Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych

Transkrypt

1 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych 1. Informacje ogólne o analizowanym badaniu 1.1. Pełny tytuł badania Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych 1.2. Nazwa instytucji zlecającej badanie Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie Badanie realizowane w ramach projektu Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżet państwa w ramach Działania 2.1 Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego Nazwa instytucji realizującej badanie Public Profits Sp. Z o.o Cel badania Odpowiedź na pytanie, co dzieje się z absolwentami szkół zawodowych z punktu widzenia rynku pracy i systemu edukacji. Równocześnie została dokonana próba wykrycia oraz określenia siły oddziaływania czynników obiektywnych i subiektywnych, które sprzyjają powodzeniu na rynku pracy oraz podejmowaniu dalszej edukacji Zasięg terytorialny badania Badaniem objęto teren województwa Małopolskiego Przyjęte założenia metodologiczne (metody badawcze, czas trwania, sposoby zbierania materiału empirycznego, sposoby analizy otrzymanych wyników) W badaniu zastosowano technikę wywiadu bezpośredniego realizowanego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Badania przeprowadziło 68 ankieterów w terminie od do na terenie województwa Małopolskiego. Badanie objęło 2080 respondentów, którzy ukończyli kształcenie w szkole zawodowej w roku Kwestionariusz składał się z pytań otwartych i zamkniętych. Odpowiedzi na pytania zostały zakodowane, poprzez nadanie każdej odpowiedzi lub jej części wartości liczbowej. Wyniki badania zostały zanalizowane z wykorzystaniem statystyk opisowych oraz wykonano pomiar zależności pomiędzy zmiennymi. Wyniki zilustrowano za pomocą opisu tabelarycznego i wykresów. strona 1 z 462

2 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych 1.7. Dostępność raportu: wydawnictwo, link Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych. Raport, Public Profits Sp. z o.o., Kraków Informacje szczegółowe o analizowanym badaniu 2.1. Cel badania 1. Określenie ścieżki zawodowej absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych z uwzględnieniem dalszej ścieżki edukacyjnej. 2. Pozyskanie informacji, po których kierunkach kształcenia absolwenci szkół zawodowych mają największą szansę na podjęcie pracy w wyuczonym zawodzie. 3. Określenie subiektywnych i obiektywnych czynników decydujących powodzeniu na rynku pracy. 4. Odpowiedź na pytanie, w jakim stopniu szkoła przygotowuje do pracy w zawodzie. 5. Określenie, jakie kwalifikacje i dodatkowe umiejętności (poza zawodowymi zdobytymi w szkole) wnoszą absolwenci na rynek pracy. 6. Określenie, jakie trudności związane są z poszukiwaniem pierwszej pracy oraz w jakich grupach absolwentów są one najpoważniejsze. 7. Pozyskanie informacji o tym, jakiej pracy poszukują absolwenci i jaką pracę podejmują. 8. Określenie, jakie są dalsze losy zawodowe absolwentów po zakończeniu wykonywania pierwszej pracy. 9. Pozyskanie informacji o tym, jakie kryteria decydują o wyborze danej pracy. 10. Określenie, w jaki sposób absolwenci poszukują pracy. 11. Określenie, na ile świadomie kształtowana jest kariera edukacyjno-zawodowa Hipotezy i/lub pytania badawcze Pytania badawcze: W jakim trybie absolwenci kończą ponadgimanzjalną szkołę zawodową? Czy absolwenci przystępują do egzaminu zawodowego i z jaki wynikiem? Czy absolwenci uczestniczyli w dodatkowych zajęciach i kursach pozaszkolnych, a jeśli tak to w jakich i czy uzyskani z tego tytułu świadectwo? Jaka jest opinia absolwentów na temat warunków i jakości prowadzenia kształcenia zawodowego. Czy absolwenci wybierali w trakcie nauki zawodu specjalizację i czy miało to wpływ na ich sytuacje zawodową? Jakie czynniki zdecydowały o wyborze szkoły i kierunku kształcenia? strona 2 z 462

3 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych Czy i w jaki sposób absolwenci łączą naukę zawodu z pracą zarobkową? Czy absolwenci mieli zajęcia z zakresu poszukiwania pracy, w jaki sposób były one prowadzone i czy były one przydatne? Jakie są losy absolwentów po skończeniu kształcenia w ponadgimanzjalnej szkole zawodowej? Jaki cechy zdaniem absolwentów są najważniejsze przy poszukiwaniu pracy? Na ile były przydatne kwalifikacje zawodowe uzyskane w toku kształcenia w poszukiwaniu pracy? Jakimi metodami i z jakim skutkiem absolwenci poszukują pracy? Jakie są powody rejestracji absolwentów w urzędach pracy. Jakie są opinie absolwentów na temat przyczyn ich bezrobocia. Z jakich form pomocy w urzędach pracy korzystali zarejestrowani absolwenci? Na jakich stanowiskach i w jakiej formie są zatrudniani absolwenci w ramach pierwszej pracy i czy ta praca jest zgodna z wyuczonym zawodem? Jak kształtuje się stabilność zawodowa absolwentów i jakie są główne przyczyny zmiany pracy? Jakie są główne powody podjęcia przez absolwentów decyzji o kontynuowaniu nauki? Jakie są oczekiwania absolwentów wobec przyszłej pracy? Jakie działania są gotowi podejmować absolwenci aby znaleźć i utrzymać zatrudnienie? 2.3. Próba badawcza i metody doboru próby Badanie objęło 2080 respondentów zamieszkujących województwo małopolskie, którzy ukończyli kształcenie w szkole zawodowej w roku Próba miała charakter kwotowy i była oparta o 3 charakterystyki: liczbę absolwentów w danym powiecie, (22 powiaty), zawód uzyskany w szkole (37 zawodów), oraz udział osób będących bezrobotnych oraz nie będących bezrobotnymi (pracujący lub uczący się). Kwoty do próby zostały opracowane i dostarczone przez zamawiającego. Dotarcie do pierwszego respondenta odbywało się poprzez poszukiwanie osoby odpowiadającej założeniom rekrutacji, począwszy od wyznaczonego punktu startowego. Po znalezieniu pierwszego respondenta odpowiadającego założeniom rekrutacji i przeprowadzeniu wywiadu ankieter zdobywał od niego listę kontaktów, na podstawie której rekrutował kolejne osoby. Dotarcie ankieterów do kolejnych respondentów odbywało się z wykorzystaniem naturalnej sieci kontaktów występujących w badanej populacji. Z listy osób, jaką ankieter otrzymał od kolejnego respondenta, wybierał on maksymalnie 2-3 osoby, z którymi przeprowadzał kolejne wywiady i uzyskiwał kolejne kontakty Metody, techniki i narzędzia badawcze W badaniu zastosowano technikę wywiadu bezpośredniego realizowanego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Pytania były odczytywane przez ankietera w odpowiedniej kolejności. Kwestionariusz składał się z części pre-rekrutacyjnej (część pierwsza), merytorycznej (część główna), strona 3 z 462

