Wzorzec rasy. Koniki polskie to wyjątkowe i charakterystyczne zwierzęta. Wyróżniają się na tle innych ras, bardzo łatwo jest je rozpoznać.

Transkrypt

1

2

3

4 Wzorzec rasy Koniki polskie to wyjątkowe i charakterystyczne zwierzęta. Wyróżniają się na tle innych ras, bardzo łatwo jest je rozpoznać. Odznaczają się niskim wzrostem. Ich wymiary to: wysokość w kłębie cm, obwód klatki piersiowej cm oraz obwód nadpęcia 16,5-18,5 cm u klaczy i 17,5-19,5 cm u ogierów. Maść myszata jest cechą rasową, dopuszczalne odcienie to jasno-, ciemno i bułanomyszaty. Wzdłuż grzbietu konika polskiego przebiega ciemna pręga, pożądane są też formy pręgowania na kończynach lub innych częściach ciała, grzywa i ogon są całkowicie czarne lub z jasnymi włosami. Jakiekolwiek inne odmiany eliminowane są na drodze selekcji. Dzięki dzikim przodkom koniki polskie zachowały wiele specyficznych cech pierwotnych, stąd określenie konie prymitywne. 6 Koniki polskie odznaczają się mocną budową, suchą konstytucją, grubą i silnie owłosioną skórą, jednak przy występujących czasem oznakach szlachetności. Pod względem budowy i typu można wyodrębnić osobniki nieco ordynarne, z dość dużymi głowami i krótkimi szyjami, i bardziej szlachetne, o niedużych, kształtnych głowach i stosunkowo długich szyjach, z wyraźniej zaznaczonym kłębem. 7

5 Klatka piersiowa jest zazwyczaj dobrze ożebrowana i pojemna. Pożądany jest typ pokrojowy konia prymitywnego z obfitym owłosieniem grzywy i ogona. Dopuszczalne są bardziej szlachetne głowy oraz niewielka rozbieżność przednich kończyn i szablastość tylnych. Koniki polskie wyróżniają się dobrym zdrowiem, długowiecznością, małymi wymaganiami paszowymi i środowiskowymi, odpornością na trudne warunki bytowania. Bardzo łatwo adaptują się do nowego otoczenia. Sto lat później naukowcy natrafili na nową charakterystyczną populację myszatych koników. Ogromny wpływ na badania tych zwierząt miał sanoczanin profesor Tadeusz Vetulani. Odkrył on, że w wyniku krzyżowania się tarpanów z różnymi rasami koni domowych powstały zwierzęta nieprzypominające inne i występujące jedynie na terenie Polski. Badając cechy tych zwierząt Vetulani po raz pierwszy wprowadził do terminologii naukowej nazwę konik polski. Stał się też inicjatorem i głównym realizatorem akcji restytucji tej rasy. Historia rasy Koniki polskie coraz częściej można zobaczyć w różnych miejscach kraju. To zasługa człowieka, który pozwolił na odrodzenie się tej rasie, stanowiącej ewenement na skalę światową. Koniki Polskie wywodzą się od dzikich tarpanów, które zamieszkiwały przed wiekami pogranicze polsko-litewskie. W stanie dzikim tarpany najdłużej przetrwały w puszczach litewskich. Uchwała, z roku 1529 zawarta w Statutach Litewskich, przewidywała ochronę dzikich koni. Po roku 1780 ostatnie dzikie tarpany odłowiono z okolic Puszczy Białowieskiej i umieszczono w Zwierzyńcu koło Zamościa, gdzie przebywały do ok r., kiedy to Zamojscy rozdali je chłopom z okolic Biłgoraja wobec trudności utrzymania zwierzyńca. 8 W okresie międzywojennym powstało kilka ośrodków hodowlanych tych tarpanopodobnych koników: w 1923 r. w PSK w Janowie Podlaskim, a w 1928 r. w folwarku Dworzyszcze. W 1936 r. z inicjatywy prof. Vetulaniego założono w Białowieży rezerwat koników, którego celem było dokonanie restytucji tarpana leśnego. Przed II wojną światową powstały jeszcze inne ośrodki koników polskich: w Deraźnem na Wołyniu, Łuce, Wacyniu pod Radomiem, Felinie pod Lublinem, a w czasie wojny w Państwowym Instytucie Naukowym Gospodarstwa Wiejskiego w Puławach. W czasie wojny większość koników polskich została wywieziona do Niemiec lub zaginęła. Grupka ocalałych była przenoszona z miejsca na miejsce, aby pod koniec 1949 r. ostatecznie trafić do Popielna na Mazurach, gdzie uruchomiono dla nich stadninę. Ten nieliczny materiał hodowlany w większości był bez pochodzenia lub o bardzo płytkich rodowodach wywodzących się z tzw. grupy białowieskiej (rezerwat w Białowieży), inne określano jako grupę wołyńską (ze stadniny w Deraźnem) i puławską (z PINGW w Puławach). Pozostałe koniki zostały po wojnie odszukane w terenie. 9

