(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP99/03292 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP99/03292 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:"

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (21) Numer zgłoszenia: (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP99/03292 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego: , WO99/58654 PCT Gazette nr 46/99 (51) Int.Cl. C12N 15/82 ( ) A01H 5/00 ( ) C07K 14/415 ( ) C12N 15/28 ( ) (54) Komórka rośliny transgenicznej, roślina transgeniczna, sposób wytwarzania rośliny transgenicznej, materiał rozmnożeniowy rośliny, zastosowanie cząsteczek kwasu nukleinowego i sposób wytwarzania zmodyfikowanej skrobi (30) Pierwszeństwo: ,DE, (43) Zgłoszenie ogłoszono: BUP 24/01 (45) O udzieleniu patentu ogłoszono: WUP 03/08 (73) Uprawniony z patentu: Bayer BioScience GmbH.,Poczdam,DE (72) Twórca(y) wynalazku: Ekkehard Neuhaus,Osnabruck,DE Torsten Moehlmann,Bunde,DE Karl-Heinz Graeve-Kampfenkel,Mainz- Kostheim,DE Joachim Tjaden,Osnabruck,DE Jozef Schell,Koln,DE Norbert Martini,Koln,DE (74) Pełnomocnik: Urszula Bartnik, POLSERVICE, Kancelaria Rzeczników Patentowych Sp. z o.o. (57) 1. Komórka rośliny transgenicznej, która jest genetycznie zmodyfikowana, znamienna tym, że modyfikacją genetyczną jest wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego, który koduje plastydową translokazę ADP/ATP i którego ekspresja prowadzi do podwyższenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP, w porównaniu z odpowiadającymi niezmodyfikowanymi genetycznie komórkami roślinnymi z roślin typu dzikiego, przy czym komórka wspomnianej rośliny transgenicznej wykazuje zwiększoną zawartość skrobi w porównaniu z odpowiadającymi genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi i/lub syntetyzuje skrobię wykazującą podwyższoną zawartość amylozy w porównaniu z odpowiadającymi genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi. PL B1

2 2 PL B1 Opis wynalazku Przedmiotem wynalazku jest komórka rośliny transgenicznej, roślina transgeniczna, sposób wytwarzania rośliny transgenicznej, materiał rozmnożeniowy rośliny, zastosowanie cząsteczek kwasu nukleinowego i sposób wytwarzania zmodyfikowanej skrobi. Transgeniczne komórki i rośliny według wynalazku mają zwiększoną aktywność plastydową translokazy ADP/ATP. Takie komórki i rośliny wykazują podwyższoną wydajność, korzystnie podwyższoną zawartość skrobi oraz korzystnie syntetyzują skrobię o podwyższonej zawartości amylozy. W dziedzinie rolnictwa i leśnictwa podejmuje się ciągłe starania dostarczenia roślin o podwyższonej wydajności, w szczególności w celu zapewnienia dostarczania żywności dla ciągle rosnącej populacji na świecie oraz zagwarantowania odnawialności surowców. Tradycyjnie próbowano uzyskiwać wysokowydajne rośliny przez hodowlę. Jednakże jest to czasochłonne i kosztowne. Ponadto, związane z tym programy hodowlane muszą być prowadzone dla każdego odpowiedniego gatunku rośliny. Postępu dokonano, częściowo, dzięki manipulacjom genetycznym roślin, tj. dzięki celowemu wprowadzaniu i ekspresji zrekombinowanych cząsteczek kwasów nukleinowych w roślinach. Podejścia tego rodzaju mają, ogólnie rzecz biorąc tę zaletę, że nie ograniczają się do jednego gatunku rośliny, ale można je przenosić również na inne gatunki roślin. W europejskim zgłoszeniu patentowym numer EP opisano na przykład, że ekspresja prokariotycznej syntetazy asparaginowej w komórkach roślinnych prowadzi między innymi do zwiększenia produkcji biomasy. Publikacja międzynarodowa numer WO 96/21737 opisuje na przykład wzrost wydajności roślin w wyniku ekspresji deregulowanej lub nieregulowanej fruktozo-1,6-bis-fosfatazy w wyniku wzrostu szybkości fotosyntezy. Nie mniej jednak, ciągle występuje zapotrzebowanie na sposoby ogólnego stosowania do poprawy wydajności roślin w dziedzinach rolnictwa lub leśnictwa. Ponadto, biorąc pod uwagę fakt, że substancje zawarte w roślinach odgrywają coraz większą rolę jako odnawialne źródła surowców, jednym z problemów w badaniach biotechnologicznych jest dostosowanie surowców roślinnych do wymagań przemysłu przetwórczego. W celu umożliwienia stosowania surowców odnawialnych w tak wielu dziedzinach, jak to możliwe, konieczne jest ponadto uzyskiwanie szerokiego zakresu substancji. Ponadto, konieczne jest podwyższanie wydajności pod względem zawartości tych substancji w roślinach w celu zwiększania skuteczności wytwarzania odnawialnych źródeł surowców pochodzących z roślin. Oprócz tłuszczów i białek, zasadniczymi odnawialnymi surowcami roślinnymi są oleje i polisacharydy. Główną rolę wśród polisacharydów, poza celulozą, odgrywa skrobia, która jest jedną z najważniejszych substancji zapasowych w roślinach wyższych. Spośród tych roślin, szczególnie ziemniak i kukurydza są roślinami godnymi zainteresowania, ponieważ są one ważnymi roślinami uprawnymi do produkcji skrobi. Polisacharyd - skrobia, który jest jedną z najważniejszych substancji zapasowych w świecie roślin, poza swoim zastosowaniem w przemyśle spożywczym, jest szeroko stosowana jako odnawialny surowiec do produkcji produktów przemysłowych. Przemysł skrobiowy jest bardzo zainteresowany roślinami o podwyższonej zawartości skrobi, co z reguły oznacza podwyższoną suchą masę. Podwyższona sucha masa podnosi wartość roślin przetwarzanych w przemyśle skrobiowym (kukurydzy, ziemniaka, tapioki, pszenicy, jęczmienia, ryżu itp.) ze względu na zwiększoną wydajność skrobi. Dodatkowo, komórki i organy roślinne zawierające wyższe ilości skrobi posiadają zalety pod względem przetwarzania w przemyśle spożywczym, ponieważ wchłaniają mniej tłuszczu i oleju do smażenia, dając zdrowsze produkty o obniżonej kaloryczności. Właściwość ta jest bardzo istotna na przykład przy produkcji prażonej kukurydzy, płatków kukurydzianych z kukurydzy lub chipsów, frytek bądź naleśników ziemniaczanych z ziemniaków. Dla przemysłu przetwarzającego skrobię ziemniaczaną sucha masa (zawartość skrobi) jest parametrem o krytycznym znaczeniu, ponieważ determinuje ona koszty przetwarzania. Zwiększona sucha masa (zawartość skrobi) oznacza, że przy tej samej wydajności zbiorów, zawartość wody w bulwach ziemniaczanych jest obniżona. Obniżona zawartość wody prowadzi do zmniejszenia kosztów transportu i skracania dokładnie określanego czasu koniecznego do gotowania. Dlatego też, wydaje się pożądane zapewnienie komórek roślinnych i roślin wykazujących podwyższoną zawartość skrobi, jak również sposobów wytwarzania takich komórek roślinnych i roślin. Ponadto, pożądanym jest dostarczenie skrobi, w których zawartość amylozy i amylopektyny spełnia wymagania przemysłu przetwórczego. W tym kontekście, zarówno skrobie o podwyższonej zawartości amylozy, jak i skrobie o obniżonej zawartości amylozy są przedmiotem zainteresowania, ponieważ oba ich rodzaje są szczególnie odpowiednie do określonych zastosowań.

3 PL B1 3 A zatem, problemem stanowiącym podstawę niniejszego wynalazku jest zapewnienie komórek roślinnych i roślin, które w porównaniu z odpowiadającymi niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi typu dzikiego i roślinami typu dzikiego wykazują podwyższoną wydajność, korzystnie pod względem oleju i/lub skrobi, i/lub syntetyzują skrobię o zmodyfikowanej zawartości amylozy. A zatem, niniejszy wynalazek dotyczy komórki rośliny transgenicznej, która jest genetycznie zmodyfikowana i charakteryzującej się tym, że modyfikacją genetyczną jest wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego, który koduje plastydową translokazę ADP/ATP i którego ekspresja prowadzi do podwyższenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP, w porównaniu z odpowiadającymi niezmodyfikowanymi genetycznie komórkami roślinnymi z roślin typu dzikiego, przy czym komórka wspomnianej rośliny transgenicznej wykazuje zwiększoną zawartość skrobi w porównaniu z odpowiadającymi genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi i/lub syntetyzuje skrobię wykazującą podwyższoną zawartość amylozy w porównaniu z odpowiadającymi genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi. Korzystnie, komórka rośliny transgenicznej charakteryzuje się tym, że cząsteczka kwasu nukleinowego koduje plastydową translokazę ADP/ATP z Arabidopsis thaliana. Następnym przedmiotem wynalazku jest roślina transgeniczna, która zawiera komórki rośliny transgenicznej według wynalazku, jak zdefiniowano powyżej. Korzystnie jest to roślina transgeniczna magazynująca skrobię, a bardziej korzystnie rośliną tą jest kukurydza, pszenica lub ziemniak. Kolejno, przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania rośliny transgenicznej wykazującej podwyższoną zawartość skrobi w porównaniu z roślinami typu dzikiego i/lub, której skrobia wykazuje zwiększoną zawartość amylozy w porównaniu ze skrobią z roślin typu dzikiego, polegający na tym, że komórkę roślinną modyfikuje się genetycznie poprzez wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego, który koduje plastydową translokazę ADP/ATP i którego ekspresja prowadzi do podwyższenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP w komórce (etap a); następnie w etapie (b) regeneruje się roślinę z komórki wytworzonej zgodnie z etapem (a); oraz ewentualnie w etapie (c) wytwarza się rośliny z roślin wytworzonych zgodnie z etapem (b). Przedmiotem wynalazku jest również materiał rozmnożeniowy rośliny, charakteryzujący się tym, że zawiera komórki transgeniczne według wynalazku, jak zdefiniowano powyżej. Przedmiotem wynalazku jest również zastosowanie cząsteczek kwasu nukleinowego kodujących plastydową translokazę ADP/ATP, do wytwarzania roślin transgenicznych wykazujących podwyższoną zawartość skrobi i/lub syntetyzujących skrobię wykazującą zwiększoną zawartość amylozy w porównaniu ze skrobią z roślin typu dzikiego. Kolejnym przedmiotem wynalazku jest sposób wytwarzania zmodyfikowanej skrobi, który obejmuje ekstrakcję skrobi z rośliny według wynalazku lub z materiału rozmnożeniowego według wynalazku. Zgodnie z niniejszym wynalazkiem modyfikacją genetyczną może być jakakolwiek modyfikacja genetyczna prowadząca do podwyższenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP. Jedną możliwością, na przykład, jest tak zwana aktywacja in situ, gdzie genetyczną modyfikacją jest zmiana regionów regulujących endogennych genów translokazy ADP/ATP, która prowadzi do podwyższenia ekspresji wspomnianych genów. Można to osiągnąć, na przykład, przez wprowadzenie bardzo silnego promotora przed odpowiednimi genami, np. przez rekombinację homologiczną. Ponadto, istnieje możliwość stosowania metody tak zwanej aktywacji przez element dodatkowy (np. Walden i in., Plant J. (1991), ; Walden i in., Plant Mol. Biol. 26 (1994), ). Metoda ta opiera się na aktywacji endogennych promotorów za pomocą elementów wzmacniających, takich jak sekwencja wzmacniająca promotora 35S RNA wirusa mozaiki kalafiora lub sekwencja wzmacniająca syntazy oktopinowej. W korzystnym rozwiązaniu modyfikacja genetyczna obejmuje, jednakże, wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego, kodującego plastydową translokazę ADP/ATP, do genomu komórki roślinnej. Dlatego też, termin transgeniczna oznacza, że komórka roślinna według wynalazku zawiera co najmniej jedną cząsteczkę obcego kwasu nukleinowego, kodującego plastydową translokazę ADP/ATP, w stabilny sposób zintegrowaną z genomem, korzystnie cząsteczkę kwasu nukleinowego. Termin cząsteczka obcego kwasu nukleinowego korzystnie oznacza cząsteczkę kwasu nukleinowego, która koduje białko wykazujące aktywność biologiczną plastydowej translokazy ADP/ATP i albo nie występuje naturalnie w odpowiadających komórkach roślinnych, albo nie występuje naturalnie w dokładnie tym samym uporządkowaniu przestrzennym, albo która jest położona w miejscu genomu komórki roślinnej, w którym naturalnie nie występuje.

