raport końcowy Warszawa, czerwiec 2013 r.

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "raport końcowy Warszawa, czerwiec 2013 r."

Transkrypt

1 Ocena luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego. Wnioski i rekomendacje dla procesu programowania polityki spójności w okresie raport końcowy Warszawa, czerwiec 2013 r.

2 Redakcja i koordynacja: Julian Zawistowski Autorzy: dr Łukasz Konopielko (Uczelnia Łazarskiego) Jędrzej Kuskowski Marta Ponichter-Kolenda Andrzej Regulski Julian Zawistowski Współpraca: Paweł Kowal Recenzenci: prof. dr hab. Ewa Bojar dr hab. Wiesław Janik Instytut Badań Strukturalnych ul. Rejtana 15 lok Warszawa, Polska ibs@ibs.org.pl tel: ; fax

3 Spis treści Streszczenie... 4 Summary Wprowadzenie Metodologia badania Cele badania i pytania badawcze Metody badawcze Koncepcja luki finansowej Luka finansowania ujęcie teoretyczne Luka finansowania badania empiryczne Finansowanie zewnętrzne działalności przedsiębiorstw Kontekst makroekonomiczny popyt i podaż kredytu Źródła finansowania polskich przedsiębiorstw Świadomość finansowa Oszacowanie luki finansowej w Polsce Miary luki finansowej Luka finansowa ogółem Charakterystyka luki finansowej Prognoza luki finansowej Optymalizacja wsparcia dla firm z perspektywy wyników badania Zawodności rynków finansowych luka w świetle wyników badania Szczegółowe propozycje dotyczące IIF Wnioski i rekomendacje Bibliografia Aneksy Aneks I: Metodologia szacowania i prognozowania luki finansowej z kapitału Założenia i zarys wyprowadzenia modelu Zastosowanie Luka na poziomie województw Luka w czasie Aneks II: Kwestionariusz badania CATI Aneks III: Przegląd źródeł finansowania Aneks IV: Luka finansowa oczami przedsiębiorców Aneks V. Wykaz zrealizowanych wywiadów IDI Aneks VI. Liczba obserwacji badania CATI (najważniejsze zestawienia)

4 Streszczenie Raport poświęcony jest analizie luki finansowej w Polskich przedsiębiorstwach. Oszacowanie luki dokonane jest z wykorzystaniem badania CATI przedsiębiorstw zrealizowanego na losowo-warstwowej próbie przedsiębiorstw, danych NBP oraz danych GUS (w szczególności F-01). Podstawową metodą szacowania luki finansowej jest jej wyprowadzenie z oszacowania optymalnego kapitału. Zaletą tej metody jest to, że daje ona wyniki niezależne od deklaracji przedsiębiorstw (które obciążone są ich subiektywną oceną możliwości inwestycyjnych, potencjały rozwojowego oraz zagregowane przeszacowują rozmiary luki). Wadą jest to, że poziom luki finansowej w wymiarze rocznym zależy od przyjętego założenia co do przełożenia zasobu środków trwałych na strumień inwestycji. W badaniu przyjęliśmy, że luka finansowa równa jest luce środków trwałych (różnicy między kapitałem optymalnym a obserwowanym) przemnożonej przez deprecjację. Jest to założenie zasadne ze względu na to, że gdyby inwestycje firm były (ceteris paribus) zawsze wyższe o tak wyliczoną lukę finansową, poziom środków trwałych w przedsiębiorstwach byłby równy optymalnemu. Luka finansowa w 2012 r. wyniosła 10,218 mld zł, przy czym w mikroprzedsiębiorstwach było to 10,312 mld zł, a w przedsiębiorstwach małych 786 mln. W przedsiębiorstwach średnich kapitał jest zbliżony do optymalnego (luka wynosząca zaledwie 20 mln zł), a przedsiębiorstwa duże posiadają kapitał wyższy od optymalnego (ujemna luka finansowa na poziomie 900 mln zł). Ze względu na to, że luka jest de facto ograniczona do mikroprzedsiębiorstw i małych przedsiębiorstw, miarą użyteczną dla kształtowania polityki społeczno-gospodarczej jest jej suma dla tych dwóch grup, która wynosi 11,098 mld zł. W celu pogłębienia analizy luki finansowej w dodatkowych przekrojach, w większym stopniu wykorzystano wyniki badania przedsiębiorstw. Według nich, luka finansowa dotyczy w większym stopniu finansowania inwestycyjnego niż obrotowego (w przybliżeniu w proporcji 3 do 1) w ujęciu kwotowym, jednak liczba firm doświadczających problemów w związku z brakiem dostępu do finansowania inwestycyjnego i obrotowego jest zbliżona. Najczęstszą przyczyną odmów finansowania dla mikro i małych przedsiębiorstw jest brak zdolności kredytowej oraz brak zabezpieczeń. Najbardziej dostępnym instrumentem finansowania zewnętrznego jest leasing, najmniej finansowanie kapitałowe, jednak o to firmy ubiegają się sporadycznie i jeszcze rzadziej je uzyskują. Luka finansowa została oszacowana na danych z badania firm (próba 6 274), NBP oraz F-01 a podstawową metodą jej obliczenia jest wyprowadzenie z szacunków optymalnego kapitału, tj. luki środków trwałych, z wykorzystaniem stopy deprecjacji do przełożenia wyników na lukę finansową w wymierzę rocznym dającą w efekcie lukę finansową na poziomie 11,098 mld zł dla mikro i małych przedsiębiorstw, przy minimalnej luce w przedsiębiorstwach średnich i ujemnej w przedsiębiorstwach dużych. Większość luki przypada na finansowanie inwestycji w stosunku do finansowania obrotowego (ok. 3:1), jednak liczba firm w luce jest w obu kategoriach zbliżona 4

5 Cechy projektów mają duże znaczenie dla szans na uzyskanie finansowania zewnętrznego wskazują na to zarówno statystyki przyznanego finansowania, jak i wyniki modeli logistycznych. Mniejsze szanse mają zwłaszcza projekty zakładające prace B+R, nabycie technologii bądź licencji oraz wprowadzenie nowych produktów, jednocześnie w wypadku innowacji produktowych i procesowych mniejsze szanse mają innowacje z poziomu rynku niż z poziomu firmy. Analiza wg sektorów, obok wskazania na duże (zapewne cykliczne) problemy w dostępie do finansowania branży budowlanej, wskazuje także na istotną lukę w sektorach usługowych, w szczególności w handlu jednak regresje logistyczne sugerują, że przynajmniej częściowo wynika to z cech firm w tych sektorach (w szczególności ich struktury pod względem wielkości), a nie sektorów jako takich. Poziom luki w ujęciu wojewódzkim jest wypadkową aktywności gospodarczej i dostępności finansowania. W związku z tym w ujęciu bezwzględnym luka jest większa w województwach o większej liczbie firm (a więc większych). Odniesienie luki do PKB uwidacznia względne problemy w dostępności do kapitału, które największe są w województwie małopolskim, zachodniopomorskim i lubuskim, najmniejsze w mazowieckim, dolnośląskim i śląskim. Wyniki badania sugerują, że w przyszłej perspektywie finansowej wsparcie zwrotne dla przedsiębiorstw powinno koncentrować się na wsparciu mikroprzedsiębiorstw, a także ale w znacznie mniejszym stopniu firm małych, przy czym zasadniczym celem wsparcia powinno być zwiększenie dostępności środków inwestycyjnych i obrotowych w proporcji odpowiadającej oszacowaniu luki (ok. 3 do 1). W ramach wyboru między pożyczkami i poręczeniami, poręczenia mogą być wykorzystywane do zaadresowania maksymalnie 40 proc. luki w tym obszarze. Odrębnym problemem jest wsparcie kapitałowe. Luka finansowania kapitałowego została oszacowana na ok. 11 proc. luki finansowej ogółem, choć ze względu na niewielkie liczebności firm ubiegających się o finansowania kapitałowe jest to szacunek dość niepewny. Nie ulega wątpliwości, że większość firm ubiegających się o finansowanie kapitałowe go nie otrzymuje, co więcej zdaje się to dotyczyć w szczególności mniejszych kwot, mieszących się w obszarze interwencji funduszy zalążkowych i aniołów biznesu. Biorąc pod uwagę doświadczenia obecnej perspektywy finansowej, bez radykalnych zmian w sposobie udzielania wsparcia kapitałowego nie ma szans na wydatkowanie efektywne wykorzystanie kwot wynikających z 11 proc. udziału finansowania kapitałowego w luce. a wypadku środków na finansowanie inwestycji cechy projektu mają istotne znaczenie dla szans na uzyskanie finansowania. Luka występuje w szczególności w budownictwie, a także w handlu i ogólnie w usługach do pewnego stopnia wynika to z cech firm w sektorach a w ujęciu wojewódzkim jest największa (w odniesieniu do PKB) w województwach małopolskim, zachodniopomorskim i lubuskim. Interwencja publiczna powinna odzwierciedlać lukę w ujęciu celu zapewnienia finansowego (inwestycyjne a obrotowe), a poręczenia mogą zaadresować do 40 proc. luki. Luka finansowa w obszarze finansowania kapitałowego wynosi 11 proc. luki ogółem jednak przy obecnie stosowanych rozwiązaniach trudno jest oczekiwać efektywnego wydatkowania środków na takim poziomie. 5

6 Summary This report is devoted to analysis of the financing gap among Polish companies. The evaluation of the gap is performed with a CATI involving companies selected from a stratified random sample of 6,274 companies and the data of the National Bank of Poland and the Central Statistical Office (in particular, F-01). The basic method of financing gap estimation is its derivation from the estimation of the optimal capital level. The advantage of this method is that it gives results independent of the declarations of the surveyed companies, biased in their subjective evaluation of their own investment opportunities, development potential and tending to overestimate the size of the gap. The disadvantage is that the level of the financing gap on an annual basis depends on the assumption of a direct relationship between fixed assets and investment. In this study, we assume that the financing gap is equal to the difference between the optimal and observed capital multiplied by the depreciation rate. The assumption is based on the fact that if the investment of companies (ceteris paribus) is always higher by the thus calculated financing gap, the level of fixed assets would be at an optimal level. The total financing gap in 2012 amounted to PLN billion. In micro-companies it was PLN billion, while in small companies PLN 786 million. In medium-sized companies, capital was close to the optimal level (gap amounting only to PLN 20 million) and large companies had capital higher than optimal (negative financing gap of PLN 900 million). Due to the fact that the gap was in fact limited to micro and small enterprises, the sum for these two groups, PLN billion, is the most useful measure for shaping the socio-economic policy. In order to extend the analysis of the financing gap with additional cross-sections, we used the CATI data extensively. According to the companies, the financing gap is more a matter of problems with financing investment than working capital (approximately 3 to 1 ratio in terms of resources), although the number of companies experiencing problems due to a lack of access to funding for investment and working capital is similar. The most common reason for denying funding to micro and small businesses is their borrowing capacity and lack of collateral. The most accessible instrument for external funding is leasing, and the least accessible is equity financing. However, companies rarely apply for equity financing and obtain it even less often. The characteristics of investment projects are important for the chances of obtaining external funding which is indicated by the The financing gap was estimated based on a CATI business survey (6,274 companies) and the data of the National Bank of Poland and the National Statistics Office and the basic method for calculating the gap was the derivation from the estimated optimal capital, i.e. a gap in fixed assets, using the depreciation rate to calculate the annual financing gap which amounted to PLN billion for micro and small enterprises, with a low gap in medium-sized companies and a negative gap in large companies. Most of the gap concerns financing investment, being about three times higher than for working capital, although the number of companies is similar in both categories and in the case of financing investment, the characteristics 6

