Ppłk dypl. Tadeusz Popławski, dowódca 5 pułku artylerii lekkiej (5 DP). Relacja o udziale pułku w obronie Pragi. [Wielka Brytania], 23 lipca 1951 r.

Transkrypt

1 Artyleria prawobrzeżnej Warszawy 102. Ppłk dypl. Tadeusz Popławski, dowódca 5 pułku artylerii lekkiej (5 DP). Relacja o udziale pułku w obronie Pragi. [Wielka Brytania], 23 lipca 1951 r. 1. Koniec sierpnia 1939 zastał mnie na stanowisku dowódcy 1 pułku artylerii motorowej w Stryju 1. Plan mobilizacyjny przewidywał rozwiązanie pułku i rozdział dyonów pułku pomiędzy różne wielkie jednostki. Mój przydział mobilizacyjny stanowiska dowódcy 5 pal we Lwowie. Z chwilą ogłoszenia mobilizacji,,kolorowej w okręgu lwowskim (26 VIII, jeśli się nie mylę) opuściłem Stryj, przekazując pułk swemu zastępcy i wyjechałem do Lwowa, gdzie przejąłem dowództwo 5 pal od zastępcy dowódcy pułku ppłk. dypl. [Józefa] Kaisera pal w mobilizacji alarmowej wystawiał I dyon (dowódca mjr Jan Czyrko), który łącznie z 19 pp (dowódca ppłk dypl. [Stanisław] Sadowski), po osiągnięciu pogotowia, wyruszył transportem kolejowym gdzieś na zachód, dnia 1 IX (o ile dobrze pamiętam). 1 Ppłk dypl. Tadeusz Popławski, wcześniej dowódca 3 dak, w końcu marca 1939 r. został mianowany dowódcą 1 pułku artylerii motorowej w Stryju. 2 Ppłk dypl. Józef Kaiser był dowódcą II dywizjonu 5 pal. Wobec odejścia z pułku w chwili mobilizacji zarówno dowódcy pułku (płk. dypl. Tadeusza Procnera), jak i jego I zastępcy (ppłk Janusz Grzesło odszedł do Kresowej BK na stanowisko dowódcy 13 dak), był najstarszym stopniem oficerem w pułku. 255

2 Obrona Pragi 1939 w dokumentach i wspomnieniach 256 Reszta pułku mobilizowała się w mobilizacji ogólnej i zaczęła opuszczać Lwów transportami kolejowymi dnia 6 IX po południu. Miejsce koncentracji 5 dywizji (a więc m.in. i 5 pal) nie było mi znane. Wyruszyłem znając tylko,,punkt pierwszego przeznaczenia. 3. Pułk uzbrojony jednolicie w 100 mm haubice polskiego wyrobu. 4 jednostki ognia przy pułku. Stan koni słaby (zwłaszcza w jaszczach i kolumnach amunicyjnych) z poboru. Brak wszelkich pojazdów mechanicznych. Motocykl z przyczepką, wbrew najsurowszym zakazom władz wojskowych, poleciłem zabrać. Oddał on mi zupełnie nieocenione zasługi. Zupełny brak sprzętu radiowego. Sprzęt radiowy z czasu pokojowego poleciłem oddać dyonowi,,alarmowanemu. Pod względem personalnym mobilizacja udała się zupełnie sprawnie. W planie mobilizacyjnym, opracowanym w czasie pokojowym, nie zmieniałem prawie nic, prócz nieznaczących przesunięć na stanowiskach dowódców baterii. 4. Okrężnymi szlakami (na skutek zniszczenia przez lotnictwo niemieckie niektórych węzłów kolejowych) transporty pułku (bez I dyonu) znalazły się w godzinach przedpołudniowych dnia 7 IX na wschód od Siedlec. Byliśmy świadkami bardzo silnych nalotów na Siedlce, które unieruchomiły ten węzeł kolejowy na czas nieokreślony. Decyduję się wyładować pułk z transportów i marszem iść na zachód przez Warszawę. Próby nawiązania łączności (telefonicznymi liniami kolejowymi) z jakimiś władzami wojskowymi z Warszawy i uzyskanie wiadomości o moim dalszym punkcie przeznaczenia nie dały pozytywnych wyników. Kompetentne władze kolejowe w Siedlcach, które by mi mogły coś o tym powiedzieć, zostały zniszczone. Na świt dnia 8 IX pułk został wyładowany z transportów i rozmieszczony w laskach w obszarze Siedlec. Wyjechałem motocyklem w kierunku Warszawy i dotarłem (z dużymi trudnościami wskutek zbitej masy uciekinierów i rozbitków płynących na wschód oraz ciągłych bombardowań) do Mińska Mazowieckiego. Tutaj udało mi się uzyskać rozmowę telefoniczną z szefem sztabu Obrony Warszawy płk. dypl. Tadeuszem Tomaszewskim. Od niego po raz pierwszy dowiedziałem się czegoś konkretnego o sytuacji w Warszawie. Natomiast nic nie mógł mi powiedzieć, gdzie i od kogo mógłbym się dowiedzieć o swoim,,punkcie dalszego przeznaczenia. Oświadczył mi jednak, że już niektóre jednostki z 5 DP weszły w skład Obrony Warszawy, i że byłby niesamowicie rad gdybym i ja ze swoim pułkiem pozostał dla obrony Warszawy. Według jego opinii, moja artyleria (dość nieźle wyposażona w amunicję) przydałaby się znacznie do wzmocnienia Obrony Warszawy (gdyż na razie jest w Warszawie tylko jeden dywizjon przestarzałych dział 120 mm). 5. Po namyśle, zdecydowałem się przyjąć propozycję płk. Tomaszewskiego. Powróciłem w rejon swego pułku pod Siedlce i wydałem zarządzenie do nocnego marszu z 8 na 9 IX do rejonu Mińska Mazowieckiego. W tym czasie skład pułku (bez I dyonu) przedstawiał się następująco: Oficerowie drużyny dowodzenia: Oficer zwiadowczy: por. Stanisław Zabierzański