4 4 PL B1 Korzystnie, cząsteczka obcego kwasu nukleinowego jest cząsteczką zrekombinowaną, która składa się z różnych elementów, których kombinacja lub określone uporządkowanie przestrzenne nie występuje naturalnie w komórce roślinnej. Roślinne komórki transgeniczne według wynalazku zawierają co najmniej jedną cząsteczkę obcego kwasu nukleinowego, kodującą białko wykazujące biologiczną aktywność plastydowej translokazy ADP/ATP, przy czym ta cząsteczka kwasu nukleinowego jest korzystnie połączona z regulującymi elementami DNA zapewniającymi transkrypcję w komórkach roślinnych, w szczególności z promotorem. Zasadniczo, cząsteczką obcego kwasu nukleinowego może być każda cząsteczka kwasu nukleinowego kodującego translokazę ADP/ATP, która, po ekspresji, zlokalizowana jest w wewnętrznej błonie plastydów. W tym kontekście, plastydowa translokaza ADP/ATP jest białkiem katalizującym transport ATP do plastydów i ADP z plastydów. Takie cząsteczki kwasu nukleinowego są znane, na przykład, z Arabidopsis thaliana (Kampfenkel i in., FEBS Lett. 374 (1995), ; numery dostępu w Genebank K94626 i Z49227) lub z ziemniaka (numer dostępu w Genebank Y10821). Za pomocą takich znanych cząsteczek kwasu nukleinowego, specjalista w tej dziedzinie może, zgodnie ze standardowymi metodami, na przykład przeszukiwania heterologiczną sondą, wyizolować odpowiadające sekwencje z innych organizmów, szczególnie organizmów roślinnych. W szczególności, można także stosować nie roślinne cząsteczki kwasu nukleinowego, które kodują translokazę ADP/ATP i są połączone z sekwencją kierującą, zapewniającą lokalizację w wewnętrznej błonie plastydu. W tym kontekście, na przykład, znana jest translokaza ADP/ATP z Rickettsia prowazekii (Williamson i in., Gene 80 (1989), ) oraz Chlamydia trachomatis. W korzystnym rozwiązaniu, cząsteczka obcego kwasu nukleinowego koduje plastydową translokazę ADP/ATP z Arabidopsis thaliana, w szczególności białko AATP1 opisane w Kampfenkel i in. (1995, loc. cit.). Komórki według wynalazku można odróżnić od naturalnie występujących komórek roślinnych, między innymi dzięki temu, że zawierają one cząsteczkę obcego kwasu nukleinowego, która nie występuje naturalnie w tych komórkach, bądź dzięki temu, że wspomniana cząsteczka jest zintegrowana z genomem w takim miejscu, w którym normalnie nie występuje, tj. w innym otoczeniu genomowym. Ponadto, komórki rośliny transgenicznej według wynalazku można odróżniać od naturalnie występujących komórek roślinnych dzięki temu, że zawierają one co najmniej jedną kopię cząsteczki obcego kwasu nukleinowego w stabilny sposób zintegrowaną z ich genomem, ewentualnie jako dodatek do kopii wspomnianej naturalnie występującej w komórkach cząsteczki. Jeśli cząsteczka(ki) kwasu nukleinowego wprowadzona(ne) do komórek jest (są) dodatkową(wymi) kopią(kopiami) cząsteczek naturalnie występujących w komórkach, to komórki według wynalazku można odróżnić od naturalnie występujących komórek roślinnych szczególnie dzięki temu, że ta (te) dodatkowa(we) kopia(ie) jest(są) położona(ne) w takim miejscu w genomie, w którym nie występuje(ją) ona(one) naturalnie. Można to, na przykład określać poprzez analizę techniką blottingu Southern. Komórki roślinne według wynalazku można ponadto korzystnie odróżniać od naturalnie występujących komórek roślinnych dzięki co najmniej jednej z następujących cech: jeśli cząsteczka kwasu nukleinowego jest heterologiczna w stosunku do komórki roślinnej, komórki roślin transgenicznych wykazują obecność transkryptów wprowadzonych cząsteczek kwasu nukleinowego, które można wykryć przez na przykład analizę przez blotting typu Northern. Korzystnie, komórki roślinne według wynalazku zawierają białko, które jest kodowane przez wprowadzoną cząsteczkę kwasu nukleinowego. Można je wykrywać np. metodami immunologicznymi, szczególnie poprzez analizę przez blotting typu Western. Jeśli cząsteczka kwasu nukleinowego jest homologiczna w stosunku do komórki roślinnej, komórki według wynalazku można odróżniać od naturalnie występujących komórek, na przykład dzięki dodatkowej ekspresji wprowadzonych obcych cząsteczek kwasu nukleinowego. Korzystnie, komórki roślin transgenicznych zawierają więcej transkryptów cząsteczek obcego kwasu nukleinowego. Można je wykrywać poprzez np. analizę przez blotting typu Northern. Termin genetycznie zmodyfikowana oznacza, że komórka roślinna została zmodyfikowana pod względem swojej informacji genetycznej przez wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego oraz, że obecność lub ekspresja cząsteczki obcego kwasu nukleinowego prowadzi do zmiany fenotypowej. W tym kontekście, zmiana fenotypowa oznacza, korzystnie, dającą się zmierzyć zmianę jednej lub więcej funkcji komórki. Na przykład, genetycznie zmodyfikowane komórki roślinne według wynalazku wykazują wzrost aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP w wyniku występowania, lub po ekspresji wprowadzonej cząsteczki obecnego kwasu nukleinowego.

5 PL B1 5 W niniejszym wynalazku, termin podwyższona aktywność oznacza zwiększenie ekspresji genu plastydowej translokazy ADP/ATP, zwiększenie ilości białka będącego plastydową translokazą ADP/ATP i/lub zwiększenie aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP w komórkach. Podwyższenie ekspresji można, na przykład, określić przez pomiar ilości transkryptów kodujących translokazę ADP/ATP, na przykład poprzez analizę przez blotting typu Northern. W tym kontekście, podwyższenie korzystnie oznacza wzrost ilości transkryptów w porównaniu z odpowiadającymi, genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami o co najmniej 10%, korzystnie o co najmniej 20%, szczególnie o co najmniej 50%, a szczególnie korzystnie o co najmniej 75%. Wzrost ilości białka będącego translokazą ADP/ATP można, na przykład, określać poprzez analizę przez blotting typu Western. W tym kontekście, wzrost korzystnie oznacza wzrost ilości białka będącego translokazą ADP/ATP w porównaniu z odpowiadającymi, genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami o co najmniej 10%, korzystnie o co najmniej 20%, szczególnie o co najmniej 50%, a szczególnie korzystnie o co najmniej 75%. Aktywność plastydowej translokazy ADP/ATP można określać, na przykład, przez izolowanie plastydów z odpowiedniej tkanki i określanie wartości V max transportu ATP do wewnątrz metodą sączenia z olejem silikonowym. Oczyszczanie różnych rodzajów plastydów opisano np. w Neuhaus i in. (Biochem. J. 296 (1993), ). Metodę filtracji z olejem silikonowym opisano np. w Quick i in. (Plant Physiol. 109 (1995), ). Nieoczekiwanie stwierdzono, że dla roślin zawierających komórki roślinne o podwyższonej aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP wydajność zawartości substancji i/lub biomasy jest zwiększona w porównaniu z odpowiadającymi niezmodyfikowanymi roślinami typu dzikiego. Stwierdzono, na przykład, że zawartość oleju i/lub zawartość skrobi w roślinach według wynalazku jest podwyższona i/lub również zawartość amylozy w tych skrobiach jest podwyższona w porównaniu z niezmodyfikowanymi roślinami typu dzikiego. W tym kontekście, termin roślina typu dzikiego odnosi się do roślin, które służą jako materiał wyjściowy do tworzenia opisanych roślin, to jest roślin, których informacja genetyczna, poza wprowadzonymi modyfikacjami genetycznymi, jest identyczna z informacją genetyczną rośliny według wynalazku. Termin podwyższona wydajność oznacza, że część zawartych substancji, korzystnie skrobi lub oleju, w komórkach roślinnych według wynalazku jest podwyższona o co najmniej 10%, korzystnie o co najmniej 20%, korzystniej o co najmniej 30%, a najkorzystniej o około 40% w porównaniu z komórkami roślinnymi niezmodyfikowanych roślin typu dzikiego. Termin podwyższona zawartość skrobi oznacza, że zawartość skrobi w komórkach roślinnych według wynalazku jest podwyższona o co najmniej 10%, korzystnie o co najmniej 20%, korzystniej o co najmniej 30%, a najkorzystniej o około 40% w porównaniu z komórkami roślinnymi niezmodyfikowanych roślin typu dzikiego. Określanie zawartości skrobi przeprowadza się zgodnie ze sposobami opisanymi w dołączonych przykładach. Termin podwyższona zawartość amylozy oznacza, że zawartość amylozy w skrobi syntetyzowanej w komórkach roślinnych według wynalazku jest podwyższona o co najmniej 10%, korzystnie o co najmniej 20%, korzystniej o co najmniej 30%, a najkorzystniej o około 40% w porównaniu z komórkami roślinnymi niezmodyfikowanych roślin typu dzikiego. Zawartość amylozy określa się sposobami opisanymi w dołączonych przykładach. Jak wspomniano powyżej, plastydowa translokaza ADP/ATP jest białkiem transportującym, które zlokalizowane jest w błonie wewnętrznej plastydów (Heldt i in., FEBS Lett ), 11-14; Pozueta- -Romero i in., Proc. Nat. Acad. Sci. USA 88 (1991), ; Neuhaus, Plant Physiol. 101 (1993) ; Schunemann i in., Plant Physiol. 103 (1993), ) i które katalizuje transport ATP do plastydów i ADP z plastydów. A zatem, plastydowa translokaza ADP/ATP dostarcza cytozolowy ATP do stromy. Kampfenkel i in. (FEBS Lett. 374 (1995), ) jako pierwsi wyizolowali cdna kodujący translokazę ADP/ATP (AATP1) z Arabidpsis thaliana (Neuhaus i in., Plant J. 11 (1997), 73-82), która wykazuje wysokie podobieństwo (66,2%) do translokazy ADP/ATP z Gram-ujemnej bakterii Rickettsia prowazekii. cdna AATP1 z A. thaliana koduje silnie hydrofobowe białko składające się z 589 aminokwasów, które zawiera 12 przypuszczalnych helis transbłonowych (Kampfenkel i in., FEBS Lett. 374 (1995), ). Wspomniany cdna może ulegać ekspresji w funkcjonalnej postaci w drożdżach piekarniczych i E. coli. Po ekstrakcji białka i rekonstytucji w proteoliposomach można oznaczyć wzrost

6 6 PL B1 szybkości transportu ATP (Neuhaus i in., Plant J. 11 (1997), 73-82). Za pomocą przeciwciał skierowanych przeciw fragmentowi peptydowemu AATP1 z A. thaliana można wykazać, że translokaza ADP/ATP AATP1 jest zlokalizowana w błonie wewnętrznej chloroplastów (Neuhaus i in., Plant J. 11 (1997), 73-82). Nie udało się dotąd jednoznacznie wyjaśnić funkcji plastydowej translokazy ADP/ATP w metabolizmie roślin. Brano pod uwagę różne funkcje, np. to, że zaopatrzenie stromy w cytozolowy ATP może mieć wpływ na transport białek do plastydów, biosyntezę aminokwasów, metabolizm kwasów tłuszczowych lub metabolizm skrobi (Fliigge i Hinz, Eur. J. Biochem. 160 (1986), ; Tetlow i in. Planta 194 (1994), ; Hill i Smith, Planta 185 (1991), 91-96; Kleppinger-Sparace i in., Plant Physiol. 98 (1992), ). Jednakże fakt, że wzrost aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP prowadzi do wzrostu zawartości skrobi w roślinach transgenicznych był zupełnie nieoczekiwany. Równie zaskakujące było odkrycie, że wzrost aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP miał wpływ na skład molekularny wytwarzanej skrobi. Na przykład, skrobia z bulw roślin ziemniaków według wynalazku wykazuje podwyższoną zawartość amylozy w porównaniu ze skrobią z bulw nie transformowanych roślin ziemniaków. Dotychczas zakładano, że molekularne właściwości skrobi są całkowicie zdeterminowane przez oddziaływania enzymów syntetyzujących skrobię, takich jak enzymy rozgałęziające (E.C ), syntetazy skrobi (E.C ) i ADP-glukozopirofosforylaza (E.C ). Jednakże fakt, że ekspresja plastydowego białka transportującego wpływa na strukturę skrobi był zupełnie nieoczekiwany. Komórki roślinne według wynalazku mogą pochodzić z jakiegokolwiek gatunku roślinnego, tj. zarówno z roślin jednoliściennych, jak i dwuliściennych. Korzystnie, komórki roślinne pochodzą od roślin uprawnych, tj. z roślin uprawianych przez człowieka jako żywność lub do celów technicznych, szczególnie do celów przemysłowych. Zasadniczo, korzystne są komórki roślin syntetyzujących olej i/lub skrobię lub z roślin magazynujących olej i/lub skrobię. A zatem, wynalazek korzystnie dotyczy komórek roślin syntetyzujących skrobię lub magazynujących skrobię, takich jak zboża (żyto, jęczmień, owies, pszenica, proso, sago itp.), ryż, groch, kukurydza, groszek, kasawa, ziemniaki, rzepak, soja, konopie, len, słoneczniki lub warzywa (pomidory, cykoria, ogórki, sałata). Korzystne są ziemniaki, słonecznik, soja i ryż. Szczególnie korzystne są kukurydza, pszenica, rzepak i ryż. Ponadto, przedmiotem wynalazku są rośliny transgeniczne zawierające opisane powyżej transgeniczne komórki roślinne. Rośliny te można tworzyć na przykład przez regenerację z komórek roślinnych według wynalazku. Roślinami transgenicznymi mogą być, w zasadzie, rośliny jakiegokolwiek gatunku, tj. zarówno rośliny jednoliścienne, jak i dwuliścienne. Korzystne są rośliny użytkowe, tj. rośliny uprawiane przez człowieka jako żywność lub do celów technicznych, szczególnie do celów przemysłowych. Roślinami tymi mogą być rośliny syntetyzujące olej i/lub skrobię lub magazynujące olej i/lub skrobię. Wynalazek dotyczy korzystnie takich roślin, jak zboża (żyto, jęczmień, owies, pszenica, proso, sago itp.), ryż, groch, kukurydza, groszek, kasawa, ziemniaki, rzepak, soja, konopie, len, słoneczniki lub warzywa (pomidory, cykoria, ogórki, sałata). Korzystne są ziemniaki, słonecznik, soja i ryż. Szczególnie korzystne są kukurydza, pszenica, rzepak i ryż. Jak wspomniano powyżej, nieoczekiwanie stwierdzono, że w roślinach magazynujących skrobię, zawierających komórki roślinne według wynalazku o podwyższonej aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP, wzrosła zawartość skrobi w porównaniu z roślinami typu dzikiego i/lub wzrosła również zawartość amylozy w skrobi tych roślin w porównaniu z odpowiadającymi im niezmodyfikowanymi roślinami typu dzikiego. A zatem, w korzystnym rozwiązaniu, niniejszy wynalazek dotyczy także roślin magazynujących skrobię, które zawierają komórki roślinne według wynalazku i które wykazują podwyższoną zawartość skrobi w porównaniu z niezmodyfikowanymi roślinami typu dzikiego i/lub podwyższoną zawartość amylozy w rzeczonej skrobi w porównaniu z odpowiadającymi im niezmodyfikowanymi roślinami typu dzikiego. Termin rośliny magazynujące skrobię obejmuje wszystkie rośliny posiadające tkanki magazynujące skrobię, takie jak kukurydza, pszenica, ryż, ziemniaki, żyto, jęczmień i owies. Korzystne są ryż, jęczmień i ziemniaki. Szczególnie korzystne są kukurydza i pszenica. W tym kontekście, terminy wzrost wydajności ( podwyższona wydajność ), wzrost zawartości skrobi ( podwyższona zawartość skrobi ), wzrost zawartości amylozy ( podwyższona zawartość amylozy") i roślina typu dzikiego stosuje się zgodnie ze znaczeniami powyższych definicji i w tych samych znaczeniach stosuje się je również w poniższych rozwiązaniach wynalazku. Termin podwyż-