7 statistics of granted funding and the results of logistic models. Projects involving R&D, purchase of license or technologies, and the introduction of new products are less likely to obtain funding. In the case of product and process innovations, funding is more difficult to obtain for innovation at the market level than at the company level. Analysis by sector, apart from showing great (and probably cyclical) difficulties with accessing finance in the construction industry, also indicates a significant gap in the service sectors, in particular trade although logistical regressions suggest that this is due at least partly to the characteristics of companies in these sectors (in particular their structure in terms of size) and not the sectors as such. Level of the gap by region is connected with the business activity and the availability of financing. Therefore, in absolute terms the gap is higher in regions with a higher number of companies (and therefore the larger regions). Comparing the gap to the GDP highlights relative problems in the availability of capital, the greatest in the Małopolskie, Zachodniopomorskie and Lubuskie voivodeships, and the smallest - in the Mazowieckie, Dolnośląskie and Śląskie voivodeships. The results of the survey suggest that in the future financial perspective, loans for enterprises should target mainly microenterprises, and in a much smaller degree - small companies, with the primary objective to increase the availability of investment and working capital proportionally to the estimated share in the gap (about 3 to 1). In choosing between loans and guarantees, guarantees may be used to address up to 40% of the gap in this area. Another problem is equity financing. The equity financing gap was estimated at about 11% of the total financing gap, although the estimate is quite uncertain due to the small number of companies seeking equity financing. There is no doubt that the majority of companies fail to find the lacking equity financing. Furthermore, this problem in particular concerns lower sums, typical for seed funds and business angels. Taking into account the experiences of the current financial perspective, radical changes in financial assistance are required to address the 11% share of the equity gap. of a project are significant for the likelihood of obtaining financing. The gap occurs especially in the construction industry, as well as in trade and services sectors; to a certain extent this is due to the characteristics of the companies in the sectors while in regional terms the gap is the largest (relative to GDP) in Małopolskie, Zachodniopomorskie and Lubuskie voivodeships. Public financing should reflect the character of the gap (investment and working capital), and guarantees may address up to 40% of the gap. The equity gap is 11% of the total gap but the present institutional solutions do not guarantee effective spending at this level. 7

8 1 Wprowadzenie Oddajemy w Państwa ręce raport poświęcony badaniu zjawiska luki finansowej w polskiej gospodarce. Jesteśmy w pełni świadomi wagi tego problemu dla rozwoju naszej gospodarki oraz wysokiego zapotrzebowania na szacunki ilościowe luki finansowej. Dołożyliśmy wszelkich starań, by problem luki finansowej poddać wszechstronnej analizie, tak ilościowej, jak i jakościowej. Należy podkreślić, że koncentracja w niniejszym raporcie na luce finansowej oznacza, że w warstwie wniosków dla interwencji publicznej formułujemy rekomendacje tylko dla części polityki społecznogospodarczej w zakresie stosowania instrumentów zwrotnych i bezzwrotnych w finansowaniu działalności przedsiębiorstw. Brak dostępu do finansowania zewnętrznego jest bowiem tylko jedną z przesłanek aktywności publicznej w tym zakresie: wsparcie przedsiębiorstw może też być ukierunkowane na zwiększanie (przez tworzenie efektu zachęty) aktywności przedsiębiorstw w określonych obszarach (jak np. nakłady na B+R, tworzenie miejsc pracy) czy sektorach (np. rozwój turystyki czy przemysłów kreatywnych) niezależnie od występujących ograniczeń w dostępie do finansowania zewnętrznego. Oczywiście adresowanie luki finansowej może przyczyniać się pośrednio do realizacji innych celów polityki publicznej, niemniej w niniejszym opracowaniu przyjmujemy, że formułujemy rekomendacje dla instrumentów, których jedynym jest zwiększenie dostępności finansowania dla firm, które ze względu na jego brak nie są w stanie realizować ekonomicznie uzasadnionych projektów. Niesie to ze sobą istotną implikację: przykładowo, nasza rekomendacja by ograniczyć wsparcie zwrotne adresujące lukę do firm mikro i małych nie oznacza, że nie istnieją sytuacje, w których instrumenty zwrotne nie mają zastosowania dla firm średnich i dużych. Oznacza jedynie, że w działaniach zmierzających do zmniejszania luki finansowej należy ograniczyć się do przedsiębiorstw mikro i małych. Istnieje szereg obszarów (jak np. finansowanie B+R, rewitalizacja obszarów miejskich, ochrona środowiska, ograniczanie energochłonności i zasobochłonności gospodarki), gdzie mogą istnieć przesłanki do wspierania (za pomocą instrumentów zwrotnych lub bezzwrotnych) firm niezależnie od występowania luki finansowej, w tym także przedsiębiorstw średnich i dużych. Zagadnienia te nie są jednak elementem analizy luki finansowej i jako takie nie są przedmiotem rekomendacji w niniejszym raporcie. Raport rozpoczynamy od krótkiego, nietechnicznego przedstawienia metodologii badania. W poświęconym metodologii rozdziale 2. opisujemy cele i pytania badawcze, prezentując następnie zastosowane metody badawcze. Wyczerpujący, techniczny opis najważniejszej metody badawczej (szacowania luki z kapitału) znajduje się w aneksie I, w aneksie II prezentujemy kwestionariusz badania CATI. Rozdział 3. poświęcony jest przybliżeniu koncepcji luki finansowej i zorganizowany jest w dwóch podrozdziałach. Pierwszy omawia lukę finansową w ujęciu teoretycznym, drugi podsumowuje dotychczasowe badania luki dla Polski. 8

9 W rozdziale 4. opisujemy kontekst badania, prezentując najważniejsze dane makroekonomiczne w zakresie finansowania działalności przedsiębiorstw oraz omawiając źródła finansowania działalności wykorzystywane przez przedsiębiorstwa tak na bazie danych zastanych, jak i wyników badań realizowanych w ramach niniejszego projektu. Szczegółowe omówienie źródeł finansowania zwrotnego rynkowych i te finansowanych ze środków publicznych zamieściliśmy w aneksie III. Szacunki luki finansowej prezentujemy w rozdziale 5 wychodząc od opisu zastosowanych miar, prezentujemy szacunki ogółem i w podziale wg wielkości firm, instrumentów finansowych, cech projektów, sekcji PKD i województw. Podsumowanie analizy luki wg różnych cech jest analiza z wykorzystaniem modeli regresji logistycznej, syntetyzujących wpływ różnych cech firm i projektów na szanse na uzyskanie finansowania kapitałowego. Osobny podrozdział poświęcamy analizie luki finansowej w jej części dotyczącej finansowania kapitałowego ze względu na niewielką populację firm korzystających z tego rodzaju instrumentów omówienie wyników wymaga odmiennego podejścia. Rozdział 5. zamyka prognoza luki finansowej w horyzoncie 2022 r. Dodatkowo, w aneksie IV., prezentujemy szerokie omówienie wyników badań jakościowych na populacji przedsiębiorstw doświadczających problemów z pozyskaniem zewnętrznego finansowania. Rozdział 6. podsumowuje wyniki badania w kontekście zawodności rynków i funkcjonowania instrumentów inżynierii finansowej. Dalsza synteza wyników, wraz z rekomendacjami, prezentowana jest w ostatnim, 7. rozdziale raportu. 9

10 2 Metodologia badania 2.1 Cele badania i pytania badawcze Głównymi celami badania są: dokonanie oceny zakresu, skali oraz przyczyn występowania zjawiska luki finansowej w dostępie polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego; sformułowanie rekomendacji dotyczących wsparcia przedsiębiorstw (w tym wsparcia zwrotnego) w ramach polityki spójności w okresie Z powyższymi celami głównymi powiązane są cele dodatkowe, polegające na: opracowaniu metodologii badania luki finansowej przygotowania prognoz luki finansowej: krótkookresowej, na lata oraz długookresowej, na lata Cele te są uszczegółowiane przez następujące pytania badawcze: 1 Jaka jest skala działalności inwestycyjnej polskich przedsiębiorstw (obecnej i prognozowanej) wraz ze strukturą źródeł finansowania? Jaka jest skala potrzeb inwestycyjnych polskich przedsiębiorstw (obecnych i prognozowanych; podział ze względu na wielkość, długość funkcjonowania, fazę rozwoju przedsiębiorstw oraz rodzaj finansowanego przedsięwzięcia ze szczególnym uwzględnieniem projektów innowacyjnych oraz badawczo-rozwojowych)? 2 Jaka jest struktura źródeł finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw oraz jaka jest w tej strukturze rola instrumentów wdrażanych w ramach polityki spójności tj. instrumentów zwrotnych oraz dotacji? 3 Jaka jest wielkość luki finansowej w zakresie dostępu polskich przedsiębiorstw do finansowania zewnętrznego? 4 Ile przedsiębiorstw w Polsce pozostaje w obszarze luki finansowej? 5 Jakie są przyczyny zawodności rynku w zakresie finansowania zewnętrznego przedsiębiorstw w Polsce? Jak można im przeciwdziałać wykorzystując instrumenty wdrażane w ramach polityki spójności? 6 Jaki jest wpływ cyklu koniunkturalnego (w tym ostatniego kryzysu finansowego) na zakres i stopień występowania luki finansowej w Polsce? 7 Jakie są skutki występowania zjawiska luki finansowej dla rozwoju sektora przedsiębiorstw w Polsce w tym w szczególności dla działalności innowacyjnej i badawczo-rozwojowej? 8 Jakie grupy/rodzaje przedsiębiorstw pozostają w obszarze luki finansowej? Podział ze względu na: a. strukturę sektorową b. rodzaj finansowanego przedsięwzięcia (ze szczególnym uwzględnieniem projektów innowacyjnych oraz badawczo-rozwojowych) c. wielkość przedsiębiorstwa (mikro, małe, średnie, duże przedsiębiorstwo) d. wielkość zysków/przychodów/rentowność 10