3 Artyleria prawobrzeżnej Warszawy Adiutant: por. Adam Monseu Dowództwo II dywizjonu bez dowódcy (dowódca mjr. [Feliks] Deskur zabity podczas bombardowania transportu pod Siedlcami) 4 bateria por. Andrzej Malewski (poprzednio oficer zwiadowczy pułku, objął 4 baterię po śmierci por. Eugeniusza Łozińskiego, zabitego jak mjr Deskur), 5 bateria ppor. Witold Woicki, 6 bateria ppor. Robert Marowski, 8 bateria ppor. Edward Piasecki. Uwaga. po moim powrocie z Mińska Maz. pod Siedlce moi gońcy nie mogli odszukać ani dowódcy III dyonu, mjr. Adama Malbechowskiego, ani jego 7 i 9 baterii. Jak się po wojnie dowiedziałem, dowódca III dyonu, wraz z 7 i 9 baterią, na własna rękę pomaszerował gdzieś na wschód (w rejon Zamościa, jeśli się nie mylę). 6. Dnia 9 IX z rana, wraz z oficerem zwiadowczym pułku, dotarłem do Warszawy i zameldo wałem się w Dowództwie Obrony Warszawy. Zostałem przyjęty entuzjastycznie, poinformowany o sytuacji i otrzymałem zadanie bezpośredniego wsparcia obrony Warszawy od zachodu: od Górczewskiej do Grójeckiej włącznie. Skład obrony: 41 pp plus, zdaje się, części 26 pp Dowódca: ppłk [Józef] Kalandyk Mp. koszary policji konnej na ul. Ciepłej. Najspieszniej powróciłem do rejonu rozmieszczenia pułku pod Mińsk Maz. i zabrawszy na zarekwirowane w tym czasie samochody dowódców baterii i zwiady, zdążyliśmy powrócić do Warszawy przed zmierzchem i przeprowadzić potrzebne rozpoznanie artyleryjskie. Pułk zaś, pod dowództwem adiutanta por. Monseu, miał w nocy z 9 na 10 przebić się przez falę uciekinierską i być na Pradze o świcie dnia W ciągu dni 10 i 11 IX baterie pułku rozwijają się w niezwykłych dla siebie warunkach walki, w stolicy, tętniącej gorączkowym życiem za dnia i zamierającej na noc. Trudności nie do pokonania w rozwijaniu i utrzymaniu w sprawności linii telefonicznych. Wykorzystywanie miejskiej sieci telefonicznej. Stanowiska: park Paderewskiego (5 i 8 bateria) ogród zoologiczny (4 bateria) park Ujazdowski (6 bateria) Punkty obserwacyjne: wyloty Górczewskiej i Wolskiej, Dom Akademicki, domy przy wylocie ul. Barskiej. Przed wieczorem dnia 11 IX baterie rozpoczynają się wstrzeliwać na przedpole odcinka oraz ostrzeliwują cele żywe. 8. Dnia 12 IX dowódca pułku otrzymuje od dowódcy Obrony Warszawy, generała Czumy, nowe zadanie: rozwinąć swoją artylerię frontem na wschód tak, aby ogniami móc pokryć główne kierunki dojścia ze wschodu na Pragę. 257

