Diagnoza sektora branż kreatywnych na obszarze Metropolii Gdańskiej.

Transkrypt

1 Diagnoza sektora branż kreatywnych na obszarze Metropolii Gdańskiej. Raport końcowy. Autor: Marita Koszarek Projekt realizowany w ramach Programu dla Europy Środkowej i współfinansowany z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego

2 Spis treści Spis treści... 2 Wprowadzenie... 3 Wnioski z badania i rekomendacje w kierunku tworzenia Klastra Branż Kreatywnych - wstępna ocena potencjału... 4 Metodologia badań i kwestie terminologiczne... 8 Sektor branż kreatywnych i jego rola w rozwoju miast Wprowadzenie do teorii branż kreatywnych Determinanty rozwoju sektora branż kreatywnych Przykłady dobrych praktyk rozwoju sektora branż kreatywnych Klastry kreatywne jako droga rozwoju sektora branż kreatywnych Kontekst działania sektora branż kreatywnych Metropolii Gdańskiej Krajowy kontekst działania sektora branż kreatywnych Regionalny kontekst działania Trendy rozwoju przemysłów kreatywnych w regionie do roku Gdańsk Stolicą Bursztynu Analiza stanu sektora branż kreatywnych w gospodarce Metropolii Gdańskiej Portret sektora branż kreatywnych Analiza SWOT sektora branż kreatywnych Wprowadzenie i metodologia Analiza SWOT sektora przemysłów kreatywnych Metropolii Gdańskiej Wnioski z analizy SWOT w kierunku przygotowania strategii rozwoju Perspektywy rozwoju sektora branż kreatywnych Metropolii Gdańskiej opis branży o największym potencjale rozwoju Bibliografia Załącznik Strona2

3 Wprowadzenie Dokumenty strategiczne Unii Europejskiej 1 wskazują, iż przedsiębiorstwa z branży kultury i branży kreatywnej posiadają potencjał pozwalający przyczynić się do sukcesu strategii Europa 2020, w tym jej kluczowych inicjatyw, takich jak Unia Innowacji, agenda cyfrowa, program na rzecz nowych umiejętności i zatrudnienia oraz polityka przemysłowa w erze globalizacji. Sektory kreatywne przyciągają wysokiej jakości kapitał ludzki, oddziałując na kształtowanie atrakcyjnej przestrzeni życiowej dla mieszkańców oraz biznesu. Chociaż innowacyjność przemysłu kreatywnego to przede wszystkim efekt indywidualnej i zbiorowej kreatywności, to istotne znaczenie w tym względzie ma także wsparcie instytucji publicznych różnego szczebla oraz współpraca ze strony przedsiębiorstw z tradycyjnych sektorów gospodarki, obecnych w danej lokalizacji. 2 Niniejsze opracowanie jest elementem międzynarodowego projektu pt. "Rozwój i Wspieranie Potencjału Przemysłu Kreatywnego w Miastach Europy Centralnej" (Creative Cities) realizowanego przez Gdańską Fundację Przedsiębiorczości we współpracy z Urzędem Miasta Gdańsk. Projekt jest finansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Głównym celem projektu jest wykorzystanie potencjału sektora branż kreatywnych na rzecz wzrostu konkurencyjności i atrakcyjności miast biorących udział w projekcie. Cel ma zostać zrealizowany poprzez: wypracowanie zasad tworzenia i rozwijania klastrów kreatywnych (łączących sektor MMSP, uczelnie wyższe, administrację publiczną i instytucje badawcze), szerokie promowanie możliwości i potencjału klastrów branż kreatywnych, lokowanie klastrów branż kreatywnych w zdegradowanych częściach miast jako starter i katalizator rewitalizacji tych terenów. 1 Zielona Księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, Komisja Europejska, Bruksela Mackiewicz M. Analiza potrzeb i rozwoju przemysłów kreatywnych, Ecorys na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Warszawa 2009 Strona3

4 Wnioski z badania i rekomendacje w kierunku tworzenia Klastra Branż Kreatywnych - wstępna ocena potencjału Sektor przemysłów kreatywnych to nowe zjawisko w Europejskiej gospodarce i wiedza na temat ich rozwoju oraz czynników stymulujących jest w Unii Europejskiej niewielka. 3 Dlatego też inicjując działania związane z rozwojem tego sektora warto bazować przede wszystkim na regionalnej specyfice i do niej dostosowywać strukturę działań i wsparcia. Silny potencjał rozwoju Przemysły kreatywne mają znaczący udział w strukturze gospodarczej obszaru metropolitalnego jak i całego regionu. W 2006 roku ponad 63 tys. osób zatrudnionych w 28 tys. przedsiębiorstw funkcjonowało w regionie w sektorach zdefiniowanych jako przemysły kreatywne. Stanowiły one łącznie 13 proc. wszystkich podmiotów oraz 8 proc. ogółu zatrudnionych w przedsiębiorstwach w województwie. W ciągu 5 lat sektor przemysłów kreatywnych zanotował ponad 17 procentowy wzrost pod względem liczby firm, mimo kryzysu z początku dekady. Największą dynamiką wzrostu wykazały się branże: oprogramowania (wzrost o prawie 50 proc. w ciągu 5 lat), reklamy oraz produkcji biżuterii. Z punktu widzenia struktury podmiotów najliczniej reprezentowanymi działalnościami sektora kreatywnego są: sprzedaż detaliczna dóbr kulturalnych, usługi projektowe, architektura i oprogramowanie. Istnieje jednak silne niedoreprezentowanie niektórych branż kreatywnych w regionie takich jak np. dziennikarstwo i działalność wydawnicza, muzea i inna działalność kulturalna oraz przemysł filmowy. Silne strony sektora przemysłów kreatywnych na obszarze metropolii to m.in. duży potencjał kreatywny, wysoka jakość usług, wykwalifikowani pracownicy, a także wykorzystanie nowych technologii w tworzeniu innowacyjnych produktów i usług. Te silne strony bazują na szerokiej tradycji kulturalnej regionu, potencjale edukacyjnym i badawczym, a także wysokiej jakości życia przyciągającej kreatywne talenty z obszaru całej Polski. Słabe strony sektora w regionie i obszarze metropolitalnym związane są z realizacją czyli wdrożeniem tego kreatywnego potencjału w kontekst działalności gospodarczej. Wynika to przede wszystkim ze struktury firm przeważają w niej mikro przedsiębiorstwa - a także w dostępie do kapitału i problemach organizacyjnych związanych z wdrażaniem dużych złożonych projektów. Firmom tego sektora nie brak wyjątkowych, innowacyjnych produktów i usług lecz raczej siły przebicia i działań związanych z wypracowaniem specyficznego knowhow np. w kontekście nowoczesnych modeli biznesowych pasujących do realizowanych produktów i usług. 3 New Cluster Concepts Activities in Creative Industries, Produced for the European Commission Enterprise & Industry Directorate-General, January 2010 Strona4

5 Promocja i współpraca międzynarodowa Wielkość niezbędnych zasobów oraz niepewność rezultatów działań często zniechęcają firmy sektora kreatywnego do podjęcia działań na nowych rynkach, w szczególności międzynarodowych. Ta sytuacja może być przełamana poprzez zwiększenie międzynarodowej widoczności firm jak i całego przemysłu kreatywnego z regionu m.in. poprzez wykreowanie spójnej marki i skuteczną promocję oraz pomoc we włączaniu się w międzynarodowe sieci, projekty i łańcuchy wartości. Wzrost przepływu wiedzy w skali globalnej oraz internacjonalizację regionalnego potencjału twórczego może zapewnić udział reprezentantów pomorskich instytucji i przedsiębiorstw w projektach międzynarodowych dot. sektora kreatywnego. Jednocześnie, współpraca tego typu umożliwia konfrontację (benchmarking) oceny własnych osiągnięć w stosunku do poziomu światowego. Szerokie możliwości uczestniczenia w międzynarodowych sieciach współpracy jak i możliwość otrzymania wsparcia finansowego na taką działalność stwarzają m.in. europejskie programy ramowe oraz makroregionalne (dot. np. Regionu Morza Bałtyckiego czy Europy Centralnej). Wsparcie dla przedsiębiorstw Szanse dla rozwoju potencjału przemysłów kreatywnych wiążą się zarówno z uwarunkowaniami regionalnymi np. wydarzeniami w postaci mistrzostw Euro 2010 jak i starań o tytuł Europejskiej Stolicy Kultury 2016, jak i z aktywnymi działaniami, które mogą być podjęte przez firmy i instytucje sektora. Reprezentanci sektora przemysłów kreatywnych nie są świadomi dostępnych instrumentów wsparcia oferowanych w regionie, nie korzystają też w pełni z potencjałów naukowego, badawczego i edukacyjnego, które mogłyby stać się siłami napędowymi rozwoju gospodarczego w tym sektorze. Małe firmy nie mają wystarczającego potencjału jednostkowego do podejmowania samodzielnie dużych, złożonych projektów i często skazane są na rolę podwykonawców. Wsparcie rozwoju platform współpracy sektorowej oraz zwiększenie interakcji i komunikacji między firmami sektora przyczynią się do pozyskania niezbędnych doświadczeń i stworzenia sieci współpracujących firm, które będą posiadały kompetencje merytoryczne i organizacyjne do skutecznego zarządzania dużymi projektami. Szansą na pełne wykorzystanie potencjału sektora jest także bezpośrednie wsparcie w rozwoju umiejętności organizacyjnych, projektowych i marketingowych w firmach i instytucjach. Może się to odbywać w formie rozwoju dedykowanej oferty szkoleniowej (np. dofinansowane projekty unijne), wsparcia profesjonalizacji usług czy opracowania narzędzi ułatwiających zarządzanie projektami z uwzględnieniem specyfiki przemysłów kreatywnych. Szansą na przełamanie barier rozwojowych firm kreatywnych są działania zmierzające do ukształtowania wyspecjalizowanych usług finansowych. Aktualnie rynek finansowy nie wspiera firm działających w sektorach wysokiego ryzyka lub poszukujących stosunkowo niewielkich nakładów finansowych. Mechanizmy finansowania powinny być szyte na miarę i odpowiadać Strona5