6 Stadnina w Popielnie w 1955 r. została przekazana Polskiej Akademii Nauk, która kontynuowała prace hodowlane w grupie stajennej, podjęła się też hodowli koników w systemie rezerwatowym, przejmując grupę koników z rezerwatu białowieskiego. W niedługim czasie zaczęły powstawać inne państwowe stadniny i ośrodki, wokół których koncentrowały się pierwsze hodowle prywatne. W latach 90. zainteresowano się konikami także ze względu na ich walory użytkowe i możliwość chowu bezstajennego. Od lat 80. zaczęto również tworzyć nowe ośrodki hodowli rezerwatowej: w Roztoczańskim Parku Narodowym w Zwierzyńcu, w Zielonym Ostrowie na terenie rezerwatu Siedem Wysp k. Węgorzewa, w Biebrzańskim Parku Narodowym, na terenie Parku Krajobrazowego Dolina Baryczy k. Milicza i w Nadleśnictwie Kliniska k. Goleniowa

7 12 13

8 Aktualny stan hodowli Jeszcze 20 lat temu populacja konika polskiego wynosiła ok. 400 klaczy hodowlanych. Teraz dzięki wiedzy ekspertów oraz nowym metodom hodowli stanowi ona ponad 1100 klaczy i 170 ogierów. Analizując liczebność koników polskich, można zauważyć stałą tendencję wzrostową tej populacji. Wszystkie konie rasy konik polski są ewidencjonowane w postaci wydawanych przez Polski Związek Hodowców Koni ksiąg stadnych koników polskich. Polska jest krajem macierzystym tej rasy i w 2006 r. uzyskała status księgi kraju pochodzenia rasy. Dzięki temu ma prawo wpływać na hodowlę koników w celu zachowania czystości rasy i wymagać od innych członków Unii Europejskiej, aby swoją hodowlę prowadzili według zasad polskiego programu hodowlanego. Hodowla konika polskiego prowadzona jest w trzech systemach: stajennym, bezstajennym i rezerwatowym System stajenny Najczęściej stosowaną przez człowieka metodą hodowli jest tradycyjny, znany z wielu gospodarstw model z wykorzystaniem przydomowych stajni w okresie zimowym i pastwisk w okresie letnim, jak w przypadku innych ras koni. System bezstajenny Zauważono później, że koniki polskie są wciąż świetnie przystosowane do życia w bezpośredniej bliskości przyrody i niestraszne są im zmieniające się warunki atmosferyczne. To powoduje, że doskonale radzą sobie w warunkach bytowania na otwartych przestrzeniach przez cały rok. System rezerwatowy Z czasem, postanowiono wrócić do pomysłu Profesora Vetulaniego i stworzyć dla nich jak najbardziej naturalne środowisko, tworząc rezerwaty tych zwierząt. Tam łączą się one w naturalne stada, tzw. tabuny, czyli grupy haremowe, którym przewodniczy zawsze ogier i w których żyją na tych samych prawach, jak inne dziko żyjące zwierzęta. Ingerencja człowieka jest bardzo ograniczona, sprowadza się jedynie do sterowania liczebnością tych koników na danym terenie. Koniki polskie występują na terenie całego kraju. Największe skupiska hodowli są na terenie województw wielkopolskiego i warmińsko-mazurskiego (ponad 35% populacji), a mniejsze w pomorskim, zachodniopomorskim, dolnośląskim, śląskim i małopolskim. Liczebność koni tej rasy wzrasta nie tylko w Polsce, ale w całej Europie (Holandii, Niemczech, Francji, Belgii i Szwecji)

