BEZPIECZEŃSTWO JĄDROWE

Transkrypt

1 BEZPIECZEŃSTWO JĄDROWE 1

2 Definicja wg ustawy Prawo atomowe: Bezpieczeństwo jądrowe to stan osiągany przez całokształt przedsięwzięć organizacyjnych i technicznych podejmowanych w celu zapobiegania powstaniu niekontrolowanej samopodtrzymującej się reakcji rozszczepienia jądrowego związanej z działalnością z materiałami jądrowymi oraz ograniczania jej skutków 2

3 Definicja wg słownika MAEA- powtórzona w dyrektywie Rady UE 2009/71/Euratom z dnia (Dz.U.WE nr L 172/18 z ): bezpieczeństwo jądrowe to osiągnięcie właściwych warunków eksploatacyjnych, zapobiegnięcie wypadkom lub ograniczenie następstw wypadków i dzięki temu ochrona pracowników, ludności i środowiska przed nadmiernymi zagrożeniami radiacyjnymi 3

4 Inne rozumienie tego pojęcia: stan osiągany przez całokształt przedsięwzięć w celu zapewnienia na żądanym poziomie bezpieczeństwa radiacyjnego oraz zapobiegania powstaniu niekontrolowanej samopodtrzymującej się reakcji rozszczepienia jądrowego lub użycia materiałów jądrowych w celu wywołania tej reakcji Jest to równoznaczne z wyrażeniami w języku angielskim: nuclear safety oraz nuclear security (łącznie) 4

5 Materiał jądrowy (różne definicje); w Ustawie Prawo atomowe: materiał jądrowy - rudy, materiały wyjściowe (źródłowe) lub specjalne materiały rozszczepialne, o których mowa w art. 197 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, zwanego dalej Traktatem Euratom ; Wg Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych: materiał jądrowy oznacza pluton, z wyjątkiem plutonu zawierającego ponad 80% plutonu-238; uran-233; uran wzbogacony o izotopy 235 lub 233; uran zawierający mieszaninę izotopów występujących w przyrodzie pod postacią inną niż rudy lub pozostałości rud; każdy inny materiał zawierający jeden lub więcej wyżej wymienionych 5 izotopów.

6 Przypomnienie (trochę fizyki i historii) NEUTRON POWOLNY U-235 lub Pu-239 KOLEJNE ROZSZCZEPIENIA reakcja rozszczepienia jądrowego 6

7 Rozszczepienie jądra uranu U-235 można przedstawić jako reakcję: n U X A1 + Y A2 + 2,5 n MeV Jak duża jest ta energia? Spalenie atomu węgla to reakcja C + O 2 = CO 2 a energia wyzwolona wynosi 4,5 ev Stosunek energii wyzwolonej przy rozszczepieniu jednego jądra uranu 235 do energii wyzwolonej przy spaleniu jednego atomu węgla wynosi 5 x 10 7 Albo - 1 kg uranu U-235 jest jako paliwo równoważny kg węgla 7

8 Rozszczepienie jąder na skutek absorpcji neutronów powolnych praktycznie zachodzi jedynie w przypadku dwóch izotopów: U-235 i Pu 239. Pierwszy występuje w naturalnym uranie z abundancją 0.7%, jego separacja z uranu naturalnego wymaga skomplikowanego i energochłonnego procesu wzbogacania. Drugi izotop rozszczepialny pluton może być wytwarzany przez naświetlanie uranu U-238 (w reaktorze) strumieniem neutronów i następnie dwa kolejne rozpady beta izotopów U-239 i Np-239: 238 U + n = 239 U (β - ) 239 Np (β - ) 239 Pu 8

9 Reakcję rozszczepienia wykryto w 1939 roku, u progu wojny światowej, więc oczywiście jej pierwsze zastosowania to bomby o ogromnej sile zniszczenia. Pierwszy reaktor jądrowy ( stos atomowy ) zbudowany przez Enrico Fermi ego w Chicago (pod trybunami stadionu Stagg Field uniwersytetu w Chicago) został uruchomiony 2 grudnia 1942, w celu wykazania możliwości kontrolowanej reakcji rozszczepienia i produkcji Pu