6 na konkretne potrzeby firm oraz szanse jaki się przed nim rysują np. w postaci ułatwiania kontaktu z zarządzającymi funduszami typu venture capital. Szanse w zakresie finansowania projektów obejmują także wsparcie w zakresie rozwoju gotowości inwestycyjnej firm poprzez rozwijanie wśród firm umiejętności opracowania i przedstawienia inwestorom (ale też bankom) swojej strategii rozwoju i źródeł osiągnięcia wysokiej stopy zwrotu. Spójna polityka regionalna względem sektora Zdaniem ekspertów branżowych na poziomie strategicznym szansą dla sektora kreatywnego jest podjęcie działań związanych z nadaniem kierunku w zakresie inwestycji i planowania rozwoju. Głównym elementem tych działań mogłoby być stworzenie spójnej polityki regionalnej dla sektora przemysłów kreatywnych, podkreślanie jego znaczenia w innych dokumentach strategicznych a także włączanie aspektów związanych z rozwojem potencjału kreatywnego do innych polityk sektorowych np. w zakresie planowania przestrzennego. Jednym z możliwych kierunków jest zapewnienie przestrzeni pod działalność przemysłów kreatywnych poprzez rewitalizację dzielnic i obszarów Metropolii. Polityka regionalna względem sektora powinna uwzględniać stworzenie platformy dialogu między sektorem prywatnym i publicznym, w szczególności firmami kreatywnymi a instytucjami kultury. Firmy kreatywne biorące udział w badaniu są bardzo otwarte na współpracę z instytucjami publicznymi oraz badawczo-rozwojowymi a także chętne do zaangażowania w działania związane z rozwojem branży i przyszłymi kierunkami strategicznymi rozwoju sektora w regionie. Kooperacja różnych partnerów z sektora przemysłów kreatywnych umożliwi realizację przedsięwzięć, które nie byłyby możliwe bez utworzenia sformalizowanej grupy współpracy. Działając wspólnie firmy mogą skuteczniej oddziaływać na otoczenie, w tym na instytucje edukacyjne, władze lokalne lub regionalne realizowane przez nie działania i strategie, kierunki wydatkowania funduszy publicznych, inwestycje w infrastrukturę itp. Identyfikacja wspólnego interesu i utworzenie przez uczestników grupy nacisku znacząco zwiększy w stosunku do działań indywidualnych szanse na uzyskanie oczekiwanej zmiany. Krytycznym wyzwaniem będzie jednak skuteczne wykorzystanie i włączenie tych wszystkich czynników do działań (publicznych i prywatnych) mających na celu wzmocnienie sektora przemysłów kreatywnych na obszarze Metropolii Gdańskiej. Jest to szczególnie trudne w kontekście niewielkiej jeszcze wiedzy reprezentantów sektora publicznego, w szczególności administracji publicznej, na temat potencjału i czynników rozwoju przemysłów kreatywnych na terenie metropolii. Przytoczone propozycje działań mogą być wsparte przez sektor publiczny nie tylko w zakresie współfinansowania działań rozwojowych ale też poprzez tworzenie spójnej polityki publicznej promującej sektor kreatywny, promowanie regionu jako lokalizacji innowacyjnych firm a także nawiązanie instytucjonalizowanego dialogu z reprezentantami sektora. Strona6

7 Rozwój inicjatywy klastrowej Jednym z elementów wspierania przez władze lokalne rozwoju sektora kreatywnego jest pobudzanie powstawania klastrów. Przemysły kreatywne posiadają szereg cech wyróżniających je spośród innych przemysłów dlatego też wsparcie rozwoju klastrów przemysłów kreatywnych powinno spełniać inne założenia niż w przypadku bardziej tradycyjnych sektorów. W przypadku tego przemysłu dużo większa uwaga powinna zostać zwrócona na zgromadzenie odpowiedniej masy krytycznej i różnorodności podmiotów, instytucji i indywidualnych osób ponieważ to właśnie różnorodność jest czynnikiem wysoce stymulujących sektor kreatywny. Działania w ramach klastra już w krótkim okresie mogą przynieść pierwsze korzyści w postaci zdobycia informacji o otoczeniu sektora kreatywnego, rozpoznania możliwości rozwoju a także nowego miejsce spotkań z obecnymi i przyszłymi partnerami biznesowymi. Istnieje też możliwość promocji działalności firmy branży kreatywnej nie tylko na forum klastra, ale także na szerszym rynku, a dzięki prowadzonej w ramach inicjatyw współpracy międzynarodowej także wspierania w znalezieniu właściwych partnerów zagranicznych. Uczestnik działającej inicjatywy klastrowej ma często możliwość skorzystania z usług współpracujących ekspertów, pochodzących m.in. ze środowisk biznesowych i akademickich. Dostępne w ramach zorganizowanej inicjatywy klastrowej wsparcie może obejmować doradztwo w zakresie prawa, marketingu, nowych technologii oraz innych dziedzin. Inicjatywy klastrowe w tym sektorze powinny podejmować działania zarówno w kierunku zapewnienia sprzyjających społecznych i niematerialnych warunków działania dla kreatywnych pracowników jak i w kierunku tradycyjnych działań klastrowych stymulujących bezpośrednio rozwój kreatywnych firm. Istnieje bowiem ryzyko, iż działania wspierające skupione będą tylko na biznesowej perspektywie inicjatyw przez co społecznościowa perspektywa niezbędna do tworzenia skutecznych sieci współpracy w przemyśle kreatywnym zostanie zaniedbana. To samo dotyczy propozycji stworzenia platformy współpracy i wymiany wiedzy, która musi być pod wieloma względami atrakcyjna dla kluczowych aktorów z przemysłu kreatywnego by być w pełni wykorzystywana. Strona7

8 Metodologia badań i kwestie terminologiczne Zakres badań Niniejsze opracowanie oparte jest na założeniach międzynarodowego projektu pt. "Rozwój i Wspieranie Potencjału Przemysłu Kreatywnego w Miastach Europy Centralnej" (Creative Cities) realizowanego przez Gdańską Fundację Przedsiębiorczości we współpracy z Urzędem Miasta Gdańsk. W skład konsorcjum wchodzi 10 partnerów z 5 różnych miast Europy: Lipska (DE), Genui (IT) Gdańska (PL), Ljublany (SI) i Pecsu (HU). Reprezentują oni różne typy obszarów metropolitalnych: położonych w starych i nowych państwach członkowskich UE, pełniących funkcje stołeczne lub pozbawionych tych funkcji, o różnych ścieżkach rozwojowych i długiej lub krótkiej tradycji występowania sektora kreatywnego. Projekt zakłada przeprowadzenie badań obejmujących m.in. badanie ilościowe, jakościowe i analizę SWOT potencjału branż oraz dostępnej infrastruktury i środowiska dla planowanych klastrów w celu jak najdokładniejszego zmonitorowania status quo. Badania są prowadzone we wszystkich wymienionych wcześniej 5 regionach metropolitalnych Europy według jednolitej metodologii, tak aby możliwe było dokonanie porównań międzyregionalnych. Obok porównań, projekt zakłada również szczegółową analizę procesów zachodzących wewnątrz poszczególnych gospodarek regionalnych. Z tego względu wyniki projektu będą miały duże znaczenie dla tworzenia strategii rozwoju sektora kreatywnego w analizowanych gospodarkach regionów miejskich. Założenia metodologiczne projektu odnoszą się do obszaru metropolitalnego - Metropolia Gdańska nie jest jednak oficjalną jednostką administracyjną (jak w niektórych innych krajach), a dla celów tego projektu została zdefiniowana jako obszar obejmujący 9 powiatów: m. Gdańsk, m. Gdynia, m. Sopot, wejherowski, gdański, kartuski, pucki, tczewski, nowodworski. Materiały źródłowe Zgodnie z założeniami badania predefiniowanymi w projekcie różnorodność teorii w zakresie branż kreatywnych, uwarunkowania lokalne oraz różne podejścia partnerów projektu zakładają rozwój dość otwartej metodologii badania w projekcie. Zgodnie z tym dokumentem projekt skupia się na ocenie sytuacji w zakresie branż kreatywnych w miastach partnerskich, bazującej na danych statystycznych, ale przede wszystkim na badaniach jakościowych służących analizie SWOT. Opracowanie ilościowe opiera się na zbiorze materiałów źródłowych m.in. miernikach ilościowych (liczba podmiotów, liczba pracujących) uzyskanych z urzędów statystycznych oraz opracowaniach statystycznych i literaturze przedmiotu. Przeprowadzone zostały także wstępne wywiady z przedstawicielami branż uznanych za kluczowe dla weryfikacji danych ilościowych i przygotowania materiałów do analizy pogłębionej. Strona8

9 Badanie liczby firm i pracujących w sektorze kreatywnym natrafiły na poważne przeszkody metodologiczne. Typowe statystyki dotyczące zatrudnienia (formularz F01) obejmują bowiem tylko podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Tymczasem w gdańskim regionie metropolitalnym jednostki mikro, tj. o liczbie pracujących poniżej 9 osób stanowią szacunkowo 96% wszystkich podmiotów sektora kreatywnego. W związku z tym konieczne stało się bazowanie na danych REGON mimo ich znacznego obciążenia statystycznego. Dane przedstawione zostały na 3 cyfrowym poziomie PKD w układzie wojewódzkim. Miało to wpływ na wyniki badania, gdyż niektóre branże np. sprzedaż dóbr kulturalnych (zagregowana jako PKD 52.4 Sprzedaż detaliczna towarów przemysłowych prowadzona w wyspecjalizowanych sklepach) na tak wysokim poziomie agregacji tracą swoją specyfikę, Efektem może być przeszacowanie faktycznego znaczenia pewnych branż dla rozwoju regionu. Takie działanie było jednak niezbędne aby umożliwić dokonanie porównań międzyregionalnych. Podstawowym problemem jest jednak brak dostępu do szczegółowych danych ze względu na restrykcje nałożone przez ustawę o tajemnicy statystycznej. W przypadku braku źródłowych danych statystycznych przeprowadzone zostały szacunki na podstawie materiałów wtórnych lub informacji uzyskanych od reprezentantów badanego sektora. Szczególnie w przypadku sektora branż kreatywnych, gdzie występują podmioty quasi publiczne niezbędne dla analizy pełnego obrazu stają się przybliżenia. Ze względu na trudności w dostępie do danych do porównań dynamicznych wzięto pod uwagę dwa lata: 2000 i Wszelkie dane statystyczne, jeżeli nie zaznaczono inaczej, pochodzą z Urzędu Statystycznego w Gdańsku. Założenia metodologiczne projektu odnoszą się do obszaru metropolitalnego - Metropolia Gdańska nie jest jednak oficjalną jednostką administracyjną (jak w niektórych innych krajach) a dla celów tego projektu została zdefiniowana jako obszar obejmujący 9 powiatów: m. Gdańsk, m. Gdynia, m. Sopot, wejherowski, gdański, kartuski, pucki, tczewski, nowodworski. Ze względu na ograniczenia w dostępie do danych statystycznych analiza ilościowa przemysłów nie mogła być przeprowadzona na takim poziomie agregacji jednak przytoczone w głównej części raportu dane dotyczące koncentracji działań w umownych granicach Metropolii wskazują że dane regionalne są w większości reprezentatywne także dla obszaru metropolitalnego. Ze względu na występowanie ścisłych powiązań w ramach funkcjonujących sektorów i potencjalnych klastrów dokonana została analiza otoczenia tzn. zidentyfikowane zostały również na terenie Metropolii różnorodne instytucje i organizacje otoczenia mające wpływ na rozwój przemysłów kreatywnych. W analizach ilościowych wykorzystano współczynnik lokalizacji (ang. location quotient) obliczany na podstawie danych o liczbie pracujących bądź innej rozpatrywanej zmiennej (produkcja sprzedana, eksport). Współczynnik LQ przyjmuje następującą postać: LQ b, r = e e b,r b, PL e E r PL Strona9