4 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych metryczki i części ewidencyjnej. W części merytorycznej znalazły się pytania dotyczące przedmiotu badania, ułożone w sześć bloków badawczych zgodnych z problematyką badania. Metryczka zawierała między innymi podstawowe informacje o jednostce badania - w tej części kwestionariusza znalazły się pozycje dotyczące informacji o respondencie: płeć, wykształcenie rodziców, wiek, stopień opanowania umiejętności takich jak znajomość języków, obsługa komputera, obsługa urządzeń związanych z wykonywanym zawodem i prowadzenie samochodu. Część ewidencyjna była wypełniana po zakończeniu badania przez ankietera. Zawierała ona informacje potrzebne do kontroli prawidłowości przebiegu badania, w tym czas i miejsce przeprowadzenia wywiadu oraz dane ankietera. W części głównej wykorzystano pytania otwarte i zamknięte. W pytaniach zamkniętych respondent proszony był o wybranie jednej z przedstawionych odpowiedzi. Pytania otwarte dawały respondentowi pełna swobodę wypowiedzi. Odpowiedzi na pytania zostały zakodowane, poprzez nadanie każdej odpowiedzi lub jej części wartości liczbowej. Kodowanie miało charakter indukcyjny. Wyniki badania zostały zanalizowane z wykorzystaniem pakietu statystycznego SPSS. Wykorzystano następujące statystyki opisowe: opis tabelaryczny z uwzględnieniem podstawowych zmiennych niezależnych (obecny status respondentów, typ ukończonej szkoły, zawód uzyskany w trakcie kształcenia), wykresy (zmienne nominalne i porządkowe) i średnia arytmetyczna (skale porządkowe i interwałowe). Do pomiaru zależności pomiędzy wybranymi zmiennymi wykorzystano następujące statystyki: chi-kwadrat, współczynnik kontyngencji, V Cramera, Test T, ETA, alfa Cronbacha, współczynnik korelacji ran Spearmana, analiza regresji wielowymiarowej Przebieg badań pilotażowych Przed przystąpieniem do badań zasadniczych w dniach kwietnia na terenie Poznania na próbie 20 respondentów przeprowadzono badanie pilotażowe, którego celem była weryfikacja narzędzia badawczego Przebieg badań właściwych Przed przystąpieniem do badań terenowych wykonano szkolenie koordynatorów zespołów ankieterów. Podczas szkolenia omówiono cele badawcze, problematykę badań, kwestionariusz oraz sposoby dotarcia do respondentów. Dla koordynatorów oraz ankieterów przygotowano pisemna instrukcję opisującą badanie oraz sposoby prowadzenia wywiadu. Do instrukcji dołączono karty, które były pokazywane respondentowi podczas wywiadu. Kontrola badania obejmowała ankietera, koordynatora oraz agencję badawczą. W przypadku ankieterów kontrolowano poprawność i kompletność wypełnionego kwestionariusza, karty realizacji badań, kompletność kwestionariusza rekrutacyjnego oraz poruszonych wątków badawczych. W przypadku koordynatora kontroli podlegały zgodność próby oraz realizacji z dyrektywami zawartymi w instrukcji. Kontrola prowadzona była przez osobę niepowiązana z firma badawczą i obejmowała 10% wszystkich zrealizowanych wywiadów. W wyniku przeprowadzonej kontroli do powtórnej realizacji strona 4 z 462

5 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych skierowano 41 wywiadów. Realizacje badania przeprowadziło 68 ankieterów w terminie od do Teren objęty badaniami podzielono między czterech koordynatorów. Każdemu z koordynatorów przydzielono pewną liczbę powiatów ze względu na lokalizację ankieterów w poszczególnych częściach województwa. Miasto Kraków podzielono na 4 kwadraty i również podzielono między czterech koordynatorów tak, aby uniknąć powtórzeń w kontaktach z respondentami Opis uzyskanych wyników Przeprowadzona analiza uzyskanych wyników pozwoliła na sformułowanie następujących wniosków: 1. O powodzeniu na rynku pracy decyduje przede wszystkim duża aktywność pozaszkolna absolwentów, podejmowana w trakcie edukacji. Prawdopodobieństwo powodzenia na rynku pracy zwiększa podejmowanie pracy zawodowej w trakcie kształcenia, uczestnictwo w dodatkowych kursach a także starania o dodatkowe dyplomy i certyfikaty pomocne w zdobyciu pracy. 2. Pracę po ukończeniu szkoły częściej podejmują absolwenci zasadniczej szkoły zawodowej niż technikum. Jak pokazują wyniki badania absolwenci zasadniczej szkoły zawodowej w trakcie wybierania zarówno szkoły, jak i kierunku kształcenia, motywowani są w większym stopniu chęcią szybkiego zdobycia zawodu, natomiast absolwenci technikum w większym stopniu są ukierunkowani na zdobycie uprawnień niezbędnych do kontynuowania nauki na studiach. 3. Podejmowaniu dalszej pracy sprzyjają przede wszystkim takie czynniki, jak aktywność zawodowa w trakcie trwania nauki, zaangażowanie w uzyskanie dodatkowych dokumentów / świadectw, niskie wykształcenie rodziców, ukończenie pracy w zawodzie stolarz lub rolnik, a także, choć w mniejszym stopniu: posiadane umiejętności w zakresie obsługi urządzeń, specjalistycznych narzędzi i maszyn oraz wysoka jakość zajęć praktycznych. 4. Dalszą edukację po ukończeniu szkoły częściej podejmują absolwenci technikum niż zasadniczej szkoły zawodowej. Osoby kontynuujące naukę wybierając ponadgimnazjalną szkołę zawodową były w mniejszym stopniu ukierunkowane na szybkie zdobycie zawodu oraz, co za tym idzie, szybkie podjęcie pracy. 5. Absolwenci, którzy obecnie posiadają status osoby bezrobotnej, to najbardziej bierna grupa. Częściej w sposób bierny/losowy wybrały kierunek kształcenia w szkole ponadgimnazjalnej (głównie w wyniku namowy rodziny i kolegów lub braku miejsc w innej klasie). Częściej są to osoby, których rodzice posiadają niskie wykształcenie (zasadnicze zawodowe i podstawowe), kończące szkołę w zawodzie sprzedawca, najczęściej nie podejmujące pracy w trakcie edukacji, a także nie uczestniczące w żadnych dodatkowych kursach i zajęciach pozaszkolnych. 6. Do grupy bezrobotnych należą częściej absolwenci, którzy w mniejszym stopniu niż osoby pracujące i uczące się opanowały takie umiejętności, jak znajomość języków, obsługi komputera, a także w mniejszym stopniu niż osoby pracujące opanowały umiejętność obsługi strona 5 z 462

