Interwencje w rehabilitacji. Rehabilitacja kardiologiczna

Transkrypt

1 Interwencje w rehabilitacji Rehabilitacja kardiologiczna

2 Definicja kompleksowe i skoordynowane stosowanie środków medycznych, socjalnych, edukacyjnych, wychowawczych i zawodowych w celu przystosowania chorego do nowego życia i umożliwienia mu uzyskania jak największej sprawności. World Health Organization Expert Committee on Rehabilitation after Cardiovascular Diseases, with Special Emphasis on Developing Countries. Rehabilitation after cardiovascular diseases, with special emphasis on developing countries: report of a WHO expert committee. WHO, Geneva World Health Organ Tech. Rep. Ser. 1993; 831:

3 Historia William Heberden: opis przypadku chorego, który piłując drzewo codziennie przez pół godziny w ciągu 6 miesięcy wyzbył się objawów choroby wieńcowej William Stokes The Diseases of the Heart and Aorta zaleca pacjentom z chorobami serca, stosowanie terapii opartej o regularne, długie spacery 1875 Max Josef Oertel roku opis suteczności treningu wysiłkowego w rejonach wysokogórskich w leczeniu nadciśnienia tętniczego, bólów wieńcowych i obrzęków Leo Bureger - wpływ regularnego i odpowiednio intensywnego chodzenia, na złagodzenie objawów chromania u pacjentów z miażdżycą zarostową kończyn dolnych Conti AA et al.: Relationship between physical activity and cardiovascular disease. J Sports Med. Phys Fitness 2007;47: Heberden W: Pectoris dolar, Medical Transaction of the Royal College of Physicuans Jaxa-Chamiec T. Rehabilitacja kardiologiczna definicja, historia, cele, znaczenie i korzyści. Post Nauk Med 10/2008:

4 Historia 1912 James B. Herrick kliniczny opis zawału serca 1948, 1949 Dietrick, Taylor: opis niekorzystnych skutków długotrwałego unieruchomienia w leczeniu zwału serca 1952 Newman LB. opis przebiegu wczesnej rehabilitacji wewnątrzszpitalnej. Ćwiczenia wdrażane u chorego z zawałem serca w 2 tygodniu choroby i intensyfikowane je do 6 tygodnia (wypis) Herman Hellerstein wielodyscyplinarny program kompleksowej rehabilitacji osoby z ostrym zawałem serca. Herrick JB: Clinical features of sudden obstruction of coronary arteries. JAMA. 1912;59: Deitrick JE, Whedon GD, Shorr E. Effects of immobilistaion upon various metabolic and physiologic functions of normal men. Am J Med. 1948;4:3-36. Taylor HL et al.: Effects of bed rest on cardiovscular function and work performance. J Appl Pysiol. 1949;2: Newman LB et al.: Physical medicine and rehabilitation in acute myocardial infarction. Arch Intern Med. 1952;89(4): Hellerstein HK, Ford AB: Rehabilitation of the cardiac patient. J Am Med Assoc May 18;164(3): Jaxa-Chamiec T. Rehabilitacja kardiologiczna definicja, historia, cele, znaczenie i korzyści. Post Nauk Med 10/2008:

5 Historia Mściwoj Semerau-Siemianowski zalecał chorym po zawale serca umiarkowane wysiłki fizyczne Józef Stanowski : elementy rehabilitacji kardiologicznej i zawodowej w warunkach ambulatoryjnych Zdzisław Askanas, Stanisław Rudnicki: tworzenie współczesnej polskiej rehabilitacji kardiologicznej udział polskich badaczy w europejskich metaanalizach wykazujących 20% spadek śmiertelności wśród pacjentów po zawale serca poddanych rehabilitacji Askanas Z: Rehabilitacja chorych ze świeżym zawałem serca. Kardiol Pol. 1969;3:149. Rudnicki S, Piotrowicz R, Dylewicz P: Rehabilitacja kardiologiczna, [w:] Dzieje Kardiologii w Polsce na tle kardiologii światowej, J. Kuch, A. Śródka (red), PWN, Warszawa Stanowski J: Rehabilitacja kardiologiczna w świetle badań własnych. Kraków Askanas Z, Ślidziewski K, Rudnicki S: Rehabilitation der Kranken mit frishen Herzinfarkt. Z Gesamte Inn Med. 1970;25: Jaxa-Chamiec T. Rehabilitacja kardiologiczna definicja, historia, cele, znaczenie i korzyści. Post Nauk Med 10/2008:

6 Podstawowe elementy ocena stanu klinicznego; optymalizacja leczenia farmakologicznego; usprawnianie somatyczne poprzez stopniowe i kontrolowane podejmowanie wysiłku fizycznego, dostosowanego do indywidualnych możliwości chorego; interwencje psychospołeczne nauczenie chorego radzenia sobie w sytuacjach stresu, stanach emocjonalnych, akceptacji ograniczeń wynikających z następstw choroby; diagnostyka i zwalczanie czynników ryzyka; modyfikacja stylu życia; edukacja pacjenta i ich rodzin; monitorowanie efektów;. Ades P.A. Cardiac rehabilitation and secondary prevention of coronary heart disease. NEJM 2001;345: Taylor R.S et al. Exercise-based rehabilitation for patients with coronary heart disease: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am. J. Med. 2004; 116: Wenger N.K. Et al. Cardiac rehabilitation. A guide to practice in the 21st century. Marcel Dekker Inc., NY, Basel 1999.

7 Wytycznie realizacji wczesne włączenie; ciągłość; wieloetapowość; dostosowanie do indywidualnych potrzeb chorego w zależności od jego stanu klinicznego; osiągnięcie aktywnej współpracy pacjenta.. Ades P.A. Cardiac rehabilitation and secondary prevention of coronary heart disease. NEJM 2001;345: Taylor R.S et al. Exercise-based rehabilitation for patients with coronary heart disease: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Am. J. Med. 2004; 116: Wenger N.K. Et al. Cardiac rehabilitation. A guide to practice in the 21st century. Marcel Dekker Inc., NY, Basel 1999.