11 e. wielkość zapotrzebowania na finansowanie zewnętrzne f. długość okresu funkcjonowania oraz fazy rozwoju (w tym osoby rozpoczynające działalność gospodarczą/przedsiębiorstwa nowopowstałe) g. lokalizację działalności (obszary miejskie/wiejskie, wielkość miast, poziom rozwoju regionów itp.) h. zasięg prowadzonej działalności (lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy) 9 Jakie są przyczyny pozostawania poszczególnych grup/rodzajów przedsiębiorstw w obszarze luki finansowej? Jak można temu przeciwdziałać wykorzystując instrumenty wdrażane w ramach polityki spójności? 10 Jaka jest wartość zapotrzebowania polskich przedsiębiorstw na finansowanie zewnętrzne (obecnego i prognozowanego; podział wg grup/rodzajów wymienionych w pyt. 8)? 11 Jaka jest wartość niezaspokojonego i uzasadnionego ekonomicznie zapotrzebowania na finansowanie zewnętrzne poszczególnych grup przedsiębiorstw pozostających w obszarze luki finansowanej (w tym na jakie instrumenty zwrotne: poręczenia, pożyczki, wejścia kapitałowe, inne)? 12 Jaki jest wpływ wsparcia bezpośredniego w postaci dotacji udzielanego przedsiębiorstwom w ramach polityki spójności na zapotrzebowanie na instrumenty zwrotne? 13 Jakie instrumenty zwrotne (poręczenia, pożyczki, wejścia kapitałowe, inne), dla jakich grup/rodzajów przedsiębiorstw (z uwzględnieniem przyczyn pozostawania w obszarze luki finansowej), w jakiej wysokości i na jakim poziomie (centralny/regionalny) powinny zostać zastosowane w ramach interwencji polityki spójności w celu maksymalnego ograniczenia skutków zawodności rynku w postaci luki finansowej? 14 W jaki sposób oferta rynku kapitałowego wychodzi naprzeciw oczekiwaniom przedsiębiorstw w zakresie finansowania zwrotnego? Czy instrumenty oferowane obecnie przez instytucje finansowe zaspokajają specyficzne potrzeby poszczególnych typów przedsiębiorstw istotne z punktu widzenia celów polityki rozwojowej? W przypadku których typów instrumentów podaż produktów finansowych powinna zostać wsparta przez interwencję publiczną? 15 Na ile problemy oferty polskiego rynku kapitałowego w zakresie instrumentów zwrotnych wynikają z uwarunkowań obiektywnych (np. warunkowanych teorią ekonomii), a na ile są wynikiem uwarunkowań subiektywnych (np. poziomu sprawności instytucjonalnej w Polsce). 16 Na ile oferta w zakresie stosowanych instrumentów zwrotnych, powołanych w ramach NSRO jest kompletna dla przedsiębiorstw i w jaki sposób da się ją uzupełnić? 11

12 2.2 Metody badawcze Analiza danych zastanych Bardzo istotną rolę w kontekście realizacji celów niniejszego badania odgrywa analiza statystyczna danych zastanych danych statystyki publicznej i danych bezpośrednio związanych z funkcjonowaniem systemu zwrotnych form finansowania przedsiębiorstw. Pozwoliła ona na naświetlenie finansowania przedsiębiorstw w Polsce i trudności w dostępie do niego. Dane statystki publiczne zostały również wykorzystane do oszacowania luki finansowej metodami alternatywnymi do GSZ-GAP. Tabela 1. Dane wykorzystane w ramach metodologii GSZ-GAP źródło badany czynnik miernik poziom agregacji aktualizacja przychody ze sprzedaży NTS-0 półrocznie koszty działalności operacyjnej NTS-0 półrocznie wynagrodzenia NTS-0 półrocznie charakterystyka techniki produkcji zużycie materiałów i energii NTS-0 półrocznie środki trwałe NTS-0 półrocznie GUS (F-01) amortyzacja NTS-0 półrocznie odsetki NTS-0 półrocznie zobowiązania z tytułu kredytów i pożyczek NTS-0 półrocznie zróżnicowanie kosztów kapitału zróżnicowanie oprocentowania kredytów NTS-2 półrocznie kowariancja oprocentowania kredytów i sprzedaży NTS-2 półrocznie zasób kapitału wielkość rzeczowego majątku trwałego NTS-2 rokrocznie GPW referencyjna stopa procentowa średnie oprocentowanie obligacji największych firm NTS-0 dziennie NBP charakterystyka rynku kredytowego średnie oprocentowanie pożyczek NTS-0 miesięcznie zróżnicowanie oprocentowania pożyczek NTS-0 miesięcznie Źródło: Opracowanie IBS Szacunki luki finansowej za pomocą metody GSZ-GAP wymagały użycia danych finansowych przedsiębiorstw z półrocznych ankiet F-01 na za 2011 r. (ostatni rok, dla którego dostępny jest kompletny zbiór danych). Potrzebne było również oszacowania oceny zróżnicowania kosztu kapitału, do czego konieczne było wykorzystanie danych niedostępnych w publikacjach Głównego Urzędu 12

13 Statystycznego. W opracowaniu obiektywnej miary zróżnicowania kapitału przy wykorzystaniu danych ankietowych pomocne były informacje o systemie finansowym na poziomie krajowym średnia stopa procentowa, wariancja stopy procentowej oraz zdefiniowana z góry stopa referencyjna. Jako stopę referencyjną przyjęto średnie oprocentowanie obligacji największych firm notowanych na GPW Przegląd literatury naukowej i fachowej Obok statystyki publicznej, istotnym źródłem danych zastanych były publikacje naukowe i raporty z obszaru finansowania przedsiębiorstw, luki finansowania oraz funkcjonowania polskiego rynku kapitału. Dzięki analizie publikacji fachowych, możliwe było: nakreślenie ram instytucjonalno-prawnych funkcjonowania polskiego rynku kapitałowego opisanie rozwoju różnych form finansowania zewnętrznego funkcjonujących w Polsce opisanie zapotrzebowania polskich przedsiębiorstw na finansowanie zewnętrzne określenie zakresu problemu niedostatecznej świadomości finansowej Badanie ankietowe przedsiębiorstw Aby odpowiedzieć na pytania badawcze nie tylko na poziomie krajowym, ale także w układzie regionalnym, zaprojektowano próby w taki sposób, aby w każdym województwie została zbadana reprezentatywna próba przedsiębiorstw, tj. próba umożliwiająca prowadzenie analiz z maksymalnym błędem oszacowania frakcji 5% (tj. rzędu przyjmowanego w badaniach reprezentacyjnych). Założenie to wymagało zbadania ok. 383 w każdym województwie. Łącznie zostało więc zbadanych przedsiębiorstw w całym kraju, na każde województwo przypadło od 358 do 446 wywiadów. Jako kluczowe kryterium doboru próby przyjęto klasy wielkości przedsiębiorstw, po to, aby zapewnić zbadanie wystarczająco licznych próbek przedsiębiorstw w obrębie wszystkich klas wielkości i tym samym umożliwić przeprowadzenie analiz ze względu na wielkość przedsiębiorstwa. Ponieważ podmioty zatrudniające do od 0 do 9 pracowników stanowią aż 95% ogółu podmiotów, dobór proporcjonalny spowodowałby, że zbadano by zbyt małą w stosunku do potrzeb analizy liczbę małych, średnich i dużych firm. Niezbędne było więc zastosowanie doboru nieproporcjonalnego, tj. nadreprezentowanie podmiotów małych, średnich i dużych, których populacje w badaniu wyniosły: mikroprzedsiębiorstw; małych przedsiębiorstw; średnich przedsiębiorstw; 266 dużych przedsiębiorstw. Ponieważ próba ma charakter nieproporcjonalny, wyniki badania zostały przeważone, aby zapewnić odwzorowanie struktury populacji. 13

14 2.2.4 Techniki jakościowe Kolejnymi obok analizy danych pierwotnych zastosowanymi technikami badań, na których oparta została metodologia badania ewaluacyjnego, są techniki jakościowe, w szczególności indywidualne wywiady pogłębione (łącznie 121 wywiadów): 45 wywiadów z przedstawicielami sektora finansowego i jego otoczenia, 61 wywiadów z przedsiębiorstwami; 15 wywiadów z przedstawicielami instytucji wdrażających wsparcie. Celem wywiadów było: dostarczenie unikalnych informacji na temat funkcjonowania rynku finansowego i przedsiębiorstw prowadzące do weryfikacji założeń metodologicznych obliczenia luki finansowej; weryfikacja danych zastanych oraz danych zebranych w badaniu kwestionariuszowym; odpowiedzenie na niektóre bardziej szczegółowe pytania badawcze, luźniej związane z ilościową oceną luki finansowej. Techniki jakościowe pełnią istotną rolę w realizacji badania. Co ważne, ewentualne cykliczne powtarzanie badania luki, nie będzie wymagać ich ponownego przeprowadzenia. Ponadto, na etapie formułowania wniosków i rekomendacji przeprowadzone zostały dwa panele eksperckie, których rolą była prezentacja i dyskusja wstępnych wyników badania. Indywidualne wywiady odbyły się według ramowego scenariusza stanowiącego załącznik do raportu. Scenariusz zawiera podstawowe zagadnienia, które w trakcie każdego wywiadu powinny zostać poruszone. Ich zakres tematyczny opiera się o pytania badawcze wskazane przez Zamawiającego oraz dodatkowe tematy wynikające z oferty i raportu metodologicznego Badania ilościowe Luka finansowa została na potrzeby niniejszego badania zdefiniowana jako różnica między potencjalnym poziomem inwestycji firm (w sytuacji doskonale konkurencyjnego, wolnego od asymetrii informacji rynku kapitałowego), a poziomem obserwowanym. Zasadniczo można też rozszerzyć spojrzenie na lukę o niedostateczne finansowanie przez rynek finansowy bieżącej działalności firm, w formie kredytów (pożyczek) obrotowych: ograniczona płynność przedsiębiorstwa przy np. zakupach materiałowych czy wypłatach wynagrodzeń może być istotną barierą rozwojową niezależnie od finansowania projektów inwestycyjnych. Jednocześnie należy pamiętać, że inwestycje są istotnym elementem działalności przedsiębiorstw, ponieważ to dzięki nim firmy dysponują kapitałem, wykorzystywanym następnie w procesach produkcji dóbr i usług. Tym samym w dłuższym okresie można mówić nie tylko o luce finansowej (tj. poziomie inwestycji niższym od tego, który miałby miejsce przy doskonałym rynku kapitałowym), ale też o luce środków trwałych, tj. różnicy w poziomie kapitału, zakumulowanego przez przedsiębiorstwa, gdyby mogły bez ograniczeń finansowania realizować uzasadnione ekonomicznie 14

