RANKING ATRAKCYJNOŚCI POWIATÓW WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO

Transkrypt

1 RANKING ATRAKCYJNOŚCI POWIATÓW WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO 1

2 Spis treści WPROWADZENIE... 3 Charakterystyka Województwa Małopolskiego... 4 Migracje zagraniczne i powroty do Małopolski... 7 Metodologia opracowania rankingu ZRÓŻNICOWANIE POWIATÓW WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO PODSUMOWANIE ANALIZ RANKING ATRAKCYJNOŚCI POWIATÓW MAŁOPOLSKI WYNIKI ANALIZ Małopolski rynek pracy Aktywnośd gospodarcza i jej potencjał rozwojowy Oferta edukacyjna Kultura i turystyka Aktywnośd samorządów lokalnych Warunki życia PRÓBA SEGMENTACJI MAŁOPOLSKICH POWIATÓW ANEKS Spis tabel Spis map Spis wykresów Spis schematów

3 WPROWADZENIE XXI wiek określany jest stuleciem wzmożonej mobilności, o czym przekonaliśmy się w naszym kraju już po 1 maja 2004 roku, kiedy wyjazdy za granicę z Polski upowszechniły się, przybierając niespotykaną dotąd skalę. Cel, motywy wyjazdów jak i powrotów są zróżnicowane i determinowane licznymi zjawiskami, które przede wszystkim mają charakter ekonomiczny. Na przestrzeni ostatnich lat zmieniły się trendy migracyjne, a migracja czasowa staje się dominująca. Także zjawisko powrotów przybiera nowy wymiar i pociąga za sobą szereg konsekwencji zarówno w wymiarze mikro, jak i makroekonomicznym. Migracja powrotna prawdopodobnie stanowid będzie istotny element naszej rzeczywistości w najbliższych latach. Świadczyd o tym mogą doświadczenia takich krajów jak Hiszpania czy Irlandia. Powroty stają się coraz powszechniejsze, a kapitał, jaki przywożą ze sobą reemigranci, ciągle pozostaje niewiadomą, przez co nie może byd odpowiednio wykorzystany dla rozwoju lokalnego i regionalnego. Jest to kapitał ekonomiczny, społeczny i kulturowy. Pozyskane za granicą kompetencje, na przykład językowe, nowe umiejętności, ale i certyfikaty czy dyplomy ukooczonych kursów to formy kapitału kulturowego, z jakim wraca wiele osób. To, czy powracający zostanie aktywnym aktorem zmiany, zależy nie tylko od niego, ale też od siły decyzyjnej w kraju, a także konkretnym regionie, w którym planuje się osiedlid 1. Zjawisko wyjazdów zagranicznych i powrotów oraz jego skala pociąga za sobą szereg konsekwencji, także w obszarze rozwoju regionalnego. W związku z tym pojawiają się pytania: Czy Małopolska jest regionem atrakcyjnym dla reemigrantów? Jak różnicują się powiaty województwa pod tym względem? Co wracającym z zagranicy do zaoferowania mają małopolskie powiaty? Próbą odpowiedzi na powyższe pytania jest niniejsze opracowanie, prezentujące ocenę atrakcyjności oferty dostępnej w poszczególnych powiatach województwa, którą potencjalnie mogą byd zainteresowani migranci powrotni. Ofertę tę należy rozumied bardzo szeroko jako ogół czynników, jakie powracający biorą pod uwagę, podejmując decyzję o reemigracji. Atrakcyjnośd w niniejszym raporcie rozumiana jest wyłącznie w kategoriach czynników obiektywnych (głównie wskaźników rozwoju gospodarczego). Analiza nie uwzględnia czynników przyciągających związanych z życiem osobistym i rodzinnym migrantów, które są bardzo silnymi determinantami podejmowanych decyzji. Raport powstał w ramach współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu pn. Kierunek Małopolska wpływ potencjału społeczno-ekonomicznego migrantów powrotnych na rozwój 1 A. Weinar, Reemigranci jako aktorzy zmiany społecznej, w: red. K. Iglicka, Migracje powrotne Polaków: powroty sukcesu czy rozczarowania?, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2002, s

4 Małopolski w kontekście przygotowania regionu na przyjęcie powracających. Projekt ma charakter badawczy. Zasadniczym jego celem jest opracowanie katalogu rekomendacji dla jednostek samorządu terytorialnego Małopolski, które wspomagad będą efektywne wykorzystanie potencjału powracających do województwa. Rekomendacje mają także na celu wskazanie rozwiązao wspierających readaptację powracających do warunków życia w regionie. W ramach projektu przeprowadzone zostały badania i analizy, przybliżające zjawisko migracji zagranicznych w Małopolsce 2. Charakterystyka Województwa Małopolskiego Województwo zajmuje obszar o powierzchni około km² (4,9% powierzchni kraju), położony na terenie południowej Polski. Region od południa graniczy z Republiką Słowacką, województwem świętokrzyskim od północy, podkarpackim od wschodu oraz śląskim od strony zachodniej. W skład województwa małopolskiego wchodzą 22 powiaty (w tym 3 grodzkie: Kraków, Nowy Sącz i Tarnów), podzielone na 182 gminy. Ludnośd Małopolski liczy osób 3, czyli o 0,3% więcej niż w roku poprzednim. Bardzo korzystna dynamika zjawisk demograficznych spowodowała, że przyrost rzeczywisty ludności wyniósł ponad 11,1 tysięcy osób i był najwyższy od dziewięciu lat. Województwo, podobnie jak przed rokiem, zalicza się do grupy dziewięciu regionów, które odnotowały wzrost liczby mieszkaoców. Małopolska plasuje się pod względem wielkości tego przyrostu na drugim po województwie mazowieckim miejscu w kraju 4. Region charakteryzuje się wysokim współczynnikiem gęstości zaludnienia (217) w porównaniu do średniej krajowej, która wynosi 122 osoby na kilometr kwadratowy 5. W województwie nie tylko rośnie liczba mieszkaoców, lecz także są ponadprzeciętne zasoby ludzkie, w szczególności jeśli chodzi o absolwentów szkół średnich i studentów, co uznaje się za atut regionu w skali kraju 6. 2 Zob. Powroty z migracji zagranicznych do Małopolski skala zjawiska, charakterystyka oraz potencjał powracających, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków 2010, 3 Stan na koniec 2009 roku. 4 J. Seremet, Stan i ruch naturalny ludności w województwie małopolskim w 2009 roku, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków Red. K. Jakóbik, Rocznik Statystyczny Województwa Małopolskiego 2009, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2009, s Atrakcyjnośd inwestycyjna województw w 2009 roku, Instytut Badao nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 2009, s