9 Praca z konikiem polskim Najtrudniejszym dla człowieka było zawsze porozumienie się z tymi zwierzętami. Ich dziki, pierwotny charakter oraz wrodzony spryt sprawiały, że nie było możliwe zapanowanie nad nimi, póki nie zrozumiano ich natury. Ich naturalny charakter, przyjazny i nieagresywny sprawia, że bardzo łatwo nawiązują kontakt z człowiekiem. Jednak wrodzony spryt sprawia, że zwierzęta te jeżeli wyczują, że będą mogły sobie pozwolić na więcej, z chęcią to wykorzystają. Cała rzecz zatem w tym, by się konikowi nie dać. Jak to zrobić? Kluczem jest po prostu zrozumienie. Koniki to zwierzęta stadne i społeczne. Uznające naturalną hierarchię. Trzeba więc ustawić się w tej hierarchii najwyżej, a wtedy konik stanie się uległy i chętny do współpracy. Praca z konikiem polskim wymaga więc od człowieka zdecydowania i konsekwencji postępowania, ale przy zrozumieniu ich natury, czyli wzorców i zachowań behawioralnych charakterystycznych dla tych zwierząt

10 18 19

11 Użytkowość Dzisiaj wiedza na temat koników polskich jest zdecydowanie większa niż przed laty, dlatego łatwiej sprawić, aby zwierzęta te wiernie służyły człowiekowi. Wartość użytkowa koników polskich utrzymywanych w systemie hodowli stajennej i bezstajennej jest oceniana na podstawie polowych prób użytkowości. Klacze i ogiery przy wpisie do księgi stadnej koników polskich muszą zaliczyć wstępną próbę dzielności. Następnie w wieku 3-4 lat ogiery obowiązkowo zdają zasadniczą próbę dzielności wierzchową lub zaprzęgową. Próby te służą doskonaleniu ruchu i cech związanych z użytkowaniem rekreacyjnym. Konik polski w rekreacji Jazda Z powodzeniem wykorzystuje się je do jazdy i wycieczek konnych. Ich niski wzrost sprawia, że wielogodzinne siedzenie w siodle nie jest uciążliwe. Co ciekawe, koniki te bez uszczerbku na zdrowiu poniosą jeźdźca o wadze nawet powyżej 100 kg. Zaprzęgi Nadaje się również do lekkich zaprzęgów, sań, bryczek, ponieważ charakteryzują się dużą siłą pociągową w stosunku do masy ciała. W praktyce oznacza to, że bez kłopotu są w stanie uciągnąć tyle, ile same ważą, nawet 400 kg. Hipoterapia Dzięki niskiemu wzrostowi, odpowiedniemu temperamentowi i łatwości nawiązywania kontaktu z człowiekiem są popularne w hipoterapii. Ochrona krajobrazu Specyficzną formą użytkowania koników polskich jest ich wykorzystanie w ochronie krajobrazu, tj. zapobieganiu sukcesji roślin na otwartych terenach trawiastych. Zgryzając i wydeptując pędy młodych roślin oraz ogryzając korę z wyrośniętych już drzew, ograniczają ich sukcesję. Odgrywając rolę tzw. żywych kosiarek, służą kontroli wegetacji oraz pielęgnacji krajobrazu. Rajdy konne Ze względu na swoją wytrzymałość dobrze radzą sobie w rajdach oraz zawodach konnych