10 Porównuje on tym samym udział danej branży br w całkowitej liczbie pracujących regionu r w stosunku do udziału danej branży w całkowitej liczbie pracujących w Polsce. Wskazuje więc o ile wyższy/niższy od średniej krajowej jest stopień koncentracji danej branży w rozpatrywanym regionie. W licznych przeprowadzonych w Europie mapowaniach klastrów za poziom graniczny współczynnika LQ wskazujący na występowanie istotnej koncentracji przyjęto poziom 1,25 czyli innymi słowy koncentrację co najmniej o 25 proc. wyższą od średniej krajowej. Ze względu na specyfikę problemu badawczego badanie ilościowe zostało uzupełnione poprzez badanie jakościowe oraz wywiady pogłębione z przedstawicielami organizacji, jednostek naukowych, instytucji kulturalnych, administracji i przedsiębiorstw. W pierwszym etapie badania dokonany został przegląd literatury dotyczącej sektora branż kreatywnych oparty na metodzie desk research. Przegląd obejmował analizę dokumentów strategicznych polskich i europejskich, prasy i Internetu, raportów branżowych i in. w kierunku uwarunkowań działania sektora przemysłów kreatywnych. Postawione po badaniu desk research hipotezy zostały poddane weryfikacji podczas indywidualnych wywiadów pogłębionych z przedstawicielami podmiotów sektora branż kreatywnych. Grupę respondentów do tego fragmentu badania stanowiły osoby zarządzające podmiotami kluczowymi dla poszczególnych wyróżnionych sektorów oraz powiązanymi z nimi organizacjami. Zgodnie z założeniami przeprowadzonych zostało ponad 20 wywiadów pogłębionych. Dodatkowym elementem badania jakościowego było przygotowanie opisu dobrych praktyk w zakresie działań skierowanych na rozwój sektora branż kreatywnych. Studia przypadków mogą stać się inspiracją dla podmiotów zainteresowanych rozwojem Klastra Branż Kreatywnych na terenie Metropolii Gdańskiej. Do raportu wprowadzony został dodatkowy element w postaci informacji dotyczących koncepcji klastrów, w szczególności klastrów kreatywnych. Po zakończeniu tego etapu badań odbyły się warsztaty z przedstawicielami podmiotów z sektora branż kreatywnych reprezentującymi różne subsektory, które miały na celu m.in. weryfikację zebranych danych jakościowych oraz przygotowanie do przeprowadzenia analizy SWOT. Celem niniejszej analizy SWOT było wyznaczenie najważniejszych dla przyszłego rozwoju sektora przemysłów kreatywnych Metropolii Gdańskiej wewnętrznych i zewnętrznych czynników rozwojowych. Przedstawiona w tym opracowani analiza SWOT oparta jest na wyselekcjonowaniu najważniejszych cech w poszczególnych obszarach strategicznych takich jak: potencjał Metropolii i regionu, konkurencyjność i innowacje, zasoby ludzkie, świadomość korzyści i gotowość współpracy. Strona10

11 Wybrane czynniki zostały następnie poddane analizie punktowej. Analiza ta polegała na dokonaniu oceny poszczególnych czynników i na określeniu czy w sektorze przemysłów kreatywnych Metropolii Gdańskiej przeważają atuty czy słabości oraz czy w otoczeniu występuje więcej szans czy zagrożeń. Pozwala to wybrać właściwą strategię (agresywną, konkurencyjną, konserwatywną lub defensywną). Definicja sektora branż kreatywnych dla celów projektu Przeprowadzenie badania dotyczącego stanu i dynamiki sektora kreatywnego w gospodarce regionu z uwzględnieniem kwestii metropolitalnych a w szczególności badań o charakterze porównawczym nastręcza problemów głównie ze względu na trudności w zdefiniowaniu tego sektora. Jego rozwój idzie bowiem w parze ze spadkiem znaczenia tradycyjnego modelu produkcji standaryzowanych dóbr i związanych z nim tradycyjnej klasyfikacji działalności gospodarczej. Zmienia się również charakter przedsiębiorstw, które można określić jako kreatywne: wzrasta rola małych, elastycznych firm, funkcjonujących w ramach sieci rozbudowanych łańcuchów powiązań. Marki produktów stają się co najmniej równie istotne, jak ich wartości użytkowe. Wyzwania te powodują, że sektory kreatywne trudno poddać typowym kryteriom klasyfikacyjnym, co z kolei pociąga za sobą niejednoznaczność i wymieszanie używanych w literaturze pojęć i klasyfikacji. W prezentowanym opracowaniu, pojawiają się ponadto trudności związane z tłumaczeniem angielskiej terminologii używanej w projekcie na język polski. Badania nad sektorami kreatywnymi (creative industries) są prowadzone od niedawna. Nie została wypracowana jeszcze jedna, uniwersalna definicja, podobnie jak nie przyjęto jeszcze jednego tłumaczenia angielskiego terminu na język polski, który najczęściej tłumaczony jest jako sektory kreatywne lub przemysły kreatywne. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych definicji sektorów kreatywnych wypracowaną przez DCMS (brytyjskie Ministerstwo Kultury, Mediów i Sportu) jest: Działalność, która wywodzi się z indywidualnej kreatywności, umiejętności i talentu, oraz która ma potencjał do tworzenia bogactwa i miejsc pracy poprzez generowanie i wykorzystanie intelektualnej własności. 4 Definicja ta opiera się ona na założeniu, że kreatywność jest głównym czynnikiem procesu produkcji sektorów kreatywnych, natomiast własność intelektualna jest charakterystyczną cechą jego rezultatu. Oznacza to ze niektóre branże należące do przemysłów kreatywnych mogą być powiązane z grupami klasyfikacji statystycznej, takimi jak europejski NACE (Statystyczna Klasyfikacja Działalności Gospodarczych w Unii Europejskiej). Założenia projektu zakładają skupienie się na kilku wspólnych branżach, które istnieją we wszystkich miastach i które każdy partner projektu powinien wziąć pod uwagę podczas analizy 4 DCMS Investing in creative industries a guide for local authorities, UK Government, Department of Culture, Media and Sport (DCMS), London 2009 Strona11

12 statystycznej w celu zbudowania wspólnej bazy porównawczej statusu przemysłów kreatywnych. Ze względu na różnorodność branż, specjalizacji i działalności kreatywnych w każdym mieście/regionie dodatkowo brane są pod uwagę wybrane elastyczne (nieobowiązkowe) branże. Te branże mogą być powiązane ze specyficznymi dla miasta/regionu kompetencjami i profilami działania. Status nieobowiązkowości zakłada że każdy partner dodaje indywidualnie wybrane branże zgodnie z indywidualnym profilem. W projekcie założono, że sektor kreatywny poddany badaniu obejmuje następujące branże: Działalność twórcza i rozrywkowa Działalność filmowa Dziennikarstwo i działalność wydawnicza Muzea i inna dział. kulturalna Sprzedaż detaliczna dóbr kulturalnych Architektura i inżynieria Usługi projektowe (design) Reklama Oprogramowanie Dodatkowo do badania jako branżę o specyficznym znaczeniu dla regionu i Metropolii Gdańskiej wybrano: Produkcja biżuterii Jako kolejną branżę nieobowiązkową specyficzną dla regionu rozważano także turystykę, lecz mimo jej znacznego udziału w gospodarce regionu, po wstępnej analizie i szacowaniu potencjału tej branży do tworzenia wysokiej jakości miejsc pracy i wykorzystania intelektualnej własności zrezygnowano z wyszczególnienia tej branży. Niemniej jednak elementy opisu potencjału turystycznego związane z dziedzictwem kulturalnym regionu i wspólną platformą współpracy różnych branż zostały uwzględnione w opracowaniu. Klasyfikacja sektora kreatywnego przyjęta w niniejszym opracowaniu w powiązaniu z Polską Klasyfikacją Działalności przedstawiona została w załączniku. Należy w tym miejscu podkreślić, że klasyfikacja ta, z pewnością dyskusyjna, jest wynikiem pewnego kompromisu między założeniami różnych koncepcji badania tego sektora branż kreatywnych, a możliwościami uzyskania porównywalnych danych statystycznych w różnych krajach. Strona12

13 Sektor branż kreatywnych i jego rola w rozwoju miast Wprowadzenie do teorii branż kreatywnych Instytucje Unii Europejskiej w coraz większym stopniu uznają znaczenie przemysłów kreatywnych dla konkurencyjności Europy. Rok 2009 ogłoszony został Rokiem Kreatywności i Innowacji by podkreślić powiązania między kulturą, kreatywnością i innowacjami. Termin przemysły kreatywne odnosi się do szerokiego zakresu działalności gospodarczych, które zajmują się wytwarzaniem lub wykorzystywaniem wiedzy i informacji. Są one także nazywane przemysłami kultury lub gospodarką kreatywną. Przemysły kreatywne zdobywają coraz większe znaczenie w kształtowaniu dobrobytu gospodarczego. Zwolennicy teorii ekonomicznych opierających się na tej koncepcji podkreślają, że "ludzka kreatywność jest podstawowym zasobem gospodarczym" 5 i że przemysł XXI wieku będzie zależał w największym stopniu od wytwarzania wiedzy dzięki kreatywności i innowacji 6. Cechy charakterystyczne przemysłów kreatywnych Według Caves a właściwości: przemysły kreatywne charakteryzowane są przez specyficzne ekonomiczne Zasada nikt nie wie : Istnieje silna niepewność co do popytu ponieważ nie znana jest reakcja konsumentów na produkt przed wprowadzeniem na rynek, ani łatwa do uchwycenia/zrozumienia już po zaistnieniu Sztuka dla sztuki: Pracownicy zwracają uwagę na oryginalność, kwestie techniczne, harmonię itp. towarów i usług dlatego też są gotowi pracować za niżą pensję w miejscach ciekawszych i niebanalnych, Zasada zespołu Motley: w relatywnie złożonych projektach (np. w przemyśle filmowym) produkcja wymaga różnych umiejętności i kompetencji. Każda z tych kompetencji musi być obecna w co najmniej minimalnym stopniu podczas procesu by ostateczny wynik był wartościowy. Nieskończona różnorodność: Produkty różnią się od siebie jakością i unikalnością; każdy produkt jest wyjątkową kombinacją składowych części czy umiejętności prowadzących do stworzenia nieskończenie wielu możliwości wyniku (np. prace twórczego pisania, poezji, scenariuszy i in.) 5 Florida, R., The Rise of the Creative Class. And How It's Transforming Work, Leisure and Everyday Life, Basic Books, Landry C., Bianchini, F., The Creative City, Demos 1995 Strona13

14 Lista A/lista B: Umiejętności są zróżnicowane pionowo; artyści są uszeregowani podług swoich umiejętności, talentu, zaangażowania w proces tworzenia produktu. Małe różnice w umiejętnościach i talencie mogą wpływać na duże różnice w możliwości odniesienia (finansowego) sukcesu; Czas ucieka podczas koordynacji złożonych projektów przy współudziale zróżnicowanych umiejętności czas jest najważniejszym czynnikiem. Ars longa: niektóre kreatywne produkty posiadają aspekty trwałości związane z ochroną praw autorskich, pozwalają twórcom lub wykonawcom czerpać z nich długotrwałe korzyści. Powyższe wylistowanie właściwości często było krytykowane jako zbyt sztywne. Nie wszyscy pracownicy sektora kreatywnego są motywowani tylko sztuką dla sztuki. Zasada art. Longa odnosi się także do części produktów nie pochodzących z procesu twórczego. Właściwość czas ucieka odnosi się w równym stopniu do dużych projektów budowlanych. Sektory kreatywne nie są bowiem wyjątkowe w swych cechach, posiadają je jednak w dużo większym natężeniu w stosunku do sektorów nie-kreatywnych. Klasa kreatywna Niektórzy autorzy, jak np. amerykański ekonomista Richard Florida, opowiadają się za szerszym spojrzeniem na wyniki pracy pracowników wiedzy, i wprowadzili termin klasa kreatywna. Do klasy kreatywnej Florida zalicza ludzi, których praca polega na kreatywnym rozwiązywanie problemów i tworzeniu innowacji m.in.: naukowców, wykładowców uniwersyteckich, artystów, ludzi mediów, a także profesjonalistów z dziedzin nowoczesnej technologii, usług finansowych, prawniczych, zarządzania i medycyny. Ich podstawowym zadaniem jest samodzielne myślenie, stosowanie niestandardowych podejść do różnorakich zadań, samodzielna ocena sytuacji i wprowadzanie w życie nowych idei. To podejście sugeruje szczególną uwagę wobec miast skupiających przedstawicieli klasy kreatywnej, które to miasta stają się ośrodkami innowacji. W badaniach starających się rozstrzygnąć dlaczego niektóre amerykańskie miasta (jak San Francisco) przyciągają kreatywnych producentów, Florida argumentuje, że wysoki wskaźnik pracowników z klasy kreatywnej jest czynnikiem kluczowym dla rozwoju firm kreatywnych i jest przez te firmy poszukiwany w różnych lokalizacjach. W swoich badaniach ten ekonomista poszukuje ilościowych, mierzalnych dowodów na znaczenie różnorodności i wielokulturowości w miastach, np., w postaci społeczności gejowskich czy różnorodności etnicznej a także poziomie tolerancji na kreatywność a tym samym sukces gospodarek regionalnych. 7 Znaczenie gospodarcze sektora przemysłów kreatywnych 7 Florida, R., The Rise of the Creative Class. And How It's Transforming Work, Leisure and Everyday Life, Basic Books, 2002 Strona14

