Wybrane aspekty związane z lekami generycznymi w opiniach fachowych pracowników aptek

Transkrypt

1 148 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Wybrane aspekty związane z lekami generycznymi w opiniach fachowych pracowników aptek Selected aspects related to generic drugs in opinions of professional drugstore employees Ewa Ulatowska-Szostak 1/, Anita Gazda 2/ 1/ Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu 2/ Anita Gazda, sieć aptek ogólnodostępnych, Bydgoszcz i woj. kujawsko-pomorskie Wprowadzenie. Leki są najpoważniejszą i rosnącą pozycją w wydatkach wszystkich gospodarstw domowych; im niższa grupa dochodowa, tym większy udział wydatków na leki. Zdarza się, że pacjent odchodzi od aptecznego okienka bez wykupionych zbyt drogich leków, gdyż nie stać go na realizacje recept. W konsekwencji prawie jedna czwarta Polaków nie podejmuje lub rzadko, kiedy podejmuje kurację przepisaną przez lekarza. W tej sytuacji istnieje konieczność uświadamiania pacjentom, iż mają prawo poprosić w aptece o informacje na temat możliwości zamiany drogich leków zapisanych przez lekarza na tańsze ich odpowiedniki. Cel. Poznanie opinii fachowych pracowników aptek oraz oczekiwań pacjentów dotyczących wybranych zagadnień związanych z lekami generycznymi. Materiał i metody. Badania za pomocą kwestionariusza ankiety specjalnie przygotowanego do badań. Badaniami właściwymi objęto wszystkich fachowych pracowników aptek zatrudnionych w aptekach ogólnodostępnych należących do sieci i znajdujących się na terenie Bydgoszczy i okolic. Ogółem przebadano 22 osoby. Wyniki. Badania jednoznacznie wykazały, że zdarza się, iż pacjenci aptek, nie zawsze wykupują wszystkie przepisane przez lekarza leki. zdarza się to w 78,6%, natomiast bardzo często w 18,3% przypadków. Budujący jest fakt, że świadomy swojej roli aptekarz występuje w interesie zarówno pacjenta, jak i w interesie apteki w przeważającej liczbie przypadków informowali pacjenta o możliwości nabycia leku innego niż przepisany na recepcie (tańszego zamiennika). Wnioski. Na podstawie uzyskanych wyników można jednoznacznie stwierdzić, że istnieje konieczność powszechnego uświadamiania pacjentom faktu, że istnieją tańsze odpowiedniki wielu drogich leków, czyli tzw. leki generyczne,i że pacjent ma prawo poprosić w aptece o informacje na temat możliwości zamiany drogich leków zapisanych przez lekarza właśnie na tego rodzaju leki. Słowa kluczowe: leki generyczne, apteka ogólnodostępna Introduction. Drugs are the most serious and getting more important point in expenses of households; as the profits of household are lower as the bigger part of drugs expenses in whole household budget. Often happens that the patient leaves the drugstore without buying to expensive medicines, because he cannot afford the cashing of some prescriptions. Less than half of polish people who are going to drugstores buys all needed prescribed medicines. In such a situation it is necessity to educate patients, that they have their right to ask for information if there is a possibility to change prescribed medicine for much cheaper alternative, which are the generic drugs. Aim. Knowledge of opinion of professional workers of drugstores and patients expectations connected with generic drugs. Material and method. The research was conducted in the period of one month from May to June this year with use of special survey prepared for this research. Research includes all professional workers of drugstores employed in open-access drug stores in drugstore chain, present in Bydgoszcz city and in the area around Bydgoszcz. 22 people were asked to fill in the survey. Results. Research unambiguously stated that patients not always buy every medicine prescribed by doctors. It happens from time to time in 78,6% cases and very often in 18,3 cases. At the same time the positive aspect of the whole situation is that workers of drug stores help patients and take care of business of drugstore in a vast majority workers of drugstores informed patients about the possibility of buying the other medicine (cheaper alternative) than prescribed one. Conclusions. Basing on the results. There is a common need to make patients aware of the fact that there are much cheaper equivalents of expensive medicines so called generic drugs and the fact that they have a right to ask for information about exchanging those original (expensive) for generic drugs (cheap). Key words: drugstore. generic drugs Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. biol. Ewa Ulatowska-Szostak Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Rokietnicka 5c, Poznań tel. (61) , ewaulatowska-szostak@wp.pl Wprowadzenie Leki są najpoważniejszą i rosnącą pozycją w wydatkach wszystkich gospodarstw domowych; im niższa grupa dochodowa, tym większy udział wydatków na leki [1]. Dodatkowo Polska jest krajem z jednym z najwyższych poziomów współpłacenia przez pacjentów za leki w Europie, a prowadzone badania systematycznie wskazują, że znaczna część społeczeństwa musi ze względów finansowych rezygnować z wykupienia leków [2].