5 Małopolska posiada bardzo dobrze rozwiniętą infrastrukturę społeczną. Wpływ na taką sytuację ma w szczególności dobrze działająca sied hoteli i gastronomii, jak i wysoka aktywnośd instytucji kultury 7. W ogólnej ocenie atrakcyjności inwestycyjnej województwo zajmuje piąte miejsce w kraju. Warto odnotowad, że jest to spadek z pozycji czwartej, jaką zajmowało w ubiegłym roku, zaś w 2005 roku plasowało się na trzecim miejscu 8. Podregion krakowski najlepiej wypada w ocenie atrakcyjności podregionów Polski. Podregion zajmuje trzecie miejsce w kraju pod względem atrakcyjności inwestycyjnej dla działalności zaawansowanej technologicznie 9. Biorąc natomiast pod uwagę atrakcyjnośd inwestycyjną w sferze przemysłowej, podregion krakowski awansował z czternastego miejsca w 2008 roku na ósme w Mocne strony regionu to znaczna ilośd wykwalifikowanych pracowników i absolwentów, rosnąca liczba firm z udziałem kapitału zagranicznego, wysoka wydajnośd pracy w przemyśle, wysoka siła nabywcza gospodarstw domowych i przedsiębiorstw oraz ponadprzeciętna gęstośd instytucji otoczenia biznesu. Podregion oświęcimski znalazł się zaraz za podregionem krakowskim w rankingu oceniającym atrakcyjnośd inwestycyjną dla działalności przemysłowej. Podregion oświęcimski również charakteryzuje się ponadprzeciętną dostępnością zasobów ludzkich i znaczną liczbą absolwentów. Jego słabą stroną jest jednak mała powierzchnia w specjalnych strefach ekonomicznych 10. Rozwój regionu wpływa także na kondycję gospodarstw domowych. W Małopolsce dochody netto na osobę w lutym 2009 roku wynosiły 1216,55 zł i były wyższe od średniej krajowej o 57,55 złotych. Wysokośd dochodów netto na osobę zwiększyła się w województwie o 112,92 zł w okresie marzec 2007 marzec Pod względem wysokości PKB na mieszkaoca województwo plasuje się na dziesiątym miejscu wśród województw (24111 zł/osobę). W latach w Małopolsce kwota PKB na osobę zwiększyła się o ponad 42% 11. Mieszkaocy Małopolski, jak wynika z badao prowadzonych przez Centrum Badao Opinii Społecznej, pozytywnie oceniają sytuację w miejscu, gdzie mieszkają. Zadowolenie z miejscowości zamieszkania (swojego miasta lub wsi) wśród Małopolan jest bardzo wysokie wyraża je 88% ankietowanych. Średnia dla kraju jest dużo niższa i wynosi 79%. Mieszkaoców Małopolski cechuje także większy optymizm w podejściu do życia niż pozostałych Polaków, są również bardziej zadowoleni z sytuacji w kraju. Cechuje ich także lepsze samopoczucie psychiczne, któremu towarzyszy większe natężenie 7 Tamże, s Tamże. 9 Tamże, s Tamże, s O Małopolsce, Małopolski Urząd Wojewódzki w Krakowie, dostęp: 14 lipca

6 kontaktów społecznych z przyjaciółmi, znajomymi, rodziną. Współczynnik zadowolenia mieszkaoców województwa wynosi 3,79. Jego wartośd równa 1 oznacza brak satysfakcji życia, natomiast 5 całkowite zadowolenie. Wartośd tego indeksu dla Polski to 3,67. Można zatem uznad, że Małopolanie są raczej zadowoleni. 12 Mieszkaocy Małopolski cechują się też znacznym przywiązaniem do regionu. Zdecydowana większośd reemigrantów przebadanych podczas projektu Kierunek Małopolska po powrocie z zagranicy osiedliła się w tej samej miejscowości, z której wyjeżdżała: 93% w Krakowie, 88% w innym mieście województwa, 90% na wsi 13. Podczas badao jakościowych niektórzy powracający wspominali o związku z Małopolską jako regionem, w którym się wychowali. To przywiązanie wynika z sentymentu do miejsca pochodzenia: nie wyobrażam sobie życia gdzieś indziej. Chyba mam sentyment do tego miejsca. Wszędzie dobrze, ale najlepiej w domu, prawda? (mężczyzna, 30 lat, powiat suski). Respondenci, którzy urodzili się w innych województwach, również mówili o sile przyciągania Małopolski jako miejsca, w którym warto się osiedlad: wolałam przyjechad tutaj. Tutaj się odnalazłam. Tutaj chciałabym zostad (kobieta, 26 lat, pochodzi z woj. mazowieckiego). Opinie reemigrantów potwierdzają też opisane powyżej badania CBOS. Powracający uważają, że Małopolska to atrakcyjny region: Małopolska ma to do siebie, że jest mała. I tak ja myślę, że jest atrakcyjna. Dokładnie teraz nie przytoczę dlaczego, nie pracuję w urzędach statystycznych ani w niczym takim, ale tak mi się wydaje (mężczyzna, 20 lat, miasto Kraków). Małopolan można także określid mianem doświadczonych migrantów. Województwo, a w szczególności Podhale oraz okolice Tarnowa i Dąbrowy Tarnowskiej, to tereny posiadające bogatą historię migracji. Ludnośd z tych regionów wyjeżdżała głównie do USA oraz Kanady, częśd osiedliła się tam na stałe, wielu transferowało kapitał finansowy. Zarówno mieszkaocy, jak i działające w regionie instytucje mają świadomośd, jaki wpływ może mied kapitał transferowany z zagranicy. Świadczą o tym także badania prowadzone przez Ośrodek Badao nad Migracjami w latach , które wykazały, że w Nowym Targu około 45% gospodarstw domowych korzystało ze środków zarobionych za granicą 14. Aktualnie obserwowane ruchy migracyjne nie są już tak jednorodne, zwiększyła się ich skala, zróżnicowały się kraje docelowe wyjazdu, zmienił się także profil samych migrujących. 12 M. Omyła-Rudzka, Jak się żyje w województwie małopolskim?, Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2008, s Na podstawie badania online/papi przeprowadzonego na próbie 1262 małopolskich reemigrantów w 2009 roku, por. Powroty z migracji zagranicznych do Małopolski 14 E. Jaźwioska, Migracja niepełna a przebieg karier zawodowych, w: red. E. Jaźwioska, M. Okólski, Ludzie na huśtawce. Migracje między peryferiami Polski i Zachodu, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2001, s

7 Więcej danych na temat współczesny migracji zagranicznych Małopolan, można znaleźd m.in. w opracowanym w ramach projektu raporcie Powroty z migracji zagranicznych do Małopolski skala zjawiska, charakterystyka oraz potencjał powracających. Kilka najważniejszych wniosków znajduje się poniżej. Migracje zagraniczne i powroty do Małopolski Z co dziesiątego z małopolskich gospodarstw domowych w okresie między styczniem 2004 a majem 2009 roku wyjechała za granicę co najmniej jedna osoba. Do ponad połowy z nich emigranci już wrócili. Popularnośd zagranicznych wyjazdów w województwie jest zróżnicowana geograficznie. W latach najczęściej wyjeżdżano ze wschodniej Małopolski: powiatu tarnowskiego (z 19% gospodarstw domowych), brzeskiego (20%) oraz miasta Tarnowa (16%). Najrzadziej z zachodnich powiatów: krakowskiego (5%), oświęcimskiego (5,5%) i miechowskiego (7%). Częściej także wyjeżdżano ze wsi (13%) niż miast (10%), a najrzadziej z Krakowa (8% gospodarstw domowych) Dane z tej i kolejnych części rozdziału pochodzą z badania CATI przeprowadzonego w kwietniu i maju 2009 roku na reprezentatywnej próbie małopolskich gospodarstw domowych. Więcej informacji na temat zrealizowanych badao oraz zjawiska powrotów do Małopolski znaleźd można w raporcie Powroty z migracji zagranicznych do Małopolski. 7

