Pochodzenie, typy użytkowe i rasy owiec

Transkrypt

1 Pochodzenie, typy użytkowe i rasy owiec Pochodzenie owiec Udomowienie owiec nastąpiło bardzo wcześnie, kiedy społeczeństwa ludzkie zaczęły przechodzić od trybu życia opartego wyłącznie na zbieractwie i łowiectwie, do produkcji żywności. Przyjmuje się, że owca została udomowiona jeszcze przed rozpoczęciem uprawy ziemi (udomowiono w kolejności: psa, renifera, kozę, owcę). Najwcześniej zwierzęta te występowały w płn. Iraku (11-9 tys. lat temu), we wschodniej Afryce (5 tys. lat temu), w Etiopii i Senegalu (3-2 tys. lat temu). Początkowo wykorzystywano je na mięso, mleko i skóry. Najdawniejsze wiadomości o wełnie pochodzą z historycznego podania o najstarszej cywilizacji świata - państwie Sumerów. Fragmenty Sztandaru z Ur", mozaiki datowanej na 2600 rok p.n.e., przedstawiają sumeryjskiego władcę ubranego w spódniczkę utkaną z kępek skręconej wełny (rys.). Tego rodzaju strój, mimo gorącego klimatu, noszono powszechnie w starożytnej Mezopotamii, gdzie już wówczas umiano doskonale ocenić jakość wełny, a także znano technikę barwienia, przędzenia i tkania. W udomowieniu owiec wzięły najprawdopodobniej udział głównie dwie grupy owiec dzikich, tj. muflony (górski i stepowy) i argale. Inne dzikie formy są pochodnymi tych dwóch. Od muflona z rejonów górskich pochodzą owce krótkoogoniaste. Należą do nich m.in. nasza prymitywna wrzosówka, owca romanowska, owca fryzyjska. Muflon stepowy

2 jest protoplastą wszystkich ras długoogoniastych rozprzestrzenionych w południowej i środkowej Europie. Zróżnicowanie ras pochodzących od tego przodka jest bardzo duże. Należą do nich zarówno merynosy, jak i cygaje. Wielka azjatycka, wysokogórska owca argal jest przodkiem owiec tłustopośladkowych. Typy użytkowe owiec Współczesny podział owiec udomowionych dotyczy przede wszystkim ich użytkowości, a nie pochodzenia. Rozróżnia się następujące kierunki użytkowania: jednostronny, dwustronny i wielostronny. Typ użytkowy jednostronny Typ wełnisty. Owce o użytkowości wełnistej charakteryzuje wysokiej jakości jednolita, cienka, gęsta wełna o dużym natłuszczeniu i dużym polu obrostu. Są to owce średniej wielkości o dobrze rozwiniętej warstwie skóry, wyraźnie pofałdowanej. Późno dojrzewają, osiągając pełnię rozwoju w wieku około dwóch lat. Odznaczają się niskimi wymaganiami paszowymi; zadawalają je skąpe naturalne pastwiska. Klasycznym reprezentantem tego typu użytkowego jest merynos australijski, charakteryzujący się najcieńszą i najszlachetniejszą wełną spośród wszystkich ras owiec hodowanych na świecie. Typ mięsny posiada cechy zwierzęcia znamionującego dobre umięśnienie: krótka i bezrożna głowa, krótka i gruba szyja, szeroki tułów z dobrze wysklepionymi żebrami, szerokimi lędźwiami, szerokim i dobrze umięśnionym zadem. Udźce, dobrze rozwinięte po stronie wewnętrznej i zewnętrznej, powinny być bardzo pękate, kończyny krótkie, szeroko rozstawione i prawidłowo spionowane. Ogólne wrażenie to: przysadzistość, szerokość i zaokrąglenie kształtów. Owce mięsne cechuje bardzo szybki wzrost i wczesne dojrzewanie. Pełnię rozwoju osiągają w wieku około 1,5 roku. Mają one wysokie wymagania paszowe. Przedstawicielami typu mięsnego są francuskie rasy: berrichon du cher, ile de france, angielska - suffolk, oraz holenderska rasa teksel. Typ mleczny reprezentują owce o dużych rozmiarach ciała, długiej szyi i długim tułowiu. Posiadają głęboką, wąską klatkę piersiową, wyraźnie zaznaczony kłąb i spadzisty zad. Odznaczają się cienką skórą, delikatnym kośćcem, przy bardzo silnie rozbudowanym przewodzie pokarmowym i dobrze wykształconym wymieniu. Należą do wcześnie dojrzewających i mają wysokie wymagania paszowe. Najlepszym reprezentantem tego typu jest francuska rasa lacaune i wschodniofryzyjska owca mleczna.