2 Ulatowska-Szostak E, Gazda A. Wybrane aspekty związane z lekami generycznymi w opiniach fachowych pracowników aptek 149 Zdarza się, że pacjent odchodzi od aptecznego okienka bez wykupionych zbyt drogich leków, gdyż nie stać go na realizacje recept. Wg firmy Kinoulty Research tylko mniej niż połowa Polaków udających się z receptą do apteki zawsze wykupuje wszystkie przepisane leki; ponadto ponad połowa tychże osób rzadko lub nigdy nie pyta o tańsze odpowiedniki przepisanych na receptę leków. W konsekwencji prawie jedna czwarta Polaków nie podejmuje lub rzadko, kiedy podejmuje kurację przepisaną przez lekarza. W tej sytuacji istnieje konieczność uświadamiania pacjentom faktu, że istnieją tańsze odpowiedniki wielu drogich leków, czyli tzw. leki generyczne, i że pacjent ma prawo poprosić w aptece o informacje na temat możliwości zamiany drogich leków zapisanych przez lekarza właśnie na tego rodzaju leki Aptekarze mając świadomość tego stanu rzeczy jako fachowi doradcy medyczni powinni wspomóc pacjenta wskazując tańsze preparaty mające identyczne działanie terapeutyczne jak lek przepisany na recepcie, przez co leczenie dla wielu pacjentów może być tańsze. Wyjątek stanowią sytuacje, gdy lekarze zaznaczają na recepcie NZ nie zezwalam. Wtedy farmaceuta nie może sprzedać odpowiednika. Lek generyczny (synonimowy lub odtwórczy) to lek, który jest podobny do leku już zarejestrowanego ( leku referencyjnego ). Zawiera on takie same ilości substancji czynnej, co lek referencyjny, stosuje się go w takiej samej dawce do leczenia takiej samej choroby i jest on tak samo bezpieczny i skuteczny. Nazwa, wygląd i opakowanie leku generycznego różni się od nazwy, wyglądu i opakowania leku referencyjnego. Może on także zawierać odmienne składniki nieaktywne (substancje pomocnicze) [3]. Substancje te nie powinny wywierać własnego działania farmakologicznego. Ich obecność w preparacie warunkuje z reguły trwałość środka leczniczego, jego dostępność biologiczną, decyduje o miejscu i czasie wchłaniania. Zdarza się jednak, że substancje pomocnicze mogą wywoływać działania niepożądane, a ich odległe fakty działania nie są obecnie znane [4]. Dodatkowo polecając leki generyczne należy mieć na uwadze fakt, że tylko niektóre z nich przechodzą wszystkie badania kliniczne, łącznie z badaniami biodostępności, przed wprowadzeniem na rynek farmaceutyczny. Jest to zjawisko niekorzystne z punktu widzenia pacjenta, ponieważ nawet taka sama pod względem budowy chemicznej substancja może mieć odmienną dostępność biologiczną, a co za tym idzie inną skuteczność farmakologiczną [5, 6]. Wprowadzenie na rynki farmaceutyczne preparatów odtwórczych (generycznych) wiąże się z istotnym zmniejszeniem kosztów leczenia oraz wzrostem kosztowej efektywności stosowania danej grupy leków. Zwiększone wykorzystanie leków generycznych jest jedynym praktycznym rozwiązaniem, które może sprostać tym wyzwaniom, a przy okazji wygenerować pulę pieniędzy, która pozwoliłaby uwzględnić w systemie refundacji nowe, dotychczas nie refundowane leki [2]. Świadomy swojej roli doradczej aptekarz powinien zawsze występować w interesie pacjenta i zgodnie z obowiązującym prawem mieć na uwadze fakt, że: Apteka ma obowiązek poinformować świadczeniobiorcę o możliwości nabycia leku innego niż przepisany na recepcie, o tej samej nazwie międzynarodowej, dawce, postaci farmaceutycznej i o tym samym wskazaniu terapeutycznym, którego cena nie przekracza limitu ceny. Nie dotyczy to sytuacji, kiedy wystawiający receptę dokonał odpowiedniej adnotacji na druku recepty, wskazującej na niemożność dokonania zamiany [7]. Jednakże farmaceuta proponując pacjentowi lek generyczny musi mieć również na uwadze fakt, że w interesie tegoż pacjenta mówiąc o oszczędzaniu na lekach, nie można patrzeć wyłącznie na ich cenę, ale również na koszty ewentualnych działań niepożądanych i konsekwencje zdrowotne walka z nimi może być bardziej kosztowna niż