8 Mapa 1. Odsetek emigranckich gospodarstw domowych w województwie małopolskim Zwykle na wyjazdy zagraniczne w latach decydowały się osoby młode: 45,5% w wieku od 19 do 29 lat oraz osoby w wieku między 30 a 39 rokiem życia (25%). Migranci w wieku 50 lat i wyższym stanowili 13% ogółu wyjeżdżających za granicę z całego regionu. Częściej też wyjeżdżali mężczyźni 63,5% wobec 36,5% kobiet. Najwięcej małopolskich emigrantów posiadało wykształcenie średnie (37%) oraz wyższe (31%). Osoby z wykształceniem zawodowym stanowiły natomiast 27% ogółu wyjeżdżających. Głównym celem migracji zagranicznych dla zdecydowanej większości Małopolan (82%) była praca zarobkowa. Aby podjąd naukę, za granicę wyjechała niemal co dziesiąta osoba (8,5%). Co dwudziesta natomiast w celu prywatnym. Zdecydowana większośd mężczyzn udawała sie na emigrację, aby pracowad (92,5% emigrantów płci męskiej). Kobiety natomiast częściej wskazywały na inny cel wyjazdu tylko 63,2% z nich w opisywanym okresie wyjechało do pracy. Praca była głównym celem emigracji dla wyższego odsetka mieszkaoców wsi niż miast (87% wobec 77%). Ponadto większośd dodatkowych czynników, którymi kierowali się emigranci, wiąże się z rynkiem pracy. 84,5% Małopolan wyjechało za granicę ze względu na korzystniejsze zarobki, 82% ze względu na chęd 8

9 zarobienia pieniędzy na określony cel, a 79% z powodu lepszych warunków pracy poza Polską. Niemal trzy czwarte emigrantów wskazało chęd nauki języka jako powód swojego wyjazdu. Zależnośd między stopą bezrobocia a skalą wyjazdów z poszczególnych powiatów Małopolski jest wprost proporcjonalna. Wykres 1. Stopa bezrobocia a skala migracji zagranicznych w powiatach województwa małopolskiego tatrzaoski wielicki wadowicki bocheoski brzeski chrzanowski dąbrowski Tarnów gorlicki tarnowski krakowski suski Kraków proszowicki limanowski oświęcimski olkuski Nowy Sącz nowotarski myślenicki nowosądecki miechowski Stopa bezrobocia Odsetek wyjeżdżających za granicę w latach Emigranci, zależnie od celu wyjazdu, za granicą podejmowali różnorakie strategie. Tryb życia osób, które wyjeżdżały na krótszy czas w celu zarobkowym, był ukierunkowany na pozyskanie jak najwyższej sumy oszczędności i minimalizację kosztów życia. Emigranci zarobkowi byli mniej skłonni do angażowania się w życie społeczności lokalnej w miejscu pobytu i starali się zredukowad swój czas wolny do minimum. Inaczej zachowywały się osoby, które wyjeżdżały na dłuższy okres i rozważały osiedlenie się w kraju emigracji. Ich tryb życia po wstępnym osiągnięciu stabilności finansowej stawał się bardziej skierowany na konsumpcję, systematycznie zwiększał standard ich zycia. Trzecią grupę stanowią osoby, dla których głównym celem wyjazdu była nauka. Emigranci tacy podczas pobytu 9

10 nastawiali się bardziej na pozyskanie kapitału społecznego i kulturowego, mniej natomiast na korzyści finansowe. 16 Zdecydowana większośd reemigrantów już w momencie wyjazdu za granicę wiedziała, że wróci. Aż 82% z nich planowało powrót po określonym czasie. 45% zakooczyło emigrację, ponieważ zrealizowało założony plan finansowy, a 35% wróciło z powodów rodzinnych, prywatnych. Najwięcej, bo niemal połowa, emigrantów za granicą przebywało ponad dwa lata. Jedna czwarta w kraju emigracji żyła do roku i taki sam odsetek ponad rok. Niemal połowa Małopolan po powrocie pracowała, a co dwudziesty prowadził własną działalnośd gospodarczą. W Urzędzie Pracy zarejestrowanych było 35% reemigrantów. Wykres 2. Sytuacja migrantów zagranicznych po powrocie do Małopolski 70% przebadanych powracających zgromadziło za granicą oszczędności. Co trzeci z nich przeznaczył je na życie bieżące po powrocie, co piąty na wyposażenie mieszkania lub domu, podobny odsetek na kursy lub studia. Co dziesiąta osoba powracająca do Małopolski zainwestowała lub chce zainwestowad kapitał finansowy we własną działalnośd gospodarczą. Zdecydowana większośd (88%) emigrantów jest zadowolona z decyzji o wyjeździe. Również taki sam odsetek pozytywnie ocenia swoją decyzję o powrocie. Połowa powracających nie planuje ponownej emigracji. 16 Wnioski te pochodzą z 50 indywidualnych wywiadów pogłębionych, które zostały przeprowadzone z małopolskimi reemigrantami między lipcem a październikiem 2009 roku. Zob. Powroty z migracji zagranicznych do Małopolski. 10

11 Metodologia opracowania rankingu Ranking atrakcyjności powiatów województwa małopolskiego opracowany został na podstawie analizy szeregu wskaźników, uporządkowanych w obszary odpowiadające dziedzinom kluczowym z punktu widzenia migrantów powrotnych. Przy doborze wskaźników kierowano się opracowaniami naukowymi poświęconymi tematyce konkurencyjności i segmentacji powiatów 17, a także doświadczeniami realizatora projektu w prowadzeniu analiz wskaźnikowych 18 oraz wiedzy ekspertów zaangażowanych w realizację projektu. Przy wyodrębnianiu obszarów wzięto natomiast pod uwagę wyniki ilościowych badao migrantów 19 oraz ilościowych i jakościowych badao migrantów powrotnych. Wiązało się to z przekonaniem, że ocena atrakcyjności powiatów pod kątem oferty dla powracających musi uwzględniad perspektywę grupy docelowej. W ramach badao ilościowych migrantów zagranicznych, respondentów proszono o ocenę istotności poszczególnych czynników wpływających na plany migracyjne, w szczególności na podjęcie decyzji o miejscu osiedlenia się po powrocie do kraju. Badanych poproszono, aby nie brali pod uwagę motywów osobistych, które w znaczący sposób wpływają na plany migracyjne. Respondenci mogli nadad ocenianym obszarom rangi od 1 do 8, gdzie 1 oznaczało najważniejszy czynnik brany pod uwagę przy wyborze miejsca osiedlenia się po powrocie do kraju, a 8 czynnik najmniej istotny. Rozkład odpowiedzi emigrantów prezentuje tabela nr Tabela 1. Rozkład wyborów dokonanych przez badanych emigrantów Obszary poddane ocenie Średnia 1 łatwośd znalezienia pracy 2,93 2 atrakcyjnośd miejsc pracy (np. poziom wynagrodzeo, podejście do pracownika) 2,89 3 sytuacja mieszkaniowa 3,71 4 oferta spędzania czasu wolnego 5,00 5 klimat i warunki do zakładania nowych firm 5,21 6 walory krajobrazowe, turystyczne 5,34 17 Konkurencyjnośd powiatów województwa dolnośląskiego w latach , Wrocław 2006; Urząd Statystyczny oraz Segmentacja powiatów woj. małopolskiego w wymiarach: rynku pracy, edukacji i wykluczenia społecznego, Kraków 2007: Wojewódzki Urząd Pracy. 18 Projekt Trajektorie Migracyjne Województwa Podkarpackiego (współfinansowany w funduszy UE w ramach EFS, Priorytet 6.1.1), gdzie jednym z działao było Badanie lokalnych uwarunkowao gospodarczych i cywilizacyjnych oraz związanych z rynkiem pracy. 19 Badania realizowane były w okresie luty czerwiec 2010 na próbie 800 emigrantów. 20 W zestawieniu wykorzystano tylko poprawne odpowiedzi. W przypadku niepełnych odpowiedzi oraz w przypisania tej samej wartości więcej niż jednemu czynnikowi zestawienie zostało usunięte i nieuwzględnione w prezentowanym zestawieniu. 11