8 Wskazania pacjent po zawale serca i po ostrym zespole wieńcowym bez zawału serca pacjent po przezskórnej interwencji wieńcowej pacjent po zabiegu pomostowania aortalno-wieńcowego pacjent po operacji wady serca pacjent z niewydolnością serca pacjent po transplantacji serca pacjent ze stymulatorem serca pacjent z wszczepionym kardiowerterem-defibrylatorem pacjent z nadciśnieniem tętniczym. Shephard R.J., Balady G.J. Exercise as Cardiovascular therapy. Circulation 1999; 99: Wenger N.K. Et al. Cardiac rehabilitation. A guide to practice in the 21st century. Marcel Dekker Inc., NY, Basel 1999.

9 Etapy rehabilitacji kardiologicznej Etap I: Szpitalny (7-10 dni): Rehabilitacja szpitalna: OIOM, oddział kardiologiczny, kardiochirurgiczny pooperacyjny, rehabilitacji kardiologicznej); Cel: - jak najszybsze osiągnięcie samodzielności - przeciwdziałanie skutkom unieruchomienia. Postępowanie zależne od przebiegu choroby. Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

10 Etapy rehabilitacji kardiologicznej Etap II: Szpitalny, ambulatoryjny lub domowy (4-12 tyg.): Rehabilitacja szpitalna: w warunkach stacjonarnych (oddział rehabilitacji kardiologicznej lub szpital uzdrowiskowy); Osoby z wysokim ryzykiem powikłań sercowonaczyniowych, z poważnymi chorobami współistniejącymi, u pacjentów mieszkających w złych warunkach socjalnych i małych odległych miejscowościach. Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

11 Etapy rehabilitacji kardiologicznej Etap II: Szpitalny, ambulatoryjny lub domowy (4-12 tyg.): Rehabilitacja ambulatoryjna wczesna: Poradnie lub zakłady rehabilitacji kardiologicznej; pacjenci młodsi, z dużych ośrodków miejskich, z niepowikłanym przebiegiem I etapu rehabilitacji; może być także kontynuacją formy stacjonarnej u chorych, u których okres wczesnej rehabilitacji stacjonarnej okazał się niewystarczający Rehabilitacja domowa wczesna: pod nadzorem poradni rehabilitacji kardiologicznej, poradni kardiologicznej lub przez przeszkolonego lekarza rodzinnego ; Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

12 Kardiologiczna rehabilitacja w szpitalu Minimalne wymogi kadrowe Na każdych 25 łóżek: lekarze: 4 Ordynator: specjalista Rehabilitacji Medycznej Chorób Wewnętrznych/Kardiologii Fizjoterapeuci 4 Przynajmniej 1 z tytułem mgr Psycholog 1½ Pracownik socjalny ½ Personel pielęgniarski Diagnostyka kardiologiczna lub możliwość przyjęcia do oddziału kardiologicznego ze wskazań nagłych dostępna 24 godz./dobę Krasuski M. Wytycznie Konsultanta Krajowego w Dziedzinie Rehabilitacji Medycznej. 26 kwietnia Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2010; 12(2):

13 Etapy rehabilitacji kardiologicznej Etap III: Późny: Rehabilitacja ambulatoryjna lub domowa późna: poradnie rehabilitacji kardiologicznej, poradnie kardiologiczne lub lekarzy rodzinnych przeszkolonych w zakresie rehabilitacji kardiologicznej; Cele: - Poprawa tolerancji wysiłku, - Podtrzymanie dotychczasowych efektów leczenia -Zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby. Etap III powinien trwać do końca życia Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

14 Etapy rehabilitacji kardiologicznej Etap III: Późny: Lekarz specjalista rehabilitacji medycznej Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej Opieka społeczna Poprawa i utrzymanie stanu zdrowia Profilaktyka wtórna Wsparcie i opieka Aktywizacja zawodowa Sanatoria kardiologiczne Agencje zatrudnienia Grupy wsparcia Instytucje pozarządowe

15 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Standardowy 12-odprowadzeniowy EKG: u wszystkich pacjentów przed rozpoczęciem każdego etapu rehabilitacji i po jego zakończeniu; u wybranych pacjentów w trakcie realizacji poszczególnych etapów w przypadku: destabilizacji obrazu klinicznego, pogorszenia tolerancji wysiłku. Gibbons R.J., Chatterjee K., Daley J. i wsp. ACC/AHA//ACP-ASIM guidelines for the management of patients with chronic stable angina: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on the Management of Patients With Chronic Stable Angina). J. Am. Coll. Cardiol. 1999; 33:

16 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Próba wysiłkowa EKG: Znaczenie: element oceny ryzyka incydentu sercowego kwalifikacja chorego do odpowiedniego modelu treningu rehabilitacyjnego ocena efektów zastosowanej terapii; ocena efektów rehabilitacji, ułatwiająca ustalenie dalszego postępowania i określenie możliwości podjęcia aktywności w życiu codziennym i zawodowym Gibbons R.J., Balady G.J., Beasley J.W. i wsp. ACC/AHA guidelines for exercise testing: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on Exercise Testing). J. Am. Coll. Cardiol. 1997; 30:

17 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej ostry zawał serca (poniżej 4 dni); Próba wysiłkowa EKG: Przeciwwskazania bezwzględne: niestabilna dławica piersiowa (poniżej 2 dni od ostatniego bólu wieńcowego); symptomatyczne zaburzenia rytmu; blok przedsionkowo-komorowy III stopnia bez zabezpieczenia stymulatorem; niewydolność serca IV klasa NYHA; źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze; ostre zapalenie mięśnia sercowego, wsierdzia lub osierdzia; istotne zwężenie zastawki aortalnej (pole < 0,75 cm2, gradient > 70 mm Hg); kardiomiopatia przerostowa ze zwężeniem drogi odpływu; tętniak rozwarstwiający aorty; ostra zatorowość płucna; zakrzepica żylna kończyn dolnych; inne ostre i/lub niewyrównane schorzenia niekardiologiczne Gibbons R.J., Balady G.J., Beasley J.W. i wsp. ACC/AHA guidelines for exercise testing: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on Exercise Testing). J. Am. Coll. Cardiol. 1997; 30:

18 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Próba wysiłkowa EKG: Protokół: czas trwania w zależności od etapu rehabilitacji: 6 15 min protokół Bruce a - u pacjentów z przewidywaną dobrą tolerancją wysiłku protokół Naughtona - u osób z niską tolerancją wysiłku. stopień Czas fazy (min) Przesuw (km/h) Nachylenie (%) Wartość (pośrednio) VO2 (ml/min/kg) MET ,7 4,0 5,5 6,8 8,0 8, ,3 24,7 35,6 47,2 60,3 71,3 4,6 7,1 10,2 13,5 17,2 20,4 Metody diagnostyczne w rehabilitacji kardiologicznej Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, A8 A19

19 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Próba wysiłkowa EKG: Protokół: czas trwania w zależności od etapu rehabilitacji: 6 15 min protokół Bruce a - u pacjentów z przewidywaną dobrą tolerancją wysiłku protokół Naughtona - u osób z niską tolerancją wysiłku. stopień Czas fazy (min) Przesuw (km/h) Nachylenie (%) Wartość (pośrednio) VO2 (ml/min/kg) MET ,6 3,2 3,2 3,2 3,2 3,2 3, ,5 7 10, ,5 6,2 8,9 12,2 15,6 `9 22,4 25,8 1,8 2,5 3,5 4,5 5,4 6,4 7,4 Metody diagnostyczne w rehabilitacji kardiologicznej Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, A8 A19

20 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej MET równoważnik metaboliczny. 1 MET odpowiada zużyciu O2 w spoczynku i wynosi 3,5 ml O2/kg masy ciała/min, lub 1 kcal/kg/godz lub 4,184 kj/kg/godz. spokojne siedzenie bardzo wolny spacer (<3 km/h) wolny spacer (3 km/h) szybki spacer (6 km/h) rekreacyjna jazda na nartach jazda na rowerze z prędkością km/h średnio intensywne zajęcia fitness tenis (gra singlowa) lub bieg z prędkością 8 km/h pływanie (kraul) bieg (12 km/h) 1 MET 2 MET 2,5 MET 3 MET 5 MET 8 MET 8 MET 6 MET 6 MET 10 MET 12 MET Wartości dla 40 letniego mężczyzny o masie 70 kg

21 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Próba wysiłkowa EKG: Protokół: na cykloergometrze - badanie rozpoczyna się najczęściej od obciążenia 25 W - zwiększa się je co 2 lub 3 min o 25 W. - u pacjentów z przewidywaną niską tolerancją wysiłku (np. u chorych z niewydolnością serca) obciążenie można zmieniać co 1 min o 12,5 W. - u pacjentów z dobrą tolerancją wysiłku można stosować próby szybkie, z obciążeniem zwiększanym co 1 min o kolejne 20 W.

22 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Próba wysiłkowa EKG: Bezwzględne wskazania do przerwania próby: prośba chorego o przerwanie badania; narastający ból dławicowy; zawroty głowy, zasłabnięcie, ataksja; sinica lub bladość skóry; osiągnięcie założonego stopnia zmęczenia (nie więcej niż pkt w skali Borga); osiągnięcie limitu tętna; wzrost wartości ciśnienia skurczowego > 230 mm Hg i/lub rozkurczowego > 120 mm Hg; spadek wartości ciśnienia skurczowego > 10 mm Hg w stosunku do ciśnienia przy poprzednim obciążeniu; groźne zaburzenia rytmu serca częstoskurcz komorowy, wieloogniskowe pobudzenia przedwczesne komorowe lub pobudzenia jednoogniskowe gromadne 3, częstoskurcz nadkomorowy; blok przedsionkowo-komorowy i/lub inna bradyarytmia lub blok odnogi pęczka Hisa; uniesienie odcinka ST > 1 mm w odprowadzeniach bez patologicznego załamka Q (z wyjątkiem odprowadzeń V1 i avr); obniżenie odcinka ST poziomego lub skośnego w dół > 2 mm Gibbons R.J., Balady G.J., Beasley J.W. i wsp. ACC/AHA guidelines for exercise testing: a report of the American College of Cardiology/American Heart Association Task Force on Practice Guidelines (Committee on Exercise Testing). J. Am. Coll. Cardiol. 1997; 30:

23 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Subiektywna ocena ciężkości wysiłku (Skala Borga) 6 7 minimalny wysiłek 8 9 bardzo lekki wysiłek dość lekki wysiłek dość ciężki wysiłek ciężki wysiłek bardzo ciężki wysiłek maksymalny wysiłek 20

24 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Interpretacja wyniku testu wysiłkowego tolerancja wysiłku ok. 250 W bardzo dobre rokowanie nie ma potrzeby wczesnej diagnostyki tolerancja wysiłku ok. 150 W podobne rokowanie przy leczeniu zachowawczym jak i chirurgicznym (do decyzji po zakończeniu II etapu rehabilitacji tolerancja wysiłku > 50 W (~ III NYHA) nie wystarczająca wydolność do wypełniania czynności samoobsługi do dalszej diagnostyki i leczenia zachowawczego lub inwazyjnego

25 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Spiroergometria wysiłkowa: Pomiar wymiany gazowej w czasie próby wysiłkowej Precyzyjne narzędzie oceny wydolności fizycznej i różnicowania przyczyn jej niskiego poziomu. Analizowane parametry: Szczytowe zużycie tlenu (VO2) [ml/min/kg] Szczytowe wydalanie dwutlenku węgla (VCO2) [ml/min/kg] Równoważnik metaboliczny MET Wentylacja minutowa (VE) [l/min] Wentylacyjny próg anaerobowy [ml/min/kg], %peakvo2 Równoważnik oddechowy (RQ = VCO2/VO2) Ekwiwalent wentylacyjny dla CO2 VE/VCO2 Ekwiwalent wentylacyjny dla O2 VE/VO2 1/1