pozorne oszczędności. Dla większości pacjentów zamiana może nie stanowić problemu, lecz u niektórych działanie różnych, choć bardzo podobnych preparatów, może być nieco inne [8]. Oczywiście, jeżeli chorego nie stać na leki i jeśli ma w ogóle zrezygnować z leczenia, lepiej podjąć pewne ryzyko i zaproponować lek generyczny, przy zachowaniu ogromnej ostrożności, zwłaszcza, gdy nie zna się pacjenta [9]. Poruszone w pracy wybrane aspekty dotyczące leków, generycznych pozwalają ocenić stosunek farmaceutów do tychże leków oraz poznać zaobserwowane przez nich oczekiwania i potrzeby pacjentów. Cel pracy Poznanie opinii fachowych pracowników aptek dotyczących wybranych zagadnień związanych z lekami generycznymi. Materiał i metody Badania przeprowadzono w okresie maja i czerwca 2009 r. Techniką badawczą była anonimowa ankieta, a narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety przeznaczony dla fachowych pracowników aptek, który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań. W kwestionariuszu postawiono następujące pytania: Czy zdarza się, że pacjent nie zawsze wykupuje wszystkie przepisane przez lekarza leki?

3 150 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Czy zdarza się, że pacjent w trakcie realizacji recepty z własnej inicjatywy pyta o tańsze odpowiedniki zaleconych leków? Czy wśród leków preferowanych (zapisywanych) przez lekarzy dominują: preparaty oryginalne czy preparaty generyczne? Czy ankietowani informują pacjenta o możliwości nabycia leku innego niż przepisany na recepcie (zamiana leku oryginalnego na tańszy, generyk), jeżeli istnieje taka możliwość? Czy ankietowani zalecają, by podczas wizyty u lekarza pacjent poinformował o tym, że zażywa lek inny od przepisanego? Kwestionariusz ankiety kończyła metryczka zawierająca m.in. pytania o płeć, wiek, miejsca zatrudnienia. Badaniami właściwymi objęto fachowych pracowników aptek sieciowych na terenie Bydgoszczy i okolic. Ogółem w badaniu wzięły udział 22 osoby. Czas wypełniania ankiety wynosił przeciętnie 10 minut. Badania przeprowadzono poprzez osobiste (przez autorów pracy) rozdanie ankiet. Rozdano łącznie 22 ankiety. Wszystkie kwestionariusze zostały po ich wypełnieniu zwrócone. Po analizie ankiet stwierdzono, że wszystkie ankiety zostały wypełnione prawidłowo. W trakcie wstępnej analizy wyników badań nie stwierdzono zasadniczych różnic między opiniami respondentów w zależności od płci, wieku czy miejsca zatrudnienia, stąd wszystkie wyniki potraktowano łącznie. Wyniki W sytuacji, kiedy zdarza się, że pacjenci ze względów finansowych odchodzą od okienka aptecznego bez wykupionych leków, istnieje konieczność uświadamiania pacjentom faktu, że istnieją tańsze odpowiedniki wielu drogich leków, i że pacjent ma prawo poprosić w aptece o informacje na temat możliwości zamiany drogich leków zapisanych przez lekarza właśnie na tego rodzaju leki. Badanie rozpoczęto od zadania pytania ankietowanym czy spotykają się z sytuacją, kiedy pacjent realizuje receptę w części lub nie realizuje jej wcale (ryc. 1). Zdarza się, iż pacjenci nie zawsze wykupują wszystkie przepisane przez lekarza leki (ryc. 1). zdarza się to w opinii 79% ankietowanych, natomiast bardzo często w opinii 18% tychże. Zaledwie 3% ankietowanych wskazało, że pacjenci zawsze wykupują wszystkie przepisane leki. Przeprowadzone badania obejmują tylko te osoby, które z receptą udały się do apteki, dlatego można domniemywać, że istnieje również pewna grupa osób, które całkowicie zrezygnowały z realizacji recepty i w związku z tym nie odwiedziły apteki. Przyczyna jest bardzo prosta: dla wielu osób, zwłaszcza starszych, leczenie jest zbyt kosztowne. Często to wybór między zapłaceniem rachunków a zrealizowaniem recepty. Jeśli pacjent nie wykupi wszystkich bądź części leków, choroba w wielu przypadkach może się nasilać, a czasem prowadzić do zgonu. Niewątpliwie pewne rozwiązanie zaistniałej sytuacji może stanowić (oczywiście, jeżeli istnieje taka możliwość) zamiana przepisanych przez lekarza leków na ich tańsze odpowiedniki, czyli leki generyczne. 