Zjazd Katedr Postępowania Karnego, Łódź, września 2011 r.

Transkrypt

1 SSympozja, konferencje Zjazd Katedr Postępowania Karnego, Łódź, września 2011 r. W dniach września 2011 r. w przypominającym kształtem znak paragrafu budynku Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego odbył się, objęty honorowym patronatem Ministerstwa Sprawiedliwości oraz Prokuratury Generalnej, Zjazd Katedr Postępowania Karnego. Tematem zjazdu były funkcje procesu karnego z uwzględnieniem aspektu prawa karnego skarbowego i europejskiego. Łódzka konferencja zgromadziła licznych przedstawicieli ogólnopolskich procesualistów ze wszystkich uczelni państwowych, jak również szkół prywatnych, oraz przedstawicieli praktyki, m.in. sędziów, prokuratorów, adwokatów oraz radców prawnych. Konferencję rozpoczęła uroczystość jubileuszu sześćdziesięciolecia pracy naukowej prof. dr. hab. Janusza Tylmana. Dostojny Jubilat, oprócz gratulacji i życzeń dalszych lat w zdrowiu i aktywności naukowej, uhonorowany został wręczonymi tego dnia Księgą Jubileuszową oraz specjalnym wydaniem podręcznika Polskie postępowanie karne. Obecny na uroczystości Minister Sprawiedliwości Krzysztof Kwiatkowski wręczył prof. Tylmanowi nadane przez Prezydenta RP odznaczenie państwowe Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski. Dalsza część pierwszego dnia Zjazdu została poświęcona na prezentację dorobku naukowego Jubilata oraz goszczących w Łodzi osób z poszczególnych katedr. Program konferencji został podzielony na trzy bloki tematyczne, obejmujące różnorodne funkcje, jakie ma do spełnienia proces karny, a więc funkcje: ścigania, obrony oraz orzekania. Pierwszej z wymienionych funkcji poświęcony był panel przedpołudniowy drugiego dnia Zjazdu. Moderatorem tej sesji był dr hab. Paweł Wiliński z Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu. W ramach funkcji ścigania przedstawiono 7 referatów. Szczególnie burzliwą dyskusję wywołało wystąpienie dr. hab. Ryszarda Stefańskiego, dotyczące problematyki, w jakim kierunku winna zmierzać reforma postępowania przygotowawczego. Palącym problemem tego postępowania są m.in. jego przewlekłość oraz znaczne koszty działania organów ścigania, brak efektywności w prowadzeniu postępowań przygotowawczych oraz funkcjonujący zbyt sformalizowany i nadmierny nadzór Funkcje procesu karnego. Księga Jubileuszowa Profesora Janusza Tylmana, red. T. Grzegorczyk, Warszawa 2011, ss

2 Sympozja, konferencje PALESTRA w ramach instytucji śledczych. Jedyną drogą do usprawnienia postępowania przygotowawczego, zdaniem prelegenta, wydaje się być całkowita przebudowa tego postępowania. W toku dyskusji zaproponowano likwidację części służb postępowania przygotowawczego, rekompensowaną poprzez podniesienie kwalifikacji funkcjonariuszy Policji. Dr Grażyna Artymiak (Uniwersytet Rzeszowski) w referacie dotyczącym gwarancji realizacji przez pokrzywdzonego prawa do sądu w trybie skargi subsydiarnej wskazała, że w ostatnich pięciu latach można zaobserwować zwiększenie roli tej skargi. Przeprowadzone badania ukazują, że 20% zainicjowanych w tym trybie spraw kończy się wydaniem wyroku skazującego bądź warunkowo umarzającego postępowanie. Jest to zasługą nowelizacji z 2007 roku, wskutek której odstąpiono od obligatoryjnego skierowania skargi subsydiarnej na posiedzenie w celu przeprowadzenia oceny jej zasadności. O ile sprawy z oskarżenia subsydiarnego dotyczą wszystkich typów przestępstw, o tyle aż 35% z nich stanowią czyny przeciwko mieniu. Dlatego też niezbędny jest dalszy proces usprawniania skargi subsydiarnej. Pozostałe referaty dotyczyły problematyki subsydiarnego aktu oskarżenia, oskarżyciela posiłkowego ubocznego, organów postępowania przygotowawczego w postępowaniu karnym skarbowym, a także realizacji funkcji ścigania i oskarżania w postępowaniu prywatnoskargowym, jak również