15 projekty, a poziomem faktycznie obserwowanym. Obie luki są ze sobą ściśle powiązane (tj. luka środków trwałych jest wynikiem luki finansowej), jednak różnią się pod względem sposobu pomiaru i interpretacji wyników. W badaniu dokonujemy oceny zarówno luki finansowej, jak i luki środków trwałych. Pomiar luki finansowej i środków trwałych będzie wykonany przy użyciu dwóch różnych metod: Podstawową metodą pomiaru luki środków trwałych jest jej szacowanie ekonometryczne z wykorzystaniem metody GSZ-GAP i danych finansowych przedsiębiorstw (F-01), uzupełnionych o parametry uzyskane w badaniu CATI. Podstawową metodą pomiaru luki finansowej jest jej szacowania na podstawie luki środków trwałych (luka finansowa z kapitału), z wykorzystaniem informacji nt. dostępności finansowania zewnętrznego z badania firm. 1 Uzupełniają metodą pomiaru luki finansowej jest wnioskowanie wprost z badania przedsiębiorstw, zmierzające do ustalenia skali problemu z dostępem do finansowania zewnętrznego, jakiego doświadczały przedsiębiorstwa w 2012 r. Szacunek luki w tym wypadku bazuje na deklaracjach samych przedsiębiorstw (badanie CATI). Metoda jest wykorzystywana przede wszystkim dla poznania informacji nt. struktury luki w przekrojach niedostępnych w szacowaniu luki finansowej z luki środków trwałych. 2 Należy pamiętać, że chociaż luka finansowa i luka środków trwałych są różnym ujęciem tego samego zjawiska, to przyjęcie odmiennej perspektywy i metod badawczych powodują trudności w porównaniu wyników luki finansowej i luki środków trwałych. W szczególności, wynik przełożenia luki środków trwałych na lukę finansową jest silnie zależny od przyjętych założeń nt. inwestycji w danym okresie, dostępności kapitału, jego ceny, czynników cyklicznych itp. Jednocześnie siłą pomiarów opartych na luce środków trwałych jest to, że w znacznym stopniu bazują one na danych zastanych, a więc z jednej strony wiarygodność bazy informacyjnej jest wysoka, z drugiej strony stosunkowo łatwe jest ich cykliczne powtarzanie. Wprowadzenie podziału na lukę finansową oraz lukę środków trwałych w niniejszym badaniu ma na celu optymalne wykorzystanie dostępnych źródeł informacji. Co do zasady, szacunki luki finansowej w większym stopniu bazować będą na badaniach terenowych, natomiast estymacje luki środków trwałych na analizie danych zastanych, których centralnym elementem jest metoda GSZ-GAP. Obydwa podejścia wzajemnie się uzupełniają i docelowo pozwolą na zwiększenie precyzji i wiarygodności uzyskanych wyników. Nie należy ich więc traktować jako wariantów konkurencyjnych, ale raczej jako różne elementy jednej, spójnej metodologii szacowania luki. 1 Takiego wyliczenia możemy dokonać dokonując założenia, że wielkość optymalnych inwestycji jest w każdym okresie równa wielkości potrzebnej do otrzymania optymalnego zasobu kapitału w ostatnim badanym okresie. Wtedy optymalne inwestycje równe są deprecjacji przy optymalnym poziomie kapitału. Do tej wartości wystarczy przyrównać rzeczywistą wartość inwestycji, otrzymaną z danych GUS, aby uzyskać lukę finansowania dla danego okresu. Ww. założenie można modyfikować, aby uwzględnić cykliczność inwestycji. 2 Warto zaznaczyć, że ponieważ do szacowania luki środków trwałych wykorzystano także dane nt. zwrotnego finansowania z wykorzystaniem takich instrumentów jak kredyty obrotowe czy leasing, więc dezagregacja jej na te instrumenty (a więc także finansowanie obrotowe) jest uprawniona. Szerzej opisujemy to w rozdziale 1. Aneksu I. 15

16 Metoda GSZ-GAP bazuje na pracy Misallocation and Financial Market Frictions: Some Direct Evidence from the Dispersion In Borrowing Costs, S. Gilchrist, J.W. Sim, E. Zakrajsek, 2012, Federal Reserve Board, Washington, D.C. Praca ta skupia się na estymacji wpływu niedoskonałości rynku kapitałowego na poziom łącznej efektywności czynników produkcji, a przez to na PKB, jednak zaproponowana metoda została zmodyfikowana do estymacji luki finansowej. Dokładny opis metody znajduje się w aneksie metodologicznym, tabela 3. prezentuje natomiast ogólny jej zarys. Tabela 2. Luka finansowa a luka środków trwałych luka finansowa luka środków trwałych przyczyny występowania niedoskonałość rynku finansowego uzasadnione ekonomicznie projekty przedsiębiorstw nie uzyskują finansowania zewnętrznego charakter jest różnicą w przepływach, tj. różnicą między teoretycznym poziomem inwestycji przedsiębiorstw (dla doskonałego rynku kapitałowego) a poziomem obserwowanym w danym okresie jest różnicą w zasobach, tj. różnicą między teoretycznym poziomem kapitału przedsiębiorstw (dla doskonałego rynku kapitałowego) a poziomem obserwowanym w danym punkcie czasu pomiar luki: GSZ-GAP Możliwe jest wyliczenie luki finansowej (luka finansowa z kapitału) na bazie luki środków trwałych, jednak wymaga to przyjęcia założenia nt. czasu, w jakim miałby nastąpić domknięcie luki środków trwałych (tj. ile lat inwestycje muszą być na optymalnym poziomie, by kapitał znalazł się na optymalnym poziomie). Pomiar luki środków trwałych odbywa się przede wszystkim z wykorzystaniem danych zastanych, w szczególności sprawozdań finansowych F-01, oraz wyników CATI nt. finansowania zwrotnego przedsiębiorstw (w szczególności mikroprzedsiębiorstw, dla których jest to jedyne źródło danych). znaczenie dla polityki społecznogospodarczej Luka finansowa dostarcza bezpośrednich, krótkookresowych informacji nt. niezaspokojonych potrzeb przedsiębiorstw wg ich własnych deklaracji. Odniesienie tego do luki finansowej z kapitału pozwala przede wszystkim na określenie rozmiaru interwencji publicznej koniecznej do zniwelowania zawodności rynku. Luka środków trwałych dostarcza kompletnej informacji nt. braku kapitału, jednak bez bezpośredniego wskazania optymalnego, krótkookresowego poziomu inwestycji. Źródło: Opracowanie IBS 16

17 Tabela 3. Metoda GSZ-GAP założenia dane wejściowe luka finansowa (definiowana jako różnica w przepływach) jest ściśle powiązana z luką środków trwałych (definiowana w odniesieniu do zasobów) różnicą pomiędzy optymalnym zasobem kapitału w gospodarce oraz faktycznym zasobem akumulowanego w firmach kapitału, mniejszym od optymalnego z uwagi na zawodności rynków finansowych luka środków powstaje w związku ze zróżnicowaniem dostępu do kapitału oraz kosztem kapitału pomiędzy przedsiębiorstwami, sektorami i regionami ogólnodostępne dane statystyczne niepublikowane dane statystyczne GUS (opcjonalnie zamiennie z wynikami CATI lub wzajemnie się z nimi uzupełniające) wyniki badania a CATI oraz opracowane na ich podstawie szacunki luki finansowej etap 1 Oszacowanie rzeczywistej stopy procentowej na poziomie przedsiębiorstwa (mikroekonomicznym CATI/F-01) etap 2 Oszacowanie zróżnicowania rzeczywistej stopy procentowej w różnych dezagregacjach (sektory, województwa) procedura etap 3 Oszacowanie parametrów makroekonomicznych (funkcja produkcji, produktywność itp.) etap 4 Estymacja luki środków trwałych na podstawie parametrów makroekonomicznych i zróżnicowania stóp procentowych etap 5 Przybliżenie luki finansowej (luka finansowa z kapitału) jako funkcji luki środków trwałych oraz opracowanie prognoz uwzględniających czynniki cykliczne wyniki dodatkowe uwagi luka środków trwałych w układzie sektorowym i wojewódzkim (wynikowo) luka finansowa oszacowana na podstawie luki środków trwałych (wynikowo) prognoza z uwzględnieniem zależności cyklicznych przejście z poziomu zasobu (kapitał) do poziomu przepływu (inwestycje) konieczność przyjęcia dodatkowych założeń dotyczących sposobu zamknięcia luki środków trwałych na tej podstawie możliwe będzie uwzględnienie cyklu uszczegółowienia luki (dodatkowe dezagregacje) wymagają szerszego wykorzystania wyników badania ankietowego przedsiębiorstw oszacowania luki środków trwałych wykorzystują niektóre wyniki badania CATI, jednocześnie są podstawą do bardziej zaawansowanych analiz luki finansowej szacowanej wprost z badania ankietowego Źródło: Opracowanie IBS 17

18 3 Koncepcja luki finansowej 3.1 Luka finansowania ujęcie teoretyczne W celu sfinansowania swojej działalności, firmy korzystają z różnych źródeł kapitału. Najmłodsze przedsiębiorstwa korzystają zwykle z kapitału własnego, tzn. z wkładu bezpośrednich założycieli i wspólników. W miarę rozwoju przedsiębiorstwa, rośnie jego zapotrzebowanie na kapitał i środki własne przestają wystarczać sięga ono wtedy po zewnętrzne źródła finansowania. Wśród tych wyróżnić można źródła kapitału udziałowego oraz kapitału dłużnego. Dokładniejszy wykaz najważniejszych form finansowania w Polsce znajduje się w podrozdziale 4.2. Luka finansowa jest rodzajem zawodności rynków finansowych, wynikającym z asymetrii informacyjnej między przedsiębiorstwem a dostarczycielem kapitału zewnętrznego. Na przykładzie rynku kredytowego: aby wiedzieć, czy dany kredyt jest opłacalny, czy zbyt ryzykowny, kredytodawca musi znać charakterystykę projektu i firmy aplikującej o środki. Nierzadko pozyskanie i wiarygodne poświadczenie tych informacji jest niemożliwe lub zbyt kosztowne. W związku z tym jedyną opcją jest często ograniczenie dostępu do kredytu albo podwyższenie oprocentowania. 3 W pierwszym, jak i w drugim przypadku, powoduje to, że niektóre rentowne projekty nie uzyskają dofinansowania, pomimo tego, że byłoby to opłacalne zarówno dla kredytodawcy, jak i kredytobiorcy. To niedopasowanie między popytem a podażą nosi nazwę luki MacMillana 4 albo luki finansowania. Luka finansowa może dotyczyć tak samo kapitału dłużnego, jak i kapitału udziałowego. Współzależność między tymi typami niedoskonałości rynku wyjaśnia tzw. teoria porządku dziobania, wedle której firmy starają się sfinansować działalność przede wszystkim ze środków własnych, w drugiej kolejności z finansowania dłużnego, ostatecznie zaś z udziałowego. Jest to motywowane częściowo obawami właścicieli przed utratą kontroli nad firmą, a częściowo zawodnością rynku związaną z asymetrią informacyjną. Zewnętrzni inwestorzy, którzy wiedzą o firmie mniej niż jej właściciele, mogą postrzegać korzystanie z finansowania udziałowego jako sygnał, że obecni właściciele nie wierzą w sukces przedsięwzięcia na tyle, aby sfinansować je bardziej ryzykownym dla nich kredytem. To może powodować, że finansowanie udziałowe jest droższe niż finansowanie dłużne. 5 Teorię potwierdzają opinie przedsiębiorstw w Polsce Wschodniej, 6 a także w województwie łódzkim, 7 które są mało zainteresowane pozyskiwaniem kapitału udziałowego w porównaniu z innymi formami finansowania. Przywołana teoria sugeruje także, że luka kapitałowa (equity gap) dotyczy często firm, które są także w luce finansowania dłużnego. W przypadku 3 Stiglitz, Weiss Od nazwiska Hugh MacMillana, sekretarza brytyjskiej komisji rządowej, w raporcie której zwrócono uwagę na ten problem. 5 Revest, Sapio 2012, s PAG Uniconsult 2010, s Matejun 2011, s