7 PL B1 7 szona wydajność korzystnie oznacza wzrost produkcji zawartych substancji i/lub biomasy, w szczególności jeśli mierzy się ją poprzez mokrą masę na roślinę. Wzrost wydajności dotyczy części roślin, które można zbierać, takich jak nasiona, owoce, korzenie spichrzowe, korzenie, bulwy, kwiaty, pączki, pędy, łodygi lub drewno. Wzrost wydajności może wynosić co najmniej 3% w odniesieniu do biomasy i/lub zawartych substancji, w porównaniu z odpowiadającymi nie transformowanymi roślinami o tym samym genotypie, jeśli rośliny hoduje się w takich samych warunkach, korzystnie co najmniej 10%, korzystniej co najmniej 20%, a najkorzystniej co najmniej 30% lub nawet 40%, w porównaniu z roślinami typu dzikiego. Rośliny według wynalazku posiadają, w porównaniu z innymi roślinami syntetyzującymi skrobię o podwyższonej zawartości amylozy, takimi jak mutanty kukurydzy amylose-extender i dull między innymi tę zaletę, że poza wzrostem zawartości amylozy wykazują nie obniżoną, ale nawet podwyższoną zawartość skrobi. Niniejszy wynalazek dotyczy ponadto sposobu tworzenia roślin transgenicznych, które w porównaniu z roślinami typu dzikiego wykazują podwyższoną zawartość skrobi i/lub których skrobia wykazuje podwyższoną zawartość amylozy w porównaniu z odpowiadającymi im roślinami typu dzikiego, w którym: (a) komórkę roślinną modyfikuje się genetycznie przez wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego i modyfikacja genetyczna prowadzi do zwiększenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP; (b) z komórki regeneruje się roślinę; oraz ewentualnie (c) z rośliny tej tworzy się kolejne rośliny zgodnie z (b). Modyfikacji wprowadzanej do komórki roślinnej według etapu (a) dotyczy to samo, co dyskutowano powyżej w odniesieniu do komórek roślinnych i roślin według wynalazku. Regenerację roślin według etapu (b) można przeprowadzić zgodnie z metodami znanymi specjalistom w tej dziedzinie. Utworzenie kolejnych roślin według etapu (c) sposobów według wynalazku można osiągnąć przez rozmnażanie wegetatywne (na przykład przez sadzonki, bulwy lub hodowle kalusowe i regenerację całych roślin) lub przez rozmnażanie płciowe. Korzystnie, rozmnażanie płciowe prowadzi się w sposób kontrolowany, tj. wybrane rośliny o określonych właściwościach krzyżuje się między sobą i rozmnaża. Niniejszy wynalazek dotyczy także roślin, które można otrzymać sposobem według wynalazku. Niniejszy wynalazek dotyczy również materiału rozmnożeniowego roślin według wynalazku oraz roślin transgenicznych uzyskanych sposobami według wynalazku, które zawierają genetycznie zmodyfikowane komórki według wynalazku. W tym kontekście, termin materiał rozmnożeniowy obejmuje te części rośliny, które są odpowiednie do tworzenia roślin potomnych na drodze wegetatywnej lub płciowej. Do rozmnażania wegetatywnego odpowiednie są, na przykład, sadzonki, hodowle kalusowe, kłącza i bulwy. Inne materiały rozmnożeniowe obejmują, na przykład, owoce, nasiona, siewki, protoplasty, hodowle komórkowe itp. Korzystnie, materiałem rozmnożeniowym są bulwy, a szczególnie korzystnie nasiona. Niniejszy wynalazek dotyczy ponadto zastosowania cząsteczek kwasu nukleinowego kodujących plastydową translokazę ADP/ATP do tworzenia roślin, które, w porównaniu z roślinami typu dzikiego, wykazują podwyższoną zawartość skrobi w tkance wytwarzającej i/lub magazynującej skrobię, bądź do tworzenia roślin wytwarzających skrobię, która, w porównaniu ze skrobią z roślin typu dzikiego, wykazuje podwyższoną zawartość amylozy. Korzystnie, stosuje się cząsteczki kwasu nukleinowego wymienione powyżej w odniesieniu do komórek według wynalazku. Termin transgeniczny w znaczeniu stosowanym w niniejszym opisie oznacza, że komórki roślinne według wynalazku różnią się pod względem informacji genetycznej od odpowiadających im niezmodyfikowanych komórek roślinnych w wyniku modyfikacji genetycznej, szczególnie wprowadzenia cząsteczki obcego kwasu nukleinowego. W tym kontekście, termin zmodyfikowany genetycznie oznacza, że komórka roślinna została zmodyfikowana pod względem informacji genetycznej w wyniku wprowadzenia cząsteczki obcego kwasu nukleinowego oraz że obecność lub ekspresja cząsteczki obcego kwasu nukleinowego prowadzi do zmiany fenotypowej. Zmiana fenotypowa korzystnie oznacza mierzalną zmianę jednej lub więcej funkcji komórki. Na przykład, genetycznie zmodyfikowane komórki roślinne według wynalazku wykazują obniżenie aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP. Można także utworzyć komórki roślinne o obniżonej aktywności translokazy ADP/ATP. Można to osiągnąć różnymi metodami znanymi specjaliście w tej dziedzinie, np. metodami prowadzącymi do hamowania ekspresji endogennych genów kodujących plastydową translokazę ADP/ATP. Takie metody obejmują, na przykład, ekspresję odpowiadającego antysensownego RNA, ekspresję sensowne-

8 8 PL B1 go RNA prowadzącą do uzyskania wpływu kosupresji, ekspresję odpowiednio skonstruowanego rybozymu, który specyficznie przecina transkrypt kodujący translokazę ADP/ATP lub tak zwaną mutagenezę in vivo. Dla obniżenie aktywności translokazy ADP/ATP w komórkach możliwa jest ekspresja antysensownego RNA. Do ekspresji można stosować zarówno cząsteczkę DNA obejmującą całą sekwencję kodującą translokazę ADP/ATP, włącznie z sekwencjami flankującymi, które mogą być obecne lub cząsteczki DNA obejmujące tylko części sekwencji kodującej, przy czym części te muszą być dostatecznie długie, by prowadzić odpowiedniego wpływu sekwencji antysensownych w komórkach. Generalnie można stosować sekwencje o minimalnej długości tylko 15 bp, lub bp, dla wydajnego hamowania przez sekwencje antysensowne, w szczególności można stosować sekwencje o długości ponad 500 bp. Powszechnie stosuje się cząsteczki DNA krótsze niż 5000 bp, korzystnie sekwencje krótsze niż 2500 bp. Można również stosować sekwencje DNA, które wykazują wysoki stopień homologii do sekwencji występujących endogennie w komórkach roślinnych i które kodują plastydową translokazę ADP/ATP. Minimalna homologia powinna być wyższa niż około 65%. Korzystne powinno być stosowanie sekwencji o homologii pomiędzy 95% a 100%. Obniżenie aktywności translokazy ADP/ATP w komórkach roślinnych można również osiągnąć poprzez wpływ kosupresji. Metoda ta jest znana specjaliście w tej dziedzinie i została opisana, na przykład, w Jorgensen (Trends Biotechnol. 8 (1990), ), Niebel i in. (Curr. Top. Microbiol. Immunol. 197 (1995), ), Flavell i in. (Curr. Top. Microbiol. Immunol. 197 (1995), 43-46), Palaqui i Vaucheret (plant Mol. Biol. 29 (1995), ), Vaucheret i in. (Mol. Gen. Genet. 248 (1995), ), de Borne i in. (Mol. Gen. Genet. 243 (1994), ) oraz w innych źródłach. Ekspresja rybozymów w celu obniżenia aktywności określonych białek w komórkach jest również znana specjaliście w tej dziedzinie i została opisana, na przykład, w europejskim opisie patentowym numer EP E Ekspresję rybozymów w komórkach roślinnych opisano na przykład w Feyter i in. (Mol. Gen. Genet. 250 (1996), ). Ponadto, obniżenie aktywności translokazy ADP/ATP w komórkach roślinnych można uzyskać za pomocą tak zwanej mutagenezy in vivo, w której hybrydowy oligonukleotyd RNA-DNA ( chimeroplast ) wprowadza się przez transformacje do komórek (Kipp, P. B. i in., sesja plakatowa na 5 th International Congress of Plant Molecular Biology, września 1997, Singapur; R. A. Dixon i C. J. Arntzen, Meeting report on Metabolic Engineering in Transgenic Plants Keystone Symposia, Copper Mountain, Co, USA, TIBTECH 15 (1997), ; międzynarodowy zgłoszenie patentowe 95/15972; Kren i in., Hepatology 25 (1997), ; Cole-Strauss i in., Science 273 (1996), ). Część składowa DNA oligonukleotydu DNA-RNA jest homologiczna do sekwencji kwasu nukleinowego endogennej translokazy ADP/ATP, ale w porównaniu z nią wykazuje mutację lub zawiera region heterologiczny położony pomiędzy regionami homologicznymi. Dzięki parowaniu zasad homologicznych regionów oligonukleotydu RNA-DNA i endogennej cząsteczki kwasu nukleinowego, a następnie rekombinacji homologicznej, mutacja regionu heterologicznego obecna w składowej DNA oligonukleotydu RNA-DNA może zostać przeniesiona do genomu komórki roślinnej. Prowadzi to do obniżenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP. Znanych jest wiele technik służących do wprowadzenia DNA do roślinnej komórki gospodarza. Techniki te obejmują transformację komórek roślinnych T-DNA przy użyciu Agrobacterium tumefacieens lub Agrobacterium rhizogenes jako czynnika transformującego, fuzję protoplastów, iniekcję, elektroporację DNA, wprowadzanie DNA przez podejście biolistyczne (pol. strzelba genowa) i inne możliwości. Stosowanie transformacji komórek roślinnych za pośrednictwem Agrobacteria szczegółowo analizowano dokładnie i w dostatecznym stopniu opisano w europejskim opisie patentowym numer EP ; Hoekema, w: The Binary Plant Vector System, Offsetdrukkerij Kanters B.V., Alblasserdam (1985), rozdział V; Fraley i in., Crit. Rev. Plant Sci. 4, 1-46 oraz An i in., EMBO J. 4 (1985), O transformacji ziemniaka, patrz np. Rocha-Sosa i in., EMBO J. 8 (1989), Opisano również transformację roślin jednoliściennych przy użyciu wektorów opartych na Agrobacterium (Chan i in., Plant Mol. Biol. 22 (1993), ; Hiei i in., Plant J. 6 (1994) ; Deng I in., Science in China 33 (1990), 28-34; Wilmink i in., Plant Cell Reports 11 (1992), 76-80; May i in., Bio/Technology 13 (1995), ; Connor i Domisse, Int. J. Plant Sci. 153 (1992), ; Ritchie I in., Transgenic Res. 2 (1993), ). Alternatywnym układem transformacji roślin jednoliściennych jest transformacja poprzez podejście biolistyczne (Wan i Lemaux, Plant Physiol. 104 (1994), ; Vasil i in. (1993), ; Ritala i in., Plant Mol. Biol. 24 (1994), ; Spencer i in., Theor.

9 PL B1 9 Appl. Genet. 79 (1990), ), transformacja protoplastów, elektroporacja komórek częściowo permeabilizowanych, wprowadzanie DNA za pomocą włókna szklanego. W szczególności, kilkakrotnie w literaturze opisywano transformację kukurydzy (patrz np. międzynarodowe zgłoszenie numer 95/06128, europejski opis patentowy numer EP , europejski opis patentowy numer EP , europejski opis patentowy numer EP ; Frtomm i in., Biotechnology 8 (1990), ; Gordon-Kamm i in., Plant Cell 2 (1990), ; Koziel i in., Biotechnology 11 (1993), ; Moroc i in., Theor. Appl. Genet. 80 (1990), ). Opisywano również uwieńczoną powodzeniem transformację innych zbóż, np. jęczmienia (Wan i Lemaux, loc. cit., Ritala i in., loc. cit., Krens i in., Nature 296 (1982), 72-74) i pszenicy (Nehra i in., Plant J. 5 (1994), ). Dla uzyskania ekspresji cząsteczek kwasu nukleinowego kodujących translokazę ADP/ATP w komórkach roślinnych w orientacji sensownej lub antysensownej, wspomniane cząsteczki kwasu nukleinowego korzystnie łączy się z regulującymi elementami DNA, które zapewniają transkrypcję w komórkach roślinnych. Rzeczone elementy obejmują, w szczególności, promotory. Zasadniczo, odpowiedni jest dowolny promotor aktywny w komórkach roślinnych. Promotor można wybrać w taki sposób, aby ekspresja zachodziła konstytutywnie lub tylko w określonej tkance, w określonym okresie rozwoju rośliny lub w czasie zdeterminowanym przez czynniki zewnętrzne. Zarówno w stosunku do rośliny, jak i do cząsteczki kwasu nukleinowego, promotor może być homologiczny jak i heterologiczny. Odpowiednimi promotorami są np. promotor RNA 35S wirusa mozaiki kalafiora i promotor ubikwitynowy z kukurydzy do ekspresji konstytutywnej, promotor B33 genu patatyny (Rocha-Sosa i in., EMBO J. 8 (1989), 23-29) do ekspresji specyficznej dla bulw ziemniaka oraz promotor zapewniający ekspresję wyłącznie w tkankach aktywnych fotosyntetycznie, np. promotor ST-LS1 (Stockhaus i in., Proc. Natl. Acad. Sci. USA 84 (1987), ; Stockhaus i in., EMBO J. 8 (1989), ) lub do ekspresji w endospermie promotor HMG z pszenicy, promotor USP, promotor faseoliny, promotory genów zeiny z kukurydzy (Pedersen i in., Cell 29 (1982), ; Qutroccio i in., Plant Mol. Biol. 15 (1990), 81-93), promotor gluteliny (Leisy i in., Plant Mol. Biol. 14 (1990), 41-50; Zheng i in., Plant J. 4 (1993), ; Yoshihara i in., FEBS Lett. 383 (1996), ) lub promotor shrunken-1 (Werr i in., EMBO J. 4 (1985), ). Można również wykorzystać promotory aktywowane tylko w czasie zdeterminowanym przez czynniki zewnętrzne (patrz na przykład Publikacja Międzynarodowa WO ). W tym kontekście, szczególnie interesujące mogą być promotory białek szoku cieplnego, umożliwiające łatwą indukcję. Ponadto, można stosować promotory specyficzne dla nasion, takie jak promotor USP z Vicia faba, który zapewnia ekspresję specyficzną dla nasion Vicia faba i innych roślin (Fiedler i in., Plant Mol. Biol. 22 (1993), ; Baumlein i in., Mol. Gen. Genet. 225 (1991), ). Uprzednio wymienione rozwiązania z promotorami specyficznymi wobec endospermy są odpowiednie szczególnie do zwiększania zawartości skrobi w endospermie. W przeciwieństwie, stosowanie promotorów specyficznych dla zarodka jest interesujące, w szczególności, przy zwiększaniu zawartości oleju, ponieważ z zasady olej jest magazynowany głównie w zarodku. A zatem, zgodnie z niniejszym wynalazkiem, korzystne jest stosowanie promotora, który zapewnia ekspresję w zarodku lub w nasionach. W korzystnym rozwiązaniu wynalazku promotorem jest promotor globuliny-1 (glb1) z kukurydzy (Styer i Cantliffe, Plant Physiol. 76 (1984), ). W innym rozwiązaniu wynalazku, promotor specyficzny dla zarodka pochodzi z roślin, korzystnie z Cuphea lanceolata, Brassica rapa lub Brassica napus. Szczegónie korzystne są promotory pcifatbs i pci- -FatB4 (światowy opis patentowy numer 95/07357). Są to promotory genów, odpowiednio, CIFatBS i CIFatB4, które już z powodzeniem stosowano w transgenicznym rzepaku do biosyntezy kwasów tłuszczowych o średniej długości łańcuchów, a więc wydają się zapewniać specyficzność ekspresji odpowiednią do rozwiązania obecnego problemu. W innym korzystnym rozwiązaniu stosuje się promotor pcigpdh (Publikacja Międzynarodowa WO 95/06733), promotor napiny (opisany na przykład w Kridl, Seed Sci. Res. 1 (1991), ; Ellerstrom i in., Plant Mol. Biol. 32 (1996), ; Stalberg i in., Planta 199 (1996), ) lub oleozyny (opisany, na przykład, w Keddie, Plant Mol. Biol. 24 (1994), ; Plant i in., Plant Mol. Biol. 25 (1994), ). Ponadto, może być obecna sekwencja terminacji, która służy do właściwej terminacji transkrypcji i dołączania końcowego odcinka poli A do transkryptu, uważanego za posiadający funkcję stabilizacji transkrypty. Rzeczone elementy opisano w literaturze (patrz na przykład Gielen i in., EMBO J. 8 (1989), 23-29) i są wzajemnie wymienne, jak jest to pożądane.