15 W odpowiedzi na kryzys gospodarczy ostatnich lat zauważono potrzebę wdrożenia nowych rozwiązań w dziedzinie gospodarki oraz zawrócono uwagę na potencjał ekonomiczny przemysłów kreatywnych w Unii Europejskiej. Komisja Europejska tworzy obecnie Green Paper on Cultural and Creative Industries. Będzie to dokument z rekomendacjami dotyczącymi polityki wobec sektora kreatywnego. Znaczenie przemysłów kreatywnych jest nierozerwalnie związane z rozwojem gospodarczym krajów rozwiniętych. Nowy rodzaj gospodarki charakteryzowany jest poprzez nowe formy konsumpcji, których główne cechy to: Szybkość: cykl życia produktu jest krótszy (szczególnie w sektorze ICT). W konsekwencji o współpraca w zakresie badań i rozwoju jest niezbędna by podzielić się kosztami rozwoju produktów w szybko zmieniającej się sytuacji rynkowej, o bycie pierwszym na rynku to konieczność, szczególnie w gospodarce cyfrowej, o ważne jest zróżnicowanie produktów i zakresu oferty. Dopasowanie: Produkty są zindywidualizowane w zakresie różnych segmentów rynku, wymaga to odrębnych strategii i wyróżnienia produktów i usług. Wartości niematerialne (znaczenia, przeżycia, estetyka, interface użytkownika) są równie ważne jak funkcjonalność produktu. Kulturowa wartość produktu jest niektórych przypadkach równie ważna jak ekonomiczna wartość. Nowy rodzaj gospodarki charakteryzowany jest także poprzez nowe formy organizacji działań gospodarczych gdzie: równie ważny jest dostęp jak i posiadanie praw własności, a ludzie przywiązują wagę do dzielenia się treściami bardziej niż do sprzedaży, dany jest prymat ekspresji talentów w organizacji, poprzez docenianie wolności i autonomii a także odmiennego stylu myślenia. Przejście z gospodarki opartej na produkcji do takiej, gdzie wartości niematerialne są kluczowym źródłem wartości cechuje zwiększenie suwerenności konsumenta. Bardzo często konsumenci nie poszukują produktów lecz marki, która jest powiązana z konkretnymi wartościami. W ramach tego nowego paradygmatu, marketing jest równie ważny jak produkcja. Nowa gospodarka wymaga umiejętności twórczych ponieważ zyski z poprawy produktywności nie są już wystarczające dla uzyskania przewagi konkurencyjnej. Kreatywność oparta na kulturze jest silnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się norm i konwencji. Kluczowi w tym procesie są kreatywni ludzie i artyści, którzy rozwijają pomysły, metafory i przekazy, które pomagają w lepszy sposób komunikować się ze społecznością. 8 Miasta, chcąc stworzyć przewagę konkurencyjną nad innymi, muszą stać się dla ludzi atrakcyjne, aby nie dopuścić do utraty siły kreatywnej, przyciągać ją z zewnątrz i utrzymać. 8 The Impact Of Culture On Creativity A Study Prepared For The European Commission (Directorate- General For Education And Culture) KEA European Affairs, June 2009 Strona15

16 Jednym z elementów wspierania przez władze lokalne rozwoju sektora kreatywnego, w tym przyciągania kreatywnych zasobów ludzkich jest wspieranie rozwoju klastrów. Determinanty rozwoju sektora branż kreatywnych Globalizacja i nowe modele biznesowe Globalizacja stawia wiele wyzwań dla przyszłego rozwoju przemysłów kreatywnych. Wpływa na stopniowe otwieranie rynków światowych, zmiany w modelach spędzania czasu, strukturach konkurencji, a także sposobów wykonywania pracy przez pracowników (kreatywnych i nie tylko). Zachodzące zmiany wymuszają nie tylko zmianę modeli biznesowych, ale także systemu prawa własności intelektualnej, które w obecnym kształcie nie odpowiada w pełni wymogom kultury partycypacyjnej i niszowej. 9 Jednym z czynników wpływających na rozwój przemysłów kreatywnych w aspekcie międzynarodowym są polityki poszczególnych rządów, nie tylko te bezpośrednio odnoszące się do tych przemysłów ale też nowe regulacje dotyczące ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, zagadnień społecznych. Zmiany technologiczne motorem rozwoju przemysłów kreatywnych Technologia odgrywa ważną rolę jako czynnik, który pobudza rozwój nowych produktów, usług, kanałów dystrybucji, modeli biznesowych a czasami wręcz powstawanie nowych znaczących sektorów gospodarki. Ważną rolę w zapewnianiu równego dostępu do nowych platform i infrastruktury spełnia interoperacyjność. Normy pomagają zapewnić tę zdolność do współdziałania między nowymi i istniejącymi produktami, usługami, procesami, systemami, oprogramowaniem i sieciami. Ma to znaczenie nie tylko dla producentów (w szczególności małych i średnich), ale też dla użytkowników. Promowanie interoperacyjności platform i urządzeń uznano za mające zasadnicze znaczenie dla rozwoju przemysłów kreatywnych w Unii Europejskiej. 10 Konwergencja i innowacje oparte na użytkownikach Konwergencja w przemysłach kreatywnych dotyczy zarówno sfery ekonomicznej, technologicznej jak i kulturowej. W pierwszym wypadku chodzi o horyzontalną integrację firm z branży medialnej i tworzenie wielkich konglomeratów, zarządzających przepływem treści w różnych środkach przekazu. Z kolei na płaszczyźnie technologicznej urządzenia łączą różne funkcjonalności, choć według kulturoznawców trend ten nie jest tak jednoznaczny, jak czasem chce myśleć świat biznesu. Zjawisko to nie dotyczy jednak tylko ekonomii i technologii, ale przede wszystkim kultury. Chodzi o aktywizację odbiorców łączących treści pochodzące z 9 Bendyk i in., Kultura 2.0, Wyzwania cyfrowej przyszłości, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne Warszawa, 2007 r. 10 KOM(2010) 183 Zielona Księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, Bruksela, kwiecień 2010 Strona16

17 różnych kanałów medialnych. Za sprawą nowych technologii i modeli biznesowych konsumenci mogą stać się także producentami. 11 Użytkownicy od zawsze byli włączani w procesy innowacyjne, ale zazwyczaj działo się to pod koniec procesu innowacji, w ramach którego klienci testowali prototypy i wyrażali poglądy na temat formy i funkcji nowego produktu. Nowy model zakłada angażowanie użytkowników w pierwszej fazie innowacji, wykorzystanie ich wiedzy do zidentyfikowania wyzwań i problemów, które potrzebują rozwiązań i przez to mogą stanowić szansę biznesową. Transfer wiedzy między sektorami W świecie, w którym różne dziedziny gospodarki przenikają się w coraz większym stopniu istnieją potencjalne korzyści z transferu wiedzy i specjalistycznego know-how z innych podsektorów i innych branż. Istnieją także korzyści z promowania współpracy multidyscyplinarnej w postaci transferu wiedzy i doświadczeń z sektora przemysłów kreatywnych do innych sektorów, na przykład w zastosowaniu: zasad nowoczesnego wzornictwa przemysłowego w technologicznych projektach badawczo-rozwojowych, technik wizualizacji 3D do interpretacji i zarządzania złożonymi systemami, technologii związanych z grami komputerowymi zastosowanych w celach edukacyjnych i szkoleniowych. Zwiększenie znaczenia zagadnień środowiskowych Zaobserwowane zmiany klimatyczne, niezależnie od ich genezy, wpływają pośrednio na takie obszary działania przemysłu kreatywnego jak preferencje konsumenckie oraz zmiany struktury łańcuchów dostaw. Przemysły kreatywne, oprócz zmniejszenia wpływu własnej działalności na środowisko odgrywają istotną rolę w wspieraniu działań w tym zakresie w innych sektorach. Przykłady dobrych praktyk rozwoju sektora branż kreatywnych Cap Digital paryski klaster cyfrowych zasobów, usług i kompetencji 12 Francuski klaster cyfrowych zasobów, usług i kompetencji zlokalizowany jest w regionie Paryża. Jest to organizacja non-profit założona w 2005 roku z inicjatywy rządu francuskiego. W ramach inicjatywy współpracuje ponad 600 członków, głównie innowacyjnych małych i średnich firm ale też uniwersytetów, instytucji badawczych, laboratoriów oraz podmiotów otoczenia biznesu. W regionie paryskim szeroko rozumiany przemysł zasobów cyfrowych odpowiada za ponad 150 tys. miejsc pracy oraz 15 tys. pracowników naukowych i doktorantów. Potencjał regionu szacowany jest na proc. całościowego francuskiego potencjału rynkowego w tym zakresie około 12 mld euro. Celem inicjatywy jest wsparcie rozwoju francuskiego przemysłu zasobów i usług cyfrowych poprzez współpracę firm i laboratoriów, a głównym narzędziem: pomoc w zdobywaniu 11 Bendyk i in., Kultura 2.0, Wyzwania cyfrowej przyszłości, Polskie Wydawnictwo Audiowizualne Warszawa, 2007 r. 12 Opracowanie własne na podstawie Strona17