26 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Spiroergometria wysiłkowa: Wskazania: ocena wydolności i wyników terapii chorych z przewlekłą niewydolnością serca, w przypadku których rozważa się transplantację serca; pomoc w różnicowaniu sercowej lub płucnej przyczyny duszności wysiłkowej lub niskiej wydolności; ocena wydolności u pacjentów, u których subiektywna ocena wydolności jest niewiarygodna; określenie intensywności treningu fizycznego jako części kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej. Fleg J.L., Pina I.L., Balady G.J. i wsp. Assessment of functional capacity in clinical and research applications: An advisory from the Committee on Exercise, Rehabilitation and Prevention, Council on Clinical Cardiology, American Heart Association. Circulation 2000; 102:

27 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Sześciominutowy test marszowy: miarodajna, powtarzalna i tania metoda oceny wydolności fizycznej wykazuje korelację liniową z pomiarem szczytowego zużycia tlenu wartość prognostyczna w ocenie chorobowości i śmiertelności w grupie chorych z przewlekłą niewydolnością serca, zwłaszcza jeśli przebyty dystans < 300 m. Wartość referencyjna 6-minutowego dystansu = 698 ± 96 m. - dystans przebyty w 6 minut - opis samopoczucia chorego Notowane parametry: - stopień jego zmęczenia według skali Borga. - wartości tętna i ciśnienia tętniczego przed i po próbie Gibbons W.J., Fruchter N., Sloan S., Levy R.D. Reference values for a multiple repetition 6-minute walk test in healthy adults older than 20 years. J. Cardiopulm. Rehab. 2001; 21:

28 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Ambulatoryjne 24-godzinne monitorowanie EKG: u wszystkich pacjentów przed rozpoczęciem kolejnego etapu rehabilitacji; u wybranych pacjentów: jako badanie kontrolne efektów postępowania podjętego na podstawie wyniku badania wstępnego, w przypadku destabilizacji obrazu klinicznego. Badane parametry: częstość rytmu; zaburzenia rytmu; przemieszczenie odcinka ST. zmienność rytmu zatokowego. Standardy postępowania dotyczące wybranych zagadnień elektrokardiologii nieinwazyjnej. PTK. Piotrowicz R. (red.). Elektrofizjologia i Stymulacja Serca 1998; 5 (supl. II).

29 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Echokardiografia: - U każdego chorego podczas I etapu rehabilitacji - U pacjentów z upośledzoną czynnością lewej komory (pod koniec II etapu rehabilitacji). - osoby z progresją choroby, nowymi objawami, a w szczególności: niewydolności serca; podejrzeniem płynu w worku osierdziowym; uniesieniem odcinka ST w czasie testu wysiłkowego. Standardy Echokardiografii Klinicznej Sekcji Echokardiografii Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Kardiol. Pol. 1999; 51:

30 Diagnostyka w rehabilitacji kardiologicznej Ocena ciśnienia tętniczego: - Manometry rtęciowe, na ramieniu, na którym notowano wyższe wartości - Pomiary całodobowe zalecane gdy: podejrzenie efektu białego fartucha; nadciśnienie oporne na leczenie; nadciśnienie napadowe; hipotonia ortostatyczna; kontrola terapii hipotensyjnej; nadciśnienie graniczne z obecnością zmian narządowych European Society of Hypertension European Society of Cardiology guidelines for the management of arterial hypertension Guidelines Committee. J. Hypertens. 2003; 21:

31 Kompleksowa ocena ryzyka wieńcowego Czynnik ryzyka małe Ryzyko umiarkowane duże Funkcja skurczowa lewej komory Brak dysfunkcji LVEF > 50% Umiarkowana dysfunkcja LVEF 36-49% Istotna dysfunkcja LVEF < 35% Złożona arytmia komorowa Brak w spoczynku Obecna w spoczynku i podczas wysiłku Cechy niedokrwienia w wysiłkowym EKG Brak ST 1-2 mm ST > 2 mm Wydolność Reakcja hemodynamiczna na wysiłek > 7 MET; > 100 W prawidłowa 5-6,9 MET; W < 5 MET; < 75 W Brak przyrostu lub SBP lub HR ze wzrostem obciążenia Dane kliniczne Niepowikłany zawał serca Powikłania po zawale lub zabiegu: wstrząs, niewydolność serca, nawroty niedokrwienia po leczeniu inwazyjnym Metody diagnostyczne w rehabilitacji kardiologicznej Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, A8 A19

32 Psychoterapia Ocena psychologiczna: Etap 1: poziom lęku, podstawowy nastrój, gniew wrogość Kwestionariusz Samopoczucia (J. Tylka), Krótka Skala Oceny Nastroju J. Tylka, Skala Gniewu Etap 2: lęk, depresja, obraz siebie, postawy wobec choroby i jej następstw, wobec przyszłości i celów życiowych, napięcie psychiczne Skala Oceny Psychologicznych Efektów Rehabilitacji (J. Tylka), STAI CD Spielberger, Skala Becka Etap 3: Typ zachowania, wsparcie społeczne, jakość życia Skala Framingham, Kwestionariusz Wsparcia Społecznego - J. Barrera, SF-36 Oddziaływanie psychologiczne Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A: A28 Psychological Problems in Rehabilitation of the International Society of Cardiology. Zurich Sanne H., Wenger N.K. Psychological and Social Aspects of Coronary Heart Disease. Information for the clinician. La Jack Communication. Inc. Greenwich, Connecticut, Siek S., Tylka J. Autopsychoterapia chorych z zawałem serca. Psychoterapia 1987; 2: 61.