19 najbardziej rozwiniętych krajów OECD problem z dostępem do finansowania udziałowego może być nawet większy niż z dostępem do kredytu. 8 Luka finansowa bywa również definiowana w nieco inny sposób. Cechą słabiej rozwiniętego systemu finansowego może być brak dostępu do finansowania pewnej wielkości. Banki i fundusze kapitałowe są zainteresowane przede wszystkim udzielaniem wsparcia na dużą skalę w Polsce, powyżej 3 mln dolarów. Z drugiej strony, pomoc unijna i rządowa oferuje raczej niewielkie sumy. Większość MSP zgłasza jednak potrzeby kapitałowe w wielkości 300 tys. 2 mln dol. Oferta rynków kapitałowych nie jest więc dostosowana do popytu. 9 Ten problem nie jest tożsamy, ale pokrywa się częściowo z luką finansowania w wyżej zdefiniowanym rozumieniu, szczególnie, że oba typy luki dotyczą przede wszystkim sektora MSP. Istotne z punktu widzenia badania jest również pojęcie luki środków trwałych. Model ekonomiczny zastosowany w niniejszym badaniu do pomiaru wielkości luki finansowania opisuje nie tyle sam rynek finansowy, co wpływ jego działania na zachowanie przedsiębiorstw. Mierzone w badaniu różnice w koszcie kapitału między firmami pozwalają dokonać szacunku niedostatków w zakumulowanym przez przedsiębiorstwa kapitale fizycznym. Ten niedostatek różnica pomiędzy rzeczywistym a optymalnym poziomem kapitału fizycznego w przedsiębiorstwach nosi nazwę luki środków trwałych. Występowanie luki środków trwałych oznacza, że badane firmy nie osiągały w przeszłości optymalnego (przy założeniu efektywnego działania rynku kapitałowego) poziomu inwestycji. Luka finansowania w przeszłości wpłynęła więc na teraźniejszy poziom luki środków trwałych. Zmierzona dzięki modelowi luka środków trwałych pozwoli na oszacowanie historycznego poziomu luki finansowania. Asymetria informacji i luka finansowania mogą się również przejawiać w odwrotnej formie firmy nie wiedzą o ofercie banków i funduszy bądź nie są nią zainteresowane. Ponad 85 proc. MSP korzysta wyłącznie ze środków własnych. To może być interpretowane zarówno jako skutek, jak i przyczyna występowania luki przedsiębiorcy mogą nie być świadomi korzyści z finansowania zewnętrznego, ale może ich też zniechęcać niekorzystna oferta banków. Badania wskazują jednak na niewielką potrzebę ubiegania się o finansowanie zewnętrzne wśród polskich przedsiębiorców. Według PAG Uniconsult, 65,3 proc. mikroprzedsiębiorstw w Polsce Wschodniej nie wyrażało zainteresowania finansowaniem zewnętrznym. 10 Niska jest także wiedza o ofercie funduszy pożyczkowych i poręczeniowych. 11 Może to świadczyć o występowaniu niskiej świadomości finansowej wśród przedsiębiorców. Pojęcie świadomości finansowej jest przybliżone i rozszerzone w podrozdziale 4.2. Podsumowując, zasadniczą przyczyną luki finansowej jest asymetria informacji. Nie oznacza to, że nie istnieją inne niedoskonałości rynku w zakresie finansowania przedsiębiorstw, które nie są ujęte w definicji luki finansowej i które mogą stanowić same z siebie przyczynek do interwencji publicznej. Wśród najważniejszych zawodności rynku finansowania wyróżnić można: 8 OECD 2006, s Klonowski PAG Uniconsult 2010, s PSDB, Quality Watch, ASM Centrum Badań i Analiz Rynku 2007, s

20 Efekty zewnętrzne występują w przypadku przedsiębiorstw, które nie są w stanie zawłaszczyć pełni korzyści, jakie ich produkty wywołują w skali całej gospodarki. Finansowanie przedsiębiorstwa, które nie otrzymuje zwrotu z korzyści społecznej inwestycji, jest mniej opłacalne niż finansowanie przedsiębiorstwa, którego produkt jest tak samo użyteczny, ale firma jest w stanie uzyskać zapłatę od wszystkich, którzy z tego produktu korzystają. Przykładowo, jeśli konkurent jest w stanie przywłaszczyć sobie część korzyści z nowego wynalazku firmy technologicznej, jest to dla banku argument przeciw jej fundowaniu. Jest to jednak nieoptymalne z punktu widzenia gospodarki. Dobra publiczne są to dobra, które są niekonkurencyjne w konsumpcji tzn. konsumpcja dobra przez jedną osobę nie umniejsza możliwości korzystania innych osób z tego samego dobra i jednocześnie nie da się wyłączyć ich z konsumpcji tzn. legalnie odmówić jakiejś osobie korzystania z dobra. Przykładem takiego dobra są latarnie morskie służą one jednocześnie wszystkim statkom w zasięgu jej działania i nie ma możliwości wyłączenia któregoś z korzystania z jej usług. Cykl koniunkturalny istnieją różne wyjaśnienia przyczyn występowania zmian koniunktury i niektóre mają swoje źródło w nieefektywnym działaniu rynków finansowych. Recesja może się wiązać ze zbyt małą dostępnością finansowania w gospodarce. Nieefektywność rynku w tych obszarach może, ale nie musi, być uzasadnieniem interwencji publicznej. W niektórych z wyżej nakreślonych obszarów może być zasadne użycie dotacji bądź pożyczek preferencyjnych w celu zniwelowania niedoskonałości rynku. Tym niemniej, występowanie zawodności rynku jest warunkiem koniecznym, ale nie dostatecznym, uzasadnienia interwencji publicznej. Należy ponadto pamiętać, że pojęcie zawodności rynku jest zawsze definiowane w odniesieniu do teoretycznego ideału nakreślonego w modelu ekonomicznym. Osiągnięcie tego ideału jest z reguły niemożliwe, ze względu na to, że działanie państwa jest obarczone błędami i nieefektywnością tak samo, jak działanie rynku. W praktyce mamy więc do czynienia z wyborem pomiędzy zawodnym mechanizmem rynkowym a zawodną interwencją publiczną. Interwencja publiczna musi być ponadto finansowana z jakiegoś źródła, co samo w sobie powoduje zniekształcenia w działaniu mechanizmu rynkowego. Jest ona obarczona problemami nakreślonymi w literaturze wyboru publicznego decydenci nie zawsze są motywowani jedynie ekonomiczną racjonalnością. Ponadto interwencja może powodować efekty uboczne, zarówno nieprzewidywalne, jak i przewidywalne. Z tych drugich w przypadku wsparcia finansowania zewnętrznego może wystąpić przede wszystkim efekt jałowej straty, czyli sytuacja, w której pomoc publiczna oferowana jest podmiotom, które otrzymałyby finansowanie z innych źródeł. Można się spodziewać występowania pewnych zawodności pomocy publicznej także przy rozwiązywaniu problemu luki finansowej. Można jednakże przyjąć taką formę pomocy, która minimalizuje te zawodności. Przede wszystkim należy podkreślić, że wsparcie przedsiębiorstw w zakresie zasypywania luki finansowej może być w pełni efektywne tylko wtedy, gdy jest adresowane do projektów uzasadnionych ekonomicznie. W praktyce nie należy oczekiwać, że instytucje wdrażające 20

Metodologia badania. Cele szczegółowe ewaluacji zakładają uzyskanie pogłębionych odpowiedzi na wskazane poniżej pytania ewaluacyjne:

Metodologia badania. Cele szczegółowe ewaluacji zakładają uzyskanie pogłębionych odpowiedzi na wskazane poniżej pytania ewaluacyjne: Ewaluacja ex post projektu systemowego PARP pt. Utworzenie i dokapitalizowanie Funduszu Pożyczkowego Wspierania Innowacji w ramach Pilotażu w III osi priorytetowej PO IG Metodologia badania Cel i przedmiot

Bardziej szczegółowo

Identyfikacja skali zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w sektorze MŚP

Identyfikacja skali zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w sektorze MŚP Identyfikacja skali zapotrzebowania na instrumenty finansowania zwrotnego w sektorze MŚP Program Przegląd raportów podejmujących temat luki kapitałowej. Bariery występujące w badaniach luki. Określenie

Bardziej szczegółowo

Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy

Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce doświadczenia i perspektywy Wykład 3 Architektura wspieranych źródeł finansowania (2014-2020) M. Gajewski, 2016 Architektura źródeł finansowania mikroprzedsiębiorczości

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Wrocław, 19 marca 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Wrocław, 19 marca 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Wrocław, 19 marca 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910 wywiadów

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Katowice, 21 września 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910

Bardziej szczegółowo

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa.

Głównym celem opracowania jest próba określenia znaczenia i wpływu struktury kapitału na działalność przedsiębiorstwa. KAPITAŁ W PRZEDSIĘBIORSTWIE I JEGO STRUKTURA Autor: Jacek Grzywacz, Wstęp W opracowaniu przedstawiono kluczowe zagadnienia dotyczące możliwości pozyskiwania przez przedsiębiorstwo kapitału oraz zasad kształtowania

Bardziej szczegółowo

17.2. Ocena zadłużenia całkowitego

17.2. Ocena zadłużenia całkowitego 17.2. Ocena zadłużenia całkowitego Dokonując oceny ryzyka finansowego oraz gospodarki finansowej nie sposób pominąć kwestii zadłużenia, w tym szczególnie poziomu, struktury oraz wydolności firmy w zakresie

Bardziej szczegółowo

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw (w sektorze MŚP)

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw (w sektorze MŚP) Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw (w sektorze MŚP) Podsumowanie Wykład M. Gajewski (2015) Treść Przedmiot: Tło problematyki wspierania dostępu do źródeł kapitału mikro, mali i średni przedsiębiorcy;

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Rzeszów, 16 kwietnia 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Rzeszów, 16 kwietnia 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Rzeszów, 16 kwietnia 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910

Bardziej szczegółowo

człowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych

człowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych człowiek najlepsza inwestycja Ocena ex-ante instrumentów finansowych w zakresie wsparcia podmiotów ekonomii społecznej i osób młodych OCENA EX-ANTE INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH W ZAKRESIE WSPARCIA PODMIOTÓW

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Olsztyn, 14 kwietnia 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Olsztyn, 14 kwietnia 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Olsztyn, 14 kwietnia 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910

Bardziej szczegółowo

Finansowanie inwestycji MŚP przez instrumenty zwrotne rekomendacje dla perspektywy finansowej 2014-2020 w oparciu o programy UE

Finansowanie inwestycji MŚP przez instrumenty zwrotne rekomendacje dla perspektywy finansowej 2014-2020 w oparciu o programy UE Finansowanie inwestycji MŚP przez instrumenty zwrotne rekomendacje dla perspektywy finansowej 2014-2020 w oparciu o programy UE realizowane przez Bank Pekao SA Katowice, 16 maja 2014 Dużo większa rola

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Lublin, 11 marca 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Lublin, 11 marca 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Lublin, 11 marca 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910 wywiadów

Bardziej szczegółowo

Jan Szczucki, PAG Uniconsult Wrocław, 19 czerwca 2015

Jan Szczucki, PAG Uniconsult Wrocław, 19 czerwca 2015 Analiza ex-ante w zakresie możliwości zastosowania instrumentów finansowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego 2014 2020 Wybrane wyniki Jan Szczucki, PAG Uniconsult

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Sopot, 13 marca 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910 wywiadów

Bardziej szczegółowo

DOSTĘP MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORCÓW DO KREDYTU W POLSCE. OCENA STANU OBECNEGO I PERSPEKTYW

DOSTĘP MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORCÓW DO KREDYTU W POLSCE. OCENA STANU OBECNEGO I PERSPEKTYW DOSTĘP MIKRO, MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORCÓW DO KREDYTU W POLSCE. OCENA STANU OBECNEGO I PERSPEKTYW 3 lipca 2019 r. Klub Bankowca, ul. Smolna 6 w Warszawie Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych

Bardziej szczegółowo

Czy ochrona środowiska i odnawialne źródła energii są efektywne finansowo?