12 7 Obszary poddane ocenie poziom rozwoju inwestycyjnego danego miejsca (infrastruktura, aktywnośd władz lokalnych) Średnia 8 różnorodna oferta edukacyjna 5,51 Zestawienie obszarów wraz ze wskaźnikami wchodzącymi w ich ramy prezentuje Tabela 2. Należy przy tym zaznaczyd, że częśd wskaźników charakteryzuje się przeciwnym kierunkiem, tzn. mierzy nieatrakcyjnośd powiatów pod pewnym względem (określono je mianem destymulant) wskaźniki takie oznaczone zostały literą d. Tabela 2. Wskaźniki wykorzystane do konstrukcji rankingu atrakcyjności powiatów woj. małopolskiego Podobszar: Dostępnośd zatrudnienia Wskaźniki: stopa bezrobocia (d) stopa napływu bezrobocia (d) udział osób w wieku do 25 roku życia w liczbie bezrobotnych w danym powiecie (d) udział osób z wyższym wykształceniem (d) udział długotrwale bezrobotnych (d) liczba ofert pracy przypadająca na stu bezrobotnych 5,40 Obszar: Rynek pracy Podobszar: Atrakcyjnośd rynku pracy Wskaźniki: przeciętne miesięczne wynagrodzenie udział zatrudnionych w warunkach zagrożenia (d) liczba firm w powiecie, które znalazły się na liście 2000 Rzeczpospolitej na 1000 firm działających w powiecie liczba firm posiadających certyfikat ISO na 1000 firm działających w powiecie liczba miejsc w żłobkach na 100 dzieci w wieku do dwóch lat Podobszar: Wsparcie instytucjonalne Wskaźniki: liczba czynnych agencji zatrudnienia w przeliczeniu na 1000 bezrobotnych liczba organizacji pozarządowych działających na rzecz bezrobotnych w przeliczeniu na 1000 osób pozostających bez pracy i poszukujących zatrudnienia liczba osób, które zostały objęte wsparciem powiatowych urzędów pracy w obszarze szkoleo, staży i zatrudnienia w przeliczeniu na 100 nowo zarejestrowanych bezrobotnych 12

13 Obszar: Aktywnośd gospodarcza i jej potencjał rozwojowy Obszar: Edukacja Obszar: Kultura i turystyka Wskaźniki: wskaźnik aktywności gospodarczej (liczba podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON na 10 tysięcy mieszkaoców) wskaźnik rozwoju przedsiębiorczości (liczba podmiotów gospodarczych nowo zarejestrowanych w systemie REGON) poziom mikroprzedsiębiorczości (udział mikroprzedsiębiorstw w ogóle podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON) syntetyczny wskaźnik klimatu inwestycyjnego liczba stref wspierania aktywności gospodarczej (w tym podstref specjalnych stref ekonomicznych) potencjał inwestycji typu greenfield (łączna powierzchnia gruntów zgłoszonych pod inwestycje typu greenfield na 100 km 2 powierzchni powiatu) ceny gruntów inwestycyjnych (d) wartośd inwestycji zagranicznych w latach w przeliczeniu na jednego mieszkaoca dynamika inwestycji w latach wobec inwestycji z lat liczba instytucji otoczenia biznesu w sensie szerokim na 1000 firm inwestycje otoczenia biznesu w sensie wąskim działające na terenie powiatu rodzaje instytucji oraz rodzaje oferowanych przez nie usług wysokośd nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw w przeliczeniu na jednego mieszkaoca Wskaźniki: liczba uczelni wyższych w powiecie w przeliczeniu na 10 tys. mieszkaoców liczba placówek kształcenia ustawicznego na 10 tys. mieszkaoców liczba instytucji wpisanych do Rejestru Instytucji Szkoleniowych na 10 tys. mieszkaoców średni wynik egzaminu gimnazjalnego wskaźnik zdawalności matur (odsetek uczniów, którzy zdali egzamin maturalny, z ogólnej liczby przystępujących) liczba miejsc w przedszkolach przypadająca na 100 dzieci w wieku 3 6 lat Wskaźniki: wielkośd księgozbioru bibliotek w przeliczeniu na 1000 mieszkaoców liczba muzeów (łącznie z oddziałami), galerii i salonów sztuki na przestrzeni 1000 km 2 ilośd miejsc w kinach w przeliczeniu na 1000 mieszkaoców 13

14 Obszar: Aktywnośd samorządów lokalnych Obszar: Warunki życia liczba imprez kulturalnych odbywających się w ciągu roku w przeliczeniu na 10 tysięcy mieszkaoców liczba zabytków na powierzchni 100 km 2 liczba pływalni krytych na 10 tysięcy mieszkaoców, obszar powiatów zajmowany przez parki narodowe i krajobrazowe wskaźnik lesistości (stopieo pokrycia lasem powierzchni powiatów) liczba osób korzystających z noclegów w obiektach noclegowych turystyki na 1000 mieszkaoców liczba turystów zagranicznych korzystających z tych samych obiektów Wskaźniki: liczba projektów finansowanych ze środków UE (zrealizowanych do kwietnia 2009 roku) w przeliczeniu na 1000 mieszkaoców powiatu wysokośd środków pozyskanych z funduszy UE (do kwietnia 2009 roku) przypadająca na mieszkaoca wysokośd wydatków inwestycyjnych powiatu na 1 mieszkaoca wydatki na oświatę i wychowanie na 1 mieszkaoca wskaźnik dobrobytu (udział dochodów pochodzących z podatku dochodowego od osób fizycznych w ogólnej kwocie dochodów budżetów powiatów na 1 mieszkaoca) Wskaźniki: liczba mieszkao oddanych do użytku w przeliczeniu na 1000 osób odsetek ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej liczba pozwoleo na budowę nowych budynków mieszkalnych przypadająca na 1000 mieszkaoców średnie ceny nieruchomości w powiatach w (d) długośd dróg o nawierzchni twardej w powiatach na 100 km 2 odsetek dróg o nawierzchni twardej ulepszonej liczba lekarzy na 1000 mieszkaoców liczba łóżek w szpitalach na 10 tys. mieszkaoców liczba położnych przypadająca na 1000 kobiet w wieku lat, liczba miejsc w placówkach opieki społecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkaoców odsetek wykrywalności sprawców przestępstw Metodologia konstrukcji wskaźników syntetycznych Dla każdego ze zdefiniowanych obszarów obliczono wskaźniki syntetyczne, stanowiące mierniki atrakcyjności małopolskich powiatów w każdym z nich. Dla obliczenia tych mierników posłużono się metodologią wypracowaną i wykorzystywaną przez Urząd Statystyczny we Wrocławiu do analizy porównawczej konkurencyjności powiatów województwa dolnośląskiego, szczegółowo opisanej w 21 Wskaźnik ten nie został włączony do ogólnego wskaźnika z powodu braku danych z trzech powiatów. 14