33 Ocena jakości życia Subiektywna percepcja zjawisk i stopień spełnienia ważnych dla człowieka potrzeb. Obszary: satysfakcja z życia i codziennego funkcjonowania; ogólny poziom satysfakcji; objawy choroby; obraz własnego ciała; życie seksualne; pracę lub szkołę; stosunki międzyludzkie; czas wolny (rekreację) Tylka J. Jakość życia w odniesieniu do rehabilitacji kardiologicznej. Rehabilitacja Medyczna 2002; 6: Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, dostępne na

34 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kwalifikacja: Kinezyterapia stabilność choroby podstawowej i współistniejących; ryzyko zdarzeń sercowych tolerancja wysiłku dopuszczalne formy treningu, jego intensywności i sposobu zabezpieczenia pacjenta. Giannuzzi P. i wsp. Secondary Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Pa er of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: Dylewicz P i wsp. Ostre zespoły wieńcowe. Urban & Partner, Wrocław 2002:

35 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Ćwiczenia oddechowe Ćwiczenia samoobsługi i lokomocji Ćwiczenia małych grup mięśniowych Ćwiczenia dużych grup mięśniowych

36 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Przeciwwskazania i zalecenia ostrożności: stany bezpośredniego zagrożenia życia oraz niestabilny przebieg choroby układu krążenia źle kontrolowane nadciśnienie tętnicze; zakrzepica żył głębokich, świeży zator płucny lub obowodowy ortostatyczny spadek wartości ciśnienia tętniczego ponad 20 mm Hg z objawami klinicznymi oporna zatokowa tachykardia > 100/min; złośliwe komorowe zaburzenia rytmu serca; wyzwalane wysiłkiem nadkomorowe i komorowe zaburzenia rytmu; stały blok przedsionkowo-komorowy III stopnia istotnie upośledzający tolerancję wysiłku; Giannuzzi P. i wsp. Secondary Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Pa er of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: Dylewicz P i wsp. Ostre zespoły wieńcowe. Urban & Partner, Wrocław 2002:

37 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Przeciwwskazania i zalecenia ostrożności: wyzwalane wysiłkiem zaburzenia przewodzenia przedsionkowokomorowego i śródkomorowego; wywołana wysiłkiem bradykardia; zwężenie zastawek znacznego stopnia; kardiomiopatia ze zwężeniem drogi odpływu; niedokrwienne obniżenie odcinka ST 2 mm w spoczynku; niewyrównana niewydolność serca; ostre stany zapalne i niewyrównane choroby współistniejące; powikłania pooperacyjne. Giannuzzi P. i wsp. Secondary Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Pa er of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: Dylewicz P i wsp. Ostre zespoły wieńcowe. Urban & Partner, Wrocław 2002:

38 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Wskazania zaprzestania treningu: ból w klatce piersiowej; duszność; nadmierne zmęczenie; zawroty głowy; uczucia osłabienia; przyspieszenie tętna (w I etapie o > 20/min, w II i III etapie powyżej założonego tętna treningowego); zwolnienia tętna; wzrost wartości ciśnienia tętniczego: I etap: skurczowego 40 mm Hg i/lub rozkurczowego 20 mm Hg od wyjściowego; II i III etap skurczowego > 200 mm Hg i/lub rozkurczowego > 110; groźne zaburzenia rytmu i/lub przewodzenia; obniżenia lub uniesienia odcinka ST o ponad 1 mm w porownaniu z zapisem spoczynkowym (dotyczy odprowadzeń bez patologicznego załamka Q) Giannuzzi P. i wsp. Secondary Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Pa er of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: Dylewicz P i wsp. Ostre zespoły wieńcowe. Urban & Partner, Wrocław 2002:

39 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Zalecana intensywność wysiłku: tętno treningowe wyliczane według wzorów: Tętno treningowe = tętno spoczynkowe % rezerwy tętna (Rezerwa tętna = maksymalne tętno wysiłkowe tętno spoczynkowe) obciążenia w watach lub w MET wielkość obciążenia, zależna od modelu treningu: 40 70% maksymalnego obciążenia tolerowanego w probie wysiłkowej Ocena ciężkości pracy w punktach według Borga (zalecane pkt.) Ocena progu wentylacyjnego (VAT) w badaniu spiroergometrycznym: w praktyce stosuje się obciążenia około 10% poniżej wystąpienia VAT Ocena szczytowego zużycia tlenu:w praktyce stosuje się obciążenia, przy których zużycie tlenu wynosi 40 80% wartości szczytowej. Giannuzzi P. i wsp. Secondary Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Pa er of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24: Dylewicz P i wsp. Ostre zespoły wieńcowe. Urban & Partner, Wrocław 2002: Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, dostępne na

40 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Zalecany czas trwania i częstość treningu: II i III etap rehabilitacji: 3 5 dni w tygodniu przez min łączny dobowy wydatek kaloryczny powinien wynosić kcal. nie dotyczy pacjentow z niewydolnością serca i niską tolerancją wysiłku Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core components of cardiac rehabilitation/secondary prevention programs. A statement for healthcare professionals from the American Heart association and the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2000; 102:

41 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Rodzaje treningu: Kinezyterapia Trening wytrzymałościowy (interwałowy lub ciągły): wydłużone w czasie wykonywanie wysiłków dynamicznych o odpowiednio dobranej intensywności. cykloergometr lub bieżnia, marsz, jazda na rowerze, pływanie itp. poprawia siłę mięśniową wskazany od II etapu rehabilitacji Trening oporowy Metodyka: 2-3 razy w tygodniu, powtórzeń na poziomie 30-50% maksymalnej siły, różne rodzaje różne grupy; stopni (Borg), synchronizacja z oddechem Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core components of cardiac rehabilitation/secondary prevention programs. A statement for healthcare professionals from the American Heart association and the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2000; 102: Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, dostępne na