3,1% 18,3% 78,6% Ryc. 1. Czy zdarza się, że pacjent nie zawsze wykupuje wszystkie przepisane przez lekarza leki? Fig. 1. Does it happen that a patient does not always buy all prescribed medicines? W związku z powyższym następne pytanie dotyczyło tańszych zamienników. Zapytano czy zdarza się, że pacjent w trakcie realizacji recepty z własnej inicjatywy pyta o tańsze odpowiedniki zaleconych leków (ryc. 2.). Niestety, wyniki badań wskazują, że ponad połowa ankietowanych (59%) stwierdziła, iż pacjenci nigdy z własnej inicjatywy nie zasięgali informacji o możliwości zamiany leku na jego tańszy odpowiednik. 18,3% 23,1% 58,6% Ryc. 2. Czy zdarza się, że pacjent w trakcie realizacji recepty z własnej inicjatywy pyta o tańsze odpowiedniki zaleconych leków? Fig. 2. Does it happen that during cashing a prescription a patient asks for cheaper equivalents of recommended medicines? Zaledwie 18% ankietowanych wskazało, że pacjenci bardzo często przy realizowaniu recept prosili o tańsze zamienniki przepisanych leków, natomiast sporadycznie czynili to pacjenci w opinii 23% ankietowanych. Pacjent realizujący receptę powinien mieć świadomość, że zawsze może zapytać aptekarza, czy istnieje tańszy odpowiednik przepisanego leku, tym bardziej,

4 Ulatowska-Szostak E, Gazda A. Wybrane aspekty związane z lekami generycznymi w opiniach fachowych pracowników aptek 151 że odpowiedzi na następne pytanie ankiety pokazują, iż w opinii ankietowanych lekarze zapisując leki preferują leki oryginalne (67%) w większości przypadków droższe od leków generycznych (ryc. 3). Zaledwie 23% stanowiły wskazania na leki generyczne. Może nieco inaczej wyglądałaby sytuacja, gdyby pacjenci potrafili informować lekarza wprost o swojej trudnej sytuacji i w przypadku, gdy jest to możliwe prosili o receptę na tańszy odpowiednik leku nie czekając, aż lekarz sam się domyśli, że danej osoby ewentualnie nie stać na leczenie drogimi lekami. Istotę leczenia stanowi bowiem faktyczna dostępność pacjentów do terapii, która została zlecona. To ważne, aby lekarz wiedział, że lek będzie wykupiony, bądź stale kupowany, ponieważ często chodzi przecież o terapie przewlekłe, w których pacjent musi brać leki bardzo długo, nawet do końca życia i jego dyscyplina w przyjmowaniu leku jest kluczowa dla efektów terapii. Oczywiście istnieją przypadki, kiedy to dla danego pacjenta z pewnych względów konieczne jest zastosowanie leku oryginalnego, a nie jego tańszego zamiennika. W takich przypadkach, gdy pacjentowi nie wolno przyjmować generyków, lekarze zaznaczają na recepcie NZ nie zezwalam. Wtedy farmaceuta wie, że nie może sprzedać odpowiednika nawet, jeżeli pacjent o takowy prosi. W badaniu zapytano czy zdarza się, że wystawiający receptę lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji na druku recepty, wskazującej na niemożność dokonania zamiany (ryc. 4). Leki generyczne 23,1% Leki oryginalne 67,2% Ryc. 3. Jakie leki dominują wśród leków Rx preferowanych (zapisywanych) przez lekarzy: leki oryginalne, czy leki generyczne? Fig. 3. What kind of drugs are favoured by doctors : Original or Generic drugs? Sytuacja taka ma miejsce bardzo często wg 11% ankietowanych, sporadycznie wg 56%, natomiast nigdy z taka adnotacją nie spotkało się 33% ankietowanych. Ponieważ znikomy odsetek pacjentów aptek w trakcie realizacji recept pyta, bądź prosi, o tańsze zamienniki leków przepisanych przez lekarza, bardzo istotna jest tu rola farmaceutów. Jeżeli pacjentów nie stać na oryginalne leki, a takie zostały przepisane przez lekarza, konieczne jest poinformowanie go o tym, że są tańsze odpowiedniki danego preparatu, które może dostać na tę samą receptę. Farmaceuci w ramach możliwości, jakie daje ustawa powinni udzielać takich informacji nawet, jeżeli pacjent o to nie prosi. Świadomy swojej roli