15 publikacji Konkurencyjnośd powiatów województwa dolnośląskiego w latach Zdecydowano się skorzystad z owej metodologii jako narzędzia już sprawdzonego i umożliwiającego porównywanie powiatów między sobą. Wszystkim wskaźnikom zastosowanym w ramach poszczególnych obszarów nadane zostało jednakowe znaczenie innymi słowy, wszystkim przypisana została waga równa 1. Następnie, aby umożliwid dokonywanie porównao zmiennych mierzonych za pomocą różnych jednostek, wszystkie wskaźniki zostały poddane standaryzacji 23. Dodatkowo te wskaźniki, które posiadają charakter destymulanty, odwrócono poprzez przemnożenie ich wartości przez (-1). Posługując się w taki sposób przygotowanymi wskaźnikami obliczono dla każdego z powiatów zbiorczy miernik atrakcyjności w danym obszarze. Miernik ten obliczany był według wzoru: pi pmin mi 10 pkt pmax pmin, gdzie: m i = wartośd miernika dla i-tego powiatu, p i dla każdego i-tego powiatu suma wartości wskaźników w analizowanym obszarze, p min suma wartości minimalnych wszystkich analizowanych wskaźników, która tworzy teoretyczny antywzorzec atrakcyjności w danym obszarze, p max suma wartości maksymalnych wszystkich analizowanych wskaźników, teoretyczny wzorzec atrakcyjności w danym obszarze. W celu ułatwienia posługiwania się miernikami zostały one pomnożone przez stałą wielkośd 10 punktów. W ten sposób przyjęły one wartości od 0 do 10, gdzie 0 oznaczało teoretyczną sytuację, w której wszystkie analizowane zmienne przyjmują wartości minimalne, a 10 teoretyczną sytuację, w której wszystkie analizowane wskaźniki przyjmują wartości maksymalne. Podsumowując: im wyższa wartośd miernika, tym bardziej atrakcyjny w danym obszarze jest analizowany powiat. 22 Konkurencyjnośd powiatów województwa dolnośląskiego w latach , Wrocław Zastosowana została standaryzacja typu z, w której wystandaryzowaną wartośd oblicza się poprzez odjęcie od wartości zmiennej średniej arytmetycznej, a następnie podzielenie przez odchylenie standardowe. 15

16 Ponadto na podstawie wartości poszczególnych wskaźników syntetycznych w każdym obszarze dokonano podziału powiatów na cztery grupy. Do wyodrębnienia grup posłużono się metodą trzech średnich. Procedura polegała na uporządkowaniu wszystkich powiatów według malejących wartości syntetycznego miernika atrakcyjności i wyliczeniu średniej arytmetycznej powiatów, dla których mierniki atrakcyjności były wyższe niż średnia. Następnie dla, obliczona została kolejna m1 m średnia. Analogicznie dla powiatów, dla których mierniki rozwoju były mniejsze niż średnia, m m obliczono średnią m 2. Wyodrębnione grupy przedstawiają się następująco: grupa I wysoki poziom atrakcyjności powiatu: miernik rozwoju powiatu m i m 1 grupa II średni poziom atrakcyjności: miernik rozwoju powiatu m m i m 1 grupa III niski poziom atrakcyjności: miernik rozwoju powiatu m 2 m i m grupa IV bardzo niski poziom atrakcyjności: miernik rozwoju powiatu. m i m 2 16

17 ZRÓŻNICOWANIE POWIATÓW WOJEWÓDZTWA MAŁOPOLSKIEGO PODSUMOWANIE ANALIZ 9 8 Małopolski rynek pracy m. Kraków Aktywnośd gospodarcza i jej potencjał rozwojowy Edukacja m. Kraków Kultura i turystyka Aktywnośd samorządów lokalnych Warunki życia 9 8 m. Kraków 7 6 m. Tarnów m. Kraków m. Nowy Sącz m. Tarnów p. tatrzaoski m. Tarnów m. Kraków m. Nowy Sącz 7 6 p. olkuski m. Kraków m. Tarnów 5 4 p. wielicki m. Nowy Sącz m. Nowy Sącz p. miechowski p. brzeski p. gorlicki p. tarnowski p. tarnowski p. wielicki p. tarnowski p. nowotarski p. wielicki p. nowosądecki p. nowosądecki p. dąbrowski p. nowosądecki p. miechowski p. myślenicki p. proszowicki p. suski p. myślenicki 1 0 Źródło: Opracowanie własne. 17 0

18 Powyższa tabela prezentuje zbiorczo we wszystkich obszarach po trzy powiaty, które znalazły się na początku grupy I o wysokim poziomie atrakcyjności, oraz po trzy ostatnie, które zamykały grupę IV o poziomie bardzo niskim. Jak widad, żaden z powiatów nie uzyskał 9 punktów w rankingu w żadnym obszarze. Po 7 i 8 punktów natomiast uzyskało jedynie miasto Kraków w trzech obszarach: edukacji, rynku pracy oraz aktywności samorządów lokalnych. Jak można zauważyd, pod względem atrakcyjności oferty w Małopolsce zdecydowanie przodują powiaty miejskie. Stolica województwa znalazła się w pierwszej trójce w każdym z obszarów, Tarnów i Nowy Sącz w czterech z sześciu. Żadne z miast nie pojawia się też w grupie IV, w której natomiast występują powiaty sąsiadujące z miejskimi: tarnowski i nowosądecki. Ich bardzo niska atrakcyjnośd wynika z bliskiego sąsiedztwa większych miast, które skupiają na swoim terenie formy aktywności w większości obszarów. Warto także zwrócid uwagę na zróżnicowanie powiatów w poszczególnych obszarach. Największa odległośd między pierwszym a ostatnim powiatem występuje w kategorii edukacja, w której znajdujące się na pierwszym miejscu miasto Kraków od powiatu miechowskiego na ostatnim dzieli aż 8 punktów. Najmniej zróżnicowanym obszarem są warunki życia, gdzie różnica między najatrakcyjniejszym Tarnowem a najmniej atrakcyjnym powiatem nowosądeckim wynosi 3,5. Powiat grodzki Kraków w czterech z sześciu obszarów rankingu atrakcyjności oferty małopolskich powiatów znalazł się na pierwszym miejscu, a w dwóch pozostałych na drugim. Szczególnie wysoko uplasował się w kategoriach rynku pracy i edukacji. W związku z powyższym warto zwrócid uwagę na atuty Krakowa w poszczególnych obszarach. W obszarze rynku pracy, który jest szczególnie istotny z punktu widzenia adaptacji reemigrantów po powrocie, miasto uzyskało 8,02 punktu. Kraków charakteryzuje się bardzo niską stopą bezrobocia (4,2% w 2009 roku). Pod tym względem na tle innych miast wojewódzkich w 2009 roku znalazł na czwartym miejscu w Polsce, po Warszawie, Poznaniu i Katowicach 24. Miasto na tle regionu wyróżnia się również atrakcyjnością miejsc pracy. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto było tu najwyższe w województwie i w 2008 roku wyniosło złotych. W Krakowie funkcjonuje także wiele instytucji wspierających zatrudnienie. Na 1000 bezrobotnych przypada tu niemal pięd organizacji pozarządowych działających w tym obszarze oraz ponad 10 agencji zatrudnienia. Nie powinno zatem zaskakiwad, że w kategoriach rynku pracy Kraków cieszy się dobrą opinią w oczach 24 Red. H. Sienniak, Biuletyn Statystyczny Miasta Krakowa. Informacje i opracowania statystyczne. Rok XII, Urząd Statystyczny w Krakowie, Kraków 2010, s