42 Terapia w rehabilitacji kardiologicznej Kinezyterapia Zapewnienie bezpieczeństwa: edukacja pacjenta: konieczność sygnalizowania niepokojących objawów, metodyka ćwiczeń, samodzielnego pomiaru tętna, zwiększona wrażliwość na czynniki otoczenia, zmiana zasad gier rekreacyjnych nadzór nad ćwiczeniami: pomiary tętna i i ciśnienia (przed i po ćwiczeniach, w szczycie wysiłku), stałe lub okresowe monitorowanie EKG, zapewnienie natychmiastowej pomocy medycznej, edukacja rodziny szkolenie w zakresie pierwszej pomocy, informacja o chorobie, wskazanych i przeciwwskazanych rodzajach aktywności ruchowej Balady G.J., Ades P.A., Comoss P. i wsp. Core components of cardiac rehabilitation/secondary prevention programs. A statement for healthcare professionals from the American Heart association and the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2000; 102:

43 Kinezyterapia w I okresie rehabilitacji Modele: A1: 4 7 dni; A2: 7 10 dni - Niepowikłany przebieg ostrego okresu choroby lub zabiegu operacyjnego i wczesnego okresu pooperacyjnego B: - Powikłany przebieg ostrego okresu choroby lub zabiegu operacyjnego lub wczesnego okresu pooperacyjnego Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

44 Kinezyterapia w I okresie rehabilitacji Okres I A1: doby 1-2 A2: doby 1-2; B: doby 1-7 Pozycja leżąca, półsiedząca, ewentualnie w fotelu Obracanie na boki Jedzenie w pozycji półsiedzącej Wypróżnianie w pozycji półsiedzącej (basen, wózek przyłóżkowy) Mycie, golenie w łóżku Ćwiczenia w pozycji leżącej (5-10 min) Ćwiczenia oddechowe Ćwiczenia izometryczne wybranych grup mięsniowych (d 2 doby) Ćwiczenia dynamiczne małych grup mięsniowych Ćwiczenia rozluźniające Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26 Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

45 Kinezyterapia w I okresie rehabilitacji Okres II A1: doby 2-4 A2: doby 3-5; B: doby 8-10 Czynne siadanie w fotelu z opuszczonymi stopami Samoobsługa w zakresie posiłków i toalety na siedząco Wywożenie do toalety Pionizacja i poruszanie się w obrębie Sali Ćwiczenia w pozycji leżącej i siedzącej (10-15 min) Ćwiczenia z okresu I Ćwiczenia dynamiczne kończyn górnych i dolnych Ćwiczenia dynamiczne koordynacyjne Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26 Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

46 Kinezyterapia w I okresie rehabilitacji Okres III A1: doby 3-7 A2: doby 6-10; B: doby > 10 Pełna samoobsługa Toaleta w łazience Dłuższe spacery na korytarzu Chodzenie po schodach do 1 piętra Ćwiczenia w pozycji leżącej i siedzącej i stojącej i w marszu (15-20 min) Ćwiczenia z okresu I i II Stopniowe zwiększanie dystansu marszu do 200 m Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26 Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

47 Kinezyterapia w II okresie rehabilitacji Modele: A, B, C, D W zależności od tolerancji wysiłku i stopnia ryzyka epizodu wieńcowego Tolerancja wysiłku: > 100 W NYHA 1 ok. 75 W NYHA W - NYHA 3 Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

48 Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26 Model Ryzyko Tolerancja wysiłku Typy Częstotliwość Łączny czas trwania Intensywność A Małe Duża >7 MET > 100 W Trening wytrzymałościowy, ciągły na cykloergometrze lub bieżni Trening oporowy 3-5 dni/tyg. 2-3-dni/tyg. 2-3 serie min/dzień 60-80% rezerwy tętna; 50-70% obciążenia maks. B Średnie Duża i średnia >5 MET > 75 W Zestaw ćwiczeń ogólnousprawniających Trening wytrzymałościowyna cykloergometrze lub bieżni: Ciągły dla pacjentów zdobrą tolerancją wysiłku Interwałowy dla osób ze średnią tolerancją Trening oporowy 5 dni/tyg. 3-5 dni/tyg. 2-3-dni/tyg. 1 seria min/dzień 50-60% rezerwy tętna; 50% obciążenia maks. C Średnie Mała 3-5 MET W Zestaw ćwiczeń ogólnousprawniających Trening wytrzymałościowy interwałowy na cykloergometrze lub bieżni 5 dni/tyg. 3-5 dni/tyg. 45 min/dzień 40-50% rezerwy tętna; 40-50% obciążenia maks. Duże Duża > 6 MET > 75 W Zestaw ćwiczeń ogólnousprawniających 5 dni/tyg. D Ćwiczenia indywidualne Średnie Bardzo mała < 3 MET < 50 W Duże Średnia bardzo mała; < 6 MET; < 75 W 3-5 dni/tyg. 2-3 x/dzień min/dzień > 20% rezerwy tętna lub > przyspieszenia o 10-15% tętna spoczynkowego

49 Kinezyterapia w III okresie rehabilitacji Modele: A, B, C W zależności od tolerancji wysiłku i stopnia ryzyka epizodu wieńcowego Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003:

50 Okres Czas trwania Częstotliwość Rodzaj ćwiczeń Intensywność I 2-3 miesiące 3 dni/tyg. 45 minut 1.Kontrolowany medycznie trening na cykloergometrze interwałowy lub ciągły 2. Ćwiczenia dynamiczne na sali gimnastycznej II 3 miesiące 3 dni/tyg. 45 minut 1.Kontrolowany medycznie trening na cykloergometrze interwałowy lub ciągły 2. Ćwiczenia dynamiczne na sali gimnastycznej 3. Trening oporowy stacyjny: 2-3 cykle 60-80% rezerwy tętna; 50-70% obciążenia maks. U pacjentów z toleracją wysiłku > 7 MET; > 100 W III Bez limitu czasowego 3 dni/tyg minut 1. Ćwiczenia grupowe na Sali gimnasrtycznej 1-2 / tyg 2. Elementy gier zespołowych: gra w siatkówkę, wyskok do piłki, rzuty do kosza 3. Ćwiczenia indywidualne: marsz, trucht, jazda na rowerze, pływanie Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003: Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26

