaga spełnienia dwóch podstawowych warunków. 1) zwierzę musi eksplorować środowisko w sposób zgodny z dwoma głównymi rodzajami zbieżności sensoryczno-motorycznych (wyznaczonymi przez aparat wzrokowy i przez charakter przedmiotów). 2) zwierzę (lub jego mózg) musi być dostrojone do praw zbieżności sensoryczno-motorycznych. W ten sposób musi ono aktywnie trenować, by zyskać biegłość w opanowaniu tych praw. Konkluzja: nie ma potrzeby postulować istnienia specyficznej energii nerwowej w rodzaju tej zaproponowanej przez Muellera, aby wyjaśnić różnice miedzy widzeniem a innymi zmysłami. 3 aspekty widzenia: 1) jakości wizualne (jw.) 2) atrybuty wizualne (jw.) 3) przytomność wzrokowa cale widzenie obejmuje pewien stopień przytomności i pewien stopień nieświadomości. Bodziec wzrokowy ma bardzo wiele atrybutów (może nieskończona liczbę), a tylko niewiele z nich może w danej chwili wpływać na ukierunkowanie czyjegoś działania. (przykłady z kierowcą rozmawiającym z przyjacielem, albo stojącym na czerwonym świetle) [s ] Rozwiniecie prezentowanego poglądu [s ] Wiedza na temat zbieżności sensoryczno-motorycznych ma charakter praktyczny i nie występuje w postaci sadów [wiedza niepropozycjonalna]. Niemniej jednak, nasze mózgi wyprowadziły takie prawa i jakiekolwiek odstępstwo od nich powoduje modyfikacje postrzeganego kształtu powierzchni. Wprawa wymaga ciągłego ćwiczenia. zbiór. Każdy zbiór zbieżności sensoryczno-motorycznych jest zapisany i pozostaje w formie latentnej potencjalnie dostępny w pamięci. Zbiory, które odnoszą się do teraz, to cechy atrybutów wizualnych przedmiotu, na który właśnie patrzysz, a ich bieżące ćwiczenie ustanawia fakt wzrokowego spostrzegania przez ciebie przedmiotu. Mózg jest dostrojony do pewnych potencjalnych możliwości mimo adaptacji receptorów do powierzchni dotykanej odczuwamy niezwykle słabe pobudzanie sensoryczne pochodzące od trzymanej butelki. Ruchy przedmiotu spowodowane ręczna manipulacja mogą być częścią tego, co wizualnie odróżnia przedmioty od siebie. 2

3 Doświadczenie widzenia pojawia się wtedy, gdy świat zewnętrzny jest próbkowany w trybie wzrokowym, czyli wtedy, gdy gromadzona wiedza należy do trzech opisanych wcześniej rodzajów, które są typowe dla modalności wizualnej świat zewnętrzny służy jako pamięć zewnętrzna, która może być sondowana bez ograniczeń przez aparat sensoryczny. W pewnym sensie widziane jest jedynie to, co jest w danym momencie przetwarzane. Zawsze będziesz mieć wrażenie świadomego widzenia wszystkiego, ponieważ widzisz wszystko, co tylko poddasz sprawdzeniu. AUTORZY: Zgodnie z prezentowana przez nas koncepcja widzenie wymaga testowania zmian będących następstwem ruchów gałek ocznych, ruchów ciała i przenoszenia uwagi. (na podstawie badań) Obserwatorom nie jest łatwo wykonać zadania rozpoznania, gdy uniemożliwione są ruchy oczu. DLATEGO odczuwanie świata wizualnego jest dynamicznym procesem próbkowania. Widzenie nie jest bezpośrednio powiązane z obrazem siatkówkowym, ale z możliwością manipulowania tym obrazem. (przykład z widzeniem przedmiotów zasłoniętych, lub przy mruganiu) Dane empiryczne Uczucie widzenia niezmiennego przedmiotu obejmuje wiedze o tym, ze gdybyś przeniósł wzrok nieznacznie na lewo, przedmiot przesunąłby się na twojej siatkówce w jedna stronę, jeśli jednak przeniósłbyś wzrok na prawo, przedmiot przesunąłby się w stronę przeciwna. Wiedza o wszystkich takich potencjalnych ruchach i ich skutkach konstytuuje percepcje stałości. Z tego punktu widzenia nie ma żadnej potrzeby konstruowania stałego wewnętrznego obrazu przedmiotu, aby widzieć go nieruchomym. Jeśli istnieje cos takiego, jak wewnętrzny sygnał w mózgu, który przekazuje natychmiastowa pozycje oka, to jego celem nie może być konstruowanie tego wewnętrznego obrazu (bo nie miałby kto na niego patrzeć). (dużo przykładów o ślepocie/amnezji wagowej; Dotykowo-wzrokowym zastępowaniu zmysłowym; widzeniu twarzą ) Świadomość wzrokowa [s. 200] Dwa rodzaje świadomości wzrokowej: 1. świadomość wzrokowa przejściowa (transitive visual consciousness) lub bycie świadomym czegoś (to be consciousness of) jakiejś właściwości sceny. W tym sensie być świadomym właściwości jakiejś sceny oznacza po prostu wzrokowo zdawać sobie z niej sprawę (to be visually aware of). WIĘC bycie przejściowo świadomym samochodu, na który się spogląda oznacza, że a. po pierwsze, wykorzystujesz obecnie uzyskana wprawę w stosowaniu praw zbieżności sensoryczno-motorycznej dotyczących informacji o stanie samochodu. b. po drugie, że integrujesz to działanie ze swoim bieżącym planowaniem, rozumowaniem i zachowaniem związanym z mowa, czyli poświęcasz mu uwagę. 2. świadomość wzrokowa ogólnie (visual consciousness in general). jest zdolnością wyższego rzędu i oznacza być gotowym do uświadomienia sobie jakiejś cechy (tj. stać się jej przejściowo świadomym). Qualia AUTORZY: Według nas, debata na temat qualiów opiera się na tym, co Ryle nazwał pomyłką 3