funkcji prokuratora Międzynarodowego Trybunału Karnego w postępowaniu przygotowawczym. Kolejna sesja poświęcona była funkcji obrony. Jej moderatorem był dr hab. Zbigniew Kwiatkowski (Uniwersytet Opolski). Problematyka tego panelu została rozwinięta w sześciu referatach. Prof. dr hab. Piotr Kruszyński przedstawił referat na temat prawa oskarżonego do korzystania z pomocy obrońcy w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Przywołane w referacie judykaty pozwoliły wysnuć wniosek, że oskarżony ma od początku postępowania prawo do kontaktu z obrońcą, który powinien być obecny już przy pierwszym przesłuchaniu. Natomiast prof. dr hab. Cezary Kulesza, prezentując referat dotyczący uwarunkowań efektywności obrony w sprawach karnych skarbowych i gospodarczych, wysunął postulat zaaprobowany przez większość uczestników dyskusji utworzenia w sądach okręgowych wydziałów przeznaczonych wyłącznie do rozpoznawania spraw karnych skarbowych. Natomiast dr hab. Ryszard A. Stefański, wygłaszając referat o prawie do obrony osoby podejrzanej, wskazał konieczność dodania 3 do art. 71 k.p.k., który zawierałby legalną definicję osoby podejrzanej, stanowiącą, że takim podmiotem jest osoba, wobec której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo i podjęto wobec niej czynności procesowe. Zmiany w procedurze karnej powinny również przyznać osobie podejrzanej prawo do obrony, i to już od momentu wszczęcia postępowania w fazie in rem. Dr. hab. Radosław Koper przedstawił referat pt. Terminy tymczasowego aresztowania a realizacja prawa do obrony. Zauważył, że wykonywanie tego najsurowszego środka zapobiegawczego wpływa negatywnie na wykonywanie prawa do obrony. Zwłaszcza przedłużające się jego stosowanie wpływa negatywnie na oskarżonych, którzy tracą wiarę w sens i powodzenie obrony. Dlatego też, zdaniem prelegenta, należy poważnie zastanowić się nad zróżnicowaniem terminów stosowania tymczasowego aresztowania, biorąc pod uwagę zarzucany czyn czy jest on zbrodnią, czy występkiem, oraz ze względu na jego zagrożenie karne. Natomiast brak górnego limitu stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego należy ocenić negatywnie. Jego istnienie spełniłoby funkcję 256

3 1 2/2012 Sympozja, konferencje aktywizacyjną dla organów ścigania oraz zwiększyłoby również prawo oskarżonego do obrony. Projekt Dyrektywy Parlamentu UE z 18 czerwca 2011 r. Prawo dostępu do adwokata w postępowaniu karnym i poinformowania osoby trzeciej o zatrzymaniu omówiła w swym referacie mgr Monika Waluk-Zalewska. Wskazała, że projekt ten przewiduje prawo do obrony przy każdym przesłuchaniu, w tym nawet przy tzw. rozpytaniu. Ponadto, w myśl projektu, zapewniona miałaby być poufność kontaktów oskarżonego pozbawionego wolności z obrońcą. Dyskusja, jaka rozgorzała po wysłuchaniu wszystkich referatów, dotyczyła głównie problemów związanych z korzystaniem z prawa do obrony na etapie postępowania przygotowawczego. Takim utrudnieniem jest niewątpliwie konieczność uzyskiwania każdorazowej zgody na widzenie z podejrzanym tymczasowo aresztowanym. Ponadto zwrócono również uwagę na nieskuteczność obrony wykonywanej z urzędu. Wynika to z faktu, że obrońca pojawia się na długo po pierwszym przesłuchaniu podejrzanego, a o treści jego wyjaśnień adwokat dowie się dopiero na koniec postępowania, w toku zaznajamiania z materiałami. Europejskie standardy prawa do obrony zostały znacznie rozluźnione po zamachach z 11 września 2001 r. Trzeci, ostatni dzień Zjazdu, podczas którego wygłoszono siedem referatów, poświęcony był funkcji orzekania. Moderatorem tej części był gospodarz konferencji prof. dr hab. Tomasz Grzegorczyk. W referacie zatytułowanym Funkcja sądzenia u progu przebudowy modelu prof. dr hab. Piotr Hofmański zarysował aspekty, jakie w jego ocenie należy wziąć pod uwagę przy przebudowie obecnego