4 Obrona Pragi 1939 w dokumentach i wspomnieniach W ciągu dnia 12 IX pułk zmienia front z zachodu na wschód. Ustala też następujący szkielet obrony artyleryjskiej od wschodu: kierunek na Jabłonną 4 bateria kierunek na Radzymin 6 bateria kierunek na Kawęczyn 8 bateria kierunek na Grochów 5 bateria Stanowiska: 4 bateria ogród zoologiczny 5 i 8 bateria park Paderewskiego 6 bateria Ogród Sejmowy Punkty obserwacyjne 4 bateria Annopol 6 bateria wylot ul. Radzymińskiej 8 bateria domy Osiedla Robotniczego Praga (Grochów) 5 bateria początkowo budujący się kościół na Grochowie, później Państwowe Zakłady Optyczne ul. Grochowska 94. mp. dowódcy pułku: Praga, ul. Kępna nr 15, p.o. dowódcy pułku: Grochowska 94 W tym czasie następują pewne zmiany personalne i organizacyjne w składzie mego zgrupowania. Dnia 12 IX wchodzi w skład zgrupowania mjr Franciszek Schmid z drużyną dowódcy II dywizjonu 9 pac. Obejmuje stanowisko dowódcy II dywizjonu 5 pal opróżnione po śmierci mjr. [Feliksa] Deskura. W skład zgrupowania wchodzi 2 bateria (por. [Stanisław] Żelkowski 3 ) z dywizjonu 120 mm stojąca w parku Paderewskiego. Następnie dochodzi bateria 75 mm (z 59 dal) por. [Wiesława] Gąsiorowski[ego]. Stanowiska zabudowania w rejonie ulicy Ordynackiej. P.o. Saska Kępa. Główny kierunek strzelania Saska Kępa. 9. Po 15 IX, w miarę nadchodzenia do Warszawy nowych jednostek i nowych dowództw, następuje ponowna reorganizacja mojego zgrupowania. Dwie lewoskrzydłowe baterie (4 i 6 z 5 pal) 4 odchodzą do innego zgrupowania artylerii (płk Leon Sulkiewicz 5 ). Skład zaś mojego zgrupowania przedstawia się następująco i pozostaje bez zmian aż do kapitulacji Warszawy i zakończenia walk: Por. Stanisław Żelkowski (w oryginale relacji Żeligowski) dowodził 3 baterią 46 dac kpt. Stanisława Kozłowskiego, a w składzie artylerii bezpośredniego wsparcia pododcinka Południowo-Wschodniego wchodziła rzeczywiście wymieniona przez autora relacji 2 bateria 46 dac dowodzona przez por. Józefa Plewę-Plewińskiego. 4 Należy zaznaczyć, że L. Głowacki (Obrona Warszawy, s. 325) wymienia w składzie artylerii wspierającej pododcinek Północ (20 DP) 2/5 pal ppor. Tadeusza Praśniewskiego (artyleria towarzysząca) oraz 4/5 pal por. Andrzeja Malewskiego i 6/5 pal ppor. Roberta Marowskiego (artyleria bezpośredniego wsparcia). Ppor. R. Marowski podaje w swoim arkuszu ewidencyjnym (CAW): W czasie kampanii 1939 dowodziłem 6 baterią 5 pal. Po zmobilizowaniu baterii w mobilizacji powszechnej (1 dzień mob. 31 VIII) zostałem podjęty na transport kolejowy we Lwowie 6 IX i 8 IX wyładowałem się w Siedlcach, skąd po domarszu do Warszawy od 9 IX wieczorem biorę z baterią udział w obronie Warszawy. W Warszawie dostałem się do niewoli niemieckiej. Przeprowadzono nas do obozu przejściowego w Skierniewicach, gdzie spełniając do końca obowiązki dowódcy baterii dopilnowałem przeprowadzenie zwolnienia szeregowych baterii, którzy mieli prawo udać się do swych przedwojennych miejsc pobytu. 5 Dowódca AD 20 DP płk Leon Sulkiewicz-Hόzman-Mirza.