10 Trybuny Stadionu Stagg Field, Chicago 10

11 "On December 2, 1942, man achieved here the first selfsustaining chain reaction and thereby initiated the controlled release of nuclear energy." ( 2 grudnia 1942 roku człowiek osiągnął tu po raz pierwszy samopodtrzymującą się reakcję łańcuchową i w ten sposób zainicjował kontrolowane wyzwolenie energii jądrowej ) 11

12 16 lipca 1945 roku pierwsza bomba atomowa (plutonowa) została wypróbowana (test Trinity ) na pustyni Alamogordo w stanie Nowy Meksyk, USA W sierpniu 1945 roku zrzucono dwie bomby na japońskie miasta: 6 sierpnia na Hiroshimę (bomba z uranem*) i 9 sierpnia na Nagasaki (bomba z plutonem) */ W 1942 roku w zakładach Y-12 w Oak Ridge, Tennessee, zainicjowano program wzbogacania uranu 12

13 13 Gadget przygotowany do testu TRINITY, Alamogordo, Nowy Meksyk

14 Dwie technologie bomb atomowych: gun- type wykorzystana bez testów w bombie rzuconej na Hiroshimę implozyjna testowana w próbie TRYNITY przed zastosowaniem w bombie rzuconej na Nagasaki 14

15 Próba TRINITY (ok. 20 kiloton)16 lipca 1945, godz. 5:29:45, pustynia Jornada del Muerto, poligon Alamogordo, Nowy 15 Meksyk

16 Grzyb atomowy nad Nagasaki, 9 sierpnia 1945 roku 16

17 Pierwsze państwa posiadające broń jądrową ( nuclear-weapon states ): Stany Zjednoczone (pierwsza próba jądrowa 1945, Alamogordo, NM) ZSRR (1949, Semipalatinsk, Kazachstan) Wielka Brytania (1952, wyspa Monte Bello, południowy Pacyfik) Na początku lat powstały pierwsze zastosowania kontrolowanej reakcji rozszczepienia dla celów pokojowych. Impulsem była tu mowa prezydenta USA na Zgromadzeniu Ogólnym ONZ ( Atoms for Peace ) 17

18 POKOJOWE WYKORZYSTANIE ENERGII JĄDROWEJ 18

19 ATOMS FOR PEACE Mowa prezydenta Stanów Zjednoczonych Dwighta Eisenhowera w czasie Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych w Nowym Jorku w dniu 8 grudnia 1953 roku 19

20 Stany Zjednoczone zdają sobie sprawę, że gdyby wycofać się z przerażających zbrojeń atomowych, ta największa z niszczących sił mogłaby być z pożytkiem dla ludzkości zamieniona w wielkie dobrodziejstwo. Stany Zjednoczone zdają sobie sprawę, że pokojowa moc energii atomowej to nie marzenie przyszłości. Udowodniliśmy, że to jest możliwe już dzisiaj Specjalnym zadaniem winno być dostarczenie łatwo dostępnej energii elektrycznej tym rejonom świata, które jej gwałtownie potrzebują. Rządy powinny wspólnie już teraz zainicjować przekazywanie ze swoich zapasów uran i materiały rozszczepialne międzynarodowej agencji energii atomowej która mogłaby wziąć odpowiedzialność za utratę, przechowywanie i ochronę powierzonych jej 20 rozszczepialnych i innych materiałów.

21 Idee te pomogły stworzyć (w 1957 roku) Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (w Wiedniu) oraz powierzyć jej następujące zadania: kontrola zabezpieczenia materiałów jądrowych i weryfikacja ich pokojowego użycia, kontrola bezpieczeństwa instalacji jądrowych oraz ochrony radiologicznej pracowników i ogółu ludności z uwagi na (jakiekolwiek) zagrożenie radiacyjne oraz inicjowanie i organizacja transferu technologii jądrowych do krajów i rejonów mniej rozwiniętych 21

22 MAEA odegrała ogromną rolę w światowym reżimie kontroli zbrojeń atomowych i w utrwaleniu bezpiecznych standardów zastosowań technologii jądrowych. Dowodem docenienia tej roli było przyznanie w 2005 roku Pokojowej Nagrody Nobla Agencji i jej dyrektorowi Dr M.ElBaradei owi: for their efforts to prevent nuclear energy from being used for military purposes and to ensure that nuclear energy for peaceful purposes is used in the safest possible way. Obecnie Agencja liczy 150 członków 22