Czy ochrona środowiska i odnawialne źródła energii są efektywne finansowo? Czy ochrona środowiska i odnawialne źródła energii są efektywne finansowo? Dariusz Lipka, Małopolska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. Kraków, 11.12.2013 r. Specyfika projektów energetyki odnawialnej -

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Szczecin, 16 kwietnia 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Szczecin, 16 kwietnia 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Szczecin, 16 kwietnia 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Zielona Góra, 22 kwietnia 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Zielona Góra, 22 kwietnia 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Zielona Góra, 22 kwietnia 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6

Bardziej szczegółowo

CEL GŁÓWNY BADANIA CELE SZCZEGÓŁOWE BADANIA

CEL GŁÓWNY BADANIA CELE SZCZEGÓŁOWE BADANIA Załącznik nr 1 do SIWZ SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Analiza efektywności inicjatywy JEREMIE na terenie województwa wielkopolskiego wraz z oceną jej oddziaływania na sytuację gospodarczą regionu,

Bardziej szczegółowo

Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego

Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego Artykuł wprowadzający do e-debaty Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) ma istotne

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Poznań, 9 kwietnia 2015

Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców. Poznań, 9 kwietnia 2015 Raport o sytuacji mikro i małych firm poprawa nastrojów polskich przedsiębiorców Poznań, 9 kwietnia 2015 Piąty raport Banku Pekao SA o sytuacji mikro i małych firm innowacje tematem specjalnym 6 910 wywiadów

Bardziej szczegółowo

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska. Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego

Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska. Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Agnieszka Alińska Zwrotne instrumenty finansowe w procesie stymulowania rozwoju regionalnego Plan prezentacji System finansowy a sfera realna Rozwój w ujęciu krajowym,

Bardziej szczegółowo

Jak instytucje finansowe mogą skorzystać z unijnego wsparcia? Wpisany przez Joanna Dąbrowska

Jak instytucje finansowe mogą skorzystać z unijnego wsparcia? Wpisany przez Joanna Dąbrowska Jednym z programów, w którym uwzględniono potrzeby małych i średnich przedsiębiorców jest Program Ramowy na Rzecz Konkurencyjności i Innowacji 2007-2013. Obok programów o zasięgu krajowym, do dyspozycji

Bardziej szczegółowo

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ. Referat Ewaluacji

URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ. Referat Ewaluacji URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji Ocena wpływu realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007-2013

Bardziej szczegółowo

WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF

WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU SPIN-OFF ZARZĄDZANIE SIECIĄ WSPÓŁPRACY MŚP Łukasz Pytliński CEM Instytut Badań Rynku i Opinii Publicznej Wrzesień 2010 1 WSPARCIE FIRM TYPU START-UP I FIRM TYPU

Bardziej szczegółowo

Projekty generujące dochód w perspektywie finansowej 2014-2020 WPROWADZENIE

Projekty generujące dochód w perspektywie finansowej 2014-2020 WPROWADZENIE Projekty generujące dochód w perspektywie finansowej 2014-2020 WPROWADZENIE Projekt hybrydowy, jeśli spełnia stosowne warunki określone w art. 61 Rozporządzenia nr 1303/2013 z 17 grudnia 2013 roku (dalej:

Bardziej szczegółowo

Streszczenie Raportu Końcowego Ocena ex-ante instrumentów finansowych w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Streszczenie Raportu Końcowego Ocena ex-ante instrumentów finansowych w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Streszczenie Raportu Końcowego Ocena ex-ante instrumentów finansowych w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa. Logika badania Art. 37 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013

Bardziej szczegółowo

Program wsparcia funduszy kapitału zalążkowego

Program wsparcia funduszy kapitału zalążkowego Program wsparcia funduszy kapitału zalążkowego Tomasz Sypuła Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości 19 września 2006r. Plan prezentacji Co to jest fundusz kapitału zalążkowego? Cel udzielanego wsparcia

Bardziej szczegółowo

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Inwestycje zalążkowe mechanizm finansowania wczesnych faz rozwojowych przedsiębiorstw Wykład M. Gajewski (2016) Przedmiot wykładu Przedmiot: Tło problematyki

Bardziej szczegółowo

Inicjatywa JEREMIE. Poza dotacyjna forma wsparcia szansą rozwoju dla przedsiębiorców.

Inicjatywa JEREMIE. Poza dotacyjna forma wsparcia szansą rozwoju dla przedsiębiorców. Inicjatywa JEREMIE Tytuł prezentacji Poza dotacyjna forma wsparcia szansą rozwoju dla przedsiębiorców. BGK Miasto, data Co to jest JEREMIE? Joint European Resources for Micro-to-Medium Enterprises Wspólne

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA NA WYKONANIE ANALIZY EX ANTE PT.

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA NA WYKONANIE ANALIZY EX ANTE PT. Załącznik nr 3 do SIWZ SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA NA WYKONANIE ANALIZY EX ANTE PT. Analiza ex ante instrumentów finansowych w perspektywie finansowej 2014-2020 w województwie kujawsko-pomorskim

Bardziej szczegółowo

Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów

Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów Bank partnerem wspierającym innowacyjne rozwiązania klientów AGENDA PREZENTACJI INNOWACJE W BIZNESIE POZYSKANIE FINANSOWANIA REALIZACJA ZAŁOŻEŃ od teorii i założeń do faktycznych możliwości i barier wachlarz

Bardziej szczegółowo

Lublin, 24 maja 2017 r.

Lublin, 24 maja 2017 r. Lublin, 24 maja 2017 r. Doświadczenia w zakresie pozyskania funduszy unijnych przez przedsiębiorców w okresie programowania 2017-2013 oraz perspektywy pozyskiwania środków w nowym okresie 2014-2020 Lubelska

Bardziej szczegółowo

Jan Szczucki, PAG Uniconsult

Jan Szczucki, PAG Uniconsult Badanie zrealizowane w ramach projektu współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego Jan Szczucki, PAG Uniconsult Wybrane wnioski z ewaluacji instrumentów inżynierii finansowej zrealizowanej

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013. Olsztyn, 24 marca 2014

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013. Olsztyn, 24 marca 2014 Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013 Olsztyn, 24 marca 2014 Już po raz czwarty Bank Pekao przedstawia raport o sytuacji mikro i małych firm 7 tysięcy wywiadów z właścicielami firm, Badania

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA NA WYKONANIE ANALIZY EX ANTE PT.

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA NA WYKONANIE ANALIZY EX ANTE PT. Załącznik nr 3 do SIWZ Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu Departament Zarządzania Funduszami i Projektami Unijnymi SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA NA WYKONANIE ANALIZY

Bardziej szczegółowo

Rozwój Twojego Biznesu z Bankiem Pekao S.A. - unijne instrumenty zwrotne dla przedsiębiorców. Gdańsk, 26 luty 2015r.

Rozwój Twojego Biznesu z Bankiem Pekao S.A. - unijne instrumenty zwrotne dla przedsiębiorców. Gdańsk, 26 luty 2015r. Rozwój Twojego Biznesu z Bankiem Pekao S.A. - unijne instrumenty zwrotne dla przedsiębiorców Gdańsk, 26 luty 2015r. Przewagi konkurencyjne Banku Pekao S.A. co nas wyróżnia? 5 Centra Bankowości dla Firm

Bardziej szczegółowo

Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych. Materiały prasowe

Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych. Materiały prasowe Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych Materiały prasowe Dane z bieżącej fali badania syndykatowego Mikro, małe i średnie firmy o usługach bankowych AUTORZY RAPORTU PARTNER RAPORTU OPIS BADANIA Badanie

Bardziej szczegółowo

Spis treści Wstęp 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki

Spis treści Wstęp 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki Wstęp... 11 1. Ryzyko a pojęcie cykliczności, procykliczności i antycykliczności zjawisk sfery realnej i systemu finansowego gospodarki... 23 1.1. Wprowadzenie... 23 1.2. Definicje zjawiska cyklu koniukturalnego,

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013 Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013 Warszawa, 11 kwiecień 2014 Już po raz czwarty Bank Pekao przedstawia raport o sytuacji mikro i małych firm 7 tysięcy wywiadów z właścicielami firm, Badania

Bardziej szczegółowo

Aktualna sytuacja na rynku kredytowym dla firm w Polsce i możliwe scenariusze na przyszłość

Aktualna sytuacja na rynku kredytowym dla firm w Polsce i możliwe scenariusze na przyszłość Aktualna sytuacja na rynku kredytowym dla firm w Polsce i możliwe scenariusze na przyszłość Tomasz Kierzkowski Departament Klienta Biznesowego 23 maja 2013 Plan prezentacji Fundusze unijne i kredyty dla

Bardziej szczegółowo

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI

BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14 BADANIA ZRÓŻNICOWANIA RYZYKA WYPADKÓW PRZY PRACY NA PRZYKŁADZIE ANALIZY STATYSTYKI WYPADKÓW DLA BRANŻY GÓRNICTWA I POLSKI 14.1 WSTĘP Ogólne wymagania prawne dotyczące przy pracy określają m.in. przepisy

Bardziej szczegółowo

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw

Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Pozabankowe źródła finansowania przedsiębiorstw Kontekst luka finansowania zjawisko uzasadniające tworzenie / oferowanie pozabankowych źródeł finansowania Wykład M. Gajewski (2016 lato) Podsumowanie (poprzedni

Bardziej szczegółowo

CEL GŁÓWNY BADANIA CELE SZCZEGÓŁOWE BADANIA

CEL GŁÓWNY BADANIA CELE SZCZEGÓŁOWE BADANIA Załącznik nr 1 do SIWZ SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA Analiza efektywności inicjatywy JEREMIE na terenie województwa zachodniopomorskiego wraz z oceną jej oddziaływania na sytuację gospodarczą

Bardziej szczegółowo

Biznes plan innowacyjnego przedsięwzięcia

Biznes plan innowacyjnego przedsięwzięcia Biznes plan innowacyjnego przedsięwzięcia 1 Co to jest biznesplan? Biznes plan można zdefiniować jako długofalowy i kompleksowy plan działalności organizacji gospodarczej lub realizacji przedsięwzięcia

Bardziej szczegółowo

ASM 603 + ASM 604 + ASM 605: Finansowanie i wycena nieruchomości jako inwestycji cz. 1-3

ASM 603 + ASM 604 + ASM 605: Finansowanie i wycena nieruchomości jako inwestycji cz. 1-3 ASM 603 + ASM 604 + ASM 605: Finansowanie i wycena nieruchomości jako inwestycji cz. 1-3 Szczegółowy program kursu ASM 603: Finansowanie i wycena nieruchomości jako inwestycji cz. 1 1. Zagadnienia ekonomiczne

Bardziej szczegółowo

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA

SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA SZCZEGÓŁOWY OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA WYKONANIE EKSPERTYZY: Wpływ wdroŝenia Inicjatywy JEREMIE na terenie województwa kujawsko-pomorskiego na sytuację gospodarczą regionu ze szczególnym uwzględnieniem

Bardziej szczegółowo

OPŁACALNOŚĆ INWESTYCJI

OPŁACALNOŚĆ INWESTYCJI 3/27/2011 Ewa Kusideł ekusidel@uni.lodz.pl 1 OPŁACALNOŚĆ INWESTYCJI www.kep.uni.lodz.pl\ewakusidel 3/27/2011 Inwestycje i ryzyko na rynku nieruchomości 2 Inwestycja Inwestycja Nakład na zwiększenie lub

Bardziej szczegółowo

Instrumenty finansowe w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Rynia, 27 luty 2014 r.