51 Model B dla pacjentów ze średnim ryzykiem i dobrą tolerancją wysiłku Okres Czas trwania Częstotliwość Rodzaj ćwiczeń Intensywność I 2-3 miesiące 3 dni/tyg minut 1.Kontrolowany medycznie trening na cykloergometrze interwałowy 2. Ćwiczenia dynamiczne na sali gimnastycznej 40-50% rezerwy tętna; 40-50% obciążenia maks. II 3 miesiące 3 dni/tyg. 45 minut 1.Kontrolowany medycznie trening na cykloergometrze interwałowy 2. Ćwiczenia dynamiczne na sali gimnastycznej 3. Trening oporowy stacyjny: 1 cykl 50-60% rezerwy tętna; 50% obciążenia maks. III Bez limitu czasowego 3 dni/tyg minut 1. Ćwiczenia grupowe na Sali gimnasrtycznej 1-2 / tyg 2. Elementy gier zespołowych: gra w siatkówkę, wyskok do piłki, rzuty do kosza 3. Ćwiczenia indywidualne: marsz, jazda na rowerze, pływanie (okresowo niektóre treningi powinny być nadzorowane medycznie) Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003: Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26

52 Model C dla pacjentów ze średnim ryzykiem i średnią lub niską tolerancją wysiłku i osób z dużym ryzykiem, ale dobrą tolerancją wysiłku Okres Czas trwania Częstotliwość Rodzaj ćwiczeń Intensywność I 2-3 miesiące 3 dni/tyg. 30 minut 1. Indywidualny kontrolowany medycznie trening na cykloergometrze interwałowy 2. Indywidualne ćwiczenia ogólnousprawniające na sali gimnastycznej 40-50% rezerwy tętna; 40-50% obciążenia maks. II 3 miesiące 3 dni/tyg. 45 minut 1. Indywidualny kontrolowany medycznie trening na cykloergometrze interwałowy 2. Indywidualne ćwiczenia ogólnousprawniające na sali gimnastycznej 50-60% rezerwy tętna; 50% obciążenia maks. III Bez limitu czasowego 3 dni/tyg. 45 minut 1. Ćwiczenia grupowe na sali gimnastycznej 1-2 / tyg 2. Elementy gier zespołowych: gra w siatkówkę, wyskok do piłki, rzuty do kosza 3. Ćwiczenia indywidualne: marsz, ogólnousprawniające (okresowo niektóre treningi powinny być nadzorowane medycznie) Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003: Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26

53 Model D dla pacjentów ze wysokim ryzykiem i średnią lub niską tolerancją wysiłku Ćwiczenia indywidualne 3-5 dni/tyg. 2-3 x/dzień min/dzień 20% rezerwy tętna lub > przyspieszenia o 10-15% tętna spoczynkowego Rudnicki S. Rehabilitacja w chorobach układu krążenia i po operacjach serca. W: Kwolek A. (red.). Rehabilitacja medyczna. T. II. Urban & Partner, Wrocław 2003: Kinezyterapia Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A,: A20-A26

54 Farmakoterapia w rehabilitacji kardiologicznej terapia przeciwzakrzepowa regulana kontrola INR (w przypadku INR>4,0 należy wstrzymać trening) Β-blokery utrudniają interpretację wyniku próby wysiłkowej i redukują tolerancję wysiłku Blokery receptorów alfa-adrenergicznych - ryzyka powysiłkowej hipotensji ortostatycznej Insulina ryzyko hipoglikemii powysiłkowej ACCP quidelines for antithrombotic therapy for prevention and treatment of throbosis. Chest 2001; 119: 8 38, 64 94, Opie L.H., Sonnenblik E.H., Kaplan N.M., Thadani U. Beta-blocking agents. W: Opie L.H. (red.) Drugs for the heart. Wyd. 3. W.B. Saunders, Philadelphia 1991: American Diabetes Association. Clinical practice recommendations Ddiabetes mellitus and exercise. Diabetes Care 1998; 21 (supl. 1): S40 S44.

55 Psychoterapia Cele terapii psychologicznej: wyeliminowanie lub redukcja negatywnych emocji: lęku, depresji, gniewu; wytworzenie pozytywnego nastawienia do choroby, siebie, pracy i celów życiowych; modyfikacja postaw, wartości, stylu życia aktywne zwalczanie czynników stanowiących ryzyko nawrotu choroby. Psychological Problems in Rehabilitation of the International Society of Cardiology. Zurich Sanne H., Wenger N.K. Psychological and Social Aspects of Coronary Heart Disease. Information for the clinician. La Jack Communication. Inc. Greenwich, Connecticut, Siek S., Tylka J. Autopsychoterapia chorych z zawałem serca. Psychoterapia 1987; 2: 61.

56 Psychoterapia przekazanie informacji w sposób adekwatny do możliwości poznawczych i emocjonalnych pacjenta; aktywizowanie, motywowanie, wartościowanie psychoterapia podtrzymująca psychoedukacja; zmniejszenie napięcia psychicznego (relaksacja, trening autogenny, redukcja nadmiernej aktywności współczulnej) nabywanie skutecznych sposobow radzenia sobie ze stresem; modyfikacja zachowania (osoby z tzw. wzorem A). Pacjent jest najbardziej podatny na sugestie dotyczące zmiany trybu życia w II etapie rehabilitacji Psychological Problems in Rehabilitation of the International Society of Cardiology. Zurich Sanne H., Wenger N.K. Psychological and Social Aspects of Coronary Heart Disease. Information for the clinician. La Jack Communication. Inc. Greenwich, Connecticut, Siek S., Tylka J. Autopsychoterapia chorych z zawałem serca. Psychoterapia 1987; 2: 61.