23 Przypomnijmy: CO TO JEST ELEKTROWNIA JĄDROWA? To elektrownia cieplna, gdzie woda podgrzewana jest nie przez ciepło wyzwalane w czasie spalania węgla lub węglowodorów, lecz przez ciepło wytwarzane w reaktorze jądrowym w czasie zachodzenia kontrolowanej łańcuchowej reakcji rozszczepiania jąder bombardowanych neutronami powolnymi ( termicznymi ). Inne elementy elektrowni, poza paleniskiem takie same, jak we wszystkich elektrowniach cieplnych. Kontrolowanie reakcji rozszczepienia jest możliwe dzięki istnieniu neutronów opóźnionych których 23 dla U-235 jest 0,65%, a dla Pu-239 0,21%

24 Początki energetyki jądrowej: 1949 k. Arco, Idaho, USA, rozpoczęcie budowy reaktora EBR I, uruchomionego w 1951 roku jako pierwsza instalacja jądrowa produkująca energię elektryczną (200 kwe), 1954 Obnińsk, ZSRR, pierwsza doświadczalna elektrownia jądrowa (o mocy 5 MWe) 1955 pierwsza łódź podwodna z napędem jądrowym (Nautilius, USA) 1956 Calder Hall, Wielka Brytania - pierwsza przemysłowa elektrownia jądrowa, reaktor GCGR (50 MWe). 24

25 Reaktor jądrowy energetyczny 25

26 Chmielnicka Elektrownia jądrowa (Ukraina) 26

27 Elektrownia jądrowa North Anna w pobliżu Charlottesville w stanie Wirginia (USA) 27

28 Reaktory energetyczne na świecie (15 marca 2010) kraj Liczba Moc MW(e) ARGENTYNA ARMENIA BELGIA BRAZYLIA BUŁGARIA KANADA CHINY + TAJWAN CZECHY FINLANDIA FRANCJA NIEMCY WĘGRY INDIE JAPONIA

29 Reaktory energetyczne na świecie (15 marca 2010) c.d. kraj Liczba Moc MW(e) KOREA MEKSYK HOLANDIA PAKISTAN RUMUNIA ROSJA AFRYKA PŁD SŁOWACJA SŁOWENIA HISZPANIA SZWECJA SZWAJCARIA W. BRYTANIA UKRAINA U S A SUMA

30 Udział energetyki jądrowej w bilansie elektroenergetyki koniec 2008 roku Uwaga: dodatkowotaiwan, 19,6 % 30

31 Reaktory energetyczne w budowie świat, 15 marca 2010 Ogółem 56 reaktorów o mocy 51,9 GWe Uwaga liczba ogółem obejmuje również budowę 2 reaktorów na Tajwanie 31

32 Elektrownia jądrowa Cattenom, Francja 32

33 GROŹBA PROLIFERACJI i układ NPT 33

34 Ale niezależnie od programu Atoms for Piece, powstania i rozwoju energetyki jądrowej (i innych technologii jądrowych), w tym samym czasie, nadal trwał wyścig zbrojeń atomowych Wkrótce do USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii dołączyły: Francja (pierwsza próba jądrowa , Reggane, Sahara) Chiny (1964, Lop Nor, Xinjiang), a później: Indie (1974, Pakaran, Rajasthan) Pakistan (1998) Ostatnio: LDRK Korea Północna (2006, Hwaderi) Inni członkowie klubu : - Izrael, (Południowa Afryka, Kazachstan, Ukraina, Białoruś, + Libia, Irak)

35 Jedne z urządzeń przekazanych Stanom Zjednoczonym przez Libię w ramach wycofywania się z programu zbrojeń atomowych centryfugi wyprodukowane w Pakistanie

36 Stosowanie w elektrowniach jądrowych materiałów rozszczepialnych wymaga stworzenia SYSTEMU BEZPIECZEŃSTWA JĄDROWEGO i ZABEZPIECZENIA MATERIAŁÓW JĄDROWYCH dla uniemożliwienia ich użycia jako broni jądrowej, co oznacza konieczność utworzenia w kraju eksploatującym EJ - szczelnego systemu ewidencji materiałów jądrowych oraz ochrony fizycznej materiałów i obiektów jądrowych, - kompetentnych struktur kontrolnych (poddanych kontroli międzynarodowej), 36