modelu procesu. Należą do nich m.in. konieczność uaktywnienia stron postępowania, wzmocnienie obrony, modyfikacja zasady bezpośredniości w zakresie odczytywania akt i ujawnienia treści dokumentów zawartych w aktach sprawy, szczegółowość uzasadniania orzeczeń, odczytywanie całości aktu oskarżenia. Zmian, w ocenie referenta, wymaga też kwestia obecności oskarżonego na rozprawie i stosowania wobec niego przymusu, aby skorzystał z przysługującego mu prawa. Pod rozwagę należy również wziąć rozwiązanie, w myśl którego obecność oskarżonego byłaby wymagana tylko w sprawach o zbrodnie i tylko na pierwszej rozprawie. Zarówno prof. dr hab. Piotr Hofmański, jak i prof. dr hab. Jerzy Skorupka poruszyli w swych referatach problematykę zmian w zakresie inicjatywy dowodowej (art. 167 k.p.k.). Pierwszy z referentów wskazał koncepcję pozbawienia sądu inicjatywy dowodowej, które to rozwiązanie jest jednak mało prawdopodobne, oraz postulat obciążenia strony ciężarem dowodu, w razie zgłoszenia wniosku dowodowego. Z kolei prof. Jerzy Skorupka, prezentując referat Inkwizycyjna rola sądu w postępowaniu głównym, zaproponował trzy rozwiązania przypisanie całkowitej inicjatywy dowodowej stronom bądź też nałożenie ciężaru dowodu i obowiązku dowodzenia na oskarżyciela, przy zachowaniu inicjatywy dowodowej sądu, ograniczającej się jedynie do wyjątkowych okoliczności, jak przykładowo w zakresie przeprowadzenia dowodu korzystnego dla oskarżonego działającego bez obrońcy, oraz trzecie rozwiązanie, sprowadzające się do przekazania całkowitej inicjatywy dowodowej organom. Propozycje obu referentów spotkały się z żywą reakcją publiczności. Dr hab. Hanna Paluszkiewicz, prezentując w imieniu własnym oraz pozostałych współautorów (prof. dr hab. Paweł Wiliński, mgr Szymon Stypuła) referat pt. Usprawnianie procesu karnego poprzez koncentrację materiału dowodowego, propozycje de lege ferenda, sformułowała postulaty dotyczące m.in. zapoznania oskarżonego wyłącz- 257

4 Sympozja, konferencje PALESTRA nie z esencją dowodów obciążających, obowiązku dokonywania przez oskarżyciela preselekcji materiału dowodowego przesyłanego do sądu, zobowiązania oskarżonego do udzielenia obligatoryjnej odpowiedzi na akt oskarżenia, jak również obowiązkowej obecności stron na posiedzeniu w trybie art. 349 k.p.k. Propozycje te były następnie przedmiotem żywej dyskusji. Jak wskazała dr Maria Jeż-Ludwichowska, obowiązek wnoszenia przez oskarżonego odpowiedzi na akt oskarżenia jest nie do pogodzenia z prawem do obrony, w tym z prawem do milczenia. Zmiana prawa procesowego jako podstawa wznowienia postępowania karnego referat o tym tytule został wygłoszony przez dr. Antoniego Bojańczyka, który wskazał w nim, że nie każda zmiana przepisów procesowych stanowi podstawę wznowienia postępowania. Przyczynę takiego stanu rzeczy należy upatrywać w tym, że przepisy prawa materialnego są uwidocznione w treści wyroku, w przeciwieństwie do prawa procesowego. Ponadto referent wskazał, że jeżeli przepis traci moc wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, stanowi to podstawę do wznowienia postępowania, natomiast odmiennie jest, gdy dochodzi do zmiany przepisów prawa procesowego. Po zakończeniu dyskusji dokonano podsumowania poszczególnych sesji Zjazdu. Śmiałe postulaty reformy procesu karnego, a także burzliwe nad nimi dyskusje, stanowiły o wartości łódzkiej konferencji. Dawno już bowiem nie było okazji, aby w jednym miejscu zgromadzili się niemal wszyscy przedstawiciele doktryny karnoprocesowej. Dodatkowo, oprócz wymiany poglądów, Zjazd służył integracji środowiska, czemu sprzyjała część rozrywkowa, obejmująca m.in. uroczystą kolację, koncert jazzowy oraz wycieczkę po mieście śladami Łodzi wielokulturowej. Konferencja zaowocowała wspomnianą już Księgą Jubileuszową Prof. Janusza Tylmana. Oprócz referatów wygłoszonych w