6 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych urządzeń, narzędzi i maszyn specjalistycznych. Bierna postawa osób pozostających bez pracy może być częściowo wynikiem niskiego zaangażowania szkół, które one ukończyły, w organizowanie zajęć, spotkań, pogadanek lub wykładów na temat poszukiwania pracy po zakończeniu nauki. 7. Średni czas poszukiwania pierwszej pracy po ukończeniu szkoły przez absolwenta wynosił 3 miesiące. Czas poszukiwania pracy nie był uzależniony od typu ukończonej szkoły oraz zawodu zdobytego w ramach kształcenia. Osoby, które zadeklarowały, że były zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy, poszukiwały pracy istotnie dłużej niż te, które nie były zarejestrowane. 8. Na czas poszukiwania pracy miało również wpływ miejsce zamieszkania (powiat). Najdłużej poszukiwały pracy osoby z powiatów: brzeskiego, proszowickiego, olkuskiego, najkrócej - w powiatach nowotarskim i chrzanowskim. 9. Większość pracujących absolwentów podjęła pracę zgodną (częściowo lub całkowicie) z umiejętnościami zdobytymi w trakcie kształcenia. Na pełną zgodność pracy z wyuczonym zawodem wskazywali częściej absolwenci zasadniczych szkół zawodowych, niż techników. 10. Badani pierwszą pracę podejmowali najczęściej na stanowisku pracownik fizyczny. Na takim stanowisku pracowali częściej absolwenci zasadniczych szkół zawodowych, niż absolwenci technikum. Znacznie mniejsza grupa respondentów pracowała na stanowisku pracownik umysłowy i byli to niemal wyłącznie absolwenci techników. 11. Spośród osób, które podjęły zatrudnienie po ukończeniu szkoły 10% respondentów zadeklarowało, że zmieniło pracę. Najwięcej spośród tych osób zmieniło pracę po okresie od 2 do 4 miesięcy. Większość z tych osób odeszła na własną prośbę (78%). 12. Absolwenci, którzy po ukończeniu szkoły podjęli dalszą edukację, stanowią 45% wszystkich badanych. Wśród osób uczących się 30% stanowią te, które w trakcie edukacji podjęły pracę (byli to częściej absolwenci zasadniczych szkół zawodowych niż technikum). 13. Powodzenie na rynku pracy jest z jednej strony warunkowane dużą aktywnością własną w poszukiwaniu pracy (np. zgłaszanie się bezpośrednio do pracodawców), natomiast z drugiej posiadaniem sieci kontaktów i znajomości. 14. Najmniejsza grupa pracujących absolwentów wskazywała, że znalazła pracę dzięki ofercie powiatowego urzędu pracy, poprzez zamieszczenie ogłoszenia o gotowości do podjęcia pracy czy przez prywatne biuro pośrednictwa pracy, co może świadczyć o małej efektywności tych form pośrednictwa, jak również o tym, że mała grupa absolwentów uznaje je za faktycznie przydatne. 15. Osoby, które deklarowały, że były zarejestrowane w powiatowym urzędzie pracy, poświęciły więcej czasu na poszukiwanie pracy niż osoby, które nie były zarejestrowane w urzędzie. Osoby należące do grupy pracujących rzadziej rejestrowały się w urzędzie (przed znalezieniem pracy) niż osoby należące do grupy bezrobotnych. Przyczyną rejestracji była w takiej sytuacji chęć pozyskania ubezpieczenia zdrowotnego. 16. Zagraniczną migracją zarobkową w największym stopniu są zainteresowane osoby bezrobotne - strona 6 z 462

7 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych aż 35% z nich zadeklarowało, że planuje wyjazd za granicę. Wśród osób pracujących odsetek ten wynosi blisko 25%, w przypadku uczących się 21%, natomiast wśród osób łączących naukę z pracą - 26%. 17. Spośród osób pracujących 25% planuje podnieść własne kwalifikacje. Taką deklarację składają częściej absolwenci techników niż zasadniczych szkół zawodowych. Podnoszenie kwalifikacji polega zazwyczaj na kontynuowaniu dalszej edukacji w technikum lub szkole wyższej, znaczenie rzadziej na ukończeniu różnego typu kursów podnoszących kwalifikacje zawodowe. 18. Tylko 14% osób pozostających bez pracy planuje kontynuować dalszą edukację. 19. W najbliższym czasie 25% spośród pracujących absolwentów planuje zmienić pracę. Przyczyną takich deklaracji jest przede wszystkim brak satysfakcjonującego wynagrodzenia, stabilizacji zatrudnienia oraz perspektywy awansu. Wśród wymienionych czynników determinujących chęć zmiany pracy dominują te, które są powiązane ze stabilizacją finansową, mniejsze znaczenie mają czynniki powiązane z samym miejscem pracy, jego organizacją oraz relacjami pomiędzy pracownikami. 20. Prawdopodobieństwo utraty pracy w ciągu najbliższych 12 miesięcy pracujący respondenci oceniali średnio na poziomie 20%. Nie było istotnych różnic w ocenie, jeżeli chodzi o absolwentów technikum i zasadniczej szkoły zawodowej, oraz wśród przedstawicieli poszczególnych zawodów. 21. Spośród pracujących absolwentów 25% zadeklarowało, że w najbliższym czasie planuje zmianę pracy. Głównym motywem do podjęcia takiej decyzji jest zbyt niskie wynagrodzenie otrzymywane obecnie. Jak pokazują doświadczenia osób, które zmieniły pracę, badani po dokonaniu zmiany (przy założeniu że pozostaną w kraju) mają szansę na wzrost wynagrodzenia oraz małe szanse na większą satysfakcję zawodową i stabilizację zatrudnienia Wnioski i rekomendacje, w tym lista zidentyfikowanych kompetencji i kwalifikacji oczekiwanych przez pracodawców od absolwentów szkół zawodowych Wnioski: 1. Podejmowanie dalszej nauki przez absolwentów uzależnione jest przede wszystkim od poziomu wykształcenia rodziców. Im wyższy poziom wykształcenia rodziców, tym większy zakres uczestnictwa absolwentów w kursach pozaszkolnych umożliwiających zdobycie dodatkowych kwalifikacji zawodowych. O powodzeniu na rynku pracy i edukacji decyduje duża aktywność pozaszkolna absolwentów podejmowana w trakcie edukacji w szkole. 2. Czym niższe wykształcenie rodziców, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że absolwent będzie kontynuował naukę, wzrasta natomiast prawdopodobieństwo posiadania statusu osoby bezrobotnej. 3. Absolwenci, którzy stają się bezrobotnymi to często osoby bierne, nie posiadające wysokich kwalifikacji, które nie przywiązują dużej wagi do świadomego kształtowania ścieżki edukacyjnej, strona 7 z 462