19 reemigrantów, którzy uważają, że jest miastem, gdzie z łatwością można znaleźd zatrudnienie: jeżeli ktoś chce podjąd jakąś pracę, to na pewno ją znajdzie w Krakowie (mężczyzna, 27 lat). Co więcej zdaniem powracających miejsca pracy oferowane w Krakowie są atrakcyjne. Reemigranci, którzy za granicą zwykle stykają się z wyższymi standardami zatrudnienia oraz lepszymi wynagrodzeniami, skłonni są zamieszkad w Krakowie, ponieważ oferuje więcej możliwości niż inne powiaty w województwie: ja też miałam wyższe wymagania ( ). Moje oczekiwania się zwiększyły i ja nie chciałam wziąd byle czego. Więc dlatego Kraków (kobieta, 27 lat). Obszarem, w którym Kraków uzyskał najwięcej punktów w rankingu (8,95), nie jest jednak rynek pracy, lecz edukacja. Uczniowie krakowskich szkół najlepiej w 2009 roku wypadli na egzaminie gimnazjalnym. Miasto charakteryzuje się też najwyższą zdawalnością matur w województwie. Krakowskie uczelnie wyższe zaliczają się do najlepszych w Polsce. W zestawieniu Rzeczpospolitej i Perspektyw z 2008 roku zajmują one wysokie miejsca. Na liście 91 najlepszych uczelni z całej Polski znalazły się wszystkie najważniejsze szkoły wyższe z Krakowa 25. Wśród reemigrantów w tym obszarze Kraków cieszy się opinią miasta, które umożliwia wszechstronny rozwój: myślę, że jeżeli ktoś chce i wie, co go tak naprawdę interesuje, to w każdej dziedzinie, jaka tylko istnieje, wiedzy czy jakakolwiek dziedzina, jest w stanie ją rozwinąd. Ponieważ Kraków jest na tyle duży, że wszystko się tutaj znajdzie (mężczyzna, 20 lat). Z drugiej jednak strony obecnośd osiemnastu uczelni wyższych powoduje, że na rynku pracy panuje znaczna konkurencja. Duża liczba absolwentów stanowi zaletę w oczach inwestorów. Jest jednak wadą dla poszukujących pracy reemigrantów: tutaj wszyscy praktycznie są po studiach, każdy ma dyplom, zna języki. Mamy podobne kwalifikacje, więc ciężko jest (kobieta, 23 lata, miasto Kraków); w Krakowie stawia się poprzeczkę bardzo wysoko na rynku pracy jest ogromna konkurencja (kobieta, 23 lata, powiat krakowski). Obszarem, w którym Kraków uzyskał niemal osiem punktów (7,97), jest aktywnośd gospodarcza. Od kolejnego w rankingu powiatu wielickiego dzielą go aż 3 punkty. Stolica województwa pozostaje zatem bezkonkurencyjna na tle innych powiatów. W Krakowie jest najwyższy wskaźnik aktywności gospodarczej w Małopolsce oraz najwyższe nakłady inwestycyjne przypadające na mieszkaoca, co wynika ze sprzyjającego klimatu inwestycyjnego. Stolica Małopolski cechuje się bardzo wysokim syntetycznym wskaźnikiem klimatu inwestycyjnego oraz najwyższą wartością inwestycji 25 Red. J. Dobrzaoska, Województwo małopolskie 2008, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2009, s

20 zagranicznych. Tu też działa najwięcej instytucji otoczenia biznesu w przeliczeniu na tysiąc firm. Nie powinno zatem dziwid, że to w Krakowie koncentruje się 43% wartości PKB wytworzonego w województwie 26. W obszarze aktywności gospodarczej Kraków również cieszy się pozytywną opinią wśród reemigrantów. Jest postrzegany jako miasto, w którym można inwestowad: ja myślę, że to jest jedno z niewielu miejsc, które stwarzają takie szanse. Tutaj jest tyle tych firm, te korporacje globalne zachodnie. To wszystko jest tania siła robocza, ale ja myślę, że to jest dobre miejsce do rozwoju, ewentualnie otworzenia własnej działalności (mężczyzna, 27 lat). Pozytywny obraz klimatu inwestycyjnego miasta w oczach powracających trafnie odzwierciedla odpowiedź na pytanie, czy Kraków stwarza szanse rozwoju, udzielona przez reemigrantkę, która po 20 latach pobytu za granicą, powróciła do Małopolski, aby rozwinąd tu działalnośd własnej firmy: uważam że tak, tak. Bo ma olbrzymie nasycenie ludźmi młodymi, wykształconymi, prawda, cała paleta. Dobrze jest infrastrukturalnie położony, przez tą autostradę. ( ) To jest miasto uniwersalne. I to też jest ważne ( ). Miasto to żyje takim swoim własnym życiem i ma bardzo wiele do zaoferowania (kobieta, 52 lata, miasto Kraków). Kraków zajął również pierwsze miejsce w obszarze aktywności samorządów. Jest tu najwyższa suma środków pozyskanych z Unii Europejskiej w przeliczeniu na mieszkaoca, jak również największe wydatki inwestycyjne oraz niemal najwyższy wskaźnik dobrobytu. Aktywnośd samorządów przekłada się na dynamiczny rozwój miasta oraz jakośd życia mieszkaoców. Pod względem warunków życia Kraków zajął drugie miejsce za Tarnowem, który wyprzedził go o 0,1 punktu. Kraków posiada dodatkową cechę, która nie została ujęta we wskaźnikach niniejszego rankingu, a pojawiła się podczas badao jakościowych prowadzonych z reemigrantami. Miasto cieszy się bardzo dobrym wizerunkiem, zarówno w skali województwa, jak i kraju. W rankingu atrakcyjności poznawczej marek polskich miast przeprowadzonym w 2009 roku Kraków znalazł się na pierwszym miejscu w pięciu z siedmiu obszarów (pod względem atrakcyjności turystycznej, biznesowej, kulturalnej, komfortu życia, bogatego dziedzictwa) 27. Wyniki rankingu BrandAsset Valuator w pełni potwierdzają wyobrażenia na temat Krakowa, jakie mają przebadani powracający. Respondenci z 26 Red. J. Dobrzaoska, Województwo małopolskie 2008, Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego, Kraków 2009, s Badanie Magnetyzm polskich miast zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie Polaków (n=1000) między majem a czerwcem 2009 przez BrandAsset Valuator. 20

21 Małopolski, podobnie jak mieszkaocy innych województw, zwracają uwagę na magnetyzm miasta. specyficzny Będąc tam, to się po prostu myślami wraca do tego Krakowa i marzy się, żeby go znów zobaczyd. Kobieta, 47 lat Ale to jest to, że to jest Kraków, kurcze, to jest ten klimat właśnie, to jest to miasto. Bardzo mi się podoba i no ma coś w sobie. Mężczyzna, 34 lata Coś w tym jest. Tu się wraca i jest taki magnetyczny jakby urok miejsca. Stolica kultury przecież. Mężczyzna, 45 lat Jeśli szukamy dużego miasta i stylu takiego europejskiego, i jeszcze trochę spokoju, no to musimy wybrad Kraków. Mężczyzna, 31 lat Mogłabym zmienid miasto, ale Kraków jest dla mnie taki specyficzny, magiczny. Kobieta, 27 lat Na pewno Kraków jest takim atrakcyjnym miastem, które przyciąga ludzi i można się pochwalid tym Krakowem. Kobieta, 28 lat, powiat Nowy Sącz Pozytywny wizerunek stolicy Małopolski nie wynika bezpośrednio z obiektywnych wskaźników. Kraków jako drugie co do wielkości miasto w Polsce w rankingach atrakcyjności opartych o wskaźniki obiektywne znajduje się zwykle w czołówce, jednak nie zajmuje pierwszego miejsca 28. Jego najwyższa pozycja w ogólnopolskim badaniu marki BrandAsset Valuator stanowi wyjątek. W skali województwa oczywiście miasto pozostaje bez konkurencji, zarówno jeśli chodzi o markę, jak i obiektywnie mierzalny rozwój gospodarczy, jednak tylko pod względem wizerunku zajmuje pierwsze miejsce w skali kraju. O sile przyciągania, jaką ma Kraków w oczach przebywających za granicą Małopolan, najlepiej może świadczyd badanie fokusowe przeprowadzone wśród bezrobotnych reemigrantów, którzy przebywając na emigracji, nie brali pod uwagę po powrocie do Polski możliwości zamieszkania w jakimkolwiek innym miejscu. Moderator: A jakby była taka sytuacja, że mówią wam: dobrze, wracacie, ale Kraków jest zamkniętym miastem, nie przyjmuje? To nie wracamy. To nie ma powrotu. Zogniskowany wywiad grupowy przeprowadzony w Krakowie 7 października W rankingu warunków życia w miastach Przekroju z 2009 roku Kraków zajął trzecie miejsce, w rankingu Newsweeka z 2010 czwarte. 21