18 funduszy na rozwój nowych produktów i usług z konkursów publicznych. W ciągu ostatnich 4 lata prawie 300 projektów badawczo rozwojowych otrzymało wsparcie publiczne ( z prawie 1000 starających się) - zrealizowano projekty na łączną kwotę 550 mln euro (w tym 250 mln euro finansowania publicznego). Struktura działania i sposób współpracy uczestników opiera się na grupach zadaniowych, w ramach których ustanawiane są zespoły projektowe i konsorcja oraz następuje identyfikacja potrzeb w zakresie rozwoju technologicznego oraz niezbędnych narzędzi promocyjnych i organizacyjnych. W ramach inicjatywy oferowane jest wsparcie w zakresie tworzenia wspólnych projektów rozwojowych między firmami i laboratoriami. Po stworzeniu projekty są poddane rygorystycznej procedurze oceny oraz recenzowania przez grupę współpracujących ekspertów (baza ponad 100 ekspertów z różnych dziedzin).tylko w taki sposób projekty mogą otrzymać akredytację, która staje się świadectwem wysokiej jakości projektu oraz przepustką do starania się o współfinansowanie ze środków publicznych. Inicjatywa oferuje także wsparcie w zakresie dostępu do informacji m.in. w zakresie międzynarodowego benchmarkingu, analiz rynkowych, bieżących informacji i newsletterów oraz raportów analitycznych z współpracujących instytucji badawczych. Firmy w ramach klastra zachęcane są do aktywności międzynarodowej m.in. poprzez wspólne wyjazdy na targi i misje gospodarcze, dostęp do specjalistycznych informacji na temat konkretnych rynków eksportowych oraz intensywną współpracę z zagranicznymi klastrami. Cap Digital posiada także kompetencje związane ze wsparciem firm w zakresie zasobów ludzkich m.in. poprzez specjalistyczny rekrutacyjny portal internetowy, dostęp do szkoleń dla pracowników, wsparcie w organizacji wspólnych projektów. W ramach inicjatywy promowana jest współpraca w zakresie dzielenia się zasobami infrastrukturalnymi w szczególności pomiędzy dużymi i małymi firmami oraz laboratoriami badawczymi. Klastry kreatywne jako droga rozwoju sektora branż kreatywnych Jednym z elementów wspierania przez władze lokalne rozwoju sektora kreatywnego jest pobudzanie powstawania klastrów. Klastry są to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm, wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących. (M. Porter, 1990) Korzyści z funkcjonowania w ramach klastra wynikają z przestrzennej bliskości licznej grupy niezależnych podmiotów, nagromadzenia określonej wiedzy i kwalifikacji, specjalizacji, łatwości znalezienia pracowników i partnerów biznesowych (podwykonawców i usługodawców) oraz realizacji wspólnych działań w pewnych obszarach. Jedną z najważniejszych korzyści z uczestnictwa w klastrze jest ułatwienie współpracy między uczestnikami. Każdy podmiot ma możliwość łatwego nawiązania trwałego lub tworzonego dla potrzeb realizacji projektów partnerstwa z innymi podmiotami tworzącymi strukturę Klastra. Organizacja klastra ułatwia prowadzenie szeroko rozumianego networkingu (sieciowania). Strona18

19 Działalność przemysłów kreatywnych opiera się na bogatym i zróżnicowanym dziedzictwie kulturalnym oraz na pracy utalentowanych twórców i uzależniona jest od przedsiębiorczości i innowacji, które są niezbędne by wprowadzić owoce kreatywności na rynek. Procesy produkcyjne przemysłów kreatywnych są ponadto przedmiotem ciągłych dostosowań i innowacji, co wymaga ciągłej wymiany informacji, wykorzystywania niematerialnych atutów i przyciąganie talentów m.in. te cechy przemysłów kreatywnych sprawiają, że klastry są dla nich bardzo dobrą strukturą organizacyjną. Klastry mogą stanowić ramę intensywnej współpracy różnych powiązanych innowacyjnych podmiotów i instytucji. 13 Działania w ramach klastra już w krótkim okresie przynoszą pierwsze korzyści w postaci w zdobycia informacji o otoczeniu sektora kreatywnego, rozpoznania możliwości rozwoju a także nowego miejsce spotkań z obecnymi i przyszłymi partnerami biznesowymi. Istnieje też możliwość promocji działalności firmy branży kreatywnej nie tylko na forum klastra, ale także na szerszym rynku, a dzięki prowadzonej w ramach inicjatyw współpracy międzynarodowej także wspierania w znalezieniu właściwych partnerów zagranicznych. Uczestnik działającej inicjatywy klastrowej ma często możliwość skorzystania z usług współpracujących ekspertów, pochodzących m.in. ze środowisk biznesowych i akademickich. Dostępne w ramach zorganizowanej inicjatywy klastrowej wsparcie może obejmować doradztwo w zakresie prawa, marketingu, nowych technologii oraz innych dziedzin. 13 COM (2010) 183 Zielona Księga w sprawie uwalniania potencjału przedsiębiorstw z branży kultury i branży twórczej, Bruksela, kwiecień 2010 Strona19

20 Kontekst działania sektora branż kreatywnych Metropolii Gdańskiej Krajowy kontekst działania sektora branż kreatywnych 14 Polska położona jest w północnej części Europy Środkowo-Wschodniej, nad Morzem Bałtyckim. Nasz kraj jest jednym z największych krajów Europy pod względem terytorium ale też ludności. W Polsce na stałe zamieszkuje ponad 38 mln osób. Stawia to Polskę na ósmym miejscu wśród krajów Europy co do liczby ludności (wyjąwszy Rosję). O ile przed II Wojną Światową Polska była państwem wieloetnicznym, to teraz jest właściwie zamieszkana przez jeden naród. Zaledwie 4 proc. ludności deklaruje przynależność do innej narodowości, najczęściej niemieckiej, białoruskiej, ukraińskiej i romskiej. Dzięki centralnemu położeniu w Europie, Polska posiada dogodne połączenia drogowe, kolejowe oraz lotnicze ze wszystkimi krajami Unii Europejskiej oraz jest dobrze przygotowana do prowadzenia wymiany handlowej i kulturalnej z państwami sąsiadującymi z Unią na wschodzie. Polska posiada silną gospodarkę i solidne podstawy jej dalszego rozwoju. W latach wzrost PKB w Polsce wynosił średnio 6 proc. rocznie. Powstaje coraz więcej przedsiębiorstw prywatnych, także tych zakładanych przez młodych ludzi. Natomiast firmy polskie o ugruntowanej pozycji i znanej marce z powodzeniem eksportują swoje towary, podejmują współpracę z partnerami zagranicznymi oraz inwestują za granicą. Mimo kilkuoprocentowego spadku w czasie kryzysu, w Polsce nadal notowany jest wysoki poziom popytu krajowego i sprzedaży detalicznej dla krajowych odbiorców. To właśnie popyt krajowy przyczynia się w dużej mierze do wzrostu polskiego PKB. Według danych Eurostatu wzrost polskiego PKB wyniósł w 2009 roku 1,9 proc., co stanowi najlepszy wynik wśród krajów Unii Europejskiej. Stopa bezrobocia w 2009 roku nie przekraczała 11 proc. i mimo dekoniunktury nie wzrasta gwałtownie. Polska jednak wciąż dysponuje dużymi zasobami wykwalifikowanych pracowników. Dobrze wykształceni polscy ekonomiści, inżynierowie, informatycy i naukowcy są cenionymi i poszukiwanymi pracownikami firm informatycznych czy centrów badawczorozwojowych. Co roku wzrasta liczba absolwentów polskich uczelni wyższych, w tym - kierunków najbardziej poszukiwanych przez firmy inwestujące w branże zaawansowane technologicznie. W naszym kraju istnieje prawie pół tysiąca wyższych szkół i uczelni, a pracuje w nich ponad sto tysięcy naukowców, z czego połowa z tytułem doktora. W roku 2007 polskie uczelnie ukończyło 410 tysięcy osób, a rozpoczęło studia prawie 2 mln studentów. Rośnie też liczba osób podejmujących studia doktoranckie. Największe światowe korporacje lokują w Polsce centra badawczo - rozwojowe. Polscy specjaliści sektora IT są bardzo chętnie zatrudniani nie tylko przez międzynarodowe koncerny 14 Podrozdział przygotowany na podstawie materiałów Polskiej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych Strona20

21 w Polsce, ale również za granicą i stanowią duży odsetek menadżerów odpowiedzialnych za działalność działów badań i rozwoju w największych światowych korporacjach. Znaczącym impulsem do dalszego rozwoju gospodarki, zwłaszcza sektorów budowlanego, usług i turystyki, są trwające przygotowania do organizacji Mistrzostw Europy w piłce nożnej EURO 2012, których gospodarzami będą Polska i Ukraina. Dużym wyzwaniem dla polskiej gospodarki będzie w najbliższym okresie spełnienie kryteriów przyjęcia jednolitej europejskiej waluty (euro). Zdaniem Ministra Finansów, stanie się to do roku Sektor kreatywny w Polsce W Polsce zgodnie z danymi przytaczanymi w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury udział procentowy PKB wytwarzanego w kulturze i przemysłach kultury kształtował się w 2002 r. na poziomie 4,5 proc., a udział w wartości dodanej brutto w 2002 r. na poziomie 5,2 proc. 15 Powyższe dane należy interpretować ostrożnie ze względu na różne definicje i klasyfikacje sektora kulturalnego wobec kreatywnego oraz różne statystyki gospodarcze. Niestety nie zostały przeprowadzone krajowe badania sektorów kreatywnych, nie ma aktualnych danych na poziomie krajowym ani w kontekście zatrudnienia, ani wpływu na gospodarkę. Mimo powyższych trudności, fakt wzrostu znaczenia sektora kreatywnego w strukturze społeczno-gospodarczej kraju wydaje się niepodważalny. Przemysł kreatywny tworzą zarówno prywatne, nastawione na zysk firmy, jak i organizacje non-profit oraz państwowe instytucje. Podstawowym celem takich podmiotów jest komunikacja z publicznością i kreacja znaczeń. Sektor publiczny jest nieodzownym elementem rozwoju i działania przemysłów kreatywnych - podmioty publiczne wręcz dominują w niektórych kategoriach działalności jak: - artystyczna i literacka działalność twórcza, - działalność obiektów kulturalnych, - pozostała działalność rozrywkowa, gdzie indziej niesklasyfikowana, - działalność bibliotek i archiwów, - działalność muzeów i ochrona zabytków. W sferze publicznej znajduje się znaczny udział instytucji prowadzących działalność kulturalną - prawie wszystkie biblioteki, prawie 90 proc. ogółu muzeów, prawie 67 proc. kin i 56 proc. galerii i salonów sztuki. Jednostki sektora publicznego nadal przeważają także wśród organizatorów instytucji scenicznych. Samorządy lokalne pokrywają prawie 80 proc. publicznych wydatków na kulturę, budżet państwa ma w tym przypadku udział ponad 20 procentowy. 15 Ministerstwo Kultury, Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata Strona21