8 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych w związku z czym mają niską motywację do poprawy własnej sytuacji na rynku pracy. 4. Niski poziom kwalifikacji zawodowych absolwentów zasadniczych szkół zawodowych wynika po części z polityki państwa promującej edukację ogólnokształcącą kosztem edukacji zawodowej. Efektem tego jest sytuacja, gdy edukację w ZSZ wybiera głównie młodzież o niskich aspiracjach i niewielkich zdolnościach. Ponadto, wielu uczniów nie przywiązuje wagi do praktycznej nauki zawodu i nie podchodzi do egzaminów zawodowych. Efektem tego jest niska ocena przydatności zawodowej absolwentów przez pracodawców. 5. Zagrożeniem dla osób z wykształceniem zawodowym, zwłaszcza zasadniczym, jest posiadanie ograniczonych, wąsko wyspecjalizowanych kwalifikacji, co ogranicza ich elastyczność przy podejmowaniu zatrudnienia, tym samym pogarszając ich sytuację na rynku pracy. Rekomendacje: 1. Aby pomóc absolwentom w wejściu na rynek pracy należy zapewnić im możliwość uczestnictwa w zajęciach pozalekcyjnych, oraz promować uczestnictwo w zajęciach pozaszkolnych. W proces aktywizacji zawodowej młodzieży należy włączyć szkołę poprzez prowadzenie zajęć i spotkań na temat metod i sposobów poszukiwania pracy oraz podnoszenia własnych kwalifikacji zawodowych. 2. Konieczne jest wpływanie na postawy rodziców w zakresie kształcenia ustawicznego. Absolwentom natomiast należy stworzyć możliwość dalszego kształcenia po zakończeniu formalnej nauki. Takie działania powinny być skierowane przede wszystkim zarówno do absolwentów, jak i ich rodziców, szczególnie tych posiadających niższe wykształcenie. Aktywność w zakresie kształcenia dorosłych może pozytywnie oddziaływać na postawy edukacyjne ich dzieci. 3. Należy zapewnić poradnictwo zawodowe każdemu uczniowi gimnazjum oraz ponadgimnazjalnych szkół zawodowych w ramach obowiązkowych lekcji przedsiębiorczości lub w ramach godzin wychowawczych. Konieczne jest przekonywanie uczniów do gromadzenia doświadczenia zawodowego, nie tylko poprzez obowiązkowe praktyki, ale również poprzez łączenie nauki z pracą, np. dorywcza lub wakacyjną, oraz poprzez zapewnienie absolwentom stażu w wyuczonym zawodzie. Należy zachęcać absolwentów do podejmowania w trakcie nauki pracy zgodniej z kierunkiem kształcenia. Należy równiez zwrócić uwagę absolwentów na rolę certyfikatów potwierdzających umiejętności zawodowe uzyskiwanych w drodze egzaminów zawodowych realizowanych przez instytucje niezależne od szkoły oraz podkreślać wagę zdobywania dodatkowych kwalifikacji. 4. Konieczne jest zaangażowanie pracodawców w proces dostosowywania kształcenia do potrzeb rynku pracy. Należy też zapewnić młodzieży dostęp do informacji, pozwalających na świadomy i racjonalny wybór kierunków kształcenia oraz zachęcić do przystępowania do egzaminów zawodowych. Konieczne jest polepszenie jakości zajęć praktycznych tak, aby były one dostosowane do potrzeb pracodawców. 5. Rozwiązanie zasygnalizowanych problemów może być wprowadzenie szeroko strona 8 z 462

9 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych wykorzystywanego w UE kształcenia modułowego, nastawionego na realizację w szkole zadań zbliżonych do tych, które będą realizowane w przyszłej pracy, wykonywanych na stanowisku pracy, w dużej mierze z wykorzystaniem wiedzy teoretycznej z różnych dziedzin. Celem takiego kształcenia jest zapewnienie uczniowi podstawowej wiedzy i umiejętności z kilku specjalizacji, co zwiększa jego elastyczność na rynku pracy. Konieczne jest również upowszechnienie nawyku uczestnictwa w kształceniu przez całe życie. Lista kompetencji zawodowych oczekiwanych przez pracodawców względem absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych: Znajomość języków obcych. Obsługa komputera. Obsługa urządzeń związanych z wykonywanym zawodem. Prawo jazdy. Obsługa specjalistycznych narzędzi / maszyn w ramach wykonywanej pracy Opis praktycznego wykorzystania wyników badań, jeśli nastąpił Wyniki badania posłużyły do przygotowania materiałów szkoleniowych dla doradców zawodowych zajmujących się praca z młodzieżą. W szczególności dotyczyło one doradztwa w zakresie wyboru szkół i kierunków kształcenia pod kątem zapotrzebowania pracodawców. 3. Ocena badań (dokonana przez Wykonawcę) 3.1. Ocena przyjętej metodologii Przyjęta metodologia była pochodną celów badania i hipotez badawczych. W badaniu zastosowano technikę wywiadu bezpośredniego realizowanego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu. Struktura kwestionariusza oraz lista pytań wynikała wprost z pytań badawczych, które określone zostały przez zamawiającego. Przyjęta metoda analizy statystycznej materiału badawczego umożliwiła uzyskanie nie tylko statystyk opisowych, ale również zbadanie zależności pomiędzy opisywanymi zjawiskami. Pewne wątpliwości może budzić ograniczenie próby badawczej jedynie do absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych. Ponieważ spora część pytań dotyczyła opinii respondentów na dane zagadnienie, uzasadnione wydaję się podjęcie próby weryfikacji tych twierdzeń za pośrednictwem albo analizy danych zastanych, albo badania opinii innych grup respondentów. W tym wypadku powinni to być przede wszystkim pracodawcy zatrudniający absolwentów (w tym kierownicy liniowi) oraz doradcy zawodowi i dyrektorzy szkół zawodowych. Krytyce można poddać również objętość kwestionariusza wywiadu, składającego się z 68, nieraz bardzo złożonych pytań. Doświadczenia pokazują, że tak duża liczba pytań, przekładająca się na długi czas trwania wywiadu, w znaczący sposób podnosi ryzyko, że na dalsze pytania respondenci będą strona 9 z 462

10 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych odpowiadali w sposób nie zawsze zgodny z rzeczywistością Ocena doboru próby badawczej Próba badawcza miała charakter kwotowy, natomiast same kwoty do próby zostały opracowane i dostarczone przez zamawiającego. Struktura próby badawczej została dobrana tak, aby uzyskać możliwie jak najwyższą istotność statystyczną uzyskanych wyników. Przyjęta metoda dotarcia do respondentów umożliwiła osiągnięcie trzech zasadniczych celów. Po pierwsze, wykorzystanie naturalnej sieci kontaktów umożliwiło rozproszenie terytorialne próby przy zachowaniu założonych kwot i charakterystyki respondentów. Po drugie, przyjęta metoda pozwoliła na osiągnięcie wysokiej efektywności kosztowej badania. Po trzecie, możliwe stało się zrealizowanie całej założonej liczby wywiadów. Dodatkowa zaletą przyjętej metody doboru próby jest możliwość uniknięcia konieczności współpracy ze szkołami zawodowymi, która byłaby konieczna w przypadku badań audytoryjnych Ocena realizacji badania Badania właściwe poprzedzone zostały badaniem pilotażowym, które wykorzystano do modyfikacji narzędzia badawczego. Pilotaż wykonany został na innym terenie niż badania właściwe, co w tym przypadku nie powinno być poczytywane jako błąd. Przed przystąpieniem do badań właściwych przeprowadzono szkolenie koordynatorów zespołów ankieterów. Badania właściwe trwały dwa miesiące. Przyjęta metoda dotarcia do respondentów umożliwiła pełną realizację założonej liczby wywiadów. Przebieg procesu badawczego był na bieżąco kontrolowany. Kontrola badania obejmowała ankietera, koordynatora oraz agencję badawczą przez osobę niepowiązana z firma badawczą i obejmowała 10% wszystkich zrealizowanych wywiadów i polegała na weryfikacji telefonicznej uzyskanych wyników. Badania zostały zrealizowane zgodnie z przyjętymi założeniami w planowanym terminie. Wyniki przeprowadzonej kontroli spowodowały konieczność powtórzenia znacznej liczby wywiadów (41 na ok. 210 skontrolowanych). Relatywnie duży procent nieprawidłowo wykonanych wywiadów pozwala na postawienie tezy, iż objęcie szkoleniem jedynie koordynatorów było podejściem błędnym. Wydaje się, że w przypadku przeszkolenia wszystkich ankieterów, ilość wywiadów skierowanych do ponownej realizacji była by znacząco mniejsza Ocena wartości poznawczej uzyskanych wyników Uzyskane wyniki w sporej części potwierdziły obserwacje płynące zarówno z innych badań, jak również opinie pracodawców i doradców zawodowych. Otóż o powodzeniu absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych na rynku pracy decyduje przede wszystkim duża aktywność pozaszkolna absolwentów (zajęcia dodatkowe, kursy i szkolenia), podejmowana w trakcie edukacji. Prawdopodobieństwo znalezienia pracy zwiększa się przy dobrej znajomości obsługi specjalistycznych strona 10 z 462