5 Artyleria prawobrzeżnej Warszawy Dwie baterie 5 pal (5 6 i 8 7 ) Jedna bateria z dywizjonu 120 mm 1 bateria 75 mm z 59 dal Dywizjon mjr. [Feliksa] Koszuckiego 8 (ze szkoły podchorążych artylerii w Toruniu) Zadanie: bezpośrednie wsparcie odcinka obrony płk. [Eugeniusza] Żongołłowicza na Pradze. Dowódca artylerii odcinka: płk [Jan] Drejman. 10. Ważniejsze wydarzenia. Dnia 11 IX wieczór wypad niemiecki na kierunku ul. Wolskiej odrzucony ogniem 4 baterii. 12 IX ognie własne na dalsze przedpole obrony Pragi (folw. Jelonek) IX w nocy zwalczanie artylerii nieprzyjaciela. 15 IX wsparcie obrony Annopola. Ranni: dowódca 4 baterii por. Andrzej Malewski (ciężko), 1 podchorąży, 2 kanonierów. Dowództwo 4 baterii obejmuje kpt. [Bolesław] Biernakiewicz (z dywizjonu pomiarów artyleryjskich 10 ). 13 i 14 IX 5 i 6 bateria ognia wzbraniające na zasadniczych kierunkach. Punkt obserwacyjny 5 baterii na kościele na Grochowie zestrzelony przez niemieckie działo samobieżne. Dwóch zabitych, trzech rannych. 15 IX. Lotnisko i artyleria niemiecka masakrują stanowiska własne w parku Paderewskiego. Ucierpiały 5 i 8 baterie oraz bateria z dywizjonu 120 mm. Zniszczono 3 działa, znaczne straty w ludziach i zwłaszcza koniach. Przesunięcie stanowisk 5 i 8 baterii w ruiny domów w rejonie Dworca Wschodniego. Baterię 8 obejmuje kpt. [Juliusz] Żwan z 5 pal. Przybywa również do dowództwa pułku por. [Czesław] Sieradzan (były dowódca plutonu artylerii z 19 pp) 11. Porucznik rez. [Mieczysław] Baraniecki 12, oficer ogniowy 6 baterii, ciężko ranny na stanowisku baterii, zmarł w szpitalu. W wypadzie na odcinku płk. dypl. Sosabowskiego (na Grochów) odznacza zaś ppor. [Witold] Woicki. W wypadzie na Saskiej Kępie odznacza [się] zaś por. [Wiesław] Gąsiorowski (ranny dwukrotnie w nogi pozostaje w linii i dalej dowodzi swoją baterią). 6 Dowódca ppor. Witold Woicki. 7 Dowódca ppor. Edward Piasecki dal. 9 Z podanych informacji wynika, że w tym okresie znajdujące się na Pradze baterie 5 pal wykonywały głównie zadania na rzecz przedmościa zachodniego (Wola, Jelonki). Flw. Jelonek obszar między ul. Połczyńską a linią kolejową, po obu stronach obecnej ul. Fortuny. Częściowo zajęty przez stację kolejową Odolany. Nazwa obecnie nie funkcjonuje. 10 Adiutant 1 dywizjonu pomiarów artylerii w Toruniu. Ponieważ jego nazwisko nie występuje w składzie baterii pomiarowych wystawionych przez ten dywizjon, należy przypuszczać, że pozostał w jego oddziale zbierania nadwyżek. 11 Podaje on w swoje relacji napisanej we Włoszech 1 XII 1945 r. (IPMS, sygn. B.I.29.G), że po zniszczeniu dział plutonu art. piechoty 19 pp na przeprawie przez Bzurę pod Witkowicami 19 IX, przedarł się przez Puszczę Kampinoską i 22 IX zameldował w macierzystym pułku, obejmując funkcję adiutanta II/5 pal. 12 W oryginale zniekształcone nazwisko Baranowski. 259

6 Obrona Pragi 1939 w dokumentach i wspomnieniach 11. Straty w Warszawie. Zabici: 1 oficer, 30% stanu szeregowych, Ranni: 1 oficer, 15 20% stanu szeregowych 12. Odznaczeni (przez dowódcę Armii Warszawa, gen. J. Rómmla): Virtuti Militari V kl. ppor. [Witold] Woicki, por. [Wiesław] Gąsiorowski. Krzyż Walecznych: 10 oficerów, 22 podoficerów i szeregowych. Oryginał, rękopis; IPMS, sygn. B.I.71.E