57 Edukacja poprawa poziomu świadomości zdrowotnej w zakresie: istoty choroby, celów, sposobów i korzyści terapii, samokontroli stanu zdrowia) promocja zdrowego stylu życia istotne jest objęcie członkó rodziny Efekty: - Skuteczniejsza profilaktyka pierwotna i wtórna - Skuteczniesze wypełnianie zaleceń terapeutycznych - Redukcja czynników ryzyka: palenie, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia gospodarki lipidowej, otyłość Balady G.J i wsp. Core components of cardiac rehabilitation/secondary prevention programs. A statement for healthcare professionals from the American Heart association and the American Association of Cardiovascular and Pulmonary Rehabilitation. Circulation 2000; 102: Giannuzzi P., Saner H., Bjornstad P. i wsp. Secondary Prevention Through Cardiac Rehabilitation. Position Paper of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24:

58 Interwencje dietetyczne Szczególna potrzeba redukcji masy ciała: BMI > 25 Obwód talii mężczyźni >100 cm, kobiety > 90 cm, współistnienie: nadciśnienia, hiperlipidemii, Insulinooporności, cukrzycy. obniżenie masy ciała poprzez: 1) aktywność fizyczną 2) dietę. Schuler G., Hambrecht R., Schierf G. i wsp. Regular physical exercise and low-fat diet: effects on progression of coronary artery disease. Circulation 1992; 86: 1 11.

59 Rehabilitacja osób w podeszłym wieku Wiek pacjenta nie jest przeciwwskazaniem do rehabilitacji. Osoby w wieku powyżej 75 lat wymagają większej indywidualizacji ćwiczeń: - Większa częstość chorób współistniejących (otyłość, cukrzyca, choroba zwyrodnieniowa stawów, osteoporoza, POChP - Istotniejsza składowa niewydolności krążenia - Sarkopenia - Czynniki psychospołeczne, np. lęk, depresja, postępująca izolacja społeczna, brak tradycji uprawiania aktywności ruchowej w wieku emerytalnym. Williams M.A., Fleg J.L., Ades P.A. i wsp. Secondary Prevention of Coronary Heart Disease in the Elderly (With Emphasis on Patients 75 Years of Age). An American Heart Association Scientific Statement From the Council on Clinical Cardiology Subcommittee on Exercise, Cardiac Rehabilitation, and Prevention. Circulation 2002; 105:

60 Rehabilitacja osób w podeszłym wieku marsz; jazda na cykloergometrze; Zalecane formy aktywności: gimnastyka w pozycji siedzącej, częściowo stojącej z możliwością podparcia (drabinki, poręcz, krzesło. Przeciwwskazane formy aktywności: wysiłki fizyczne o zwiększonym ryzyku wystąpienia urazu (np. jazda na rowerze w terenie, dynamiczne gry zespołowe, kontaktowe). U pacjentów w starszym wieku należy wydłużyć okres rozgrzewki ze szczególnym uwzględnieniem ćwiczeń rozluźniających i rozciągających. Williams M.A., Fleg J.L., Ades P.A. i wsp. Secondary Prevention of Coronary Heart Disease in the Elderly (With Emphasis on Patients 75 Years of Age). An American Heart Association Scientific Statement From the Council on Clinical Cardiology Subcommittee on Exercise, Cardiac Rehabilitation, and Prevention. Circulation 2002; 105:

61 Efekty rehabilitacji kardiologicznej modyfikacja czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca; zwiększenie aktywności fizycznej; zaprzestanie palenia tytoniu; obniżenie wartości ciśnienia tętniczego; zmniejszenie masy ciała; Dylewicz P., Borowicz-Bieńkowska S., Deskur-Śmielecka E., Przywarska I. Cardiac rehabilitation. W: Kirch W. (red.). Public health in Europe. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York 2003: Giannuzzi et al. Secondary prevention through cardiac rehabilitation. Position paper of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24:

62 Efekty rehabilitacji kardiologicznej poprawa profilu lipidowego; poprawa metabolizmu węglowodanów; zmniejszenie insulinooporności; poprawa czynności śródbłonka; zahamowanie rozwoju, a nawet regresja miażdżycy i jej klinicznych konsekwencji; Dylewicz P., Borowicz-Bieńkowska S., Deskur-Śmielecka E., Przywarska I. Cardiac rehabilitation. W: Kirch W. (red.). Public health in Europe. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York 2003: Giannuzzi et al. Secondary prevention through cardiac rehabilitation. Position paper of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24:

63 Efekty rehabilitacji kardiologicznej poprawa wydolności układu krążeniowo-oddechowego; poprawa wydolności narządu ruchu; poprawa sprawności psychofizycznej; mobilizacja pacjenta do współpracy w procesie kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej. zmniejszenie śmiertelności z powodu ostrych incydentów sercowych, opóźnienie rozwoju choroby, skrócenie czasu leczenia po ostrych incydentach sercowych i zaostrzeniach, poprawa jakości życia oraz wydłużenie życia. Dylewicz P., Borowicz-Bieńkowska S., Deskur-Śmielecka E., Przywarska I. Cardiac rehabilitation. W: Kirch W. (red.). Public health in Europe. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York 2003: Giannuzzi et al. Secondary prevention through cardiac rehabilitation. Position paper of the Working Group on Cardiac Rehabilitation and Exercise Physiology of the European Society of Cardiology. Eur. Heart J. 2003; 24:

64 Zalecenia aktywności ruchowej w prewencji pierwotnej Częstotliwość treningu Czas treningu Intensywność Wiek w latach min. 3 razy w tygodniu min umiarkowana do 60% tętna max. Rodzaj ćwiczeń aerobowe 85-90% Wydatek energetyczny Zalecane tętno treningowe oporowe 10 15% min kcal/trening >1000 kcal/tydzień Optymalnie > 2000 kcal/tydzień Folia Cardiol. 2004, tom 11, supl. A, A1 A3 dostępne na Thompson P.D. i wsp. Exercise and physical activity in the prevention and treatment of atherosclerotic cardiovascular disease. A statement from the Council on Clinical Cardiology (Subcommittee on Exercise, Rehabilitation, and Prevention) and the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism (Subcommittee on Physical Activity). Circulation 2003; 107:

65 Dziękuję za uwagę