10 10 PL B1 Komórki roślin transgenicznych i rośliny transgeniczne według wynalazku syntetyzują, korzystnie w wyniku podwyższenia lub obniżenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP, skrobię, która w porównaniu ze skrobią syntetyzowaną przez rośliny typu dzikiego jest zmodyfikowana pod względem właściwości fizykochemicznych, w szczególności stosunku amyloza/amylopektyna. W szczególności, rzeczona skrobia może być zmodyfikowana, w porównaniu ze skrobią typu dzikiego, pod względem lepkości i/lub właściwości tworzenia żeli przez kleje rzeczonej skrobi. A zatem, niniejszy wynalazek dotyczy sposobu wytwarzania zmodyfikowanej skrobi, obejmujących etap ekstrakcji skrobi z jednej z roślin transgenicznej według wynalazku i/lub z części tych roślin, w których magazynowana jest skrobia. Sposoby ekstrahowania skrobi z roślin lub części roślin, w których magazynowana jest skrobia, są znane specjalistom w tej dziedzinie. Ponadto, sposoby ekstrahowania skrobi różnych innych roślin magazynujących skrobię opisano, na przykład w Starch: Chemistry and Technology (red.: Whistler, BeMiller i Paschall (1994), wydanie II, Academic Press Inc. London Ltd; ISBN ; patrz na przykład rozdział XII, strony: : Maize and sorghum starch: production; Watson; rozdział XIII, strony: : Starches from tapioca, arrowroot and sago: production; Corbishley i Miller; rozdział XIV, strony: : Starch from wheat: production, modyfications and uses: Knight i Oson; oraz rozdział XVI, strony: : Starch from rice: production and uses; Rohmer i Klem; Starch from maize: Eckhoff i in., Cereal Chem. 73 (1996) 54-57, The extraction of starch from maize to industrial standard is usually achieved by socalled wet milling ). Urządzeniami zwykle stosowanymi w sposobach ekstrakcji skrobi z materiału roślinnego są oddzielacze, dekantery, hydrocyklony, suszarki rozpryskowe i suszarki ze złożem fluidalnym. Skrobie według wynalazku można modyfikować zgodnie ze sposobami znanymi specjalistom w tej dziedzinie i są one odpowiednie do różnych zastosowań w przemyśle spożywczym lub innym niż spożywczy, w postaci niezmodyfikowanej i zmodyfikowanej. W zasadzie, możliwości zastosowań można podzielić na dwa duże obszary. Jeden obszar obejmuje produkty hydrolizy skrobi, głównie glukozę i fragmenty glukanowe otrzymane metodami enzymatycznymi lub chemicznymi. Służą one jako materiał wyjściowy do dalszych chemicznych modyfikacji i procesów takich jak fermentacja. Dla zmniejszenia kosztów, istotne może być proste i niedrogie przeprowadzanie sposobu hydrolizy. Obecnie, zasadniczo stosuje się sposób enzymatyczny z wykorzystaniem amyloglukozydazy. Powinno być możliwe ograniczenie kosztów poprzez obniżenie stosowania enzymów. Można to uzyskać przez zmianę struktury skrobi, np. powiększenie powierzchni ziaren, wyższą podatność na trawienie w wyniku niskiego stopnia rozgałęzienia lub struktury przestrzennej ograniczającej możliwość dostępu stosowanych enzymów. Inną dziedzinę, w której stosuje się tak zwaną skrobię natywną z powodu jej polimerycznej struktury, można podzielić na dalsze zakresy stosowania. 1. Stosowanie w artykułach spożywczych Skrobia jest klasycznym dodatkiem do różnych artykułów spożywczych, w których zasadniczo służy w celu wiązania dodatków wodnych i/lub powoduje zwiększoną lepkość lub zwiększone tworzenie żelu. Ważnymi charakterystycznymi właściwościami są cechy płynności i sorpcji, temperatura pęcznienia i kiełkowania, zdolności lepkości i zagęszczania, rozpuszczalność skrobi, przezroczystość i struktura kleiku, odporność na wysoką temperaturę, na działanie siły poprzecznej i na kwasy, tendencja do retrogradacji, zdolność do tworzenia błony, odporność na zamrażanie/rozmrażanie, podatność na trawienie, jak również zdolność do tworzenia kompleksów, np. z jonami nieorganicznymi lub organicznymi. 2. Stosowanie w artykułach innych niż spożywcze Inny główny zakres stosowania obejmuje stosowanie skrobi jako środka wspomagającego w różnych procesach produkcyjnych, bądź jako dodatku w produktach technicznych. Głównymi dziedzinami zastosowań, w których wykorzystuje się skrobię jako środek wspomagający są, przede wszystkim, przemysł papierniczy i kartonowy. W tej dziedzinie skrobię stosuje się głównie do zatrzymywania (zachowania substancji stałych), do zaklejania wypełniaczy i drobnych cząstek, jako substancję zestalającą oraz do odwadniania. Ponadto, wykorzystuje się korzystne właściwości skrobi pod względem sztywności, twardości, właściwości akustycznych, przyczepności, połysku, gładkości, wytrzymałości na rozdarcie, jak również powierzchni. 2.1 Przemysł papierniczy i kartonowy W procesie produkcji papieru można dokonać rozróżnienia pomiędzy czterema zakresami zastosowań, a mianowicie do traktowania powierzchniowego papieru, powlekania, traktowania masy papierniczej i rozpylania. Wymaganiami wobec skrobi w odniesieniu do traktowania powierzchniowego są wysoki stopień jasności, odpowiednia lepkość, wysoka stabilność lepkości, dobre tworzenie błony,

11 PL B1 11 jak również niskie tworzenie pyłu. Podczas stosowania w powlekaniu, ważną rolę odgrywają zawartość cząstek stałych, odpowiednia lepkość, wysoka zdolność do wiązania, jak również wysokie powinowactwo do barwników. Przy stosowaniu jako dodatek do masy, ważne są szybkie, jednolite rozpraszanie bez strat, wysoka stabilność mechaniczna oraz pewne zatrzymanie w masie papierniczej. Przy stosowaniu skrobi w rozpylaniu, ważne są również odpowiednia zawartość cząstek stałych, wysoka lepkość i wysoka zdolność do wiązania. 2.2 Przemysł środków klejących Główną dziedziną stosowania jest, na przykład, przemysł środków klejących, gdzie zakres zastosowań podzielono na cztery obszary: stosowanie w postaci kleju z czystej skrobi, stosowanie klejów przygotowywanych ze specjalnymi środkami chemicznymi, stosowanie skrobi jako dodatku do żywic i faz rozproszonych polimerów, jak również stosowanie skrobi jako wypełniaczy do klejów syntetycznych. 90% wszystkich klejów opartych na skrobi stosuje się w produkcji tektury falistej, worków i toreb papierowych, materiałów zespolonych z papieru i aluminium, pudełek i zwilżalnego kleju do kopert, znaczków pocztowych itp. 2.3 Wyroby włókiennicze i produkty konserwujące materiały włókiennicze Inne możliwe zastosowanie jako środek wspomagający i dodatek dotyczy produkcji wyrobów włókienniczych i produktów konserwujących materiały włókiennicze. W przemyśle włókienniczym można dokonać rozróżnienia pomiędzy następującymi czterema obszarami zastosowań: stosowanie skrobi jako klejonki, tj. jako środka wspomagającego do wygładzania i wzmacniania działania zaklejającego w celu ochrony przed siłami rozciągającymi podczas tkania, jak również do zwiększania odporności na ścieranie podczas tkania, jako czynnik do ulepszania materiałów włókienniczych, głównie po wstępnych obróbkach, które pogarszają jakość, takich jak wybielanie, farbowanie itp., jako zagęszczacz w produkcji past barwników do zapobiegania dyfuzji barwnika, jak również jako dodatek do czynników używanych do tkania osnowy. 2.4 Przemysł budowlany Ponadto, skrobię można stosować jako dodatek w materiałach budowlanych. Jednym z przykładów jest produkcja gipsowych okładzin tynkowych, w których skrobia domieszana do cienkich tynków zmiękczana jest wodą, dyfunduje na powierzchnię okładziny gipsowej i w ten sposób wiąże karton z płytą. Innymi obszarami zastosowań są domieszanie jej do zaprawy do tynków i włókien mineralnych. W gotowej mieszance betonowej, skrobię można stosować do opóźniania procesu wiązania. 2.5 Stabilizacja gruntu Ponadto, skrobia jest korzystna do produkcji środków do stabilizacji gruntu, stosowanych do czasowej ochrony cząstek gruntu przed wodą przy sztucznych ruchach ziemi. Zgodnie ze stanem wiedzy, złożone produkty składające się ze skrobi i emulsji polimerów można uważać za posiadające taki sam wpływ obniżania erozji oraz inkrustacji, jak stosowane dotąd produkty, jednakże uważane są one za mniej kosztowne. 2.6 Stosowanie w środkach ochrony roślin i nawozach sztucznych Inną dziedziną stosowania jest stosowanie skrobi w środkach ochrony roślin do modyfikowania określonych właściwości tych preparatów. Na przykład, skrobię stosuje się do poprawy zwilżania środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, do dawkowanego uwalniania składników aktywnych, do przekształcania płynnych, lotnych i/lub zapachowych składników aktywnych w mikrokrystaliczne, stabilne, zdolne do odkształcania substancje, do mieszania niezgodnych ze sobą kompozycji i do wydłużania czasu trwania wpływu w wyniku obniżonej dezintegracji. 2.7 Leki, medycyna i przemysł kosmetyczny Skrobię można również stosować w dziedzinie leków, medycyny oraz w przemyśle kosmetycznym. W przemyśle farmaceutycznym skrobię można stosować jako lepiszcze do tabletek lub do rozcieńczania lepiszcza w kapsułkach. Ponadto, skrobia jest odpowiednia jako środek rozsadzający do tabletek, ponieważ, po napęcznieniu, absorbuje ona płyn i po krótkim czasie pęcznieje tak bardzo, że uwalniany jest składnik aktywny. Z przyczyn jakościowych, stosowane w medycynie środki poślizgowe i pudry stosowane na rany są dalszymi dziedzinami stosowania. W dziedzinie kosmetyków, skrobię można na przykład stosować jako nośnik w dodatkach w postaci proszków, takich jak substancje zapachowe i kwas salicylowy. W stosunkowo szerokim zakresie skrobię stosuje do past do zębów. 2.8 Skrobia jako dodatek do węgla i brykietów Skrobię można również stosować jako dodatek do węgla i brykietów. Dzięki dodawaniu skrobi węgiel można ilościowo zbrylać i brykietować z wysoką jakością, zapobiegając w ten sposób przedwczesnemu rozpadowi brykietów. Węgiel grilowy zawiera pomiędzy 4% a 6% dodanej skrobi, a węgiel

12 12 PL B1 cieplny pomiędzy 0,1 a 0,5%. Ponadto, skrobia jest odpowiednia jako czynnik wiążący, ponieważ jej dodanie do węgla i brykietów może znacząco zmniejszać emisję substancji toksycznych. 2.9 Przetwarzanie szlamu rudy i węgla Ponadto, skrobię można stosować jako czynnik kłaczkujący w przetwarzaniu szlamu rudy i węgla Dodatek do materiałów odlewniczych Inną dziedziną stosowania jest stosowanie jako dodatek do obróbki materiałów w odlewnictwie. Do różnych procesów odlewniczych potrzebne są rdzenie wytworzone z piasków zmieszanych z czynnikami wiążącymi. Obecnie, najpowszechniej stosowanym czynnikiem wiążącym jest bentonit zmieszany z modyfikowanymi skrobiami, w większości skrobiami pęczniejącymi. Celem dodawania skrobi jest zwiększanie oporu przepływu, jak również polepszenie siły wiążącej. Ponadto, pęczniejące skrobie mogą spełniać więcej warunków wstępnych dla procesów produkcyjnych, takich jak zdolność rozpraszania w zimnej wodzie, zdolność do rehydratacji, dobra mieszalność z piaskiem oraz wysoka zdolność do wiązania wody Przemysł gumowy W przemyśle gumowym skrobię można stosować do poprawy jakości technicznej i optycznej. Powodami tego są ulepszone połysk powierzchni, przyczepność i wygląd. W tym celu, skrobię rozprasza się na lepkich gumowanych powierzchniach substancji gumowych przed zimną wulkanizacją. Można ją również stosować do poprawy drukowności gumy Produkcja sztucznych skór Inną dziedziną stosowania modyfikowanej skrobi jest produkcja sztucznych skór Skrobia w syntetycznych polimerach W dziedzinie tworzyw sztucznych wyłaniają się następujące zakresy zastosowań: włączanie produktów pochodzących ze skrobi w procesie przetwarzania (skrobia jest tylko wypełniaczem, nie występują bezpośrednie wiązania pomiędzy syntetycznym polimerem a skrobią) lub, alternatywnie, włączanie produktów pochodzących ze skrobi do produkcji polimerów (skrobia i polimer tworzą stabilne wiązania. Stosowanie skrobi jako czystego wypełniacza nie może współzawodniczyć z innymi substancjami, takimi jak talk. Sytuacja jest inna, gdy określone właściwości skrobi stają się efektywne i profil właściwości produktów końcowych jest zatem wyraźnie zmieniony. Jednym z przykładów jest stosowanie produktów skrobiowych w przetwarzaniu materiałów termoplastycznych, takich jak polietylen. W tym przypadku, skrobię i syntetyczny polimer łączy się w stosunku 1:1 przez utworzenie szarży głównej, z której produkuje się różne produkty za pomocą powszechnie stosowanych technik z zastosowaniem granulowanego polietylenu. Włączenie skrobi do polietylenowych błon może powodować zwiększoną przepuszczalność substancji ciałek pustych, poprawioną przepuszczalność dla pary wodnej, ulepszone właściwości elektrostatyczne, ulepszone właściwości przeciwpoślizgowe, jak również ulepszoną drukowność barwnikami wodnymi. Inną możliwością jest stosowanie skrobi w piankach poliuretanowych. W wyniku adaptacji pochodnych skrobi, jak również w wyniku optymalizacji technik przetwarzania, możliwe jest specyficzne kontrolowanie reakcji pomiędzy syntetycznymi polimerami a grupami hydroksylowymi skrobi. Wynikiem są pianki poliuretanowe posiadające, w wyniku zastosowania skrobi, następujące profile właściwości: obniżony współczynnik rozszerzalności cieplnej, obniżoną kurczliwość, ulepszone zachowanie pod względem działania ciśnienia/napięcia, zwiększoną przepuszczalność dla pary wodnej bez zmiany przyswajalności wody, obniżoną zapalność i gęstość spękań, brak uwalniania części stanowiących substancje palne, brak halogenków i obniżona szybkość starzenia. Wadami, które nadal występują są obniżona odporność na działanie ciśnienia i uderzenia. Opracowywanie produktów w postaci błon nie jest jedyną możliwością. Można również produkować stałe produkty z tworzyw sztucznych o zawartości skrobi powyżej 50%, takie jak donice, talerze i misy. Ponadto, mieszaniny skrobia/polimer posiadają tę zaletę, że znacznie łatwiej ulegają biodegradacji. Ponadto, z powodu swojej skrajnie wysokiej zdolności do wiązania wody, skrobiowe polimery szczepione posiadają wzrastające ostatnio znaczenie. Są to produkty posiadające szkielet skrobiowy i boczną sieć krystaliczną syntetycznego monomeru zaszczepioną zgodnie z zasadą łańcuchowych mechanizmów rodnikowych. Dostępne obecnie skrobiowe polimery szczepione charakteryzują się ulepszoną zdolnością do wiązania i utrzymywania do 1000 g wody na g skrobi o wysokiej lepkości. Te znakomite absorbery stosuje się głównie w dziedzinie higieny, np. w takich produktach, jak pieluszki i prześcieradła, jak również w rolnictwie, np. w granulkach nasiennych.