22 System polityczny Polska jest państwem o ugruntowanym systemie rządów demokratycznych - republiką wielopartyjną z dwuizbowym parlamentem. Głową Państwa jest Prezydent, wybierany przez ogół obywateli mających prawa wyborcze na pięcioletnią kadencję. Wyższa izba parlamentu senat liczy 100 senatorów, natomiast w izbie niższej Sejmie zasiada 460 posłów. Politykę wewnętrzną i zagraniczną państwa prowadzi rząd - Rada Ministrów, której pracami kieruje prezes Rady Ministrów, czyli premier. Organem administracji rządowej oraz przedstawicielem rządu w województwie jest wojewoda. Istnieje zasadniczy trójstopniowy podział terytorialny państwa, którego jednostkami są: gminy, powiaty i województwa. Kraj podzielony jest na 16 województw. Każde z województw jest administracyjnie samodzielne oraz kieruje rozwojem regionu. Wszystkie jednostki samorządowe są wybierane w wyborach powszechnych, każda z nich jest niezależna hierarchicznie od siebie. Samorząd terytorialny wykonuje wielostronne zadania, określone przez ustawy, związane z podnoszeniem stanu gospodarczego, kulturalnego i zdrowotnego danego terenu. Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, określa strategię jego rozwoju. Składa się na to m.in. wspieranie rozwoju gospodarczego poprzez Regionalne Strategie Innowacyjności. Jednostki samorządowe sprawują mecenat nad działalnością kulturalną, polegający na wspieraniu i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz opieki nad zabytkami. Realizuje się to m.in. przez finansowanie (tworzenie i prowadzenie) samorządowych instytucji kultury i projektów kulturalnych z budżetów poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego. Krajowa polityka w sektorze kultury W każdym z regionów Polski znajdują się zabytki świadczące o bogatej polskiej historii i kulturze. Turyści chętnie odwiedzają zabytki i starówki polskich miast, z zachowaną zabudową i układem ulic, przede wszystkim w Warszawie, Krakowie, Gdańsku, Toruniu, Wrocławiu, Poznaniu. Polskie muzea i galerie znane są z bogatych zbiorów malarstwa, sztuki użytkowej i sztuki współczesnej. Polskę rozsławiają na świecie polscy artyści, animatorzy kultury oraz tworzone przez nich imprezy muzyczne, teatralne i filmowe o znakomitej renomie. Są to m.in.: Festiwal i Konkurs Chopinowski, Międzynarodowy Festiwal Muzyki Współczesnej Warszawska Jesień, Jazz Jamboree Festiwal - jedna z najstarszych i największych w Europie imprez jazzowych, Warszawski Międzynarodowy Festiwal Filmowy, przeglądy filmowe, teatralne i muzyczne o zasięgu europejskim. Ministrem właściwym w sprawach dotyczących rozwoju i opieki nad materialnym i niematerialnym dziedzictwem narodowym a także działalności kulturalnej, w tym mecenatu państwowego nad tą działalnością jest Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Minister kultury odpowiedzialny jest za stan i rozwój kultury w Polsce; odpowiada za realizację polityki rządu w dziedzinie kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Zajmuje się współpracą Strona22

23 i koordynacją działań z innymi resortami rządowymi, instytucjami państwowymi (również samorządowymi) i pozarządowymi w zakresie kultury. Do jego obowiązków należy też współpraca międzynarodowa na płaszczyźnie kultury. Jednym z głównych zadań ministra kultury jest planowanie i realizacja budżetu państwa w części dotyczącej kultury. Minister odpowiada m.in. za wdrażanie programów strategicznych takich jak: Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata Narodowy Program Kultury Wspierania Debiutów i Rozwoju Szkół Artystycznych "Maestria" na lata Narodowy Program Kultury "Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego" na lata Narodowy Program Kultury "Promocja Czytelnictwa i Rozwój Sektora Książki" na lata Narodowy Program Kultury "Rozwój Instytucji Artystycznych" na lata Narodowy Program Kultury "Znaki Czasu" na lata Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata Programy, ogłaszane co roku decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, stanowią podstawę do ubiegania się o środki resortu na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoły i uczelnie artystyczne, organizacje pozarządowe oraz podmioty gospodarcze. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata (wstępna wersja na lata , rozszerzona przez Uzupełnienie NSRK na lata ) jest dokumentem tworzącym ramy dla nowoczesnego mecenatu państwa w sferze kultury. Strategia obejmuje wszystkie sfery i zagadnienia, z jakimi mamy do czynienia myśląc o funkcjonowaniu kultury, jednakże traktuje ją systemowo, a nie branżowo. Cechą charakterystyczną jest horyzontalne ujęcie wielu zagadnień, które następnie znalazły swój odpowiednik w Narodowych Programach Kultury, będących podstawowymi dokumentami programowymi realizowania przyjętej strategii. Strategia adresowana jest przede wszystkim do zarządzających sferą kultury. W tym kontekście kultura traktowana jest jak inwestycja publiczna 16 - oddziaływanie projektów wspieranych ze źródeł publicznych zakłada pozytywne oddziaływanie w obszarach: gospodarczo-ekonomicznym kultura/dobra kultury jako potencjał rozwojowy, społecznym związany z jakością życia, aspiracją do kultury, przestrzennym współpraca, dostępność, wymiana. Aktualnie trwają prace nad stworzeniem nowej Strategii, która ma się stać częścią nowego systemu zarządzania rozwojem państwa. Nowa Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego zastąpi między innymi obecnie obowiązującą Narodową Strategię Rozwoju Kultury, będzie ona jedną z kilku średniookresowych strategii rozwoju obowiązujących do roku Kolas P.,Wyzwania stojące przed sektorem kultury w Polsce, materiały seminarium Euro na kulturę, Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego , Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, czerwiec 2010 Strona23

24 Z diagnozy wykonanej dla celów strategii wynika, iż poziom kapitału społecznego nie jest wystarczający do realizacji wyzwań rozwojowych stojących przed Polską w kolejnych 20 latach. Ważnym aspektem budowanego kapitału społecznego jest potencjał kulturowy i kreatywny odgrywający znaczącą rolę w gospodarce opartej na wiedzy, ale warunkujący też innowacyjność uznawaną coraz częściej za kluczowy mechanizm zmiany i rozwoju. W Polsce kultury nadal nie traktuje się jako wartościowego zasobu rozwojowego. Czynniki tworzące kapitał społeczny zaufanie i aktywność obywatelska (transparentne instytucje, społeczeństwo obywatelskie, partycypacja społeczna) komunikacja społeczna (domena publiczna, media publiczne i społeczne, wymiana wiedzy) kultura i kreatywność (instytucje kultury, twórczość, dziedzictwo, przemysły kreatywne) kompetencje i wartości (społeczne, medialne, informacyjne, kulturowe) (wspólna tożsamość, zaufanie, otwartość, szacunek) Źródło: Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego , Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, czerwiec 2010 Cele strategiczne dokumentu odnoszą się m.in. do poszerzenia przestrzeni dla wysokiej jakości aktywnej komunikacji oraz rozwój i efektywne wykorzystanie potencjału kulturowego i kreatywnego. Kierunki działań obejmują m.in.: upowszechnianie norm i zachowań społecznych sprzyjających współpracy oraz kształtowaniu postaw kreatywnych, wspieranie edukacji kulturalnej, zapewnienie powszechnego dostępu do usług medialnych i zapobieganie wykluczeniu cyfrowemu, poprawa komunikacji międzysektorowej i międzyinstytucjonalnej, wzmacnianie potencjału kulturowego, digitalizacja, cyfrowa rekonstrukcja i udostępnianie dziedzictwa kulturowego i dorobku naukowego. Jednym z ważniejszych kierunków działań jest rozwój nowoczesnego sektora kreatywnego, obejmował on będzie takie działania jak rozwój sieci współpracy między środowiskami kultury, nauki i biznesu, wspieranie wdrożeń, rozwój systemu ulg i zachęt finansowych dla przedsiębiorców sektora kreatywnego, promowanie aktywności artystów i animatorów kultury w tworzeniu obszarów działalności gospodarczej, dostosowanie programów szkół i uczelni artystycznych do potrzeb sektora kreatywnego czy kwestie związane z udostępnianiem treści i ochroną własności intelektualnej. Strona24

25 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w każdym roku ogłasza programy kulturalne. W 2009 r. są to: Wydarzenia artystyczne, Rozwój infrastruktury kultury, Edukacja kulturalna i diagnoza kultury, Dziedzictwo kulturowe, Literatura i czytelnictwo, Promocja kultury polskiej za granicą, Promesa Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Fryderyk Chopin. Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz tzw. Mecenat są podstawą ubiegania się o środki na zadania z zakresu kultury realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego, instytucje kultury, instytucje filmowe, szkoły i uczelnie wyższe, organizacje pozarządowe, oraz podmioty gospodarcze. Ministerstwo przyznaje w ramach programu Mecenat dotacje na realizacje zadań o charakterze merytorycznym. O dotacje ubiegać się mogą wyłącznie jednostki samorządu terytorialnego na zadania wykonywane w ramach programów realizowanych przez instytucje filmowe i instytucje kultury. W roku 2009 Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego za priorytet uznał realizację programów służących rozwojowi instytucji oraz regionów w jakich funkcjonują - środki kierowane będą głównie na programy służące wzmocnieniu i rozwojowi infrastruktury kulturalnej. Kryteriami oceny wniosków były: sytuacja finansowa JST oraz instytucji kultury a także znaczenie programów dla polityki kulturalnej państwa. Wysokość środków przewidzianych na realizację projektów w 2010 roku wynosi 6 mln zł. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego przy współpracy komisji opiniującej wnioski decyduje o przyznaniu środków z Funduszu Promocji Twórczości, który jest państwowym funduszem celowym. Funduszu Promocji Twórczości można otrzymać środki tylko na zadania, wynikające z ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych tj. dotacje do wydań, stypendia i zapomogi. Jedynym źródłem przychodów funduszu są wpłaty uiszczane przez producentów lub wydawców egzemplarzy utworów literackich, muzycznych, plastycznych, fotograficznych i kartograficznych, niekorzystających z ochrony autorskich praw majątkowych. Opłata na rzecz funduszu wynosi 5% wpływów brutto ze sprzedaży egzemplarzy tych utworów. Dotyczy to wydań publikowanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obejmujących autorów zarówno polskich jak i zagranicznych. Dofinansowania do wydań są udzielane na pokrycie w całości lub w części kosztów wydań utworów o szczególnym znaczeniu dla kultury i nauki polskiej oraz wydań dla osób niewidomych. Stypendia przyznawane są osobom zajmującym się twórczością artystyczną, upowszechnianiem (w tym twórczością ludową) i animacją kultury oraz opieką nad zabytkami. Twórcy i wykonawcy mogą ubiegać się o stypendia z budżetu Ministra, natomiast zgodnie z ustawą o prawie autorskim o stypendia z Funduszu Promocji Twórczości mogą składać podania tylko twórcy. Stypendia są przyznawane w następujących dziedzinach: literatura, sztuki plastyczne, muzyka i taniec, film i teatr, ochrona dóbr kultury i dziedzictwa narodowego oraz upowszechnianie kultury (w tym twórczość ludowa). Wnioski o przyznanie pomocy socjalnej rozpatrywane są przez komisję powołaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego do tego celu. Najważniejsze instytucje kultury w Polsce to m.in.: Instytut Adama Mickiewicza jest rządową instytucją kultury, której celem jest promowanie polskiej kultury na świecie i współpraca kulturalna z innymi krajami; Strona25