11 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych maszyn i urządzeń związanych z wykonywana pracą. Absolwenci, którzy po ukończeniu kształcenia uzyskali status osoby bezrobotnej, w przeważającej mierze nie podejmowali pracy w trakcie edukacji oraz nie uczestniczyli w żadnych dodatkowych zajęciach. Najczęściej posiadają oni bardzo niskie kwalifikacje zawodowe. O znalezieniu pracy decyduje zatem przede wszystkim zestaw kwalifikacji zawodowych, jakimi może wykazać się absolwent. Należy tez zauważyć, że jedynie 36% absolwentów podejmowała pierwszą pracę zgodną z posiadanymi kwalifikacjami zawodowymi. Tego wyniku nie należy utożsamiać z podjęciem pracy w wyuczonym zawodzie. Oznacza to, że większość absolwentów szkół zawodowych wie wykorzystuje wcale lub wykorzystuje w małym stopniu efekty kształcenia zawodowego. Warto tez zwrócić uwagę na fakt, że spośród osób pracujących jedynie 25% deklaruje chęć podnoszenia własnych kwalifikacji. Podnoszenie kwalifikacji polega najczęściej na kontynuowaniu nauki, znacznie rzadziej na ukończeniu różnego rodzaju kursów i szkoleń. W świetle przyjętej w UE Strategii Lizbońskiej jest to wynik alarmujący, wskazujący na konieczność jak najszybszego podjęcia działań zaradczych, polegających przede wszystkim na kształtowaniu postaw uczniów i absolwentów, polegających na uświadomianiu im konieczności kontynuowania edukacji w trakcie całej kariery zawodowej Ocena praktycznego wykorzystania wyników badania Wyniki badania posłużyły do przygotowania materiałów szkoleniowych dla doradców zawodowych zajmujących się praca z młodzieżą. Tak skromny zakres wykorzystania niezwykle bogatego materiału empirycznego jest przejawem wyjątkowo niekorzystnego zjawiska, polegającego na braku przepływu informacji pomiędzy różnymi instytucjami odpowiedzialnymi za różne sfery życia społecznego i gospodarczego. Badanie wykonywane było na zlecenie Publicznych Służb Zatrudnienia, i tylko w tych instytucjach wykorzystano jego wyniki, do tego w znacznie mniejszym stopniu, niż było by to wskazane. Brak jest jakichkolwiek informacji na temat wykorzystania wniosków z badania w instytucjach edukacyjnych czy wśród przedsiębiorstw, pomimo dość szerokiego zakresu informowania o realizowanym projekcie. Wydaje się, że konieczne jest przygotowanie norm prawnych, zobowiązujących różne instytucje państwowe, samorządowe i gospodarcze do koordynacji własnych działań pod kątem wprowadzenia w życie wypracowanych rekomendacji. 4. Wnioski i rekomendacje Wykonawcy dotyczące analizowanego badania 1. Badania dowolnego zjawiska powinny zostać powiązane z ewaluacją i oceną przyczyn występowania przede wszystkim negatywnych zjawisk. 2. Próba badawcza nie powinna być ograniczana do jednej, wąsko pojętej grupy, jak absolwenci ponadgimnazjalnych szkół zawodowych. Próbę należy projektować możliwie szeroko, uwzględniając wszystkich interesariuszy. 3. Objętość kwestionariuszy wywiadu (również innych narzędzi badawczych) musi być strona 11 z 462

12 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych dostosowana do możliwości percepcyjnych respondentów. Pozwoli to na uniknięcie niebezpieczeństwa zafałszowania uzyskanych wyników. 4. W przypadku bardzo rozproszonej i licznej próby badawczej (w tym przypadku absolwenci ponadgimnazjalnych szkół zawodowych) wskazane jest docieranie do respondentów z wykorzystaniem naturalnej sieci kontaktów. 5. Przed przystąpieniem do badań właściwych konieczne jest przeprowadzenie szkolenia dla wszystkich ankieterów oraz osób zaangażowanych w dalsze kodowanie oraz obróbkę danych empirycznych. 6. Podczas opracowywania zebranych danych wskazane jest dokonywanie ich analizy w szerokim kontekście, wykraczającym poza zakres badanego zjawiska. 7. Konieczne jest bardzo szczegółowe opracowanie strategii informowania o uzyskanych wynikach badań, pozwalającej nie tylko na przekazanie informacji, ale również na dotarcie do odbiorców nie tylko z raportem końcowym z badań, lecz z pakietem konkretnych, gotowych do wykorzystania rozwiązań, wypracowanych na podstawie tych wniosków. 8. Wskazane jest podjęcie działań legislacyjnych, mających na celu koordynację prac różnych instytucji państwowych, samorządowych i gospodarczych pod względem wdrażania wypracowanych rozwiązań i rekomendacji. 5. Inne dodatkowe istotne z punktu widzenia zakresu kwerendy, elementy opisu badania 5.1. Sposób prezentacji uzyskanych wyników i ich szczegółowość Uzyskane wyniki przedstawione zostały w następujący sposób: zestawienia tabelaryczne, wykresy (kołowe, słupkowe, liniowe, punktowe) oraz rysunki. Prezentowane wyniki zostały omówione oraz podjęta została próba ich interpretacji. Z uwagi na znaczna ilość zestawień tabelarycznych, w raporcie uwzględniono tylko te zestawienia, które ilustrowały istotne lub ciekawe zależności. Komplet zestawień tabelarycznych umieszczono w odrębnym załączniku. Wyniki zaprezentowane zostały w 56 tabelach oraz zilustrowane na 61 wykresach i jednym rysunku. Syntetyczne podsumowanie badania znalazło się w ostatnim rozdziale raportu. Dodatkowo, do raportu dołączono pełną wersję kwestionariusza wywiadu oraz wykresy rozrzutu wybranych odpowiedzi Metoda rozpowszechniania wyników badania / projektu Wyniki projektu rozpowszechniane były za pośrednictwem strony internetowej oraz informacji zamieszczonej na stronach internetowych wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie. Ponadto zorganizowano cykl konferencji, mających na celu zapoznanie wszystkich zainteresowanych instytucji uzyskanymi wynikami oraz wypracowaną metodologią. Przygotowano ulotki informacyjne i foldery dostępne w urzędach pracy na terenie województwa Małopolskiego Odzwierciedlenia w badaniu kwestii dyskryminacji ze względu na płeć wyznanie, narodowość, strona 12 z 462