13 PL B1 13 Tym, co decyduje o stosowaniu nowej skrobi zmodyfikowanej poprzez techniki rekombinacji DNA są z jednej strony struktura, zawartość wody, zawartość lipidów, zawartość włókien, zawartość popiołów/fosforanu, stosunek amyloza/amylopektyna, rozkład względnej masy cząsteczkowej, stopień rozgałęzienia, wielkość i kształt granulek, jak również krystalizacja, a z drugiej strony właściwości, których wynikiem są następujące cechy: cechy płynności i sorpcji, temperatura kiełkowania, lepkość, zdolność zagęszczania, rozpuszczalność, struktura kleiku, przezroczystość, odporność na wysoką temperaturę, na działanie siły poprzecznej i na kwasy, tendencja do retrogradacji, zdolność do tworzenia żelu, odporność na zamrażanie/rozmrażanie, zdolność do tworzenia kompleksów, wiązanie jodu, tworzenie błony, siła przylegania, stabilność wobec enzymów, podatność na trawienie oraz reaktywność. Wytwarzanie zmodyfikowanej skrobi przez oddziaływania genetyczne roślin transgenicznych może modyfikować właściwości skrobi otrzymywanej z roślin w taki sposób, dalsze modyfikacje za pomocą metod chemicznych lub fizycznych staną się zbędne. Z drugiej strony, skrobie modyfikowane za pomocą technik rekombinacji DNA można poddawać dalszym modyfikacjom chemicznym, których wynikiem będzie dalsza poprawa jakości dla niektórych z opisanych powyżej zakresów zastosowań. Te modyfikacje chemiczne są zasadniczo znane. Są to szczególnie modyfikacje polegające na: - traktowaniu wysoką temperaturą, - traktowaniu kwasami, - utlenianiu oraz - estryfikacji, prowadzącej do tworzenia fosforanu, azotanu, siarczanu, ksantogenianu, octanu i cytrynianu skrobi. Do estryfikacji można również stosować inne kwasy organiczne; - tworzeniu eterów skrobi, alkilowego eteru skrobi, eteru O-alkilowego, eteru hydroksyalkilowego, eteru 0-karboksylometylowego, eterów skrobi zawierających N, eterów skrobi zawierających P oraz eterów skrobi zawierających S; - tworzeniu skrobi rozgałęzionych, - tworzeniu skrobiowych polimerów szczepionych. Figura 1 przedstawia schematycznie plazmid pjt31 (AATP1 (Arabidopsis thaliana) w orientacji sensownej). Figura 2 przedstawia schematycznie plazmid pjt32 (AATP1 (Solanum tuberosum) w orientacji antysensownej). Figura 3 przedstawia porównanie sekwencji aminokwasowych AATP2 z Arabidopsis thaliana z AATP1 (A. thaliana) i z homologicznym białkiem Rickettsia prowazekii (Williamson i in., Gene 80 (1989), ). Figura 4 przedstawia analizę hydrofilowości AATP2 (A. thaliana), AATP1 (A. thaliana) i translokazy ADP/ATP Rickettsia przeprowadzoną według metody Heijne i in. (Eur. J. Biochem. 180 (1989), ). Figura 5 przedstawia analizę ekspresji AATP1 (Solanum tuberosum) w liściach i bulwach roślin zawierających antysensowną nić genu trannslokazy ADP/ATP poprzez blotting typu Northern. Figura 6 przedstawia analizę ekspresji AATP1 (Arabidopsis thaliana) w liściach i bulwach roślin, w których zachodzi nadekspresja translokazy ADP/ATP, poprzez blotting typu Northern. Figura 7 przedstawia schematyczną mapę kasetki pte200 zapewniającej ekspresję specyficzną dla zarodka. EcoRI, Smal, BamHI, Xhol, Notl, Xbal, SacI, KpnI, Apal, Sali i Sfil oznaczają miejsca rozpoznawane przez endonukleazy restrykcyjne. Z przyczyn natury praktycznej, Sfil (A) i Sfil (B) różnią się w zmiennej sekwencji nukleotydowej miejsca rozpoznawania. Skróty oznaczają odpowiednio: PCIFatB4 = promotor CIFatB4, tcifatb4 = terminator CIFatB4, amp = bakteryjny gen oporności na ampicylinę, ori ColEl = miejsce początku replikacji z plazmidu ColEl, ori f1(-) = miejsce początku replikacji z faga f1. Figura 8 przedstawia schematyczną mapę kasetki ekspresyjnej translokazy ADP/ATP pte208: ta pochodna wektora pte200 (figura 7) zawiera cdna kodujący plastydową translokazę ADP/ATP z Solanum tuberosum w orientacji sensownej. Figura 9 przedstawia schematyczną mapę wektora wahadłowego pmh Sfil, Sali, CiaI, Hindlll, EcoRI, Nsil, Smal, BamHI, Spel, Notl, KpnI, Bglll, Apal, Xhol, Xbal i BstEII oznaczają miejsca rozpoznawane przez endonukleazy restrykcyjne. Sfi (A) i Sfi (B) różnią się, jak wspominano, w zmiennej sekwencji nukleotydowej rozpoznawanego miejsca. Zapobiega to odtwarzaniu postaci kolistej wyjściowego plazmidu po trawieniu Sfil i umożliwia bezpośrednie wstawianie kasetki ekspresyjnej z pochodnej pte200. Skróty oznaczają odpowiednio: RB, LB = prawy i lewy region graniczny, t35s = sygnał terminacji z genu 35S rna z CaMV, pat = gen acetylotransferazy fosfinotricynowej, p 35S = promotor genu rna 35S z CaMV, tp-sul = gen oporności na sulfonamid z peptydem kierującym, tnos = sygnał terminacji z genu syntetazy nopalinowej, Sm/Sp = bakteryjny gen oporności na streptomycynę i spektynomycy-

14 14 PL B1 nę, para, parb i parr = funkcje odpowiedzialne za amplifikację plazmidu w szerokim zakresie gospodarzy, tj. w Agrobacterium tumefaciens i Escherichia coli. Wynalazek ilustrują poniższe przykłady. P r z y k ł a d 1 Konstruowanie bakteryjnego wektora ekspresyjnego pjt118 i transformacja E. coli Do końca N białka AATP2 (biblioteka genowa K94626) z Arabidopsis thaliana dołączono znacznik histydynowy zawierający 10 aminokwasów. W tym celu, poprzez PGR wyizolowano cdna kodujący całe białko AATP2 z Arabidopsis thaliana. Poniższy oligonukleotyd służył jako starter sensowny, który, ponadto, posiadał miejsce restrykcyjne Xhol: cgtgagagatagagagctcgagggtctgattc aaacc (sekwencja o numerze identyfikacyjnym: 1); obejmując pary zasad Jako starter antysensowny służył oligonukleotyd zawierający dodatkowe miejsce restrykcyjne BamHI: gatacaacaggaatcctggat gaagc (sekwencja o numerze identyfikacyjnym: 2); obejmujący pary zasad Uzyskany produkt reakcji PGR oczyszczono w żelu agarozoowym, strawiono enzymami restrykcyjnymi Xhol i BamHI i wstawiono we właściwej ramce odczytu do plazmidu pet16b (Novagene, Heidelberg, Niemcy). W ten sposób uzyskano podstawienie znacznika histydynowego w postaci 10 aminokwasów na N-końcu cdna kodującego całe białko AATP2 z Arabidopsis thaliana (His-AATP2). Wektor ten nazwano pjt118. Sekwencję produktu PGR określono przez zsekwencjonowanie obu nici polinukleotydowych (Eurogentec). Transformacje E. coli C43 (Miroux i Walker, J. Mol. Biol. 260 (1996), ) prowadzono zgodnie ze standardowymi metodami. Szczep E. coli C43 umożliwia heterologiczną ekspresję zwierzęcych (Miroux i Walker, loc. cit.) i roślinnych (Tjaden i in., J. Biol. Chem. (1998) (w druku)) białek błonowych. Po transformacji tego szczepu wektorem pjt18 przeprowadzono badania wychwytu przy użyciu znakowanych promieniotwórcze ADP i ATP. Badania te wykazały, że His-AATP2 może ulegać funkcjonalnej ekspresji w E. coli C43 w błonie cytoplazmatycznej. Wykazało to, że AATP2 rzeczywiście koduje translokazę ADP/ATP. Obecność N-końcowego znacznika histydynowego prowadzi do wzrostu (2x-3x) aktywności transportującej AATP2 z A. thaliana w E. coli w porównaniu z AATP2 bez N-końcowego znacznika histydynowego. P r z y k ł a d 2 Konstruowanie plazmidu pjt31 i wprowadzenie go do genomu roślin ziemniaka W celu skonstruowania wektora do transformacji roślin, po-łączono fragment EcoRV/BamHI cdna AATP1 z A. thaliana (Kampfenkel i in., FEBS Letters 374 (1995), ) o długości 2230 bp z wektorem pbinar strawionym Smal, EcoRV i BamHI (Höfgen i Wilmitzer, Plant Sci. 66 (1990), ). Dzięki wstawieniu fragmentu cdna utworzono kasetkę ekspresyjną (pjt31), którą skonstruowano w opisany poniżej sposób z fragmentów A, B i C (patrz figura 1). Fragment A (540 bp) zawiera promotor 35S z wirusa mozaiki kalafiora. Fragment B zawiera, poza regionami flankującymi, region kodujący białko translokazy ADP/ATP A. thaliana (AATP1). Region ten wyizolowano jak opisano powyżej i połączono w orientacji sensownej z promotorem 35S pbinar. Fragment C (215 bp) zawiera sygnał poliadenylacji genu syntazy oktopinowej z Agrobacterium tumefaciens. Wielkość plazmidu pjt31 wynosi około 14,2 kb. Plazmidem stransformowano rośliny ziemniaka poprzez transformację Agrobacteria, jak opisano w Rocha-Sosa i in. (EMBO J. 8 (1989), 23-29). W wyniku transformacji transgeniczne rośliny ziemniaka wykazywały wzrost poziomu mrna plastydowej translokazy ADP/ATP. Wykryto to przez analizę poprzez blotting typu Northern (patrz fig. 6). RNA wyizolowano zgodnie ze standardowymi metodami z tkanek liści i bulw roślin ziemniaka. 50 μg RNA rozdzielono w żelu agarozowym (1,5% agaroza, bufor 1 x MEN, 16,6% formaldehyd). Po elektroforezie RNA przeniesiono na błonę nylonową Hybond N (Amersham, Wielka Brytania) za pomocą transferu kapilarnego w 20 x SSC. RNA utrwalono na błonie przez napromieniowanie światłem ultrafioletowym. Błonę prehybrydyzowano w ciągu 2 godzin w fosforanowym buforze hybrydyzacyjnym (Sambrook i in., loc. cit.), a następnie hybrydyzowano w ciągu 10 godzin przez dodanie sondy wyznakowanej promieniotwórcze. P r z y k ł a d 3 Konstruowanie plazmidu pjt32 i wprowadzenie go do genomu roślin ziemniaka W celu skonstruowania wektora do transformacji roślin, fragment BamHI/Ndel regionu kodującego cdna AATP1 z S. tuberosum (Genebank Y10821) o długości 1265 bp połączono z wektorem pbinar (Höfgen i Willmitzer, Plant Sci. 66 (1990), ) strawionym Smal, Ndel i BamHI. Przez wstawienie fragmentu cdna utworzono kasetkę ekspresyjną, którą skonstruowano w opisany poniżej sposób z fragmentów A, B i C (patrz fig. 2). Fragment A (540 bp) zawiera promotor 35S wirusa mozai-