37 Powyższe oznacza, że kraj chcący budować elektrownię jądrową musi być stroną UKŁADU NPT - O NIEROZPRZESTRZENIANIU BRONI JĄDROWYCH (TREATY ON THE NON- PROLIFERATION OF NUCLEAR WEAPONS), z 1968 roku Wszedł wżycie w 1970 roku na 25 lat, przedłużony w 1995 bezterminowo (co 5 lat Konferencja Przeglądowa) 37

38 Moskwa, 1 lipca 1968: podpisywanie Układu NPT przez ambasadora USA Llewellyna E. Thompsona i ministra spraw zagranicznych ZSRR Andreja A. Gromykę. Wśród osób obserwujących uroczystość m.innymi Premier 38 ZSRR Aleksiej N. Kosygin (trzeci od prawej).

39 1 lipca 1968, Londyn: podpisywanie układu NPT przez Ministra Spraw Zagranicznych Wielkiej Brytanii Michaela Stewarta w obecności: (siedzą od lewej) premiera Harolda Wilsona, ambasadora ZSRR Michaiła 39 N.Smirowskiego i ambasadora USA Davida Bruce a

40 Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, sporządzony w Moskwie i Londynie dnia 1 lipca 1968 r. (Polska ratyfikowała 3 maja 1969 r.) Dz. U nr 8 poz. 60. NPT dzieli Państwa-Strony na dwie grupy, państwa dysponujące bronią jądrową (Nuclear- Weapon States) oraz państwa nie dysponujące bronią jądrową (Non Nuclear Weapon States). Kryterium podziału jest wyprodukowanie i zdetonowanie broni jądrowej lub innego jądrowego urządzenia wybuchowego przed dniem 1 stycznia 1967 roku. 40

41 Formalnie więc, status tzw. państw atomowych mają: USA, Rosja (jako sukcesor ZSRR), Wielka Brytania, Francja oraz Chiny. Faktycznie jednak są także inne państwa (pozostające obecnie poza Układem NPT), które dysponują bronią jądrową: Indie, Pakistan, Izrael oraz Korea Północna (wystąpiła z Układu w 2003 roku). Zrezygnowały z broni jądrowych ( ): Afryka Południowa i Libia (oraz Białoruś, Ukraina i Kazachstan) 41

42 Arsenały jądrowe świata, 2009 Kraj Liczba głowic Moc poszczególnych głowic Moc ogółem USA od poniżej 1 do 455 kt 647 Mt Rosja od poniżej 1 do 1000 kt 1273 Mt Chiny kt 294 Mt Francja mniej niż kt 55 Mt W.Brytania kt 16 Mt Izrael ? 1,6-12 Mt Indie kt 1 Mt Pakistan mniej niż 60 od poniżej 1 do 50 kt 1,3 Mt Korea Północna 5-6 od poniżej 1 do 8 kt 50 kt Ogółem Mt Wg Raportu International commission on nuclear non-proliferation and disarmament (red. Gareth Evans i Yoriko Kawaguchi), Canberra/Tokyo

43 Jak mówi artykuł I Układu, państwa jądrowe zobowiązują się do nieprzekazywania komukolwiek bezpośrednio lub pośrednio broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych oraz kontroli nad taką bronią lub takimi urządzeniami wybuchowymi, jak również do nieokazywania pomocy, niezachęcania i nienakłaniania państw nie dysponujących bronią jądrową do produkowania jej lub uzyskania inną drogą, jak również do kontroli (u siebie) nad taką bronią lub urządzeniami wybuchowymi. 43

44 Artykuł II - Państwa nie dysponujące bronią jądrową biorą na siebie zobowiązanie wyrzeczenia się broni jądrowej i przyjęcie kontroli nad wyłącznie pokojowym charakterem wszelkiej swej działalności w dziedzinie energii jądrowej. Zobowiązują się do nieprzyjmowania od kogokolwiek, bezpośrednio lub pośrednio, broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych oraz nieprodukowania i nieuzyskiwania ich inną drogą oraz do nieubiegania się i nieprzyjmowania jakiejkolwiek pomocy w ich produkowaniu. W Art. III państwa zobowiązują się do poddania się weryfikacji przestrzegania postanowień Układu przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej. 44