Instrumenty finansowe w programach operacyjnych na lata 2014-2020. Rynia, 27 luty 2014 r. w programach operacyjnych na lata 2014-2020 Rynia, 27 luty 2014 r. na lata 2014-2020 stan prac Rozporządzenie PE i Rady (UE) nr 1303/2013, w tym tytuł IV poświęcony Instrumentom Finansowym weszło w życie

Bardziej szczegółowo

Wykład 2. Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce źródła pozabankowe. zjawisko dyskryminacji

Wykład 2. Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce źródła pozabankowe. zjawisko dyskryminacji Mikrofinansowanie działalności gospodarczej w Polsce źródła pozabankowe Wykład 2 Luka finansowania zjawisko dyskryminacji / / Źródeł finansowania jest zatem teoretycznie wiele. W rzeczywistości często

Bardziej szczegółowo

Fundusze unijne dziś i jutro

Fundusze unijne dziś i jutro Fundusze unijne dziś i jutro Mechanizmy wsparcia przedsiębiorstw Dotacje Usługi doradcze Szkolenia Powiązania kooperacyjne (klastry) Instrumenty inżynierii finansowej - pożyczki, mikropożyczki, poręczenia,

Bardziej szczegółowo

Możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej

Możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej Możliwości finansowania podmiotów ekonomii społecznej Dr Irena Herbst Dlaczego wspierać ekonomię społeczną O poziomie życia społeczeństw decyduje nie tylko kapitał fizyczny, ale także kapitał ludzki i

Bardziej szczegółowo

Instrumenty Finansowe w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020

Instrumenty Finansowe w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 Instrumenty Finansowe w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko-Pomorskiego na lata 2014-2020 Decyzja

Bardziej szczegółowo

Instrumenty finansowe w perspektywie finansowej Warszawa, 28 stycznia 2016 r.

Instrumenty finansowe w perspektywie finansowej Warszawa, 28 stycznia 2016 r. Instrumenty finansowe w perspektywie finansowej 2014-2020 Warszawa, 28 stycznia 2016 r. Zalecenia Komisji Europejskiej w zakresie minimalnych poziomów wykorzystania instrumentów finansowych w ramach poszczególnych

Bardziej szczegółowo

Inicjatywa JEREMIE instrumenty zwrotne dla rozwoju MŚP

Inicjatywa JEREMIE instrumenty zwrotne dla rozwoju MŚP Inicjatywa JEREMIE instrumenty zwrotne dla rozwoju MŚP Konin, 24 marca 2014 r. BGK jedyny Bank Państwowy w Polsce założony w 1924 r. www.jeremie.com.pl 2 Bank Gospodarstwa Krajowego, utworzony w 1924 r.,

Bardziej szczegółowo

Finansowanie innowacji. Adrian Lis

Finansowanie innowacji. Adrian Lis 2011 Finansowanie innowacji Adrian Lis Plan prezentacji Część teoretyczna Wewnętrzne i zewnętrzne źródła finansowania innowacji Programy wspierające innowacyjność Część praktyczna Główne problemy i najlepsze

Bardziej szczegółowo

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski

Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski Raport o stabilności systemu finansowego czerwiec 2009 r. Departament Systemu Finansowego Narodowy Bank Polski 1 Raport o stabilności finansowej Publikowanie Raportu jest standardem międzynarodowym, NBP

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r.

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych III kwartał

Bardziej szczegółowo

DOŚWIADCZENIA PARP Z POPRZEDNIEJ PERSPEKTYWY W REALIZACJI PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW UE

DOŚWIADCZENIA PARP Z POPRZEDNIEJ PERSPEKTYWY W REALIZACJI PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW UE 2012 2011 Jakub Moskal Dyrektor, Departament Koordynacji Wdrażania Programów Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości DOŚWIADCZENIA PARP Z POPRZEDNIEJ PERSPEKTYWY W REALIZACJI PROGRAMÓW I PROJEKTÓW FINANSOWANYCH

Bardziej szczegółowo

Instrumenty finansowe w programach ramowych UE

Instrumenty finansowe w programach ramowych UE Instrumenty finansowe w programach ramowych UE Michał Gorzelak Krajowy Punkt Kontaktowy ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej Związek Banków Polskich Dolnośląskie Spotkania Biznesowe

Bardziej szczegółowo

MAKROEKONOMIA II KATARZYNA ŚLEDZIEWSKA

MAKROEKONOMIA II KATARZYNA ŚLEDZIEWSKA MAKROEKONOMIA II KATARZYNA ŚLEDZIEWSKA WYKŁAD XII WZROST GOSPODARCZY cd. Chiny i ich wzrost gospodarczy Podstawy endogenicznej teorii wzrostu Konsekwencje wzrostu endogenicznego Dwusektorowy model endogeniczny

Bardziej szczegółowo

Leszek Cybulski Inicjatywa Jeremie jako wsparcie dla MŚP z uwzględnieniem działalności DFG Sp. z o. o.

Leszek Cybulski Inicjatywa Jeremie jako wsparcie dla MŚP z uwzględnieniem działalności DFG Sp. z o. o. Leszek Cybulski Inicjatywa Jeremie jako wsparcie dla MŚP z uwzględnieniem działalności DFG Sp. z o. o. Plan prezentacji 1. Jeremie definicja, historia powstania. 2. Jeremie w Polsce 3. Jeremie w Regionie

Bardziej szczegółowo

PFR Starter FIZ Nabór funduszy venture capital

PFR Starter FIZ Nabór funduszy venture capital Nabór funduszy venture capital PFR Ventures wspiera projekty wysokiego ryzyka Finansowanie venture capital szansą na rozwój start-upów Inwestycje w start-upy na wczesnych etapach rozwoju, począwszy od

Bardziej szczegółowo

KRAJOWY PUNKT KONTAKTOWY DS. INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH PROGRAMÓW UNII EUROPEJSKIEJ

KRAJOWY PUNKT KONTAKTOWY DS. INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH PROGRAMÓW UNII EUROPEJSKIEJ DS. INSTRUMENTÓW FINANSOWYCH Instrumenty finansowe w programach ramowych UE Michał Gorzelak Ekspert KPK Katowice, 28.03.2014 ZAKRES PREZENTACJI: O Krajowym Punkcie Kontaktowym ds. Instrumentów Finansowych

Bardziej szczegółowo

Kredyty na preferencyjnych warunkach i dofinansowanie 2015-06-11 14:03:16

Kredyty na preferencyjnych warunkach i dofinansowanie 2015-06-11 14:03:16 Kredyty na preferencyjnych warunkach i dofinansowanie 2015-06-11 14:03:16 2 Rząd hiszpański poprzez Ministerstwo Przemysłu, Turystyki i Handlu oraz Główną Dyrekcję Polityki Małych i Średnich Przedsiębiorstw

Bardziej szczegółowo

PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe

PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA. CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe PYTANIA NA EGZAMIN MAGISTERSKI KIERUNEK: EKONOMIA STUDIA DRUGIEGO STOPNIA CZĘŚĆ I dotyczy wszystkich studentów kierunku Ekonomia pytania podstawowe 1. Cele i przydatność ujęcia modelowego w ekonomii 2.

Bardziej szczegółowo

Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych. Warszawa,

Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych. Warszawa, Polscy przedsiębiorcy o usługach bankowych Warszawa, 3.07.2017 Dane z bieżącej fali badania syndykatowego Mikro, małe i średnie firmy o usługach finansowych AUTORZY RAPORTU PARTNERZY RAPORTU INFORMACJE

Bardziej szczegółowo

Rozwój Twojego Biznesu z Bankiem Pekao S.A. - unijne instrumenty zwrotne dla przedsiębiorców. Poznań, 27 listopada 2014 r.

Rozwój Twojego Biznesu z Bankiem Pekao S.A. - unijne instrumenty zwrotne dla przedsiębiorców. Poznań, 27 listopada 2014 r. Rozwój Twojego Biznesu z Bankiem Pekao S.A. - unijne instrumenty zwrotne dla przedsiębiorców Poznań, 27 listopada 2014 r. Bank Pekao S.A. dostosowujemy się do zmian w otoczeniu rynkowym Klientów Przedsiębiorca

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku kredytowym

Sytuacja na rynku kredytowym Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczàcych komitetów kredytowych III kwarta 2005 Warszawa, lipiec 2005 Podsumowanie wyników ankiety Polityka kredytowa: w II kwartale 2005 r. banki

Bardziej szczegółowo

Gwarancja z dotacją Biznesmax Warszawa, 2019

Gwarancja z dotacją Biznesmax Warszawa, 2019 Gwarancja z dotacją Biznesmax Warszawa, 2019 Działalność Krajowego Punktu Kontaktowego ds. Instrumentów Finansowych Programów Unii Europejskiej jest finansowana ze środków Budżetu Państwa w ramach programu

Bardziej szczegółowo

Fundusze unijne dziś i jutro

Fundusze unijne dziś i jutro Fundusze unijne dziś i jutro Mechanizmy wsparcia przedsiębiorstw Dotacje Usługi doradcze Szkolenia Powiązania kooperacyjne (klastry) Instrumenty inżynierii finansowej - pożyczki, mikropożyczki, poręczenia,

Bardziej szczegółowo

MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW UNIJNYCH PRZEZ MŚP W 2012 ROKU

MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW UNIJNYCH PRZEZ MŚP W 2012 ROKU KONFERENCJA GOSPODARCZA Nowe wyzwania dla MŚP w obliczu kryzysu gospodarczego MOŻLIWOŚCI POZYSKANIA ŚRODKÓW UNIJNYCH PRZEZ MŚP W 2012 ROKU Marcin Kowalski Human Partner Sp. z o.o Wałbrzych, 15 grudnia