15 PL B1 15 ki kalafiora. Fragment B zawiera region translokazy ADP/ATP z S. tuberosum (AATP1 S.t.) o długości 1265 bp. Region ten połączono w orientacji antysensownej z promotorem 35S w pbinar. Fragment C (215 bp) zawiera sygnał poliadenylacji genu syntazy oktopinowej z Agrobacterium tumefaciens. Wielkość plazmidu pjt32 wynosi około 13,3 kb. Plazmid wprowadzono do roślin ziemniaka za pomocą Agrobacteria, jak opisano w Rocha-Sosa i in. (EMBO J. 8 (1989), 23-29). W wyniku transformacji transgeniczne ziemniaki wykazywały obniżenie poziomu mrna plastydowej translokazy ADP/ATP. Wykryto to przez analizę poprzez blotting typu Northern (patrz fig. 5). Zgodnie ze standardowymi procedurami z liści i bulw roślin ziemniaka wyizolowano RNA. 50 μg RNA rozdzielano w żelu agarozowym (1,5% agaroza, bufor 1 x MEN, 16,6% formaldehyd). Po elektroforezie RNA przeniesiono na błonę nylonową Hybond N (Amersham, UK) za pomocą transferu kapilarnego w 20 x SSC. RNA utrwalono na błonie przez napromieniowanie światłem ultrafioletowym. Błonę poddano prehybrydyzacji w ciągu 2 godzin w fosforanowym buforze hybrydyzacyjnym (Sambrook i in., loc. cit.), a następnie hybrydyzowano w ciągu 10 godzin przez dodanie sondy wyznakowanej promieniotwórczo. P r z y k ł a d 4 Analiza zawartości skrobi, amylozy i cukru w transgenicznych roślinach ziemniaka Oznaczanie zawartości rozpuszczalnych cukrów prowadzono w sposób opisany w Lowry i Passonneau, A Flexible System of Enzymatic Analysis ; Academic Press, nowy Jork, USA (1972). Oznaczanie zawartości skrobi prowadzono w sposób opisany w Batz i in. (Plant Physiol. 100 (1992), ). Linia/genotyp T a b e l a 1 Skrobia (μmole jednostek C6/g mokrej masy) Cukry rozpuszczalne (μmole/g mokrej masy) Desiree/WT 1094,0 26,49 654/antysensowny-AATP1 (S. tuberosum) 574,2 42,52 594/antysensowny AATP1 (S. tuberosum) 630,2 48,76 595/antysensowny AATP1 531,4 45,92 676/antysensowny AATP1 (S. tuberosum) 883,0 40,60 62/sensowny AATP1 (A. thaliana) 1485,0 30,65 98/sensowny AATP1 (A. thaliana) 1269,0 18,28 78/sensowny AATP1 (A. thaliana) 995,0 20,50 Oznaczanie zawartości amylozy prowadzono zgodnie z metodą opisaną w Hovenkamp- -Hermelink i in. (Potato Res. 31 (1988), ). Linia/genotyp % amylozy Desiree/WT 18,8 654/antysensowny AATP1 15,5 594/antysensowny AATP1 (S. tuberosum) 124,3 595/antysensowny AATP1 (S. tuberosum) 18,0 676/antysensowny AATP1 (S. tuberosum) 11,5 62/sensowny AATP1 (A. thaliana) 27,0 98/sensowny AATP1 (A. thaliana) 22,7 78/sensowny AATP1 (A. thaliana) 24,5

16 16 PL B1 Lista sekwencji <110> PlantTec Biotechnologie GmbH Forschung & Entwicklung Max-Planck-Gesellschaft zur Forderung der Wissenschaften <120> Rośliny transgeniczne o zmodyfikowanej aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP <130> C 1540 PCT <140> <140> <160> 4 <170> Patentln Ver. 2.1 <210> 1 <211> 37 <212> DNA <213> sekwencja sztuczna <220> <223> opis sztucznej sekwencji: sztuczna <400> 1 cgtgagagat agagagctcg agggtctgat tcaaacc 37 <210> 2 <211> 26 <212> DNA <213> sekwencja sztuczna <220> <223> opis sztucznej sekwencji: sztuczna <400> 2 gatacaacag gaatcctgga tgaagc 26 <210> 3 <211> 56 <212> DNA <213> sekwencja sztuczna <220> <223> opis sztucznej sekwencji: sztuczna <400> 3 gaattcctgc agcccggggg atccactagt ctcgagaagt ggctgggggc ctttcc 56 <210> 4 <211> 39 <212> DNA <213> sekwencja sztuczna <220> <223> opis sztucznej sekwencji: sztuczna <400> 4 tctagaggcc aaggcggccg cttcaacgga ctgcagtgc 39 <210> 5 <211> 589 <212> białko <213> Arabidopsis thaliana <400> 5

17 PL B1 17

18 18 PL B1

19 PL B1 19

20 20 PL B1

21 PL B1 21

22 22 PL B1

23 PL B1 23 Zastrzeżenia patentowe 1. Komórka rośliny transgenicznej, która jest genetycznie zmodyfikowana, znamienna tym, że modyfikacją genetyczną jest wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego, który koduje plastydową translokazę ADP/ATP i którego ekspresja prowadzi do podwyższenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP, w porównaniu z odpowiadającymi niezmodyfikowanymi genetycznie komórkami roślinnymi z roślin typu dzikiego, przy czym komórka wspomnianej rośliny transgenicznej wykazuje zwiększoną zawartość skrobi w porównaniu z odpowiadającymi genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi i/lub syntetyzuje skrobię wykazującą podwyższoną zawartość amylozy w porównaniu z odpowiadającymi genetycznie niezmodyfikowanymi komórkami roślinnymi. 2. Komórka rośliny transgenicznej według zastrz. 1, znamienna tym, że cząsteczka kwasu nukleinowego koduje plastydową translokazę ADP/ATP z Arabidopsis thaliana. 3. Roślina transgeniczna, znamienna tym, że zawiera komórki rośliny transgenicznej jak zdefiniowano w zastrz Roślina transgeniczna według zastrz. 3, znamienna tym, że jest rośliną magazynującą skrobię. 5. Roślina transgeniczna według zastrz. 4, znamienna tym, że jest rośliną kukurydzy, pszenicy lub ziemniaka. 6. Sposób wytwarzania rośliny transgenicznej wykazującej podwyższoną zawartość skrobi w porównaniu z roślinami typu dzikiego i/lub, której skrobia wykazuje zwiększoną zawartość amylozy w porównaniu ze skrobią z roślin typu dzikiego, znamienny tym, że (a) komórkę roślinną modyfikuje się genetycznie poprzez wprowadzenie cząsteczki obcego kwasu nukleinowego, który koduje plastydową translokazę ADP/ATP i którego ekspresja prowadzi do podwyższenia aktywności plastydowej translokazy ADP/ATP w komórce; (b) regeneruje się roślinę z komórki wytworzonej zgodnie z etapem (a); oraz (c) ponadto, ewentualnie, wytwarza się rośliny z roślin wytworzonych zgodnie z etapem (b). 7. Materiał rozmnożeniowy rośliny, znamienny tym, że materiał rozrodczy zawiera komórki transgeniczne jak zdefiniowano w zastrz Zastosowanie cząsteczek kwasu nukleinowego kodujących plastydową translokazę ADP/ATP, do wytwarzania roślin transgenicznych wykazujących podwyższoną zawartość skrobi i/lub syntetyzujących skrobię wykazującą zwiększoną zawartość amylozy w porównaniu ze skrobią z roślin typu dzikiego. 9. Sposób wytwarzania zmodyfikowanej skrobi, znamienny tym, że obejmuje ekstrakcję skrobi z rośliny zdefiniowanej w zastrz. 3 lub z materiału rozmnożeniowego zdefiniowanego w zastrz. 7.

24 24 PL B1 Rysunki

25 PL B1 25

26 26 PL B1

27 PL B1 27

Błonnik pokarmowy: właściwości, skład, występowanie w żywności

Błonnik pokarmowy: właściwości, skład, występowanie w żywności Błonnik pokarmowy: właściwości, skład, występowanie w żywności Dr hab. Jarosława Rutkowska, prof. nadzwycz. SGGW Zakład Analiz Instrumentalnych Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, SGGW w Warszawie

Bardziej szczegółowo

1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13

1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13 Spis treści Przedmowa 11 1. Biotechnologia i inżynieria genetyczna zagadnienia wstępne 13 1.1. Wprowadzenie 13 1.2. Biotechnologia żywności znaczenie gospodarcze i społeczne 13 1.3. Produkty modyfikowane

Bardziej szczegółowo

WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE. Ewa Waszkowska ekspert UPRP

WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE. Ewa Waszkowska ekspert UPRP WYNALAZKI BIOTECHNOLOGICZNE W POLSCE Ewa Waszkowska ekspert UPRP Źródła informacji w biotechnologii projekt SLING Warszawa, 9-10.12.2010 PLAN WYSTĄPIENIA Umocowania prawne Wynalazki biotechnologiczne Statystyka

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 172667 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 04.03.200 07182.9 (13) T3 (1) Int. Cl. C12N1/82 A01H/00 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

Nowoczesne systemy ekspresji genów

Nowoczesne systemy ekspresji genów Nowoczesne systemy ekspresji genów Ekspresja genów w organizmach żywych GEN - pojęcia podstawowe promotor sekwencja kodująca RNA terminator gen Gen - odcinek DNA zawierający zakodowaną informację wystarczającą

Bardziej szczegółowo

SACHARYDY MONOSACHARYDY POLISACHARYDY OLIGOSACHARYDY

SACHARYDY MONOSACHARYDY POLISACHARYDY OLIGOSACHARYDY SACHARYDY MONOSACHARYDY POLISACHARYDY OLIGOSACHARYDY C x H 2y O y y = 2-10 Oligosacharydy oligomery węglowodanowe, które zawierają od 2 do 10 monomerów, którymi są cukry proste (monosacharydy), np. glukoza,

Bardziej szczegółowo

Inżynieria genetyczna- 6 ECTS. Inżynieria genetyczna. Podstawowe pojęcia Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka

Inżynieria genetyczna- 6 ECTS. Inżynieria genetyczna. Podstawowe pojęcia Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka Inżynieria genetyczna- 6 ECTS Część I Badanie ekspresji genów Podstawy klonowania i różnicowania transformantów Kolokwium (14pkt) Część II Klonowanie ekspresyjne Od genu do białka Kolokwium (26pkt) EGZAMIN

Bardziej szczegółowo

DR ŻANETA PACUD Zdolność patentowa roślin

DR ŻANETA PACUD Zdolność patentowa roślin DR ŻANETA PACUD Zdolność patentowa roślin czyli rzecz o brokułach i pomidorach Sposoby ochrony prawnej roślin wprowadzenie Ochrona prawna odmian roślin - Międzynarodowa konwencja o ochronie nowych odmian

Bardziej szczegółowo

PL B1. Preparat o właściwościach przeciwutleniających oraz sposób otrzymywania tego preparatu. POLITECHNIKA ŁÓDZKA, Łódź, PL

PL B1. Preparat o właściwościach przeciwutleniających oraz sposób otrzymywania tego preparatu. POLITECHNIKA ŁÓDZKA, Łódź, PL PL 217050 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 217050 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 388203 (22) Data zgłoszenia: 08.06.2009 (51) Int.Cl.

Bardziej szczegółowo

TEST Z CYTOLOGII GRUPA II

TEST Z CYTOLOGII GRUPA II TEST Z CYTOLOGII GRUPA II Zad. 1 (4p.) Rysunek przedstawia schemat budowy pewnej struktury komórkowej. a/ podaj jej nazwę i określ funkcję w komórce, b/ nazwij elementy oznaczone cyframi 2 i 5 oraz określ

Bardziej szczegółowo

Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2

Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2 Tematy- Biologia zakres rozszerzony, klasa 2TA,2TŻ-1, 2TŻ-2 Nr lekcji Temat Zakres treści 1 Zapoznanie z PSO, wymaganiami edukacyjnymi i podstawą programową PSO, wymagania edukacyjne i podstawa programowa

Bardziej szczegółowo

PL B1. ECOFUEL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Jelenia Góra, PL BUP 09/14

PL B1. ECOFUEL SPÓŁKA Z OGRANICZONĄ ODPOWIEDZIALNOŚCIĄ, Jelenia Góra, PL BUP 09/14 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 230654 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 401275 (22) Data zgłoszenia: 18.10.2012 (51) Int.Cl. C10L 5/04 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna

Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich (lub prawie wszystkich) białek komórkowych Zalety analizy proteomu np. w porównaniu z analizą trankryptomu:

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1968711 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 05.01.2007 07712641.5

Bardziej szczegółowo

Czy żywność GMO jest bezpieczna?

Czy żywność GMO jest bezpieczna? Instytut Żywności i Żywienia dr n. med. Lucjan Szponar Czy żywność GMO jest bezpieczna? Warszawa, 21 marca 2005 r. Od ponad połowy ubiegłego wieku, jedną z rozpoznanych tajemnic życia biologicznego wszystkich

Bardziej szczegółowo

Rośliny modyfikowane genetycznie (GMO)

Rośliny modyfikowane genetycznie (GMO) Rośliny modyfikowane genetycznie (GMO) Organizmy modyfikowane genetycznie Organizm zmodyfikowany genetycznie (międzynarodowy skrót: GMO Genetically Modified Organizm) to organizm o zmienionych cechach,

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA 5 DOBRY. DZIAŁ 1. Biologia jako nauka ( 4godzin)

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA 5 DOBRY. DZIAŁ 1. Biologia jako nauka ( 4godzin) WYMAGANIA EDUKACYJNE Z BIOLOGII KLASA 5 DOPUSZCZAJĄCY DOSTATECZNY DOBRY BARDZO DOBRY CELUJĄCY DZIAŁ 1. Biologia jako nauka ( 4godzin) wskazuje biologię jako naukę o organizmach wymienia czynności życiowe

Bardziej szczegółowo

Organizmy Modyfikowane Genetycznie Rośliny transgeniczne

Organizmy Modyfikowane Genetycznie Rośliny transgeniczne Organizmy Modyfikowane Genetycznie Rośliny transgeniczne Co to GMO? GMO to organizmy, których genom został zmieniony metodami inżynierii genetycznej w celu uzyskania nowych cech fizjologicznych (lub zmiany

Bardziej szczegółowo

TECHNIKI ANALIZY RNA TECHNIKI ANALIZY RNA TECHNIKI ANALIZY RNA

TECHNIKI ANALIZY RNA TECHNIKI ANALIZY RNA TECHNIKI ANALIZY RNA DNA 28SRNA 18/16S RNA 5SRNA mrna Ilościowa analiza mrna aktywność genów w zależności od wybranych czynników: o rodzaju tkanki o rodzaju czynnika zewnętrznego o rodzaju upośledzenia szlaku metabolicznego

Bardziej szczegółowo

Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich lub prawie wszystkich białek komórkowych

Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich lub prawie wszystkich białek komórkowych Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich lub prawie wszystkich białek komórkowych Zalety w porównaniu z analizą trankryptomu: analiza transkryptomu komórki identyfikacja mrna nie musi jeszcze oznaczać

Bardziej szczegółowo

Cukry właściwości i funkcje

Cukry właściwości i funkcje Cukry właściwości i funkcje Miejsce cukrów wśród innych składników chemicznych Cukry Z cukrem mamy do czynienia bardzo często - kiedy sięgamy po białe kryształy z cukiernicy. Większość z nas nie uświadamia

Bardziej szczegółowo

Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na

Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na Biotechnologia jest dyscypliną nauk technicznych, która wykorzystuje procesy biologiczne na skalę przemysłową. Inaczej są to wszelkie działania na żywych organizmach prowadzące do uzyskania konkretnych

Bardziej szczegółowo

Biotechnologia i inżynieria genetyczna

Biotechnologia i inżynieria genetyczna Wersja A Test podsumowujący rozdział II i inżynieria genetyczna..................................... Imię i nazwisko.............................. Data Klasa oniższy test składa się z 16 zadań. rzy każdym

Bardziej szczegółowo

Od kapusty do mamuta wyzwania biotechnologii. Renata Szymańska

Od kapusty do mamuta wyzwania biotechnologii. Renata Szymańska Od kapusty do mamuta wyzwania biotechnologii Renata Szymańska Biotechnologia Biotechnologia świadczy dobra i usługi z wykorzystaniem metod biologicznych (definicja wg OECD) Towarzyszy człowiekowi od dawna

Bardziej szczegółowo

Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna

Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna Wybrane techniki badania białek -proteomika funkcjonalna Proteomika: umożliwia badanie zestawu wszystkich (lub prawie wszystkich) białek komórkowych Zalety analizy proteomu w porównaniu z analizą trankryptomu:

Bardziej szczegółowo

CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :.

CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A. imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. CORAZ BLIŻEJ ISTOTY ŻYCIA WERSJA A imię i nazwisko :. klasa :.. ilość punktów :. Zadanie 1 Przeanalizuj schemat i wykonaj polecenia. a. Wymień cztery struktury występujące zarówno w komórce roślinnej,

Bardziej szczegółowo

Wykład 14 Biosynteza białek

Wykład 14 Biosynteza białek BIOCHEMIA Kierunek: Technologia Żywności i Żywienie Człowieka semestr III Wykład 14 Biosynteza białek WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA CENTRUM BIOIMMOBILIZACJI I INNOWACYJNYCH MATERIAŁÓW OPAKOWANIOWYCH

Bardziej szczegółowo

PL B1 (12) O P I S P A T E N T O W Y (19) P L (11) (13) B 1 A61K 9/20. (22) Data zgłoszenia:

PL B1 (12) O P I S P A T E N T O W Y (19) P L (11) (13) B 1 A61K 9/20. (22) Data zgłoszenia: R Z E C Z PO SPO L IT A PO LSK A (12) O P I S P A T E N T O W Y (19) P L (11) 1 7 7 6 0 7 (21) Numer zgłoszenia: 316196 (13) B 1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 13.03.1995

Bardziej szczegółowo

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP02/ (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP02/ (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego: RZECZPOSPOLITA POLSKA Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 205575 (21) Numer zgłoszenia: 366842 (22) Data zgłoszenia: 24.04.2002 (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego:

Bardziej szczegółowo

Kompozycja przyprawowa do wyrobów mięsnych, zwłaszcza pasztetu i sposób wytwarzania kompozycji przyprawowej do wyrobów mięsnych, zwłaszcza pasztetu

Kompozycja przyprawowa do wyrobów mięsnych, zwłaszcza pasztetu i sposób wytwarzania kompozycji przyprawowej do wyrobów mięsnych, zwłaszcza pasztetu RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 206451 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 371452 (51) Int.Cl. A23L 1/221 (2006.01) A23L 1/0522 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22)

Bardziej szczegółowo

Możliwości współczesnej inżynierii genetycznej w obszarze biotechnologii

Możliwości współczesnej inżynierii genetycznej w obszarze biotechnologii Możliwości współczesnej inżynierii genetycznej w obszarze biotechnologii 1. Technologia rekombinowanego DNA jest podstawą uzyskiwania genetycznie zmodyfikowanych organizmów 2. Medycyna i ochrona zdrowia

Bardziej szczegółowo

CZY ROLNICTWO EKOLOGICZNE POWIATU SIEDLECKIEGO PODEJMIE UPRAWĘ ROŚLIN GENETYCZNIE MODYFIKOWANYCH?

CZY ROLNICTWO EKOLOGICZNE POWIATU SIEDLECKIEGO PODEJMIE UPRAWĘ ROŚLIN GENETYCZNIE MODYFIKOWANYCH? J e r z y C h e ł s t o w s k i A kadem ia Podlaska w Siedlcach CZY ROLNICTWO EKOLOGICZNE POWIATU SIEDLECKIEGO PODEJMIE UPRAWĘ ROŚLIN GENETYCZNIE MODYFIKOWANYCH? Region Podlasia znany jest z produkcji

Bardziej szczegółowo

Podstawy biogospodarki. Wykład 7

Podstawy biogospodarki. Wykład 7 Podstawy biogospodarki Wykład 7 Prowadzący: Krzysztof Makowski Kierunek Wyróżniony przez PKA Immobilizowane białka Kierunek Wyróżniony przez PKA Krzysztof Makowski Instytut Biochemii Technicznej Politechniki

Bardziej szczegółowo

Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna

Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Żywność ekologiczna najlepsza żywność funkcjonalna Prof. Dr hab. Ewa Solarska Pracownia Żywności Ekologicznej Wydział Nauk o Żywności i Biotechnologii Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Konferencja naukowa

Bardziej szczegółowo

Patentowanie wynalazków z dziedziny biotechnologii

Patentowanie wynalazków z dziedziny biotechnologii chroń swoje pomysły 3 Kongres Świata Przemysłu Farmaceutycznego Poznań, 16-17 czerwca 2011 Patentowanie wynalazków z dziedziny biotechnologii dr Izabela Milczarek Czym jest biotechnologia? Biotechnologia,

Bardziej szczegółowo

Tematyka zajęć z biologii

Tematyka zajęć z biologii Tematyka zajęć z biologii klasy: I Lp. Temat zajęć Zakres treści 1 Zapoznanie z przedmiotowym systemem oceniania, wymaganiami edukacyjnymi i podstawą programową Podstawowe zagadnienia materiału nauczania

Bardziej szczegółowo

Laboratorium Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego Gdynia.

Laboratorium Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego Gdynia. Laboratorium Pomorskiego Parku Naukowo-Technologicznego Gdynia www.ppnt.pl/laboratorium Laboratorium jest częścią modułu biotechnologicznego Pomorskiego Parku Naukowo Technologicznego Gdynia. poprzez:

Bardziej szczegółowo

Wykład 1. Od atomów do komórek

Wykład 1. Od atomów do komórek Wykład 1. Od atomów do komórek Skład chemiczny komórek roślinnych Składniki mineralne (nieorganiczne) - popiół Substancje organiczne (sucha masa) - węglowodany - lipidy - kwasy nukleinowe - białka Woda

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1712702 (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 28.03.2006 06006359.1 (51) Int. Cl. E04F15/02 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

Dr. habil. Anna Salek International Bio-Consulting 1 Germany

Dr. habil. Anna Salek International Bio-Consulting 1 Germany 1 2 3 Drożdże są najprostszymi Eukariontami 4 Eucaryota Procaryota 5 6 Informacja genetyczna dla każdej komórki drożdży jest identyczna A zatem każda komórka koduje w DNA wszystkie swoje substancje 7 Przy

Bardziej szczegółowo

Zawartość. Wstęp 1. Historia wirusologii. 2. Klasyfikacja wirusów

Zawartość. Wstęp 1. Historia wirusologii. 2. Klasyfikacja wirusów Zawartość 139585 Wstęp 1. Historia wirusologii 2. Klasyfikacja wirusów 3. Struktura cząstek wirusowych 3.1. Metody określania struktury cząstek wirusowych 3.2. Budowa cząstek wirusowych o strukturze helikalnej

Bardziej szczegółowo

Klonowanie molekularne Kurs doskonalący. Zakład Geriatrii i Gerontologii CMKP

Klonowanie molekularne Kurs doskonalący. Zakład Geriatrii i Gerontologii CMKP Klonowanie molekularne Kurs doskonalący Zakład Geriatrii i Gerontologii CMKP Etapy klonowania molekularnego 1. Wybór wektora i organizmu gospodarza Po co klonuję (do namnożenia DNA [czy ma być metylowane

Bardziej szczegółowo

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki

wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Genetyka ogólna wykład dla studentów II roku biotechnologii Andrzej Wierzbicki Uniwersytet Warszawski Wydział Biologii andw@ibb.waw.pl http://arete.ibb.waw.pl/private/genetyka/ 1. Gen to odcinek DNA odpowiedzialny

Bardziej szczegółowo

PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 14/12

PL B1. AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA IM. STANISŁAWA STASZICA W KRAKOWIE, Kraków, PL BUP 14/12 PL 218561 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 218561 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 393413 (51) Int.Cl. G01N 27/02 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia:

Bardziej szczegółowo

Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka

Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka Bloki licencjackie i studia magisterskie na Kierunkach: Biotechnologia, specjalność Biotechnologia roślinna oraz Genetyka INSTYTUT BIOLOGII EKSPERYMENTALNEJ W Katedrze Genetyki Ogólnej, Biologii Molekularnej

Bardziej szczegółowo

Mikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie

Mikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie Mikroorganizmy Zmodyfikowane Genetycznie DEFINICJA Mikroorganizm (drobnoustrój) to organizm niewidoczny gołym okiem. Pojęcie to nie jest zbyt precyzyjne lecz z pewnością mikroorganizmami są: bakterie,

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 02.05.2005 05747547.

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 02.05.2005 05747547. RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1747298 (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 02.05.2005 05747547.7 (51) Int. Cl. C22C14/00 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

Księgarnia PWN: Biotechnologia roślin, redakcja naukowa: Stefan Malepszy SPIS TREŚCI

Księgarnia PWN: Biotechnologia roślin, redakcja naukowa: Stefan Malepszy SPIS TREŚCI Księgarnia PWN: Biotechnologia roślin, redakcja naukowa: Stefan Malepszy SPIS TREŚCI 1 Wprowadzenie 15 2 Metoda kultury in vitro 19 2.1. Kultura komórek i tkanek............................... 19 2.1.1.

Bardziej szczegółowo

TATA box. Enhancery. CGCG ekson intron ekson intron ekson CZĘŚĆ KODUJĄCA GENU TERMINATOR. Elementy regulatorowe

TATA box. Enhancery. CGCG ekson intron ekson intron ekson CZĘŚĆ KODUJĄCA GENU TERMINATOR. Elementy regulatorowe Promotory genu Promotor bliski leży w odległości do 40 pz od miejsca startu transkrypcji, zawiera kasetę TATA. Kaseta TATA to silnie konserwowana sekwencja TATAAAA, występująca w większości promotorów

Bardziej szczegółowo

Temat: Patentowanie genów analiza obecnych regulacji prawnych oraz alternatywnych rozwiązań w świetle teorii filozoficzno-prawnych prawa patentowego

Temat: Patentowanie genów analiza obecnych regulacji prawnych oraz alternatywnych rozwiązań w świetle teorii filozoficzno-prawnych prawa patentowego Julia Stanek 16.11.2010 r. Temat: Patentowanie genów analiza obecnych regulacji prawnych oraz alternatywnych rozwiązań w świetle teorii filozoficzno-prawnych prawa patentowego Cele pracy: 1. Analiza istniejących

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1890558 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 18.05.2006 06755505.2

Bardziej szczegółowo

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP96/05837

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP96/05837 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12)OPIS PATENTOWY (19)PL (11)186469 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 327637 (22) Data zgłoszenia: 24.12.1996 (86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego:

Bardziej szczegółowo

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1

(12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) (13) B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 170477 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 298926 (51) IntCl6: C22B 1/24 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 13.05.1993 (54)

Bardziej szczegółowo

SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DOKUMENTACJI DOŁĄCZANEJ DO WNIOSKU O DOPUSZCZENIE DO OBROTU PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO IMMUNOLOGICZNEGO

SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DOKUMENTACJI DOŁĄCZANEJ DO WNIOSKU O DOPUSZCZENIE DO OBROTU PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO IMMUNOLOGICZNEGO Załącznik nr 2 SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DOKUMENTACJI DOŁĄCZANEJ DO WNIOSKU O DOPUSZCZENIE DO OBROTU PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO IMMUNOLOGICZNEGO CZĘŚĆ I STRESZCZENIE DOKUMENTACJI I A Wniosek o dopuszczenie

Bardziej szczegółowo

Badanie funkcji genu

Badanie funkcji genu Badanie funkcji genu Funkcję genu można zbadać różnymi sposobami Przypadkowa analizy funkcji genu MUTACJA FENOTYP GEN Strategia ukierunkowanej analizy funkcji genu GEN 1. wprowadzenie mutacji w genie 2.

Bardziej szczegółowo

Badanie funkcji genu

Badanie funkcji genu Badanie funkcji genu Funkcję genu można zbadać różnymi sposobami Przypadkowa analizy funkcji genu MUTACJA FENOTYP GEN Strategia ukierunkowanej analizy funkcji genu GEN 1. wprowadzenie mutacji w genie 2.

Bardziej szczegółowo

"Dlaczego NIE dla GMO w środowisku rolniczym" Prof. zw. dr hab. inż. Magdalena Jaworska

Dlaczego NIE dla GMO w środowisku rolniczym Prof. zw. dr hab. inż. Magdalena Jaworska "Dlaczego NIE dla GMO w środowisku rolniczym" Prof. zw. dr hab. inż. Magdalena Jaworska Kierownik Katedry Ochrony Środowiska Rolniczego Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Ekspert EU Biotechnology in Agriculture

Bardziej szczegółowo

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II

października 2013: Elementarz biologii molekularnej. Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II 10 października 2013: Elementarz biologii molekularnej www.bioalgorithms.info Wykład nr 2 BIOINFORMATYKA rok II Komórka: strukturalna i funkcjonalne jednostka organizmu żywego Jądro komórkowe: chroniona

Bardziej szczegółowo

Roztwór odżywczy na bazie żywych alg

Roztwór odżywczy na bazie żywych alg systems ORGANIC GREEN GOLD VIRIDIS AURUM Nanotechnologia w odżywianiu roślin Roztwór odżywczy na bazie żywych alg Zdrowa i Bezpieczna Żywność z czystego i naturalnego środowiska Potrzebu jemy rolnic t

Bardziej szczegółowo

Organizmy modyfikowane genetycznie

Organizmy modyfikowane genetycznie Organizmy modyfikowane genetycznie C o to jest G M O? Organizmy Modyfikowane Genetycznie GMO (z ang. Genetically Modified Organism) - Organizmy Transgeniczne - są to organizmy, które zawierają w swoim

Bardziej szczegółowo

Obserwacje, doświadczenia, hodowle - aktywny uczeń na lekcjach biologii w klasie piątej

Obserwacje, doświadczenia, hodowle - aktywny uczeń na lekcjach biologii w klasie piątej Obserwacje, doświadczenia, hodowle - aktywny uczeń na lekcjach biologii w klasie piątej Anna Kimak-Cysewska 2018 Samodzielne przeprowadzenie nawet bardzo prostego doświadczenia lub obserwacji dostarcza

Bardziej szczegółowo

[2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii

[2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii [2ZPK/KII] Inżynieria genetyczna w kosmetologii 1. Ogólne informacje o module Nazwa modułu Kod modułu Nazwa jednostki prowadzącej modułu Nazwa kierunku studiów Forma studiów Profil kształcenia Semestr

Bardziej szczegółowo

Egzamin maturalny 2013 biologia poziom rozszerzony przykładowe odpowiedzi:

Egzamin maturalny 2013 biologia poziom rozszerzony przykładowe odpowiedzi: przykładowe odpowiedzi: Zad. 1 Występuje w tkance podskórnej i okolicach narządów jamy brzusznej, gdzie pełni funkcję amortyzującą wstrząsy. Występuje jako tkanka tłuszczowa brunatna np. w okolicy międzyłopatkowej

Bardziej szczegółowo

Geny i działania na nich

Geny i działania na nich Metody bioinformatyki Geny i działania na nich prof. dr hab. Jan Mulawka Trzy królestwa w biologii Prokaryota organizmy, których komórki nie zawierają jądra, np. bakterie Eukaryota - organizmy, których

Bardziej szczegółowo

WĘGLOWODORY. Uczeń: Przykłady wymagań nadobowiązkowych Uczeń:

WĘGLOWODORY. Uczeń: Przykłady wymagań nadobowiązkowych Uczeń: WĘGLOWODORY Wymagania na ocenę dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą pisze wzory sumaryczne, zna nazwy czterech początkowych węglowodorów nasyconych; zna pojęcie: szereg homologiczny; zna ogólny

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI 1. ZAKRES, ROZWÓJ I ZNACZENIE CHEMII ŻYWNOŚCI 11

SPIS TREŚCI 1. ZAKRES, ROZWÓJ I ZNACZENIE CHEMII ŻYWNOŚCI 11 SPIS TREŚCI PRZEDMOWA 9 1. ZAKRES, ROZWÓJ I ZNACZENIE CHEMII ŻYWNOŚCI 11 1.1. Zakres chemii żywności 11 1.2. Zarys rozwoju 12 1.2.1. Początki wiedzy o żywności 12 1.2.2. Zaczątki chemii żywności 13 1.2.3.