45 W artykule IV podkreśla się prawo wszystkich stron układu do rozwoju badań, produkcji i wykorzystania energii jądrowej dla celów pokojowych. Ich obowiązkiem ma być wzajemna pomoc w rozwijaniu pokojowego wykorzystania energii atomowej realizowana na podstawie porozumień przy zachowaniu międzynarodowych procedur kontrolnych. Jednocześnie potencjalne korzyści wynikające z jakiegokolwiek pokojowego zastosowania wybuchów jądrowych mają być udostępniane po możliwie jak najniższej cenie, bez dyskryminacji, państwom-stronom układu nie dysponującym bronią jądrową. 45

46 Artykuł VI mówi, że każda ze stron układu zobowiązuje się do prowadzenia w dobrej wierze rokowań w sprawie skutecznych kroków mających na celu zaprzestanie w najbliższym czasie wyścigu zbrojeń jądrowych, w sprawie rozbrojenia jądrowego oraz w sprawie układu o powszechnym i całkowitym rozbrojeniu pod ścisłą i skuteczną kontrolą międzynarodową. Ponadto (Art. VII) państwa mogą tworzyć regiony pozbawione broni jądrowej ( strefy bezatomowe ). 46

47 Układ NPT używa systemu inspekcji Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej ( safeguards ) dla zapewnienia, że pokojowe programy jądrowe nie są wykorzystywane w innych celach. Do końca 2009 roku umowy z MAEA w sprawie weryfikacji wypełniania postanowień Układu NPT zawarło 170 państw, w odniesieniu do ponad 1000 obiektów, z czego 128 państw podpisało tzw. Protokoły Dodatkowe (ale tylko 93 państwa je ratyfikowały), upoważniające przedstawicieli Agencji do dokonywania inspekcji obiektów i działalności niezadeklarowanych przez państwa (członkowie UE są ponadto kontrolowani przez inspektorów EURATOMU) z 24 godz. lub nawet 47 2 godz. informacją wyprzedzającą

48 Prezydent Iranu Ahmadinejad w Natanz, kwiecień

49 Miesięczna produkcja LEU w Natanz 49

50 Polska podpisała 8 marca 1972 roku z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej umowę w sprawie weryfikacji wypełniania postanowień Układu NPT, podpisała również i ratyfikowała 1 marca 2007 roku Protokół Dodatkowy do tej umowy 50

51 NOWE ZAGROŻENIE - terroryzm jądrowy: kradzież i detonacja ładunku jądrowego, kradzież lub inne pozyskanie materiału rozszczepialnego w celu sporządzenia ładunku jądrowego i jego detonacji, atak na reaktory lub inne obiekty jądrowe w celu skażenia radiologicznego otoczenia, użycie substancji promieniotwórczych w celu zagrożenia życiu czy zdrowiu innej osoby lub w sposób skażający środowisko ( brudna bomba lub radiological dispersal device - RDD). Mechanizmy uruchomione układem NPT 51 przeciwdziałają również terroryzmowi jądrowemu

52 Przeciwdziałanie proliferacji to nie tylko zamrożenie liczby członków klubu jądrowego przez wprowadzenie anty-proliferacyjnego prawa (Układu NPT) i międzynarodowego systemu jego weryfikacji, ale również - ustanowienie stref bezatomowych ( atomfree zones), - zakaz prób broni jądrowych (i międzynarodowy system weryfikacji jego przestrzegania), - ochrona fizyczna (i rachunkowość) materiałów jądrowych - ograniczenie produkcji materiałów jądrowych, 52

53 STREFY BEZATOMOWE/wejście w życie (traktat): ANTARKTYDA/1961 (Antarctic Treaty) AMERYKA ŁACIŃSKA I KARAIBY/1969 (Tlatelolco Treaty) POŁUDNIOWY PACYFIK/1986 (Rarotonga Treaty) AZJA POŁUDNIOWO-WSCHODNIA/1997 (Bangkok Treaty) MONGOLIA/2000 (MNWFS Treaty) AFRYKA/2009 (Pelindaba Treaty) CENTRALNA AZJA/2009(Semipalatinsk Treaty) + kosmos /1967 (Outer Space Treaty) 53 + dno mórz /1972 (Seabed Treaty)