3 Typ kożuchowy. Ten typ reprezentują owce o skórze mocnej, elastycznej, wytrzymałej na rozerwanie, cienkiej i jednolitej na całej powierzchni. Wartościowa okrywa włosowa tych owiec wpływa na pozyskiwanie kożuchów lekkich, trwałych, o doskonałej izolacji cieplnej. Cechą charakterystyczną tego typu jest krótki, nie sięgający stawu skokowego ogon. Przedstawicielem owiec kożuchowych jest bardzo plenna rosyjska owca romanowska i polska wrzosówka. Typ futerkowy (smuszkowy) jest reprezentowany przez rasę karakuł. Należy ona do grupy owiec tłustoogoniastych. Tłuszcz zgromadzony w ogonie, bez nadmiernego obciążenia organizmu i zmniejszenia ruchliwości zwierząt, stanowi zapas energii wykorzystywany w okresie niedoborów paszy. Jest to przykład skutecznego przystosowania owiec do trudnych warunków pustynnych. Użytkowana jest skórka z ubitych 2-3 dniowych jagniąt, zwana smuszką. Typ użytkowy dwustronny mięsno-wełnisty Ten typ łączy w sobie korzystne cechy kierunków wełnistego i mięsnego. W Polsce owce tego typu mają największe znaczenie i są najbardziej rozpowszechnione (merynos polski, polskie owce nizinne, polskie owce długowełniste - 75% całego pogłowia). Typ użytkowy wielostronny Do tego typu należą pierwotne rasy lokalne, utrzymywane w trudnych warunkach środowiskowych (fińska, cygaj, racka). Odznaczają się one odpornością na gorsze warunki żywienia i utrzymania, małymi wymaganiami oraz dobrym przystosowaniem do środowiska, dzięki czemu znoszą dobrze warunki panujące w ekstensywnej gospodarce. W Polsce reprezentantem tego typu jest polska owca górska. Rasy owiec hodowane w Polsce W strukturze rasowej owiec naszego kraju dają się wyodrębnić następujące grupy: owce merynosowe, polskie owce nizinne, polskie owce długowełniste, owce o wełnie mieszanej, owce plenne, owce mięsne oraz kilka nowych ras i odmian wytworzonych w celu wspierania mięsnego kierunku użytkowego. Strukturę pogłowia krajowego przedstawiono w tabeli (opracowana na podstawie liczby maciorek wpisanych do ksiąg zwierząt zarodowych).

4 Procentowy udział maciorek wpisanych do ksiąg zwierząt zarodowych w 2004 roku Rasa lub grupa Odmiana lub rasa Maciorki (%) Merynos polski 26,39 Polskie owce wielkopolska, 3,79 nizinne polski corriedale, 0,39 pozostałe nizinne 21,93 Polskie owce pomorska, 5,23 długowełniste kamieniecka, 1,30 pogórza 2,32 Owce o okrywie polska owca górska, 13,50 mieszanej wrzosówka, 1,90 świniarka 0,24 Rasy plenne fryzyjska, bergschaf, olkuska, romanowska 0,55 Rasy mięsne teksel, 0,43 ile de france, 5,09 czarnogłówka, 5,52 suffolk, 2,07 berrichon du cher 5,48 dorset horn, 0,04 charolaise, 0,73 biała alpejska, 0,06 biała masywu centralnego 0,20 Linie i rasy białogłowa owca mięsna, czarnosyntetyczne głowa owca mięsna, owca plenna 09,owca plenno-mięsna 08 2,84 Merynos polski Merynos polski jest jedyną w naszym kraju rasą o szerokim zasięgu, genetycznie skonsolidowaną i ustabilizowaną. Reprezentuje wełnisto-mięsny typ użytkowy. W pokroju tych zwierząt zaznaczone są cechy obu tych kierunków, z przewagą mięsnego. Jest owcą

5 wcześnie dojrzewającą, asezonalną w występowaniu rui. Ma silnie rozwinięty instynkt stadny. Wykazuje najkorzystniejsze cechy rasy matecznej spośród ras i odmian hodowanych w kraju i znakomicie nadaje się do wykorzystania w mięsnym kierunku użytkowania. Polska owca nizinna Przez polską owcę nizinną rozumie się nie jednolitą rasę, lecz wiele odmian i ras. Wszystkie one zostały wytworzone przy udziale krwi merynosa polskiego i należą do typu użytkowego mięsno-wełnistego. W grupie tej najliczniej reprezentowana jest owca wielkopolska i owca w typie corriedale. Owca wielkopolska. Jest to najbardziej wyrównana rasa w pogłowiu owiec nizinnych. Prawidłowo odchowane maciorki mogą być kryte już w pierwszym roku życia i odznaczają się podobnie jak merynos asezonalnością. Plenność matek może przekraczać nawet 150%. Owce w typie corriedale charakteryzują się dobrą przydatnością do produkcji jagniąt rzeźnych o niskim stopniu otłuszczenia tusz. Plenność tej owcy kształtuje się na poziomie 140%. Polska owca długowełnista Owce długowełniste nie stanowią jednolitej rasy. Nazwą tą obejmuje się rasy i odmiany znacznie różniące się między sobą. Wspólną ich cechą jest to, że powstały przez krzyżowanie miejscowego pogłowia maciorek z trykami ras importowanych bez udziału merynosa. Charakteryzują się dwustronnym, mięsno-wełnistym kierunkiem użytkowania. W grupie tej najliczniej reprezentowane są owce pomorskie i kamienieckie. Owca pomorska charakteryzuje się doskonałą przydatnością do utrzymania w małych stadach, odpornością na specyficzne nadmorskie warunki klimatyczne i stosunkowo małymi wymaganiami żywieniowymi. Odznacza się dobrym umięśnieniem i plennością około 150%. Wymaga pastwiskowego systemu utrzymania. Owca kamieniecka występuje głównie w woj. warmińsko-mazurskim. Odznacza się dobrą zdrowotnością, odpornością na kulawkę, dobrym wykorzystaniem pasz gospodarskich oraz przystosowaniem do wilgotnego klimatu. Może być wyjątkowo użyteczna do pielęgnowania krajobrazowych terenów zielonych.