Bardziej szczegółowo

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP01/03424 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/EP01/03424 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 199313 (21) Numer zgłoszenia: 358202 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 27.03.2001 (86) Data i numer zgłoszenia

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne z biologii w kl. V

Wymagania edukacyjne z biologii w kl. V Wymagania edukacyjne z biologii w kl. V Dział /tematyka Poziom wymagań ocena dopuszczająca ocena dostateczna ocena dobra ocena bardzo dobra ocena celująca (1) (1+2) (1+2+3) (1+2+3+4) (1+2+3+4+5) I Biologia

Bardziej szczegółowo

SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DOKUMENTACJI DOŁĄCZANEJ DO WNIOSKU O DOPUSZCZENIE DO OBROTU PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO IMMUNOLOGICZNEGO

SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DOKUMENTACJI DOŁĄCZANEJ DO WNIOSKU O DOPUSZCZENIE DO OBROTU PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO IMMUNOLOGICZNEGO Załącznik nr 2 SPOSÓB PRZEDSTAWIANIA DOKUMENTACJI DOŁĄCZANEJ DO WNIOSKU O DOPUSZCZENIE DO OBROTU PRODUKTU LECZNICZEGO WETERYNARYJNEGO IMMUNOLOGICZNEGO CZĘŚĆ I - STRESZCZENIE DOKUMENTACJI I A IB I B 1 I

Bardziej szczegółowo

Hybrydyzacja kwasów nukleinowych

Hybrydyzacja kwasów nukleinowych Hybrydyzacja kwasów nukleinowych Jaka jest lokalizacja genu na chromosomie? Jakie jest jego sąsiedztwo? Hybrydyzacja - powstawanie stabilnych struktur dwuniciowych z cząsteczek jednoniciowych o komplementarnych

Bardziej szczegółowo

(54) Tworzywo oraz sposób wytwarzania tworzywa na okładziny wałów maszyn papierniczych. (72) Twórcy wynalazku:

(54) Tworzywo oraz sposób wytwarzania tworzywa na okładziny wałów maszyn papierniczych. (72) Twórcy wynalazku: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 167358 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 291734 (51) IntCl6: D21G 1/02 C08L 7/00 Urząd Patentowy (22) Data zgłoszenia: 16.09.1991 C08L 9/06 Rzeczypospolitej

Bardziej szczegółowo

Polisacharydy skrobia i celuloza

Polisacharydy skrobia i celuloza Polisacharydy skrobia i celuloza 1. Cele lekcji a) Wiadomości Uczeń zna: podział cukrów, właściwości fizyczne skrobi i celulozy, reakcję charakterystyczną służącą do identyfikacji skrobi. b) Umiejętności

Bardziej szczegółowo

Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości.

Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. SCENARIUSZ LEKCJI BIOLOGII DLA KLASY I GIMNAZJUM Temat: Komórka jako podstawowa jednostka strukturalna i funkcjonalna organizmu utrwalenie wiadomości. Cele: Utrwalenie pojęć związanych z budową komórki;

Bardziej szczegółowo

Dział PP klasa Doświadczenie Dział PP klasa obserwacja

Dział PP klasa Doświadczenie Dział PP klasa obserwacja Wykaz obserwacji i doświadczeń ujętych w podstawie programowej przedmiotu przyroda i biologia Dział PP klasa Doświadczenie Dział PP klasa obserwacja I klasa V na intensywność procesu fotosyntezy I klasa

Bardziej szczegółowo

TECHNOLOGIA ŻYWNOŚCI CZ. 1 PODSTAWY TECHNOLOGII ŻYWNOŚCI

TECHNOLOGIA ŻYWNOŚCI CZ. 1 PODSTAWY TECHNOLOGII ŻYWNOŚCI TECHNOLOGIA ŻYWNOŚCI CZ. 1 PODSTAWY TECHNOLOGII ŻYWNOŚCI Praca zbiorowa pod red. Ewy Czarnieckiej-Skubina SPIS TREŚCI Rozdział 1. Wiadomości wstępne 1.1. Definicja i zakres pojęcia technologia 1.2. Podstawowe

Bardziej szczegółowo

Bezpośrednia embriogeneza somatyczna

Bezpośrednia embriogeneza somatyczna Bezpośrednia embriogeneza somatyczna Zarodki somatyczne formują się bezpośrednio tylko z tych komórek roślinnych, które są kompetentne już w momencie izolowania z rośliny macierzystej, czyli z proembriogenicznie

Bardziej szczegółowo

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/AT01/00022 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: , PCT/AT01/00022 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 203160 (21) Numer zgłoszenia: 356724 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 30.01.2001 (86) Data i numer zgłoszenia

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne

Wymagania edukacyjne Rok szkolny 2018/2019 Wymagania edukacyjne Przedmiot Klasa Nauczyciel uczący Poziom biologia 1t Edyta Nowak podstawowy Ocena dopuszczająca Ocenę dopuszczającą otrzymuje uczeń, który: przyswoił treści konieczne,

Bardziej szczegółowo

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: ,PCT/GB00/00248 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego:

(86) Data i numer zgłoszenia międzynarodowego: ,PCT/GB00/00248 (87) Data i numer publikacji zgłoszenia międzynarodowego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 202462 (21) Numer zgłoszenia: 349486 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (22) Data zgłoszenia: 28.01.2000 (86) Data i numer zgłoszenia

Bardziej szczegółowo

WYMAGANIA EDUKACYJNE w klasie III

WYMAGANIA EDUKACYJNE w klasie III WYMAGANIA EDUKACYJNE w klasie III Nr lekcji Temat lekcji Treści nauczania (pismem pogrubionym zostały zaznaczone treści Podstawy Programowej) Węgiel i jego związki z wodorem Wymagania i kryteria ocen Uczeń:

Bardziej szczegółowo

TRANSKRYPCJA - I etap ekspresji genów

TRANSKRYPCJA - I etap ekspresji genów Eksparesja genów TRANSKRYPCJA - I etap ekspresji genów Przepisywanie informacji genetycznej z makrocząsteczki DNA na mniejsze i bardziej funkcjonalne cząsteczki pre-mrna Polimeraza RNA ETAP I Inicjacja

Bardziej szczegółowo

Nowe techniki w biotechnologii rolniczej i związane z nimi wyzwania:

Nowe techniki w biotechnologii rolniczej i związane z nimi wyzwania: Nowe techniki w biotechnologii rolniczej i związane z nimi wyzwania: Prezentacja opinii Grupy Wysokiego Szczebla Mechanizmu Doradztwa Naukowego Komisji Europejskiej DOWODY NAUKOWE prof. Janusz M. Bujnicki

Bardziej szczegółowo

PL B1. POLWAX SPÓŁKA AKCYJNA, Jasło, PL BUP 21/12. IZABELA ROBAK, Chorzów, PL GRZEGORZ KUBOSZ, Czechowice-Dziedzice, PL

PL B1. POLWAX SPÓŁKA AKCYJNA, Jasło, PL BUP 21/12. IZABELA ROBAK, Chorzów, PL GRZEGORZ KUBOSZ, Czechowice-Dziedzice, PL PL 214177 B1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19) PL (11) 214177 (13) B1 (21) Numer zgłoszenia: 394360 (51) Int.Cl. B22C 1/02 (2006.01) C08L 91/08 (2006.01) Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej

Bardziej szczegółowo

KLASA III Dział 9. WĘGLOWODORY

KLASA III Dział 9. WĘGLOWODORY KLASA III Dział 9. WĘGLOWODORY rozumie pojęcia: chemia nieorganiczna/chemia organiczna; pisze wzory sumaryczne, zna nazwy czterech pierwszych węglowodorów nasyconych; zna pojęcie szereg homologiczny zna

Bardziej szczegółowo

Peletki cukrowe: produkcji doustnych stałych postaci leku o modyfikowanej szybkości uwalniania substancji leczniczej.

Peletki cukrowe: produkcji doustnych stałych postaci leku o modyfikowanej szybkości uwalniania substancji leczniczej. Peletki cukrowe: uniwersalny składnik do produkcji doustnych stałych postaci leku o modyfikowanej szybkości uwalniania substancji leczniczej Katarzyna Macur Peletki Jest to granulat kształtu tu sferycznego

Bardziej szczegółowo

Hormony roślinne ( i f t i o t h o or o m r on o y n )

Hormony roślinne ( i f t i o t h o or o m r on o y n ) Hormony roślinne (fitohormony) Hormony roślinne: To związki chemiczne syntetyzowane w pewnych częściach rośliny służące do "komunikacji" pomiędzy poszczególnymi jej częściami. Działają w bardzo małych

Bardziej szczegółowo

Historia informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją).

Historia informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją). Historia informacji genetycznej. Jak ewolucja tworzy nową informację (z ma ą dygresją). Czym jest życie? metabolizm + informacja (replikacja) 2 Cząsteczki organiczne mog y powstać w atmosferze pierwotnej

Bardziej szczegółowo

WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ

WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ Replikacja organizacja widełek replikacyjnych Transkrypcja i biosynteza białek Operon regulacja ekspresji genów Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk REPLIKACJA

Bardziej szczegółowo

Biochemia Stosowana. Specjalność kierunku Biotechnologia Studia I stopnia

Biochemia Stosowana. Specjalność kierunku Biotechnologia Studia I stopnia Biochemia Stosowana Specjalność kierunku Biotechnologia Studia I stopnia Specjalność Biochemia stosowana Możliwość zdobycia wszechstronnej wiedzy z zakresu chemii procesów życiowych, w ujęciu praktycznym,

Bardziej szczegółowo

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny w klasie III

Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny w klasie III Wymagania edukacyjne na poszczególne oceny w klasie III rozumie pojęcia: chemia nieorganiczna, chemia organiczna; pisze wzory sumaryczne, zna nazwy czterech początkowych węglowodorów zna pojęcie: szereg

Bardziej szczegółowo

BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA

BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA BIOTECHNOLOGIA OGÓLNA 1. Wprowadzenie do biotechnologii. Rys historyczny. Zakres i znaczenie nowoczesnej biotechnologii. Opracowanie procesu biotechnologicznego. 7. Produkcja biomasy. Białko mikrobiologiczne.

Bardziej szczegółowo

Definicja immobilizacji

Definicja immobilizacji Definicja immobilizacji Immobilizacja technika unieruchamiania biokatalizatorów / enzymów na nośnikach, stosowana powszechnie w badaniach naukowych i przemyśle (chemicznym, spożywczym) Problemy związane

Bardziej szczegółowo

SYSTEM HACCP W GASTRONOMII HOTELOWEJ. Opracował: mgr Jakub Pleskacz

SYSTEM HACCP W GASTRONOMII HOTELOWEJ. Opracował: mgr Jakub Pleskacz Opracował: mgr Jakub Pleskacz HACCP to skrót pierwszych liter angielskiej nazwy Hazard Analysis and Critical Control Point po polsku Analiza Zagrożeń i Krytyczny Punkt Kontroli CEL SYSTEMU HACCP HACCP

Bardziej szczegółowo

Dział 9. Węglowodory. Wymagania na ocenę. dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą. Przykłady wymagań nadobowiązkowych

Dział 9. Węglowodory. Wymagania na ocenę. dopuszczającą dostateczną dobrą bardzo dobrą. Przykłady wymagań nadobowiązkowych Dział 9. Węglowodory rozumie pojęcia: chemia nieorganiczna, chemia organiczna; wie, w jakich postaciach występuje węgiel w przyrodzie; pisze wzory sumaryczne, zna nazwy czterech początkowych węglowodorów

Bardziej szczegółowo

(21) Numer zgłoszenia: (54) Sposób wytwarzania preparatu barwników czerwonych buraka ćwikłowego

(21) Numer zgłoszenia: (54) Sposób wytwarzania preparatu barwników czerwonych buraka ćwikłowego RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) OPIS PATENTOWY (19)PL (11)167526 (13) B1 Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej (21) Numer zgłoszenia: 292733 (22) Data zgłoszenia: 10.12.1991 (51) IntCl6: C12P 1/00 C12N

Bardziej szczegółowo

WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ

WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ WPROWADZENIE DO GENETYKI MOLEKULARNEJ Replikacja organizacja widełek replikacyjnych Transkrypcja i biosynteza białek Operon regulacja ekspresji genów Prowadzący wykład: prof. dr hab. Jarosław Burczyk REPLIKACJA

Bardziej szczegółowo

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl

Przemiana materii i energii - Biologia.net.pl Ogół przemian biochemicznych, które zachodzą w komórce składają się na jej metabolizm. Wyróżnia się dwa antagonistyczne procesy metabolizmu: anabolizm i katabolizm. Szlak metaboliczny w komórce, to szereg

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 1586320 (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 02.02.2005 05472001.6 (51) Int. Cl. A61K31/435 (2006.01)

Bardziej szczegółowo

DETEKCJA I USUWANIE BIOFILMU, PRZY UŻYCIU METOD ENZYMATYCZNYCH

DETEKCJA I USUWANIE BIOFILMU, PRZY UŻYCIU METOD ENZYMATYCZNYCH DETEKCJA I USUWANIE BIOFILMU, PRZY UŻYCIU METOD ENZYMATYCZNYCH Prezentują: Mariusz Wlazło Wojciech Ćwikliński 1 Polski Kongres Napojowy Toruń 2016 Agenda 1 2 3 Firma Hypred; Współpraca z Realco Technologia

Bardziej szczegółowo

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP 16234 (13) T3 (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: 18..0 0022716.4 (1) Int. Cl. B6D71/00 (06.01) (97) O udzieleniu

Bardziej szczegółowo