13 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych pochodzenie społeczne, niepełnosprawność W badaniu poruszono kwestie dyskryminacji ze względu na pochodzenie społeczne. Duży nacisk położono na zanalizowanie losów absolwentów, których rodzice posiadają niższe wykształcenie. Uzyskane wyniki pokazały, że prawdopodobieństwo znalezienia i utrzymania pracy jest silnie powiązane z wykształceniem rodziców, to znaczy, im jest ono niższe, tym większe prawdopodobieństwom, że absolwent będzie bezrobotny. Najbardziej prawdopodobną przyczyną tego zjawiska jest niższa chęć do podnoszenia kwalifikacji zawodowych wśród młodzieży pochodzącej z rodzin o niskim poziomie wykształcenia. Na podstawie analiz opisanego zjawiska przedstawiono propozycje rozwiązań, mających na celu zapobieganie wykluczeniu młodzieży pochodzącej z takich środowisk Uwzględnienie w badaniu kwestii przeciwwskazań do wykonywania zawodu W badaniu bezpośrednio nie poruszano kwestii przeciwwskazań do wykonywania zawodu Opis sposobu wykorzystania wyników badania opracowania treści kształcenia / standardów edukacyjnych Wyniki badania nie były wykorzystywane do opracowania treści kształcenia / standardów edukacyjnych. Źródła informacji: Badania i analizy rynku pracy i rynku edukacyjnego prowadzone przez firmy konsultingowe. Badania na poziomie województwa. strona 13 z 462

14 Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych Macierz spełnienia kryteriów przez badania Kryterium Kryterium szczegółowe Badanie Badanie losów absolwentów ponadgimnazjalnych szkół zawodowych 1. Zakres tematyczny analizowanych badań: 2. Zasięg terytorialny analizowanych badań: 3. Zróżnicowanie grup respondentów biorących udział w badaniu: 5. Przyjęte założenia metodologiczne analizowanych badań 6. Inne dodatkowe kryteria wyboru badań do kwerendy 1.1. Badania nakierowane na identyfikację oczekiwań pracodawców względem absolwentów szkół zawodowych 1.2. Badania nakierowane na identyfikację kompetencji X absolwentów szkół zawodowych 2.1. Badania polskie X 2.2. Badania międzynarodowe 2.3. Badania realizowane w krajach UE 2.4. Badania realizowane w pozostałych krajach świata 3.1. Pracodawcy zatrudniający absolwentów różnych typów szkół zawodowych 3.2. Absolwenci szkół zawodowych X 3.3. Doradcy zawodowi 3.4. Kierownicy liniowi 3.5 Specjaliści zarządzania zasobami ludzkimi 5.1. Zastosowanie różnorodnych metod badawczych, zarówno ilościowych jak i jakościowych X 6.1. Badania potrzeb szkoleniowych absolwentów X podejmujących pierwszą pracę w wyuczonym zawodzie 6.2. Badania nakładów ponoszonych przez pracodawców na szkolenia niezbędne dla absolwentów podejmujących pierwszą pracę 6.3. Badania zakresu i sposobu włączenia uczenia się w miejscu pracy do programów edukacji zawodowej i X elastyczności kształcenia zawodowego w odniesieniu do sytuacji zawodowej absolwentów strona 14 z 462

15 Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca 1. Informacje ogólne o analizowanym badaniu 1.1. Pełny tytuł badania Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca 1.2. Nazwa instytucji zlecającej badanie Departament Rynku Pracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. Badanie realizowane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich. Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego Nazwa instytucji realizującej badanie ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o. o Cel badania Celem badania było poznanie aktywności zawodowej absolwentów zaraz po ukończeniu edukacji, poznanie problemów z wejściem na rynek pracy oraz przebiegu ich ścieżek zawodowych (karier) po ukończeniu nauki. Dodatkowo badanie miało pozwolić uzyskać wiedzę, jak młodzi ludzie oceniają Program Pierwsza Praca. Ponadto, miało przyczynić się do lepszego zdiagnozowania sytuacji młodych ludzi na rynku pracy, przez co pozwolić na skuteczniejsze stosowanie wobec tej grupy bezrobotnych form aktywności zawodowej, w tym zwłaszcza świadczone przez Urzędy Pracy Zasięg terytorialny badania Badaniem objęto teren Polski (badanie ogólnokrajowe) 1.6. Przyjęte założenia metodologiczne (metody badawcze, czas trwania, sposoby zbierania materiału empirycznego, sposoby analizy otrzymanych wyników) W badaniu zastosowano technikę wywiadu bezpośredniego realizowanego z wykorzystaniem ankiety. Badanie realizowało ponad 800 ankieterów w terminie od do na terenie Polski. Badanie objęło wszystkie roczniki absolwentów z lat i zostało przeprowadzone na grupie osób. Badani respondenci w momencie zakończenia edukacji byli wieku do 27 lat, a pomiędzy ostatnim a poprzednim etapem edukacji nie mieli przerwy dłuższej niż 12 miesięcy. Ankieta składała się z 9 modułów poświęconych specyficznym problemom absolwentów. Poszczególne moduły nie strona 15 z 462

16 Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca dotyczyły wszystkich badanych absolwentów, gdyż w zależności od konkretnej sytuacji poszczególne osoby odpowiadały na pytania z modułów, do których zostały zaklasyfikowane zgodnie z przyjętymi kryteriami. Wyniki zilustrowano za pomocą opisu tabelarycznego, wykresów i map Dostępność raportu: wydawnictwo, link Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca, Raport, ASM - Centrum Badań i Analiz Rynku Sp. z o. o., Kutno, Październik Informacje szczegółowe o analizowanym badaniu 2.1. Cel badania Ogólny cel badania: Poznanie problemów związanych z wejściem absolwentów na rynek pracy oraz przebiegu ich ścieżek (karier) zawodowych po ukończeniu nauki. Szczegółowe cele badania: 1. Określenie ścieżek karier absolwentów wraz ze wskazaniem najważniejszych czynników je kształtujących, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej pracy oraz aktualnej sytuacji zawodowej, a także charakterystyki kwalifikacji i ich odpowiedniości do oczekiwań pracodawców, 2. Ocena stopnia wykorzystania możliwości tworzonych przez instytucje statutowo zorientowane na pomoc w integracji absolwentów na rynku pracy oraz ewaluacja skuteczności ich działania, 3. Określenie rzeczywistej roli Powiatowych Urzędów Pracy w kontekście integracji absolwentów na rynku pracy Hipotezy i/lub pytania badawcze Pytania badawcze: Jaka jest rola systemu edukacji w przygotowaniu młodych ludzi (absolwentów) do podejmowania aktywności zawodowej i skutecznego wejścia na rynek pracy? Jakie są ścieżki wejścia absolwentów na rynek pracy? Jaką przejawiają aktywność w poszukiwaniu pierwszej pracy? W jakim stopniu absolwenci korzystają z pomocy różnych instytucji rynku pracy? Jakie są cechy charakterystyczne pierwszej pracy? Jakie są typowe przejawy aktywności zawodowej absolwentów? Jaka jest skłonność absolwentów do mobilności? Jaka jest aktualna sytuacja absolwentów na rynku pracy? Jakie czynniki związane z cechami absolwentów różnicują ich status na rynku pracy? strona 16 z 462