czasie zjazdu nadesłano 38 referatów, które wraz z tekstami zebranymi w trakcie dyskusji głosów publiczności zostaną opublikowane w materiałach pokonferencyjnych. Różnorodność poruszonej w nich tematyki stanowi przekrojową diagnozę obecnego procesu karnego. Monika Zbrojewska, Bernard Piechota Konferencja naukowa Profesor Marian Cieślak dzieło i kontynuacje, Gdańsk, października 2011 r. W dniach października 2011 r. na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego odbyła się konferencja naukowa pt. Profesor Marian Cieślak dzieło i kontynuacje, zorganizowana przez Katedrę Prawa Karnego Procesowego i Kryminologii Wydziału Prawa i Administracji UG. Rozpoczynając konferencję, zebranych gości i uczestników powitał dziekan Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego prof. dr hab. Jarosław Warylewski. Dziękując zebranym za liczny udział w tak ważnym dla Wydziału Prawa i Administracji dniu, dziekan wyraził nadzieję, że wspólnie spędzone dni będą czasem obfitującym w refleksję intelektualną i naukową. Spośród zaproszonych gości przywitał przybyłych 258

5 1 2/2012 Sympozja, konferencje na konferencję: prezes Sądu Apelacyjnego w Gdańsku Annę Skupną, prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej adw. Andrzeja Zwarę, dziekana Okręgowej Rady Adwokackiej w Gdańsku adw. Jerzego Glanca i prezesa Izby Notarialnej w Gdańsku adw. Henryka Mizaka, a nadto podziękował licznym donatorom, bez których wsparcia konferencja nie mogłaby się odbyć. Przewodnictwo pierwszej sesji, zatytułowanej Profesor Marian Cieślak dzieło naukowe, powierzone zostało prof. UG dr. hab. Wojciechowi Cieślakowi, który wprowadzając zgromadzonych w tematykę konferencyjną, podkreślił, że karierę zawodową prof. Mariana Cieślaka można podzielić na dwa etapy: krakowski oraz gdański. Następnie prof. W. Cieślak przekazał głos prof. dr. hab. Stanisławowi Waltosiowi, którego referat zatytułowany Profesor Marian Cieślak dzieło naukowe w okresie pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim otworzył merytoryczną część pierwszej sesji konferencji. Rozpoczynając swą prelekcję, prof. S. Waltoś przypomniał fascynujący życiorys prof. Mariana Cieślaka, podkreślając jego naukowy geniusz oraz szybkie tempo awansu zawodowego uwieńczonego tytułem profesora zwyczajnego po publikacji monografii Nieważność orzeczeń w procesie karnym w 1967 r. Profesor Waltoś przedstawił rozwój naukowy prof. Cieślaka, wskazując obrazowość jego języka, oryginalność przemyśleń oraz wyjątkowe znaczenie dzieł tego wybitnego uczonego dla rozwoju nauki prawa karnego w Polsce. Podkreślił przy tym znaczenie Polskiej procedury karnej, książki w ocenie prelegenta wspaniałej i wyjątkowej, której uniwersalne konstrukcje i postulaty cechują się, podobnie jak cała twórczość naukowa profesora Cieślaka, niezwykłą estetyką i komunikatywnością. Następnie dziekan Wydziału Prawa i Administracji prof. J. Warylewski wygłosił referat pt. Profesor Marian Cieślak dzieło naukowe w okresie pracy na Uniwersytecie Gdańskim, w którym dokonał analizy pracy naukowej i licznych osiągnięć profesora Cieślaka w okresie tworzenia i rozwoju gdańskiej szkoły prawa karnego. W opinii prof. Warylewskiego horyzontalne spojrzenie na dorobek prof. Cieślaka powstały na Wydziale Prawa i Administracji UG pozwala na przyjęcie tezy, że okres gdański pracy naukowej tegoż uczonego znamionowały nie tylko rozwój wypracowanych w Krakowie teorii, ale również mnogość nowych pomysłów (150 publikacji podczas pracy na UG, w tym 30 w j. obcych), kształtowanie młodej kadry naukowej, liczne referaty i wyjazdy zagraniczne w tym nawiązanie współpracy z Uniwersytetem Humboldta w Berlinie, jak również znamienny wkład w kodyfikację i reformowanie polskiego prawa karnego. Dziekan Wydziału Prawa i Administracji UG podkreślił znamienny wkład prof. M. Cieślaka w