22 RANKING ATRAKCYJNOŚCI POWIATÓW MAŁOPOLSKI WYNIKI ANALIZ 1. Małopolski rynek pracy Sytuacja na polskim rynku pracy, a w zasadzie na rynkach lokalnych, jest jednym z czynników, jaki migranci biorą pod uwagę, decydując się na powrót do kraju. Najczęściej wracają do miejsca, z którego wyjechali, jednak możliwośd zdobycia pracy oraz atrakcyjnośd lokalnych rynków wpływa na ich dalszy los. Szansa na zdobycie satysfakcjonującej pracy w dużym stopniu determinuje plany migracyjne doświadczonej już pracą za granicą osoby. Małopolanie, przebywając za granicą, monitorują sytuację na lokalnych rynkach pracy, śledzą zmiany zachodzące w poszczególnych branżach i dostępnośd ofert pracy, poziom wynagrodzeo, oczekiwania pracodawców. Źródłem wiedzy jest dla nich głównie Internet, ale także rodzina i znajomi mieszkający w kraju. Migranci biorą pod uwagę również doświadczenia innych powracających do kraju. Wśród Małopolan przebywających za granicą są i tacy, którzy, będąc jeszcze poza granicami, poszukują pracy w Polsce, na ogół składając aplikacje przez Internet. Sytuacja na rynku pracy i dynamika zmian to czynniki brane pod uwagę przy podejmowaniu decyzji o powrocie. Plany ponownego wyjazdu za granicę reemigrantów uzależnione są w dużym stopniu od ich adaptacji do polskich realiów, w szczególności rynku pracy 29. Ponadto z badao Małopolan przebywających na emigracji wynika, że łatwośd znalezienia zatrudnienia oraz atrakcyjnośd miejsc pracy to dwa, nie licząc powodów prywatnych, najważniejsze czynniki, jakimi kierują się osoby zakładające powrót do Polski. Co trzecia osoba uznała łatwośd znalezienia pracy za najważniejszy czynnik, jakim kierowałaby się przy wyborze miejsca osiedlenia po powrocie. Atrakcyjnośd miejsc pracy natomiast jest najważniejszym czynnikiem dla 28% badanych. Niewielki odsetek potraktował te dwa czynniki jako najmniej ważne, około 5%. Dla migranta powrotnego kluczowe znaczenie ma zarówno strona popytowa jak i podażowa rynku pracy. W związku z tym małopolskie powiaty ocenione zostały ze względu na dostępnośd zatrudnienia oraz atrakcyjnośd oferowanych miejsc pracy. Ponadto oceniony został poziom wsparcia świadczony przez instytucje działające w tym obszarze. Zestawienia pokazują także poziom konkurencji wśród poszukujących zatrudnienia na lokalnych rynkach. 29 Zob. Powroty z migracji zagranicznych do Małopolski skala zjawiska, charakterystyka oraz potencjał powracających, Centrum Doradztwa Strategicznego, Kraków

23 W obszarze rynku pracy do stworzenia rankingu wykorzystano 14 wskaźników, zebranych w trzy kluczowe podobszary: dostępnośd zatrudnienia, atrakcyjnośd rynku pracy, wsparcie instytucjonalne. Pełna lista wskaźników poddanych analizie znajduje się przy ocenie poszczególnych podobszarów (zob. Rozdział Metodologia opracowania rankingu). Charakterystyka regionalnego rynku pracy W Małopolsce żyje osób 30, a ludnośd w wieku produkcyjnym stanowi około 64% ogółu mieszkaoców regionu. W okresie od stycznia do grudnia 2009 roku przeciętnie w sektorze przedsiębiorstw pracowały 407,3 tysiące osób. W sektorze publicznym zatrudnionych było 46,6 tysięcy, zaś w prywatnym 360,7 tysięcy osób 31. Charakteryzując wojewódzki rynek pracy, warto zwrócid uwagę na trzy główne wskaźniki, tworzone w oparciu o dane z Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL): współczynnik aktywności zawodowej, czyli udział pracujących (tzw. siły roboczej) wśród ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. Zakłada się, że pozytywną tendencją jest wzrost tego wskaźnika. Wartośd wskaźnika rośnie wraz z zwiększaniem się liczby osób aktywnych zawodowo i/lub zmniejszaniem się grupy osób powyżej 15 roku życia 32 ; wskaźnik zatrudnienia, definiowany jako stosunek liczby osób pracujących do liczby osób w wieku produkcyjnym. Podobnie jak w przypadku wskaźnika aktywności zawodowej, pożądana jest jak najwyższa wartośd wskaźnika, wskaźnik bezrobocia, obliczany jest jako udział osób bezrobotnych w grupie aktywnych zawodowo. Bezrobotny definiowany jest jako osoba niepracująca, aktywnie poszukująca pracy oraz gotowa ją podjąd w przeciągu dwóch tygodni od momentu badania. Statystyki zebrane według tej definicji odbiegają od opartych o dane z powiatowych urzędów pracy. Stopa bezrobocia oszacowana na podstawie danych powiatowych urzędów pracy jest wyższa, gdyż definicja osoby bezrobotnej jest mniej restrykcyjna. Wartośd wskaźnika w obu przypadkach maleje wraz ze zmniejszaniem się liczby bezrobotnych i/lub wzrostem liczby osób aktywnych 30 Stan na za GUS. 31 Gospodarka, przedsiębiorczośd, zatrudnienie w Małopolsce. Raport za rok 2009, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków 2010, s Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności dane GUS za 2009, Rynek pracy w Małopolsce. Raport za rok Małopolskie Obserwatorium Rynku Pracy i Edukacji, WUP w Krakowie. 23