17 Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca Jakie zmiany w sytuacji absolwentów na rynku pracy nastąpiły w ciągu ostatnich 10 lat? 2.3. Próba badawcza i metody doboru próby W celu wyboru próby zastosowany został schemat losowania dwustopniowego, warstwowego z różnymi prawdopodobieństwami wyboru na pierwszym stopniu. Operat losowania oparty został na systemie TERYT. Jednostkami losowania pierwszego stopnia były obwody spisowe, zaś na drugim stopniu losowane były mieszkania. Ze względu na przyjęty cel badania, tj. uzyskanie określonych informacji na poziomie podregionu, województwa i kraju, jednostki pierwszego stopnia były przed losowaniem warstwowane oddzielnie w każdym z podregionów. Warstwami były duże miasta, grupy mniejszych miast, części wiejskie powiatów. Szczegółowość warstwowania (liczba warstw) zależała od specyfiki podregionu, założonej liczebności próby i wielkości podregionu określonej przez liczbę mieszkań. Najwięcej warstw, tj. 30 utworzono w podregionie 20 (warszawski) najmniej, czyli 3 - w podregionie 30 (Gdański - Gdynia - Sopot). Łącznie utworzono 737 warstw. Ustalono, że próba liczyć będzie mieszkań. Rozdział próby pomiędzy województwa zależał m.in. od liczby podregionów w województwie. Przyjęto, że minimalna liczebność próby w podregionie wynosić będzie 385 mieszkań, zaś w województwie Z kolei, wewnątrz podregionu, alokacja próby pomiędzy warstwy była proporcjonalna do liczby mieszkań w warstwie. W każdym wylosowanym obwodzie spisowym, wylosowane zostało jedno mieszkanie, które stanowiło punkt startowy dla metody random route. Miejscem realizacji wywiadu było zazwyczaj mieszkanie w jakim przebywał respondent. W nielicznych przypadkach (na prośbę respondenta) wywiad realizowany był w innym miejscu. Punktem startowym było mieszkanie lub dom wylosowane z bazy TERYT, którego adres (miejscowość, ulica, nr budynku, nr mieszkania) Koordynator zapisał na Karcie Kontaktu z Respondentem. Dane te zawarte były w elektronicznej bazie wylosowanych jednostek drugiego stopnia. Po otrzymaniu danych ankieter próbował zrealizować wywiad w punkcie startowym. Jeśli z różnych powodów nie udało się zrealizować wywiadu w czasie pierwszej wizyty mimo, iż zamieszkiwała tam osoba spełniająca kryteria, wówczas ankieter miał obowiązek powrócić do tego punktu startowego. W przypadku braku osoby spełniającej kryteria w mieszkaniu stanowiącym punkt startowy, ankieter przemieszczał się do kolejnego mieszkania/budynku Metody, techniki i narzędzia badawcze W badaniu zastosowano technikę wywiadu bezpośredniego realizowanego z wykorzystaniem ankiety. Struktura kwestionariusza do badania składała się z 9 modułów poświęconych specyficznym problemom absolwentów. Moduł pierwszy obejmował kwestie dotyczące wykształcenia i ścieżki kształcenia. Pytania tego modułu podzielone były na części i dotyczyły podstawowych informacji o wykształceniu (część A), warunków zdobywania wykształcenia - programy, nauczyciele i dotyczyły ostatniej ukończonej szkoły (część B), strona 17 z 462

18 Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca przebiegu kształcenia w systemie szkolnym i uzyskanych umiejętności (część C) oraz kształcenia ustawicznego po ukończeniu szkoły i jego efektów (część D). Moduł drugi podejmował tematykę poszukiwanie pierwszej pracy po ukończeniu szkoły/studiów (w ciągu pierwszych 12 miesięcy). W tym module znalazły się między innymi pytania, o to, czy absolwent wcześniej już pracował, czy poszukiwał pracy, a jeśli nie, to dlaczego, kiedy podjął poszukiwania i w jaki sposób, jakiej pracy szukał, co był gotów zrobić aby uzyskać zatrudnienie, z pomocy jakich instytucji korzystał poszukując pierwszej pracy i jakie były tego efekty. Moduł trzeci poświęcony był prześledzeniu przebiegu aktywności zawodowej w dłuższym okresie po ukończeniu nauki. W pierwszej części modułu zbierane były informacje o historii aktywności zawodowej absolwentów w okresie 36 miesięcy od ukończenia szkoły. Ta charakterystyka obejmowała głównie status na rynku pracy, zawód wykonywany w każdej pracy oraz charakter wykonywanej pracy. W tym module znalazły się dodatkowe pytania (w części B) dla absolwentów, którzy wykonywali jako pierwszą pracę niezarobkową (wolontariat, niepłatny staż). Moduł czwarty poświęcony był szczegółowej charakterystyce pracy, którą wykonywali absolwenci. Zawiera on pytania, które ustalają między innymi w jaki sposób absolwent znalazł pracę, jak długo jej poszukiwał, gdzie jest zlokalizowana, jakimi właściwościami się charakteryzuje, ile godzin pracuje w tygodniu, na ile jest zgodna z kwalifikacjami absolwenta, czy daje możliwości awansu, czy ją kontynuuje, a jeśli nie - to dlaczego zaprzestał ją wykonywać. Moduł piąty zajmował się problematyką przedsiębiorczości młodzieży. W tym module skupiono się na rozpoznaniu faktycznych działań przedsiębiorczych młodzieży w zakresie podejmowania zadań zmierzających do prowadzenia własnej działalności, podejmowania tej działalności oraz ustalenia przyczyn ograniczających oraz czynników sprzyjających podejmowaniu tej działalności. Podjęto także próbę oceny efektywności ekonomicznej funkcjonowania firm prowadzonych przez absolwentów. Zwrócono także uwagę na formy wspierania przedsiębiorczości (część B modułu). Moduł siódmy zajmował się pomocą urzędów pracy w kształtowaniu sytuacji zawodowej absolwentów i obejmował pytania dotyczące korzystania z pomocy PUP, charakteru i skuteczności tej pomocy oraz problemów z tym związanych. Współpracę z urzędami pracy oceniano zarówno w okresie pierwszych 12 miesięcy po ukończeniu nauki, jak i w okresie późniejszym. Moduł ósmy poświęcony był problematyce mobilności przestrzennej absolwentów. Rozróżniono przy tym zachowania przestrzenne absolwentów w trakcie nauki oraz po zakończeniu ostatniego szcze-bla kształcenia. Skupiono się głównie na wyjazdach zagranicznych zakładając, że mogą one w zna-czący sposób wpływać na postawy absolwentów, zwiększą ich elastyczność w wyborze miejsca pracy po zakończeniu edukacji. Nie pominięto także migracji krajowych związanych z poszukiwaniem pracy. Moduł dziewiąty dotyczył charakterystyki absolwentów. Pytania były odczytywane przez ankietera w odpowiedniej kolejności. Nie wszyscy respondenci odpowiadali na pytania z każdego modułu. W zależności od konkretnej sytuacji, poszczególne osoby odpowiadały na pytania z modułów, do których zostały zaklasyfikowane zgodnie z przyjętymi kryteriami. W celu uogólnienia wyników badania z próby na całą populację niezbędne było obliczenie wag. strona 18 z 462