kodyfikację i reformowanie polskiego prawa karnego. Ostatni referat w pierwszym panelu zatytułowany Próba oceny wkładu Prof. Mariana Cieślaka w rozwój nauk penalnych analiza statystyczna (kontynuacja) przedstawiła dr Grażyna Artymiak, która dokonała wnikliwej i rzetelnej analizy licznych artykułów, monografii i komentarzy pod kątem kontynuacji dzieła prof. M. Cieślaka. Dr G. Artymiak wskazała wielość cytowań i odwołań do publikacji Profesora w okresie jego pracy naukowej oraz podkreśliła, że w szerokim zakresie zauważalne jest bazowanie na przemyśleniach uczonego pomimo braku bezpośrednich odwołań do jego konkretnych publikacji. Następnie do oceny dorobku profesora Cieślaka i jego wkładu w rozwój prawa karnego w Polsce licznie włączyli się uczestnicy konferencji. Rozpoczynając dyskusję, prof. dr hab. B. Kunicka-Michalska pokreśliła aktywną rolę prof. Cieślaka w strukturach polskiej 259

6 Sympozja, konferencje PALESTRA sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Prawa Karnego (AIDP). Na niezależność myśli, oryginalność osoby oraz wpływ na kształtowanie polskiego prawa karnego kolejno zwracali uwagę prof. dr hab. J. Skupiński, prof. dr hab. M. Lubelski oraz prof. UMCS dr hab. K. Dudka. W dalszej części dyskusji głos zabrał prof. dr hab. L. Kubicki, wspominając odwagę prof. Cieślaka w wyrażaniu sprzeciwu wobec kary śmierci, a także prof. dr hab. K. de Walden-Gałuszko, dr M. Kalitowski oraz prof. UW dr hab. M. Rogacka- Rzewnicka, którzy wskazywali niezwykłość kontaktów naukowych z prof. Cieślakiem oraz jego niezłomność w obronie ludzkiej godności. Z kolei prof. UŁ dr hab. R. Dębski oraz prof. UMK dr hab. V. Konarska-Wrzosek podkreślili aktualność i pożyteczność prac Profesora w kontekście bieżących problemów nauki prawa karnego, w tym niedocenianych, jak problematyka karcenia małoletnich. Punktem centralnym pierwszego dnia konferencji było uroczyste nadanie Auli Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Gdańskiego imienia Profesora Mariana Cieślaka oraz odsłonięcie przez prorektora UG prof. Mirosława Krajewskiego i dziekana Wydziału Prawa i Administracji prof. J. Warylewskiego tablicy pamiątkowej poświęconej osobie prof. Mariana Cieślaka, na której umieszony został napis o treści: Aula imienia prof. Mariana Cieślaka ( ) zawsze wiernego zasadzie in dubio pro humanitate. Przed rozpoczęciem drugiej sesji profesorowie S. Waltoś oraz W. Cieślak zaprezentowali wydaną tuż przed konferencją reedycję Dzieł wybranych Profesora Mariana Cieślaka. Zachęcając zgromadzonych do zapoznania się z pięciotomowym zbiorem, profesor Waltoś podkreślił ponadlegislacyjne znaczenie zebranych dzieł oraz pokrótce przedstawił zawartość poszczególnych tomów. W drugiej części sesji poświęconej zasadzie humanizmu w prawie karnym, której przewodniczył prof. dr hab. Jan Skupiński, referat zatytułowany Zasada humanizmu we współczesnym prawie karnym wygłosił prof. dr hab. Piotr Hofmański. Przybliżył uczestnikom konferencji pojmowanie zasady humanizmu w pracach naukowych Mariana Cieślaka, wyraził opinię, że ową zasadę należy postrzegać w szczególności jako dyrektywę interpretacji i stosowania prawa, jednocześnie wiążąc ją z polityką kryminalną oraz problematyką wymiaru i wykonania kar. Za nie mniej istotne prof. Hofmański uznał pojmowanie zasady humanizmu jako naczelnej zasady całego systemu prawa. Był jednym z pierwszych, którzy podjęli walkę o nowoczesne, humanitarne prawo karne, i właśnie za to należna jest mu ogromna wdzięczność. Prof. Dębski rozpoczął ożywioną wymianę zdań w kontekście roli art. 3 k.k. w procesie stosowania prawa. Prof. W. Kulesza oraz prof. S. Waltoś wskazali istotne zagadnienia związane z naruszeniem dyrektyw płynących z zasady humanizmu. W tym zakresie stanowisko swoje wyrazili prof. M. Lubelski oraz prof. UwB dr hab. M. Melezini.Natomiast prof. UwB