24 zawodowo. W przeciwieostwie do dwóch powyższych pożądane jest, by ten wskaźnik był jak najniższy 33. W Małopolsce współczynnik aktywności zawodowej na koniec 2009 roku wyniósł 54,3% i był niewiele niższy niż średnia krajowa (54,9%). Wskaźnik zatrudnienia w 2009 roku w województwie był także niewiele niższy od średniej krajowej, dokładnie o 0,4 punktu procentowego i wynosił 50%. Wynik ten plasuje Małopolskę na dziewiątym miejscu spośród wszystkich regionów. Warto zwrócid uwagę, jak wartośd wskaźnika zatrudnienia w Małopolsce zróżnicowana jest ze względu na płed. W grupie kobiet wynosi on 43,3%, w grupie mężczyzn natomiast 57,4%, co daje różnicę 14,1 punktu. W okresie dystans pomiędzy płciami stopniowo wzrastał na niekorzyśd kobiet. W perspektywie pięciu lat wzrósł wskaźnik zatrudnienia dla mężczyzn o około 4 punkty, podczas gdy dla kobiet wzrósł o niespełna 2% 34. Wskaźnik bezrobocia w 2009 wynosił 7,5% i był o 1 punkt niższy niż średnia dla Polski. Stopa bezrobocia rejestrowanego wyliczana na podstawie statystyk powiatowych urzędów pracy wynosiła z kolei 9,7% dla Małopolski oraz 11,9% dla Polski. Do 2008 roku zarówno w Polsce, jak i Małopolsce stopa bezrobocia systematycznie się obniżała. Liczba aktywnych zawodowo wzrastała, a bezrobocie spadało zdecydowanie 35. Niestety w 2009 roku tendencja ta zatrzymała się. W koocu 2009 roku osoby bierne zawodowo stanowiły 38%, aktywne natomiast 45% ogółu ludności Małopolski. Średnio na jedną osobę pracującą przypadało 1,5 osoby z różnych powodów pozostającej bez zatrudnienia (proporcja 41:59). Główną przyczyną bierności zawodowej w Małopolsce w 2009 roku były emerytury (46% biernych zawodowo), podjęcie nauki oraz uzupełnienie kwalifikacji (28% biernych zawodowo) oraz choroby lub niepełnosprawnośd (22% biernych zawodowo) 36. Małopolska jest także zróżnicowana ze względu na stopę zatrudnienia. Najwyższą stopą w 2009 roku charakteryzowały się powiaty grodzkie województwa: Kraków (73,8%), następnie Nowy Sącz (70,9%) i Tarnów (68,1%). Najniższa stopa zatrudnienia w województwie odnotowana została w powiecie nowosądeckim (43,3%). Dwa kolejne powiaty to wielicki (45,1%) oraz tarnowski (46,5%) 37. W województwie dominuje zatrudnienie w sektorze usług (łącznie rynkowe i nierynkowe), w którym 33 Rynek pracy w Małopolsce. Raport za rok 2009, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków 2010, s Tamże, s Tamże, s Tamże, s GUS dane za 2009 rok. 24

25 pracuje z pracujących w województwie, w rolnictwie pracuje natomiast , zaś w przemyśle osoby 38. Stolica województwa charakteryzuje się najwyższym odsetkiem pracujących w sektorze usług (74%). Drugie miejsce zajmuje powiat tatrzaoski (66%), kolejne Nowy Sącz (65%). Tak wysoka pozycja powiatu tatrzaoskiego wiąże się ze specyfiką zakopiaoskiego rynku, na którym dominują usługi turystyczne. Najmniejszy w województwie odsetek zatrudnionych w usługach odnotowano w powiecie proszowickim (23%). Niewielkim odsetkiem charakteryzują się także powiaty miechowski (27%) i tarnowski (28%). W tych dwóch powiatach jest natomiast największy odsetek zatrudnionych w rolnictwie: 72% w proszowickim i 66% w miechowskim. Wśród powiatów o najniższym odsetku pracujących w rolnictwie, wyłączając powiaty grodzkie, znajdują się: chrzanowski (5%), oświęcimski (12%) oraz olkuski (21%). Na terenie województwa warto odnotowad wzrost w porównaniu do 2008 roku o 20,2% poziomu zatrudnienia w działalności naukowej i technicznej. Świadczy to o dynamicznym rozwoju jednej z najważniejszych branż gospodarki opartej na wiedzy. Wzrost ten jest istotny ze względu na duży udział ludności z wyższym wykształceniem, znaczną liczbę studentów i absolwentów uczelni wyższych oraz specjalistów wśród pracujących mieszkaoców regionu 39. Ważnym uzupełnieniem regionalnych statystyk dotyczących rynku pracy są wnioski z badao przeprowadzonych przez Obserwatorium Polityki Rozwoju, dotyczące kondycji małopolskich przedsiębiorstw. W analizowanym okresie w dwóch trzecich badanych przedsiębiorstw nie odnotowano zmian w liczbie zatrudnionych, 19% badanych firm zmniejszyło zatrudnienie, natomiast 16% zwiększyło. Najbardziej stabilnym zatrudnieniem cechowały się firmy działające w podregionie nowosądeckim. Najgorszą sytuację odnotowano w podregionie oświęcimskim 27% badanych firm zmniejszyło zatrudnienie. Stan zatrudnienia utrzymywał się na niezmiennym poziomie najczęściej firmach zatrudniających do 50 osób (74% firm z tej grupy nie zmieniło poziomu zatrudnienia w porównaniu do roku 2008). Stosunkowo niewielki wzrost zatrudnienia w badanym okresie i towarzyszący mu spadek, który dotknął zwłaszcza firmy produkcyjne, jest najprawdopodobniej znakiem recesji, jaka wystąpiła w Małopolsce na przełomie 2008 i 2009 roku GUS dane za 2009 rok. 39 Gospodarka, przedsiębiorczośd, zatrudnienie w Małopolsce. Raport za rok 2009, s Badania dotyczą okresu: II półrocze 2008 I półrocze 2009 roku, Wpływ spowolnienia gospodarczego na kondycję małopolskich przedsiębiorstw, Małopolskie Obserwatorium Gospodarki, Kraków 2009, s

26 Powyższa charakterystyka dotyczy bardzo ogólnej kondycji województwa. Poniżej zostały zebrane w podobszary wybrane wskaźniki dla poszczególnych powiatów Małopolski. Podobszar dostępnośd zatrudnienia Co trzeci przebywający za granicą przebadany Małopolanin wskazał łatwośd znalezienia pracy jako najważniejszy czynnik, który będzie brał pod uwagę, wybierając miejsce swojego powrotu. Reemigranci, którzy już osiedlili się w Małopolsce, podczas badao jakościowych również wskazywali na możliwości zatrudnienia jako główny determinant wyboru miejsca osiedlenia się: pierwsze to dałam sobie do zrozumienia, żeby tu była praca dla mnie, no bo to najważniejsze, a później pomalutku sobie jakieś mieszkanko wynająd (kobieta, 39 lat, pow. brzeski). Atrakcyjnośd wykonywanej pracy, a także satysfakcja, jaką przynosi, jest bardzo ważna dla powracających: żeby była fajna praca, a jeżeli jest fajna praca, to kwestia mieszkania jest w drugiej kolejności (mężczyzna, 24 lata, pow. nowosądecki). Sytuacja związana z możliwościami zatrudnienia stanowi zatem bardzo istotny czynnik przyciągający powracających do poszczególnych powiatów. Do analizy wykorzystano więc sześd wskaźników dotyczących bezrobocia: stopa bezrobocia, stopa napływu bezrobocia, udział osób w wieku do 25 roku życia w liczbie bezrobotnych w danym powiecie, udział osób z wyższym wykształceniem, udział długotrwale bezrobotnych oraz liczba ofert pracy przypadająca na stu bezrobotnych 41. Stopy bezrobocia oraz napływu bezrobocia Stopa bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do ogólnej liczby wszystkich aktywnych zawodowo 42. W 2009 roku stopa bezrobocia w Małopolsce wyniosła 9,7% i wzrosła o 2 punkty procentowe w porównaniu z 2008 rokiem. Jest to pierwszy rok w okresie ostatnich pięciu lat, kiedy bezrobocie w regionie wzrosło (w 2008 roku stopa bezrobocia wyniosła 7,6%, w ,8%, w ,4%), co wiąże się z obserwowanym zjawiskiem spowolnienia gospodarczego Wszystkie wskaźniki dotyczą 2009 roku. 42 Dane na temat stopy bezrobocia pochodzą z Urzędu Statystycznego w Krakowie. 43 Ocena sytuacji na rynku pracy województwa małopolskiego w roku 2009, Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie, Kraków 2010, s