54 państwa jądrowe strefy bezatomowe państwa udostępniające inne 54

55 Umowy USA ZSRR w sprawie ograniczenia prób jądrowych : Układ w sprawie zakazu prób jądrowych powyżej progu (THRESHOLD TEST BAN TREATY TTBT) zakazywał przeprowadzania podziemnych prób ładunków jądrowych powyżej 150 kiloton Układ o zakazie podziemnych pokojowych wybuchów jadrowych (UNDERGROUND PEACEFUL NUCLEAR EXPLOSIONS TREATY UPNET) zakazywał przeprowadzania podziemnych wybuchów jądrowych w celach pokojowych powyżej 150 kiloton) 55

56 Układy światowe: 1963 Układ o częściowym zakazie prób jądrowych (Partial Test Ban Treaty PTBT) zakazywał przeprowadzania jakichkolwiek prób jądrowych w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (w okresie lipiec 1945 sierpień 1963, czyli przed podpisaniem układu PTBT przeprowadzono ponad 550 próbnych wybuchów ładunków jądrowych) 1996 Układ o całkowitym zakazie prób jądrowych (Comprehensive Test Ban Treaty CTBT) - zakazuje przeprowadzania wybuchów ładunków prób jądrowych (lub wybuchów cywilnych ) w dowolnym środowisku (w okresie lipiec 1945 wrzesień 1996, czyli przed podpisaniem układu CTBT przeprowadzono ponad 2000 (2051?) próbnych wybuchów ładunków jądrowych) 56

57 Próba w atolu Bikini, bomba A, 23 kiloton, 30 czerwca

58 Pocztówka sprzedawana w wojsku amerykańskim - próbna eksplozja w atolu Enewetak (wyspy Marshala, miejsce prób w latach , w tym testów pierwszych amerykańskich bomb wodorowych) prawdopodobnie bomba H - 10 Mton 58

59 Idea bomby wodorowej wg projektu Tellera i Ulama osłona uranowa paliwo rozszczepieniowe paliwo fuzyjne bomba atomowa część fuzyjna 59

60 Próba wodorowej bomby radzieckiej Projekt 202 (zwanej Car - Bombą ) - 30 października 1961 (godz. 11:32) nad Zatoką Mitiuszika (Nowa Ziemia)- moc ok. 100 Mton (projekt przewidywał 50 Mton) najpotężniejszej bomby kiedykolwiek 60 próbowanej

61 CTBT przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 września 1996 roku. W dniu otwarcia do podpisu 24 września 1996 roku podpisało go 71 państw, w tym wszystkie 5 ówczesnych mocarstw nuklearnych. W kwietniu 2009 roku CTBT miał łącznie 179 sygnatariuszy (ostatnim jest Irak, który podpisał traktat 19 sierpnia 2008 roku), a 148 z nich zakończyło proces ratyfikacji. Traktat przewiduje utworzenie Organizacji Traktatu (Comprehensive Nuclear Test- Ban Treaty Organization - CTBTO), która ma zapewniać implementację postanowień traktatu (w tym weryfikację przestrzegania zakazu prób) 61

62 Jak dotąd jednak CTBT nie wszedł w życie, gdyż nie został spełniony warunek ratyfikacji przez 44 państwa wyszczególnione w aneksie 2 do traktatu, będące członkami Konferencji Rozbrojeniowej i posiadające reaktory jądrowe, badawcze bądź produkujące energię; 3 z tych 44 państw nie złożyły swojego podpisu (Indie, Pakistan, Korea Północna), a 6 kolejnych podpisało lecz nie ratyfikowało traktatu (Chiny, Egipt, Indonezja, Iran, Izrael, USA); Chiny i USA są jedynymi mocarstwami nuklearnymi związanymi Układem NPT, które nie ratyfikowały jeszcze CTBT. Z powodu nie wejścia w życie Traktatu weryfikacją jego postanowień ( ) (sygnatariusze ich przestrzegają ) zajmuje się Komisja Przygotowawcza CTBTO. 62

63 Inne traktaty międzynarodowe - np: 1991 UKŁAD O OGRANICZENIU BRONI STRATEGICZNYCH (STRATEGIC ARMS REDUCTION TREATY START) - USA i Rosja zniszczą ok. 10,000 strategicznych głowic jądrowych (do grudnia 2001 zniszczono ok głowic) UKŁAD MOSKIEWSKI (MOSCOW TREATY) USA i Rosja do 2012 roku zredukują swoje arsenały do strategicznych głowic jądrowych. 63

64 24 maja 2004 roku na Kremlu prezydenci George W. Bush i Vladimir Putin podpisują Układ Moskiewski (Moscow Treaty) 64