Bardziej szczegółowo

pogłębianie wiedzy o instrumentach finansowych EFSI Europejski Fundusz Morski i Rybacki Instrumenty finansowe

pogłębianie wiedzy o instrumentach finansowych EFSI Europejski Fundusz Morski i Rybacki Instrumenty finansowe pogłębianie wiedzy o instrumentach finansowych EFSI Europejski Fundusz Morski i Rybacki , współfinansowane z Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego są trwałym i efektywnym sposobem inwestowania

Bardziej szczegółowo

FORMULARZ ZGŁOSZENIA KATALIZATOR INWESTYCJI

FORMULARZ ZGŁOSZENIA KATALIZATOR INWESTYCJI FORMULARZ ZGŁOSZENIA KATALIZATOR INWESTYCJI Formularz zamówienia prosimy odesłać faksem na nr 22 314 14 10 1. Część ogólna 1.1. Podstawowe dane firmy A. WYPEŁNIA PRZEDSIĘBIORCA PROSZĘ ZAŁĄCZYĆ KOPIĘ AKTUALNEGO

Bardziej szczegółowo

Akademia Młodego Ekonomisty

Akademia Młodego Ekonomisty Akademia Młodego Ekonomisty Finansowanie działalności przedsiębiorstwa dr Piotr Stobiecki Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu 8 listopada 2012 r. Plan wykładu ; ; ; IV.Studium. 2 przedsiębiorstwa Czym jest

Bardziej szczegółowo

Analiza inwestycji i zarządzanie portfelem SPIS TREŚCI

Analiza inwestycji i zarządzanie portfelem SPIS TREŚCI Analiza inwestycji i zarządzanie portfelem Frank K. Reilly, Keith C. Brown SPIS TREŚCI TOM I Przedmowa do wydania polskiego Przedmowa do wydania amerykańskiego O autorach Ramy książki CZĘŚĆ I. INWESTYCJE

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku Białystok, 3 kwietnia 2014

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku Białystok, 3 kwietnia 2014 Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013 Białystok, 3 kwietnia 2014 Już po raz czwarty Bank Pekao przedstawia raport o sytuacji mikro i małych firm 7 tysięcy wywiadów z właścicielami firm, Badania

Bardziej szczegółowo

Czynniki sukcesu przy transakcjach fuzji i przejęć. Rynki Kapitałowe

Czynniki sukcesu przy transakcjach fuzji i przejęć. Rynki Kapitałowe Czynniki sukcesu przy transakcjach fuzji i przejęć Rynki Kapitałowe Warszawa, 24 września 2008 1 A. Bankowość Inwestycyjna BZWBK Obszar Rynków Kapitałowych B. Wybrane aspekty badania C. Wnioski i rekomendacje

Bardziej szczegółowo

Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw

Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw www.psab.pl Źródła finansowania rozwoju przedsiębiorstw Przemysław Jura Prezes Zarządu Instytutu Nauk Ekonomicznych i Społecznych Koordynator zarządzający Ponadregionalną Siecią Aniołów Biznesu - Innowacja

Bardziej szczegółowo

Źródła finansowania Celów strategicznych Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego do roku 2020.

Źródła finansowania Celów strategicznych Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego do roku 2020. Załącznik do Uchwały Nr 2661/2016 Zarządu Województwa Opolskiego z dnia 26 września 2016 r. Załącznik do Planu działania dla Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Opolskiego do roku 2020 przyjętego

Bardziej szczegółowo

700 milionów zł na innowacyjne projekty polskich firm. Polskie banki w 7.Programie ramowym UE

700 milionów zł na innowacyjne projekty polskich firm. Polskie banki w 7.Programie ramowym UE ŚNIADANIE PRASOWE: 700 milionów zł na innowacyjne projekty polskich firm. Polskie banki w 7.Programie ramowym UE 29 października 2013r. Warszawa, Klub Bankowca, ul. Smolna 6 0 KRAJOWY PUNKT KONTAKTOWY

Bardziej szczegółowo

Forum Małych i Średnich Przedsiębiorstw

Forum Małych i Średnich Przedsiębiorstw 2011 Dostępne instrumenty wsparcia finansowego dla nowo powstałych Forum Małych i Średnich Przedsiębiorstw Jak zostać i pozostać przedsiębiorcą? Monika Szymańska, Fundacja na rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa

Bardziej szczegółowo

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r.

Sytuacja na rynku kredytowym. wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał 2018 r. Sytuacja na rynku kredytowym wyniki ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych IV kwartał

Bardziej szczegółowo

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku Szczecin, 18 marca 2014

Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku Szczecin, 18 marca 2014 Raport o sytuacji mikro i małych firm w roku 2013 Szczecin, 18 marca 2014 Już po raz czwarty Bank Pekao przedstawia raport o sytuacji mikro i małych firm 7 tysięcy wywiadów z właścicielami firm, Badania

Bardziej szczegółowo

Raport kwartalny Wierzyciel S.A. I kwartał 2011r. (dane za okres 01-01-2011r. do 31-03-2011r.)

Raport kwartalny Wierzyciel S.A. I kwartał 2011r. (dane za okres 01-01-2011r. do 31-03-2011r.) Raport kwartalny Wierzyciel S.A. I kwartał 2011r. (dane za okres 01-01-2011r. do 31-03-2011r.) Mikołów, dnia 9 maja 2011 r. REGON: 278157364 RAPORT ZAWIERA: 1. PODSTAWOWE INFORMACJE O EMITENCIE 2. WYBRANE

Bardziej szczegółowo

Mikroprzedsiębiorczość w Polsce

Mikroprzedsiębiorczość w Polsce Mikroprzedsiębiorczość w Polsce Analizabarier rozwoju i dostępu do finansowania* Bd Badanie Fundacji jikronenberga przy Citi Handlowy we współpracy merytorycznej Microfinance Centre *cytowanie bez ograniczeń

Bardziej szczegółowo

Konrad Szydłowski Finansowanie działalności mikro oraz małych przedsiębiorstw z udziałem środków z funduszy pożyczkowych

Konrad Szydłowski Finansowanie działalności mikro oraz małych przedsiębiorstw z udziałem środków z funduszy pożyczkowych Konrad Szydłowski Finansowanie działalności mikro oraz małych przedsiębiorstw z udziałem środków z funduszy pożyczkowych Ekonomiczne Problemy Usług nr 34, 131-137 2009 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO

Bardziej szczegółowo

Instrumenty finansowe dla MŚP. Maciej Otulak Komisja Europejska DG Rynek wewnętrzny, przemysł, przedsiębiorczość i MŚP (GROW)

Instrumenty finansowe dla MŚP. Maciej Otulak Komisja Europejska DG Rynek wewnętrzny, przemysł, przedsiębiorczość i MŚP (GROW) Instrumenty finansowe dla MŚP Maciej Otulak Komisja Europejska DG Rynek wewnętrzny, przemysł, przedsiębiorczość i MŚP (GROW) Lublin 22 czerwca 2015 Działania UE czy potrzebne? Instrumenty finansowe dla

Bardziej szczegółowo

CAPITAL VENTURE. Jak zdobyć mądry kapitał? Krajowy Fundusz Kapitałowy 24 maja 2012. Piotr Gębala

CAPITAL VENTURE. Jak zdobyć mądry kapitał? Krajowy Fundusz Kapitałowy 24 maja 2012. Piotr Gębala VENTURE CAPITAL Jak zdobyć mądry kapitał? Piotr Gębala Krajowy Fundusz Kapitałowy 24 maja 2012 Agenda Źródła kapitału na rozwój Fundusze VC w Polsce KFK i fundusze VC z jego portfela Źródła kapitału a

Bardziej szczegółowo

ZAGRANICZNE INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE

ZAGRANICZNE INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE ZAGRANICZNE INWESTYCJE BEZPOŚREDNIE 10.04.2017 FOREIGN DIRECT INVESTMENT BPM 6 14.26 Whether there is spontaneous financing of a current account deficit that is, whether the gap between saving and investment

Bardziej szczegółowo

Formy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko.

Formy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko. Formy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko. dr Rafał Lipniewicz Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Rok akademicki 2017/2018 Formy prawne działalności gospodarczej

Bardziej szczegółowo

BIZNES PLAN. NR WNIOSKU:.. wypełnia realizator projektu

BIZNES PLAN. NR WNIOSKU:.. wypełnia realizator projektu Załącznik nr 2 : Wzór biznesplanu na okres 3 lat działalności przedsiębiorstwa BIZNES PLAN NR WNIOSKU:.. wypełnia realizator projektu Priorytet VIII Regionalne Kadry Gospodarki Działanie 8.1. Rozwój pracowników

Bardziej szczegółowo

Napędzamy rozwój przedsiębiorstw

Napędzamy rozwój przedsiębiorstw Inicjatywa JEREMIE w województwie pomorskim - PRFPK Sp. z o.o. w procesie finansowania MŚP Inicjatywa JEREMIE dla rozwoju Pomorza Napędzamy rozwój przedsiębiorstw Realizacja operacji wg stanu na koniec

Bardziej szczegółowo

Dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie

Dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie Dla Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie Badanie realizowane w ramach projektu współfinansowanego ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata

Bardziej szczegółowo

pozycji rynkowej napotyka na jedną

pozycji rynkowej napotyka na jedną STAN SYSTEMU POŻYCZKOWO-GWARANCYJNEGO DLA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW szanse i wyzwania Finansowanie polskich przedsiębiorstw w okresie spowolnienia gospodarczego Warszawa 10. grudnia 2008 Sektor

Bardziej szczegółowo

Ekonometryczna analiza popytu na wodę

Ekonometryczna analiza popytu na wodę Jacek Batóg Uniwersytet Szczeciński Ekonometryczna analiza popytu na wodę Jednym z czynników niezbędnych dla funkcjonowania gospodarstw domowych oraz realizacji wielu procesów technologicznych jest woda.

Bardziej szczegółowo

Nowy kredyt technologiczny

Nowy kredyt technologiczny Nowy kredyt technologiczny premia dla innowacji Maj 2009 Kredyt technologiczny Kredyt technologiczny jako element Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka na lata 2007 2013 System wdrażania Najważniejsze

Bardziej szczegółowo

Co to są finanse przedsiębiorstwa?

Co to są finanse przedsiębiorstwa? Akademia Młodego Ekonomisty Finansowanie działalności przedsiębiorstwa Sposoby finansowania działalności przedsiębiorstwa Kornelia Bem - Kozieł Wyższa Szkoła Ekonomii i Prawa w Kielcach 10 października

Bardziej szczegółowo

FINANSOWANIE ROZWOJU MŚP

FINANSOWANIE ROZWOJU MŚP FINANSOWANIE ROZWOJU MŚP ELPARTNERS Twój zaufany partner w rozwoju biznesu Jesteśmy zespołem specjalistów, których misją jest wspierania dynamicznego rozwoju przedsiębiorstw poprzez kreowania rozwiązań,

Bardziej szczegółowo