12 22 23

13 Popularyzacja konika polskiego Popularyzacji konika polskiego służą organizowane imprezy hodowlano - jeździeckie. Najważniejsza z nich to Tarpaniada, organizowana od 2000 r. w SO Sieraków, z Krajową Wystawą Koników Polskich, próbami dzielności, seminarium naukowym i pokazami z udziałem koników. Inny charakter ma Święto Konika Polskiego w Wojnowie, gdzie najważniejszy jest Wszechstronny Konkurs Konika Polskiego o Memoriał. prof. Tadeusza Vetulaniego: rajd na 20 km, przeszkodowa próba terenowa i wyścig. Słowacki koń gorącokrwisty To rasa koni, która powstała na przestrzeni wieków XVII. i XIX. wskutek krzyżowania lokalnych, bezrasowych koni z końmi pełnej krwi angielskiej oraz koni czystej krwi arabskiej. Dzięki temu słowacki koń gorącokrwisty posiada w pewnym zakresie cechy wszystkich tych zwierząt wytrzymałość charakterystyczną dla koni żyjących na terenach górskich (np. Hucułów), szybkość będącą atrybutem folblutów (koni pełnej krwi angielskiej) oraz elegancką, stosunkowo lekką budowę ciała, będącą wyróżnikiem arabów. Charakter imprezy hodowlano-szkoleniowej ma Weekend z Konikiem Polskim w Popielnie z próbami dzielności, przeglądem hodowlanym stada stajennego, wpisem młodych ogierów i klaczy do księgi oraz seminarium naukowym. W Trzcinicy k. Jasła organizowany jest Piknik z Konikiem Polskim: wystawa hodowlana i zawody jeździeckie Jasielska Ścieżka Konika Polskiego, konkurs powożenia oraz konkurs skoków przez przeszkody. Roztoczański Park Narodowy w Zwierzyńcu w cyklu dwuletnim organizuje próby dzielności, przeglądy hodowlane i konferencje naukowe poświęcone konikom polskim. Do tych imprez dołączyła Bazyliada, która odbywa się w Pilchowicach k. Gliwic oraz Konikoniada w Złotym Potoku. Turystyka konna Tereny Pogórza Karpackiego idealnie nadają się do turystyki konnej. Zabytki kultury i folklor stanowią dodatkowy atut tych regionów. Drzemiący tu potencjał może w przyszłości zaowocować powstaniem międzynarodowego szlaku konnego - nowej infrastruktury dla potrzeb jeździectwa i turystyki konnej. Tereny przygraniczne powiatów: jasielskiego i bardejowskiego, należą do najatrakcyjniejszych regionów Pogórza Karpackiego. Są to miejsca dla turystów szukających ciszy, spokoju, kontaktu z nieskażoną przyrodą oraz śladów przeszłości. Stanowią wspaniałe możliwości dla osób uprawiających turystykę konną

14 26 27

15 Projekt polsko-słowacki W celu ożywienia tradycji, hodowli, użytkowania koników polskich oraz jeździectwa i turystyki konnej Stowarzyszenie Hodowców i Miłośników Konika Polskiego postanowiło wraz ze słowacką gminą Stebnik zrealizować projekt pod nazwą Polsko-Słowacki Ośrodek Jeździectwa i Turystyki Konnej. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Karpackiego w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska - Republika Słowacka Zorganizowane zostały 4 rajdy konne oraz konkurs fotograficzny Konie w turystyce. W wyniku realizacji projektu zostanie pogłębiona współpraca pomiędzy Stowarzyszeniem Hodowców i Miłośników Konika Polskiego a Gminą Stebnik, na terenie której znajduje się Ośrodek Jeździecki Słoneczny Majer oraz integrowanie środowisk zainteresowanych współpracą transgraniczną w dziedzinie hodowli i użytkowania koni. W ramach projektu powstał Polsko-Słowacki Ośrodek Jeździectwa i Turystyki Konnej, zakupiony został specjalistyczny sprzęt do nauki jazdy konnej oraz sprzęt do bieżącej działalności Stowarzyszenia. Ponad 400 osób wzięło udział w spotkaniach informacyjnych z zakresu jeździectwa oraz dokonano naboru 100 osób do szkółki jeździeckiej. 5 osób uzyskało uprawnienia instruktorów jazdy konnej. Odbyły się 2 seminaria dotyczące koni w turystyce, jeździectwie i hipoterapii. Zostały zorganizowane dwie imprezy masowe: Piknik z Konikiem Polskim w Trzcinicy i Bieg Hubertowski w Stebnickiej Hucie. Wydano folder i zrealizowano film Konik polski i koń słowacki w jeździectwie i turystyce