4 kategorialną. Qualia uznaje się za właściwości stanów wynikających z doświadczenia lub wydarzeń. Ale doświadczenia, naszym zdaniem, nie są stanami. Są sposobami działania. Stad, nie istnieją, przynajmniej w tym sensie, (wzrokowe) qualia. Qualia są złudzeniem, a luka eksplanacyjna nie jest żadna realna luka. [ale jednocześnie doświadczenie może mieć charakter jakościowy] Doświadczenie jest czymś, co robimy, a jego jakościowe cechy są aspektami tej aktywności. Co daje początek złudzeniu dotyczącemu qualiów? Dwa główne źródła tego złudzenia: 1. Pierwsze dotyczy jedności i złożoności doświadczenia. Mamy skłonność do niedostrzegania zawiłości i heterogeniczności doświadczenia, i to sprawia, ze wydaje się, jakby w doświadczeniu występowały ujednolicone zdarzenia typu wrażeń. [np. kierowanie porsche; percypowanie czerwieni] [s. 204] 2. Drugie źródło złudzenia dotyczy odczuwanej obecności dostrzegalnych jakości. Ponieważ w toku widzenia mamy ciągły dostęp do cech danej sceny, jest tak, jakbyśmy nieprzerwanie reprezentowali te cechy w świadomości.[np. ślepota na zmianę] [s ] Subtelności filozoficzne Chalmers odróżnia: 1. przytomność (zdawanie sobie z czegoś sprawy; awareness) jest stanem, w którym pewne informacje (te, których jesteśmy świadomi) można wykorzystać w celu sprawowania kontroli nad zachowaniem i w celu zdania z nich ustnej relacji. 2. świadomość (consciousness) jest ze swej istoty jakościowym stanem, którego związki z zachowaniem nie są niezbędne. To rozróżnienie podobne do Blocka: 1. access-consciousness (świadomość dostępu) dostępu rozumianego introspekcyjnie. 2. phenomenal-consciousness (świadomość fenomenalna) [przykład ze ślepowidzeniem i super-ślepowidzeniem; przykład ze słyszeniem młota pneumatycznego za oknem] AUTORZY: Doświadczenie wzrokowe jest kwestią dostępu, ale chodzi o dostęp do świata i do własnej aktywności monitorowania i wchodzenia w interakcje z otaczająca scena, a nie do własnych wewnętrznych stanów zawierających informacje. Odczuwany albo jakościowy charakter widzenia można wyjaśnić w kategoriach tej aktywnej koncepcji. AUTORZY: Za Dennettem odrzucają introspekcjonizm. Neuronauka widzenia Widzenie wymaga konkretnych akcji i odpowiedzi miedzy aparatem wzrokowym a środowiskiem. Mózg umożliwia nam widzenie dzięki obsługiwaniu różnych zdolności, które zostają wykorzystane w toku eksploracji wzrokowej. Ale aktywacja mózgowa sama w sobie nie konstytuuje widzenia. Określenie stanu mózgu nie wystarczy, aby określić doświadczenie zmysłowe. AUTORZY: Wierzymy, ze trzeba odrzucić metafizyczny dogmat analitycznego izomorfizmu. Żaden stan neuronalny nie jest wystarczający, zęby wygenerować doświadczenie. Podobnie jak mechaniczna aktywność silnika samochodu nie gwarantuje przejażdżki samochodem (samochód może być unieruchomiony np. w 4

5 bagnie lub przez magnes), tak samo aktywność neuronalna nie wystarczy do wytworzenia widzenia. Nie ma już żadnych powodów, aby sadzić, ze istnieje w mózgu miejsce, gdzie docierają i łączą się (pojęciowo lub czasowo) różne strumienie informacji. Możemy odrzucić kwestie problemu wiązania (binding problem). Jaka zatem jest funkcja mózgu w widzeniu? Mówiąc najogólniej, jest nią umożliwienie zdobycia wiedzy i zastosowania zbieżności sensoryczno-motorycznych. Dwa systemy wzrokowe: co (brzuszny) i gdzie (grzbietowy) Teoria dwóch systemów wzrokowych dobrze współgra z poglądem prezentowanym w tym rozdziale. 1) Po pierwsze, zgodnie z przewidywaniami podejścia opartego na zbieżności sensorycznomotorycznej, na poziomie neuronalnym istnieje ścisły związek miedzy widzeniem a poruszaniem się. 2) Po drugie, podejście oparte na dwóch systemach dostarcza dowodów wspierających wysunięte w różnych częściach tej pracy twierdzenie, mianowicie, ze widzenie nie zależy od istnienia ujednoliconych reprezentacji tego, co jest widziane. W podejściu opartym na dwóch systemach nie ma np. jednej pojedynczej reprezentacji przestrzeni w mózgu. Świadomość wcale nie powstaje w mózgu! Świadomość wzrokowa nie jest szczególnym rodzajem stanu mózgowego ani szczególna jakością informacyjnych stanów mózgu. To jest cos, co robimy. 5