26 Instytut Książki jest narodową instytucją kultury podległą Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Jego zadaniem jest promocja książki i czytelnictwa w kraju, a także popularyzacja polskiej literatury na świecie; Narodowy Instytut Fryderyka Chopina zajmuje się m.in.: badaniami naukowymi oraz popularyzacją wiedzy o Fryderyku Chopinie i jego muzyce, publikacjami, organizowaniem koncertów, konferencji, kursów. Współdziała z instytucjami i organizacjami Chopinowskimi na całym świecie, gromadzi archiwalia i obiekty muzealne, sprawuje kontrolę nad wykorzystaniem wizerunku i nazwiska Fryderyka Chopina; Polski Instytut Sztuki Filmowej, najmłodszy instytut filmowy w Europie, ma za zadanie przywrócić polskiemu filmowi jego rangę i pozycję na świecie. Ma stworzyć powszechnie przyjęty w Europie mechanizm wspierania kinematografii: developmentu, produkcji, promocji, dystrybucji i rozpowszechniania a także upowszechniania kultury filmowej; Instytut Teatralny im. Zbigniewa Raszewskiego zajmuje się promocją, dokumentacją i animacją polskiego życia teatralnego. Instytut inspiruje publiczną debatę o współczesnym polskim teatrze, poszerza perspektywy towarzyszącej mu refleksji naukowej, wspiera działalność badawczą i edukacyjną; Narodowy Instytut Audiowizualny oprócz prowadzonej dotychczas działalności wydawniczej, rejestrowania najbardziej wartościowych zjawisk polskiej kultury oraz aktywnego współtworzenia kulturowego dyskursu, misją tej instytucji jest od 2009 roku będzie systematyczna digitalizacja i upowszechnianie dostępu do zrekonstruowanych i zapisanych cyfrowo materiałów; Narodowe Centrum Kultury zajmuje się upowszechnianiem kultury na terenie kraju, podtrzymywaniem i upowszechnianiem tradycji narodowej i państwowej, promocją polskiego dziedzictwa narodowego, edukacją kulturalną oraz kreowaniem zainteresowania kulturą i sztuką, prowadzeniem informacji kulturalnej, a także prac badawczych i eksperckich w zakresie kultury i dziedzictwa narodowego we współpracy z samorządami terytorialnymi. Europejska Stolica Kultury 2016 W 2016 roku jedno z polskich miast, wspólnie z miastem hiszpańskim, będzie nosić tytuł Europejskiej Stolicy Kultury. Celem wyboru Europejskiej Stolicy Kultury jest wzmocnienie współpracy w dziedzinie kultury oraz promowanie trwałego dialogu kultur na szczeblu europejskim. Założenia inicjatywy mają stanowić zachętę dla ustanowienia stałej współpracy europejskich środowisk artystycznych, sprzyjać wymianie kulturalnej i szerokiemu uczestnictwu w projektach kulturalnych. W Polsce chęć wystartowania w nim wyraziły następujące miasta: Białystok, Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Lublin, Łódź, Poznań, Szczecin, Toruń, Warszawa i Wrocław. Wybór od dwóch do czterech polskich miast odbędzie się w połowie października 2010 roku, zaś nominacji miasta dokona Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego pod koniec 2011 roku. Wyboru zwycięzcy konkursu dokona Rada UE w drugim kwartale 2012 roku. Strona26

27 System kształcenia artystycznego Szkolnictwo artystyczne w Polsce umożliwia szczególnie uzdolnionym artystycznie dzieciom i młodzieży zindywidualizowane kształcenie w poszczególnych dziedzinach sztuki. Tworzy odrębny, w stosunku do kształcenia ogólnokształcącego system, za który odpowiada Minister właściwy ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Zadania Ministra wynikające z wypełniania funkcji organu prowadzącego dla części szkół i organu nadzoru dla wszystkich szkół artystycznych realizowane są w Departamencie Szkolnictwa Artystycznego i Edukacji Kulturalnej MKiDN oraz w Centrum Edukacji Artystycznej. System tworzą: szkoły artystyczne realizujące wyłącznie kształcenie w zakresie przedmiotów artystycznych, szkoły artystyczne realizujące równolegle przedmioty artystyczne i przedmioty ogólnokształcące (wg tej samej podstawy programowej i zasad, jak w szkołach ogólnokształcących), placówki artystyczne - ogniska artystyczne umożliwiające rozwijanie zainteresowań i uzdolnień artystycznych, bursy - placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, uczelnie artystyczne. Ramy prawne funkcjonowania szkolnictwa artystycznego stopnia podstawowego i średniego wyznaczają dwie ustawy o systemie oświaty i Karta Nauczyciela. Z nich wynikają delegacje do szczegółowych uregulowań w rozporządzeniach, zarówno dla Ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, jak i Ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania. Całe szkolnictwo artystyczne stopnia podstawowego i średniego liczyło w 2008 r. 634 szkoły, w których kształciło się prawie 81 tys. uczniów. Funkcjonuje 355 publicznych szkół i placówek artystycznych, z czego 260 prowadzonych było przez ministra właściwego ds. kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, reszta przez jednostki samorządu terytorialnego. Funkcjonuje także 279 niepublicznych szkół i placówek artystycznych, z których 115 ma uprawnienia szkół publicznych. W roku 2008 w szkołach prowadzonych przez Ministra Kultury i Dziedzictwa kształciło się 57 tys. uczniów. W szkołach prowadzonych przez Jednostki Samorządu Terytorialnego kształciło się 15 tys. uczniów. W szkolnictwie niepublicznym pracuje kształci się blisko 8,2 tys. uczniów. W Polsce w 2008 roku funkcjonowało 19 wyższych uczelni artystycznych, w tym 9 Akademii Muzycznych, 7 Akademii Sztuk pięknych i 3 szkoły teatralne i filmowe. W roku 2008 we wszystkich wyższych szkołach artystycznych studiowało łącznie prawie 15 tys. studentów, w tym 9 tys. na studiach stacjonarnych. Mury uczelni opuściło w tym roku ponad 2 tys. absolwentów kierunków artystycznych. Strona27

28 Regionalny kontekst działania Województwo Pomorskie i Metropolia Gdańska Województwo Pomorskie zajmuje powierzchnię ponad 18 tys. kilometrów kwadratowych, co stanowi około 6 procent powierzchni Polski. Zamieszkuje je 2,2 mln mieszkańców, z czego zdecydowana większość przypada na skupiska miejskie. Stolica regionu Gdańsk, jest znana w Europie i na świecie z uwagi na zryw Solidarności w 1980 roku pod przywództwem Lecha Wałęsy. Wydarzenia tamtego okresu stały się impulsem dla demokratycznych przemian w Polsce i innych krajach Europy Środkowo-Wschodniej. Sama Metropolia Gdańska zajmuje obszar prawie 5 tys. kilometrów kwadratowych, który zamieszkiwany jest przez ponad 1,24 mln osób. Jest najszybciej rozwijającym się obszarem północnej Polski oraz ważnym ośrodkiem w regionie Morza Bałtyckiego. To także ważne ogniwo łańcucha transportowego na przecięciu ważnych szlaków komunikacyjnych. Profil gospodarczy regionu Na obszarze Metropolii działalność prowadzi niemal 145 tys. podmiotów gospodarki narodowej, zarejestrowanych w systemie REGON. Przeważająca większość z nich ponad 100 tys. to przedsiębiorstwa mikro (dane na rok 2007). Na miejsce swoich siedzib obszar Metropolii wybrało ponad 15 tys. spółek prawa handlowego, w tym także spółki akcyjne, których akcje notowane są na rynkach giełdowych. Sektory gospodarcze posiadające silny potencjał w regionie to m.in. przemysł elektroniczny, logistyczny, spożywczy, energetyczny, budowlany i in. Metropolia wraz z całym regionem pomorskim zaliczana jest do pierwszej trójki najbardziej atrakcyjnych obszarów dla zagranicznych inwestorów w Polsce. Tak Metropolia Gdańska, jak i całe województwo, zajmuje jedno z czołowych, w skali kraju, miejsc pod względem lokalizacji przedsiębiorstw z branż sektora wysokich technologii, przede wszystkim zajmujących się produkcją: urządzeń elektronicznych i telekomunikacyjnych, automatyki przemysłowej, farmaceutyków i produktów pochodnych, Dynamicznie rozwijają się także sektory świadczących usługi: informatyczne, budowy i obsługi systemów oraz baz danych, finansowo-księgowe. 18 Szybki rozwój sektora high-tech wynika z napływu inwestycji koncernów międzynarodowych, a także polskich firm transferujących własne know-how. Jest też efektem wysokiego poziomu uczelni, kształcących wysokospecjalistyczne, profesjonalne kadry. Do takich firm należą m.in.: 18 Opracowane na podstawie: Atlas Metropolii Gdańskiej, Urząd Miejski w Gdańsku, Gdańsk 2009 Strona28

29 Intel, IBM, Flextronics, Thomson Reuters, DGT, Gemplus czy ZenSar Technologies. Narzędziami wsparcia firm i rozwoju sektora high-tech są w metropolii specjalna strefa ekonomiczna oraz dwa parki naukowo-technologiczne w Gdańsku i w Gdyni. Centrum Nauki EXPERYMENT W Metropolii mają miejsce działania zachęcające dzieci i młodzież do nauki poprzez zabawę oraz wyboru inżynierskiej ścieżki edukacji. Centrum Nauki EXPERYMENT w Gdyni (Pomorski Park Naukowo Technologiczny) to interaktywne miejsce, którego głównym celem jest, aby nauka nie była stresem, lecz przyjemnością, a wszelkie procesy zachodzące w przyrodzie przekazywane były w sposób interaktywny poprzez uczestnictwo w doświadczeniach, kreatywną eksplorację i eksperymenty. Centrum podzielone jest na grupy stanowisk dotyczących takich tematów jak: środowisko, człowiek, optyka, dźwięki, fizyka. EXPERYMENT to wystawa interaktywna, zaprojektowana tak, by każdy się swobodnie po niej poruszał. Każde stanowisko wyposażone jest w stojak informacyjny, na którym opisane jest prezentowane na stanowisku zjawisko. Pracujący w Centrum Nauki Edukatorzy mogą służyć pomocą jednak ideą tego miejsca jest samodzielne eksperymentowanie. Centrum posiada też szeroką ofertę zajęć edukacyjnych dla zorganizowanych grup szkolnych. Źródło: Materiały promocyjne Centrum Nauki EXPERYMENT. Mimo relatywnie peryferyjnego położenia regionu na północnym skraju Pomorze utrzymuje silne związki ze stolicą kraju, które stanowią bazę rozwoju możliwości biznesowych. Wysoka jakość życia (najwyższa w Polsce!) przyciąga i zatrzymuje wysoko wykwalifikowanych pracowników w regionie, także w sektorze kreatywnym. Uwarunkowania regionalne wpływają także na szereg szans rozwojowych związanych z wydarzeniami dziejącymi się lokalnie, lecz mającymi znaczenie globalnie. Jednym z tego typu wydarzeń są Mistrzostwa Piłki Nożnej Euro 2012, które będą rozgrywać się m.in. w Gdańsku. O ile budowa stadionu spoczywa na barkach władz Gdańska, o tyle organizacja tak wielkiej imprezy sportowej wymaga zaangażowania wszystkich samorządów Metropolii, zwłaszcza w kontekście organizacji: transportu, noclegów, gastronomii oraz bezpieczeństwa publicznego. Przygotowania do tego wydarzenia dzieją się nie tylko w sferze infrastrukturalnej ale także kulturalnej i biznesowej. Wysoki potencjał naukowy i edukacyjny W regionie funkcjonuje wiele uczelni wyższych, które wraz z instytutami naukowymi oraz naukowo-badawczymi są kuźnią kadr całej Polski północnej. Największy udział w kształceniu Strona29