19 Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca Wyliczone wg wzoru wagi przypisane zostały respondentom, z którymi zrealizowany został wywiad. W ten sposób wyniki badania uogólnione zostały oddzielenie dla 45 populacji, a następnie wyniki z podregionów agregowane były na poziomie województw i Polski. Wyniki badania właściwego zostały wprowadzone do specjalnie przygotowanej dla tego celu bazy, a następnie poddane obróbce statystycznej, której rezultaty dały podstawę do prac analitycznych nad opracowaniem finalnym - raportem Przebieg badań pilotażowych Badania pilotażowe przeprowadzono w okresie do terenie województwa łódzkiego na próbie 106 respondentów. Wnioski z pilotażu posłużyły do modyfikacji narzędzia badawczego Przebieg badań właściwych Zgodnie z przyjętym harmonogramem, realizacja badania właściwego w terenie miała miejsce od października 2006 roku do lutego 2007 roku i obejmowała szkolenia regionalne, zbieranie danych w terenie oraz proces kontroli. Przed przystąpieniem do realizacji badania właściwego zrealizowano szkolenia. Pierwszym etapem było szkolenie dla koordynatorów z udziałem całego zespołu nadzorującego badanie (7 osób), które odbyło się na koniec października 2006 roku w momencie kiedy dostępne były materiały realizacyjne. Następnie w okresie od r. do r. odbyło się 35 szkoleń w ośrodkach regionalnych z udziałem koordynatorów i ankieterów. Prowadzone one były przez dwa dwuosobowe zespoły wyjazdowe, a dodatkowo jedno ze szkoleń nagrano jako materiał szkoleniowy do ewentualnego późniejszego wykorzystania w doszkalaniu lub szkoleniu nowych ankieterów. W trakcie szkoleń przekazywane były również częściowo materiały realizacyjne. Zgodnie z założeniami badanie realizowano na terenie całego kraju z uwzględnieniem podziału na województwa, podregiony oraz miasto i wieś. Badanie realizowane było w okresie od r. do r., czas przeprowadzania przeciętnego wywiadu to nieco ponad godzina. Realizację badania zapewniło ponad 800 ankieterów, którzy podlegali pod koordynatorów regionalnych (36 koordynatorów). Badanie właściwe zostało poddane kontroli zgodnie z przyjętymi standardami w oparciu o standardy Programu Kontroli Jakości Pracy Ankieterów. Proces kontroli toczył się etapowo (5 etapów) i równolegle z procesem zbierania danych, co wymuszone było koniecznością wydłużenia czasu realizacji badania w terenie. Proces nadzorowany był przez komórkę kontroli (2 osoby), a realizował go zespół 14 przeszkolonych kontrolerów. Kontrola dotyczyła realizacji badania w terenie Opis uzyskanych wyników Przeprowadzone badania są przede wszystkim aktualizacją wiedzy o absolwentach i zmieniających się warunkach ich wejścia na rynek pracy. Z najnowszych badań i analiz wynika, że dopiero od kilku lat strona 19 z 462

20 Badanie aktywności zawodowej absolwentów w kontekście realizacji Programu Pierwsza Praca systematycznie poprawia się sytuacja absolwentów na rynku pracy, tak w zakresie możliwości pozyskania przez nich pracy, jak i zmniejszenia bezrobocia. Przy tej charakterystyce tendencji na rynku pracy wśród absolwentów ważne jest spostrzeżenie, że falowanie poziomu bezrobocia wśród absolwentów współwystępuje ze zmianami na ogólnym rynku pracy. Zatem pogarszanie i poprawa sytuacji absolwentów są ściśle powiązane z ogólnymi warunkami panującymi na rynku pracy. W Polsce był to głównie efekt niedoboru popytu na pracę, dużej podaży zasobów pracy oraz niedopasowania struktury zawodowo-kwalifikacyjnej podaży zasobów pracy do zmieniających się potrzeb rynku pracy, a także istotnego wpływu rozwiązań instytucjonalnych. Te same czynniki miały z pewnością znaczący wpływ na trudną sytuację absolwentów na rynku pracy. Tym samym tendencje na rynku pracy w populacji absolwentów można częściowo wyjaśnić zmianami ogólnych uwarunkowań rynku pracy w okresie transformacji. Jednakże sytuacja absolwentów na rynku pracy jest gorsza niż innych grup ludności. Populacja absolwentów jest przy tym niejednorodna. W 2006 roku w lepszej sytuacji na rynku pracy byli: mężczyźni (wskaźnik zatrudnienia wyniósł ponad 66%, a stopa bezrobocia około 26%) niż kobiety (odpowiednio: około 59% i około 32%), absolwenci mieszkający w miastach (wskaźnik zatrudnienia ponad 64% i stopa bezrobocia ponad 25%) niż na wsi (odpowiednio: około 58% i około 35%), osoby o wyższych kwalifikacjach, w największym stopniu absolwenci z wyższym wykształceniem (wskaźnik zatrudnienia około 74% i stopa bezrobocia około 20%). Poza tym: najwięcej bezrobotnych absolwentów (ponad 21%) miało wykształcenie w dziedzinach nauk społecznych, ekonomicznych oraz prawa; bezrobotni absolwenci legitymujący się już stażem zawodowym, najczęściej pracowali w zawodzie zaliczanym do kategorii pracownicy usług osobistych i sprzedawcy - ponad 25% uprzednio pracujących absolwentów, wśród bezrobotnych absolwentów największą grupę stanowili - poszukujący swojej pierwszej pracy zawodowej (70% absolwentów), ponad połowa bezrobotnych absolwentów poszukiwała pracy tylko w pełnym wymiarze czasu pracy, sytuacja absolwentów na rynku pracy była bardzo silnie zróżnicowana przestrzennie: od relatywnie dobrej jak w województwie łódzkim (najwyższy wskaźnik zatrudnienia - ponad 72% i najniższa stopa bezrobocia - około 18%), do wręcz dramatycznej, jak w małopolskim (najniższy wskaźnik zatrudnienia - ponad 49%, stopa bezrobocia - około 43%) czy podkarpackim (wskaźnik zatrudnienia - około 51% i najwyższa stopa bezrobocia - 44%). Mimo, że kierunek zmian sytuacji absolwentów na rynku pracy jest taki sam jak dla ogółu ludności, to dynamika tych zmian jest jednak silniejsza, w wyniku czego zmniejszył się w ostatnich latach dystans między sytuacją absolwentów i pozostałych grup ludności. Obecnie jest ona relatywnie lepsza w strona 20 z 462