16 30 31

17 Slovenský teplokrvník Je to plemeno, ktoré vzniklo na prelome 17. a 18. storočia v dôsledku kríženia miestneho plemena s anglickými alebo arabskými plnokrvníkmi. Vďaka tomu zdedil slovenský teplokrvník vlastnosti všetkých týchto zvierat výdrž charakteristickú pre kone žijúce tv horských oblastiach (napr. Huculov), rýchlosť, ktorá je vlastnosťou Folblutov (anglických plnokrvníkov) a eleganciu, relatívne ľahkú stavbu tela typickú pre arabské kone. Poľsko Slovenský projekt V snahe oživiť tradíciu chovu a užívania poľských koní Združenie chovateľov a milovníkov Poľského koníka spolu so slovenskou obcou Stebník zorganizovalo projekt s názvom Poľsko-slovenské centrum jazdectva a konskej turistiky. Projekt je spolufinancovaný Európskou Úniou z Európskeho fondu regionálneho rozvoja a zo štátneho rozpočtu prostredníctvom Karpatského euroregiónu, v rámci Cezhraničnej spolupráce Poľsko Slovenská Republika V rámci projektu vzniklo Poľsko slovenské centrum jazdectva a konskej turistiky. Kúpilo sa špeciálne zariadenie určené na výučbu jazdy na koni. Viac ako 400 osôb sa zúčastnilo na informačných stretnutiach týkajúcich sa jazdectva a 100 osôb sa prihlásilo do jazdeckej školy. 5 osôb získalo osvedčenie Inštruktor jazdy na koni. Uskutočnili sa dva semináre týkajúce sa koní v turistike, jazdectva a hipoterapii a dve masové akcie: Piknik s poľským koníkom v Trzcinicy a Hubertovský beh v Stebníckej Hute. Zrealizovali sa 4 výlety na koni a fotografická súťaž pod názvom Kone v turistike. Poľský koník - história plemena Poľské koníky možno čoraz častejšie stretnúť v rôznych častiach krajiny. Je to zásluha človeka, vďaka ktorému došlo k oživeniu tohto jedinečného plemena. Poľský koník sa vyvinul z plemena Tarpanov, ktoré po stáročia obývalo poľsko litovské pohraničie. Ako divé zvieratá najdlhšie prežil v litovských lesoch. V roku 1529 bola v Litovských Sudetách podpísaná Dohoda, ktorá predpokladala ochranu týchto koní. Po roku 1780 boli posledné voľne žijúce Tarpany odchytené v Puszczy Białowieskiej a umiestnené v zverinci pri meste Zamość, kde pôsobili až do roku 1812, kedy ich rodina Zamojských rozdala sedliakom z okolia Biłgoraja, kvôli problémom s udržaním zverinca. O sto rokov neskôr vedci natrafili na nové plemeno koní. Veľkú zásluhu na výskumoch týkajúcich sa týchto zvierat nesie profesor Tadeusz Vetulani zo Sanoka. Zistil, že v dôsledku kríženia Tarpanov s rôznymi rasami koní vznikli zvieratá, ktoré nepripomínajú žiadne zo známych plemien koní a vystupujú výhradne na území Poľska. Profesor Vetulani po prvý krát vo vedeckej terminológii použil názov Poľský koník a stal sa iniciátorom a hlavným realizátorom akcie reštitúcie tohto plemena. V medzivojnovom období vzniklo niekoľko chovateľských staníc Poľských koníkov, napr. v Janowie Podlaskim. Počas vojny boli zvieratá prevezené do Nemecka. S ďalšou reštitúciou Poľského koníka sa začalo až v 50- tych rokoch, kedy vznikla snaha o zvýšenie populácie týchto zvierat. V 90- tych rokoch sa skúmali úžitkové vlastnosti poľského koníka. Ešte pred dvadsiatimi rokmi bolo na území Poľska 400 koní tohto druhu, dnes ich je viac ako

18 Konik Polski i Koń Słowacki w jeździectwie i turystyce Partnerzy projektu Stowarzyszenie Hodowców i Miłośników Konika Polskiego Łaski Jasło konik.polski@op.pl Obec Sebník Zborov Opracowanie Tekst: prof. Zbigniew Jaworski, Jakub Kowalczyk, zdjęcia: Małgorzata Wożniak, korekta/koordynator projektu: Witold Ropa, projekt/skład: Piotr Wilusz Wydawca Agencja Produkcji Radiowej, Telewizyjnej i Wydawniczej Obiektyw B. Miszczak wydano na zlecenie Stowarzyszenia Hodowców i Miłośników Konika Polskiego Stowarzyszenie Hodowców i Miłośników Konika Polskiego Egzemplarz bezpłatny

19