6 Owce o okrywie mieszanej Do tej grupy należą trzy rasy: polska owca górska, wrzosówka i świniarka. Polska owca górska od wieków utrzymywana jest na Podhalu i w Karpatach. Charakteryzuje się doskonałą odpornością na dużą ilość opadów, znakomicie znosi trudne warunki surowego klimatu i jest najbardziej przydatna do całodobowego utrzymywania na pastwiskach lub halach. Okrywa włosowa owcy górskiej, biała, mieszana, gruba jest przeznaczana na rękodzielnicze wyroby ludowe bądź artystyczne. Podstawowym kierunkiem użytkowania jest użytkowość mleczna. Użytkowość mięsna jest słaba, chociaż mięso ma duże walory smakowe, a lekkie jagnięta rzeźne tej rasy są poszukiwanym i cenionym towarem, szczególnie na rynku włoskim. Decyduje o tym, poza uwarunkowaniami genetycznymi, sposób żywienia. Wrzosówka jest prymitywną rasą o użytkowaniu kożuchowym. Do niespotykanych u innych ras walorów wrzosówek należą: wczesność dojrzewania, wysoka plenność (180%), asezonalność rozrodu, dobre wykorzystanie mało wartościowych pasz, zdrowotność, odporność i wytrzymałość na trudne warunki chowu. Skóry od niej uzyskiwane, o dużej wytrzymałości na zerwanie, przy zadawalającej gęstości okrywy włosowej, posiadają optymalne parametry jakościowe i stanowią unikalny surowiec dla przemysłu futrzarskiego. Rasy mięsne Czarnogłówka. Charakteryzuje się budową typową dla ras mięsnych. Jagnięta osiągają wysokie przyrosty masy ciała w okresie tuczu, ale o znacznym otłuszczeniu. Zaletą tej rasy jest wczesność dojrzewania. Berrichon du cher. Te szybko rosnące i dojrzewające owce o wybitnie mięsnej budowie, dają mięso smaczne, o cennych właściwościach odżywczych. Cechuje je duży temperament i żywotność oraz znaczna płochliwość. Charakteryzują się małą głową, wspaniale rozbudowaną partią zadu i dobrym wypełnieniem zewnętrznym i wewnętrznym udźca. Ile de france. Jest rasą wcześnie dojrzewającą o szybkim tempie wzrostu. Dzięki pochodzeniu od merynosów zachowała asezonalność rozrodu. Plenność tych dużych owiec, o szerokiej głowie z prostym profilem, wynosi %. Tryki rasy ile de france są wykorzystywane w różnych formach krzyżowania towarowego. Mięso jest wysoko cenione ze względu na właściwości smakowe.

7 Suffolk. Odznaczają się bardzo dobrymi cechami mięsnymi i szybkim tempem wzrostu. Używane są na całym świecie jako rasa ojcowska do produkcji jagniąt rzeźnych metodą krzyżowania towarowego. Do niezwykle cennych zalet tej rasy należy zaliczyć wysoką plenność ( %) i wczesność dojrzewania (wiek 7-8 miesięcy). Rasy plenne Owca romanowska na świecie jest przede wszystkim ceniona za dobre wskaźniki rozrodu; plenność u tych owiec sięga %. Owca olkuska charakteryzuje się wczesnym dojrzewaniem, mlecznością i bardzo wysoką plennością (235%). Krajowe owce o unikalnych cechach (wysoka plenność, nietypowa barwa wełny, dobre przystosowanie do warunków środowiskowo-klimatycznych terenu naturalnego występowania, zdrowotność), a o drastycznie niskim pogłowiu zostały objęte Programem Ochrony Zasobów Genetycznych Owiec. Program ów obejmuje następujące rasy: polska owca górska odmiany barwnej, owca w typie corriedale, owca kamieniecka, merynos odmiany barwnej, owca pomorska, owca rasy wrzosówka, owca rasy świniarka, owca olkuska, polska owca nizinna odmiany uhruskiej, owca wielkopolska, polska owca nizinna odmiany żelaźnieńskiej.