aptekarz powinien występować w interesie zarówno pacjenta (lepiej, gdy zażywa generyk, aniżeli nie przyjmuje żadnego leku) jak i w interesie apteki (lepiej sprzedać tańszy lek niż żaden). Można założyć, że ankietowani wychodząc z takiego założenia, bądź mając na uwadze tylko i wyłącznie dobro pacjenta, w przeważającej liczbie przypadków informowali pacjenta o możliwości nabycia leku innego niż przepisany na recepcie tańszego zamiennika (ryc. 5). postępowało tak 61% ankietowanych, natomiast 38% sporadycznie. Zaledwie 0,4% ankietowanych wskazało, że nigdy nie informowało pacjenta o możliwości kupna tańszego leku. Wydając lek generyczny zamiast przepisanego leku oryginalnego farmaceuta powinien pamiętać o tym, by poinformować pacjenta, aby w trakcie najbliższej wizyty u lekarza powiadomił go o zamianie leku. Informacja ta jest bardzo ważna podczas dalszego leczenia. Jak wiadomo każdy lek oryginalny czy odtwórczy ma swoje działanie uboczne lub niepożądane. Z medycznego punktu widzenia najważniejsze jest dobranie leku, który daje jak najmniej objawów 11,2% 0,4% 56,2% Zawsze 38,2% 32,6% 61,4% Ryc. 4. Czy zdarza się, że wystawiający receptę lekarz dokonuje odpowiedniej adnotacji na druku recepty, wskazującej na niemożność dokonania zamiany? Fig. 4 Does it happen that doctors writing the prescription make appropriate ad-notes on the prescription form stating no possibility of substitution? Ryc. 5. Czy informuje Pan/i pacjenta o możliwości nabycia leku innego niż przepisany na recepcie(zamiana leku oryginalnego na tańszy generyk) jeżeli istnieje taka możliwość? Fig. 5. Do you inform the patient about a possibility of purchasing other medicine than prescribed (a generic drug instead of prescribed one) if there is such a possibility?

5 152 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): Zawsze 1,6% 38,1% 60,3% nego lek generyczny (ryc. 6). Przeważająca grupa ankietowanych informuje pacjentów o konieczności poinformowania lekarza o zamianie leku. Zawsze informacji takiej udziela 60% ankietowanych, często 38% ankietowanych. Zaledwie 2% nigdy nie zaleciło pacjentowi by poinformował lekarza o zamianie przepisanego leku na tańszy odpowiednik. Ryc. 6. Czy zaleca Pan/i, by podczas wizyty u lekarza pacjent poinformował o tym, że zażywa lek inny od przepisanego? Fig. 6. Do you advise the patients to inform their doctor about the fact of taking a generic drug instead of the prescribed one? niekorzystnych dla pacjenta. Jeżeli po takiej informacji lekarz zauważy, że zażywany lek nie daje oczekiwanego efektu, będzie mu łatwiej ustalić nowy sposób leczenia. W związku z powyższym zapytano ankietowanych czy zalecają by podczas wizyty u lekarza pacjent poinformował o tym, że zażywa lek inny od przepisa Wnioski 1. Zdarza się, że pacjenci odchodzą od aptecznego okienka bez wykupionych zbyt drogich leków. 2. Ponad połowa ankietowanych twierdzi, że pacjenci nigdy w trakcie realizacji recepty z własnej inicjatywy nie pytają o tańsze odpowiedniki zaleconych leków. 3. Aptekarze jako fachowi doradcy medyczni w większości przypadków wspomagają pacjenta wskazując tańsze preparaty mające identyczne działanie terapeutyczne. Piśmiennictwo / References 1. Finansowanie Ochrony Zdrowia W Polsce. Zielona Księga Raport Ministerstwa Zdrowia. Warszawa, 2004: Kardas P. Gdyby nie było generyków. Gazeta Lekarska 2005, 6(173): Pytania i odpowiedzi na temat leków generycznych. European Medicines Agency. EMEA/590417/2007 Londyn Filipiak K. Leki oryginalne a generyczne. Meritum 2002, 3: Gielewska A. Przyszłość polskich leków generycznych w UE. Służba Zdrowia 2001, 3027: Hurkocz M. Farmakologia Społeczna nauka z pogranicza medycyny i socjologii. Farm Pol 2003, 247: Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Dz.U. nr 166, poz. 1172, art. 38 pkt Hodor J. Leki oryginalne i odtwórcze. Puls Farmacji 2008, 6(11). 9. Grzelak-Hodor J. Ostrożnie z zamianą leków. Puls Farmacji 2008, 10(15).