30 zasobów ludzkich o różnych specjalnościach mają uczelnie publiczne, a zwłaszcza: Uniwersytet Gdański, Politechnika Gdańska, Akademia Medyczna oraz Akademia Morska. Z roku na rok przybywa studentów poszukiwanych na rynku kierunków inżynieryjnotechnicznych, architektoniczno-budowlanych, informatycznych. Szybko rośnie liczba studentów w wyższych szkołach artystycznych oraz na kierunkach studiów związanych z kulturą na innych uczelniach. Dzięki akademiom Sztuk Pięknych i Muzycznej na miejscu kształcą się artyści różnych dziedzin sztuki i współtworzą studencki, artystyczny klimat miasta. Bardzo popularne są też szkoły pierwszego i drugiego stopnia o profilu artystycznymw regionie w 2007 roku było ich ponad 40. Nie tylko uczelnie, ale również liczne jednostki naukowo-badawcze kształtują potencjał naukowo-rozwojowy Metropolii, w tym 4 instytuty naukowo-badawcze Polskiej Akademii Nauk oraz ponad 20 innych (państwowych i prywatnych) jednostek badawczo-rozwojowych. Metropolia Gdańska w europejskich sieciach współpracy Stolicą Metropolii jest Gdańsk - znane na całym świecie hanzeatyckie miasto, które dzięki swojej ponad 1000-letniej historii, nadmorskiemu położeniu oraz posiadanemu potencjałowi jest znaczącym europejskim ośrodkiem nadbałtyckim. Liczne zabytki, atrakcje przyrodnicze oraz możliwość aktywnego wypoczynku nad brzegiem Morza Bałtyckiego sprawiają, iż co roku przyjeżdża tu około 1,5 mln turystów w tym pół miliona turystów zagranicznych. 19 Miasta i gminy Metropolii wypracowały gęstą sieć współpracy z bliźniaczymi, zagranicznymi samorządami. Łącznie współpracują z ponad 100 samorządami z 3 kontynentów. Województwo jest też aktywnym członkiem organizacji działających na rzecz Regionu Morza Bałtyckiego. Nie ma dostępnych danych na temat specyfiki kontaktów kulturalnych podejmowanych przez miasta Metropolii w ramach sieci współpracy są to najczęściej pojedyncze projekty lub wydarzenia kulturalne, w szczególności nawiązujące do historycznych aspektów kultury Gdańska i regionu (czasy hanzeatyckie, II Wojna Światowa) inspirowane przez instytucje z różnych miast europejskich. 19 Opracowanie na podstawie materiałów Urzędu Miasta Gdańska ww.gdansk.pl Strona30

31 Kulturalny profil regionu i Metropolii Dziedzictwo kulturowe Pomorskie jest jednym z najważniejszych miejsc na kulturalnej mapie Polski. Oprócz różnorodnych wydarzeń z wielorakich dziedzin kultury współczesnej, turystów przyciągają imprezy folklorystyczne oraz rekonstrukcje historycznych wydarzeń. Nie tylko Gdańsk, ale i mniejsze miasta województwa mają się czym pochwalić. Trójmiasto składa się z trzech osobnych organizmów miejskich, współpracujących ze sobą i tworzących jedną aglomerację. Ośrodkiem w którym dzieje się najwięcej, jest oczywiście stolica regionu. Gdańsk, hanzeatyckie miasto z tysiącletnią historią, będące lokalizacją ważnych wydarzeń, takich jak zryw Solidarności. Szczególną estymą Gdańszczan oraz turystów cieszy się Jarmark Dominikański organizowany zawsze w sierpniu na terenie Starego Miasta, gdzie można zdobyć wyroby regionalne, wiekowe bibeloty i inne niezwykłe przedmioty. Ponadto Gdańsk obfituje w muzea, galerie sztuki, kina, urokliwe kawiarenki, kluby, restauracje i inne miejsca rozrywkowo-kulturalne. W głębi zatoki znajduje się wakacyjny ośrodek Sopot, ze wspaniałymi dworkami i willami gdańskich patrycjuszy, czy najdłuższym w Polsce molo. Sopot jest gospodarzem międzynarodowych festiwali. Gdynia to nowoczesne i prężnie rozwijające się młode miasto, wybudowane w okresie międzywojennym. W tym nadmorskim mieście odbywają się ciekawe festiwale, m.in Festiwal Polskich Filmów Fabularnych oraz Gdynia Summer Jazz Days. W rejestrze zabytków województwa pomorskiego znajduje się prawie 3 tys. obiektów (stan na 2005 rok), najwięcej w Gdańsku-ponad 500. Polskie obiekty znajdują się także na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO - wśród 12 polskich zabytków jeden zlokalizowany jest w woj. pomorskim - to zespół zamku krzyżackiego w Malborku. Województwo pomorskie jest wyjątkowe w Polsce pod względem swojej wielonarodowości i wielokulturowości. Mieszkają tu przedstawiciele wszystkich dziewięciu uznanych mniejszości narodowych. Osobną kategorię tworzy społeczność posługująca się językiem regionalnym Kaszubi. Liczebność tej grupy szacuje się na około tysięcy osób, z kolei około 50 tys. osób posługuje się językiem kaszubskim. Kaszubski jest językiem liturgii w kilkunastu już parafiach katolickich, wydano tłumaczenia Pisma Świętego, tekstów mszalnych, modlitewnych, a ostatnio także psalmów. Radio i telewizja w Gdańsku transmitują programy po kaszubsku bądź w dwóch językach. Naukę języka wprowadzono w ramach edukacji regionalnej do kilkunastu szkół podstawowych. Ukazują się także dzieła literatury pięknej po Strona31

32 kaszubsku, a coraz częściej i popularno-naukowej. Miesięcznik Pomerania oraz mniejsze tytuły prasy lokalnej publikują teksty po kaszubsku. 20 Najciekawsze wydarzenia Wybrane imprezy kulturalne organizowane przy współudziale miasta Gdańska to m.in.: Gdańsk DocFilm Festival Międzynarodowe Festiwale Muzyki Organowej w Oliwie Międzynarodowy Festiwal Teatrów Plenerowych i Ulicznych "FETA" Dźwięki Północy Festiwal Muzyki Inspirowanej Folklorem Jarmark św. Dominika Gdańsk Press Photo Yach Film Festival Festiwal Szekspirowski Gdański Festiwal Carillonowy Gdański Festiwal Dobrego Humoru Wszystko o Wolności- All About Freedom Przy współudziale miasta Gdyni organizowane są międzynarodowe wydarzenia kulturalne związane z muzyką: JaZzGdyni, Ladies Jazz Festival, Gdynia Blues Festival, Heineken Open er Music Festival, a także filmem: Festiwal Polskich Filmów Fabularnych czy Transvisualia. Teatry Metropolii mają bogaty repertuar i organizują własne, często interdyscyplinarne festiwale, takie jak Wybrzeże Sztuki czy BRUK - Europejskie Dni Sztuki i Kultury Ulicznej. Trójmiasto w całej Europie słynie z festiwali: Szekspirowskiego, Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Plenerowych i Ulicznych "Feta", Gdańskiego Festiwalu Tańca. Teatr Miejski w Gdyni rokrocznie w sezonie zaprasza na Scenę Letnią, gdzie spektakle przedstawiane są w plażowych aranżacjach, oraz na Festiwal Rytmu i Ognia - FROG. Wybrzeże słynie z teatru offowego. Pomorze jest też silnym ośrodkiem tańca współczesnego. 21 Metropolia to też Festiwal Polskich Filmów Fabularnych, z ponad trzydziestoletnią historią, kina studyjne, dyskusyjne kluby filmowe oraz plenerowe pokazy na wolnym powietrzu i plaży. Rokrocznie oblegany są festiwale: Filmów Amatorskich i Niezależnych Wydmy, Polskiego Wideoklipu Yach Film. Gdańsk Doc Film Festival jest z kolei największym na Wybrzeżu przeglądem filmowych dokumentów i reportaży. Jedną z najmłodszych, a już sztandarowych imprez jest Festiwal Form Audiovizualnych i Multimedialnych Transvizualia. Powstał też festiwal poświęcony w całości sztuce animacji - Animation Now! 22 Metropolia Gdańska jest inkubatorem sztuki współczesnej. To tu funkcjonują rozpoznawalne na całym świecie Centrum Sztuki Współczesnej "Łaźnia" i Instytut Sztuki "Wyspa". Tu powstają nowe miejsca, jak, niedawno świętująca pierwszy rok działalności, Gdańska Galeria 20 Opracowano na podstawie materiałów ze strony 21 Materiały Biura Gdańsk Stolicą Kultury Materiały Biura Gdańsk Stolicą Kultury Strona32

33 Miejska. Odbywają się warsztaty i projekty rezydencjalne. Sztuka wymyka się muzeom i galeriom, funkcjonując w przestrzeni publicznej w formie licznych murales i happeningów. Z kolei najnowsze trendy w designie można śledzić podczas festiwalu Gdynia Design Days oraz Targów Wyposażenia Wnętrz, Wzornictwa i Sztuki Użytkowej ABOUT DESING w Gdańsku. 23 Wolność Kultury. Kultura Wolności. Tym hasłem Gdańsk wspólnie z Metropolią chce zdobyć tytuł jednej z Europejskich Stolic Kultury w 2016 roku. Rywalizuje z Warszawą, Toruniem, Wrocławiem, Łodzią, Szczecinem, Katowicami, Poznaniem, Białymstokiem i Lublinem. We wrześniu 2010 roku złożony został dokument prezentujący kandydaturę Gdańska i Metropolii do tytułu. Wniosek jest efektem ponad dwuletniej pracy kilkuset zaangażowanych w projekt osób. Wielu przedstawicieli różnych środowisk i branż w czasie kilkudziesięciu spotkań pracowało nad projektami, które znalazły się we wniosku aplikacyjnym Gdańska obok projektów autorskich, powstałych we współpracy z instytucjami kultury i organizacjami pozarządowymi oraz wybranych z Banku Pomysłów. Wolność to idea zakorzeniona w tożsamości miasta i doświadczeniu mieszkańców, a jednocześnie pozwalająca na podejmowanie aktualnych tematów interesujących dla każdego Europejczyka. Najnowsza historia, narodziny ruchu społecznego "Solidarność tradycja otwartego, hanzeatyckiego miasta decydują o tożsamości tego miejsca. Gdańsk jako Europejska Stolica Kultury 2016 zamierza pokazać, jak można wykorzystać swoje dziedzictwo historyczne do tworzenia wizji przyszłości. W przypadku Gdańska wyraża się to w podejmowaniu aktualnych zagadnień związanych z wolnością i solidarnością. Realne zmiany w mieście i na obszarze metropolitalnym widoczne są już na etapie starań. Te zmiany pokazują, że tytuł traktowany jest poważnie i Gdańsk jest w stanie dobrze zrealizować projekt. Władze wypracowały szeroki program mający przybliżyć Gdańsk do tytułu. Są to nowe wydarzenia (festiwale, projekty edukacyjne, wydawnicze), ale też inicjowanie dyskusji, strategiczny zwrot w polityce kulturalnej Gdańska oraz integracja środowisk. Dzięki kandydaturze powstało wiele nowych inicjatyw kulturalnych, między innymi festiwale Solidarity of Arts, Narracje - Instalacje i Interwencje w Przestrzeni Publicznej, Europejski Poeta Wolności, Festiwal Malarstwa Monumentalnego Monumental Art. Gdańsk kandyduje przy wsparciu obszaru metropolitalnego, to także jeden z atutów kandydatury. W wymiarze miasto i obywatele Gdańsk przykłada szczególną wagę do projektów zmierzających do poprawy jakości przestrzeni publicznej. W wymiarze europejskim istotne jest położenie Gdańska na przecięciu historycznych szlaków łączących ze sobą kontynent na linii wschód-zachód i północ-południe. Tu Gdańsk nawiązuje do swojej historii i tradycji 23 Opracowanie własne na podstawie materiałów Biura Gdańsk Stolicą Kultury Strona33