dr hab. G. Szczygieł zwróciła uwagę zgromadzonych na problem realizacji dyrektyw humanizmu w zakresie polityki karnej i wykonywania orzeczonych kar. Owocną wymianę zdań podsumował prof. J. Skupiński, zgłaszając postulat de lege ferenda rozbudowy przepisów prawa karnego w celu realnego zagwarantowania zasady humanizmu, w szczególności w zakresie wymierzania i wykonywania środków karnych. Przewodnictwo ostatniej trzeciej sesji dnia pierwszego, nawiązującej do przedmiotu pracy doktorskiej prof. Cieślaka (Kara istota, cel, uzasadnienie), objął prof. ALK dr hab. Lech K. Paprzycki, prelekcję zaś zatytułowaną Z rozważań nad racjonalizacją sądowego wymiaru kary wygłosił prof. dr hab. Tomasz Kaczmarek. 260

7 1 2/2012 Sympozja, konferencje W swym referacie prof. Kaczmarek podjął dogłębną analizę ogólnych dyrektyw sądowego wymiaru kary, zaznaczając, że w jego ocenie praktyka ich stosowania przez sądy napotyka na liczne trudności. Z obszernej tematyki podjętej przez prelegenta wyłoniły się w szczególności problemy indywidualizacji kary na podstawie dyrektyw zawartych w art oraz k.k. W swych rozważaniach prof. Kaczmarek w szczególności podkreślił, że w jego opinii kryteria oceny społecznej szkodliwości czynu nie stanowią adekwatnego narzędzia pomocy w procesie stosowania prawa. Prelegent postawił tezę, zgodnie z którą ustalenie w art k.k. zamkniętego katalogu okoliczności wpływających na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynu przez sąd uniemożliwia prawidłowe wyrokowanie, chociażby z uwagi na pominięcie nieumyślności zachowania i cech osobowościowych sprawcy. W konsekwencji referent zgłosił postulat takiego ujęcia art k.k., by obejmował on swym zakresem także pozostające w bezpośrednim związku z popełnionym czynem okoliczności faktyczne, które wpływają na indywidualizację strony podmiotowej i przedmiotowej przestępstwa oraz cechy osobowościowe i warunki osobiste sprawcy. Nadto w podsumowaniu swego wystąpienia prof. Kaczmarek postawił kontrowersyjną tezę dotyczącą ogólnych dyrektyw wymiaru kary, postulując jej oparcie wyłącznie na kryteriach sprawiedliwości i orzekania w rozsądnym terminie. Prelekcja prof. Kaczmarka wywołała ożywioną dyskusję. Rozpoczynając liczne wystąpienia przedstawicieli doktryny, prof. Konarska-Wrzosek wyraziła swe obawy co do skuteczności i obiektywności wymiaru kary wyłącznie na podstawie kryterium sprawiedliwości w przypadku kar względnie określonych. Następnie prof. UAM dr hab. R. Zawłocki, przychylając się do postulatu prelegenta co do zmiany art k.k., wskazał możliwość rezygnacji z art k.k., w czym wtórował mu prof. W. Kulesza, podkreślając konieczność dogmatycznej refleksji nad istotą sprawiedliwości. Włączając się do dyskusji, prof. R. Dębski podzielił się z gośćmi uwagami dotyczącymi gwarancyjnego aspektu kryteriów oceny społecznej szkodliwości wymienionych w art k.k. Na zakończenie dyskusji swe zdanie wyrazili również prof. M. Lubelski oraz prof. V. Konarska-Wrzosek, którzy powiązali kryteria wymiaru kary z problemem jej celowości i humanizmu oraz obowiązkiem kompensacji szkód i krzywd wyrządzonych przestępstwem. Ad vocem podniesionych przez uczestników dyskusji problemów, prof. T. Kaczmarek pogłębił wcześniej referowaną tematykę, wiążąc problem sprawiedliwości kary z jej celowością i współmiernością do popełnionego czynu. Jednocześnie prelegent podtrzymał swoje stanowisko w zakresie konieczności nowelizacji art oraz k.k. w celu skuteczniejszej realizacji prewencji szczególnej i ogólnej. Pierwszy dzień konferencji został zakończony zorganizowaną w sopockim hotelu Haffner uroczystą kolacją, która nie tylko stała się kolejną okazją do owocnych dysput o charakterze czysto naukowym, lecz także obfitowała w liczne wspomnienia osoby prof. Mariana Cieślaka. W trakcie drugiego dnia konferencji, którego motywem przewodnim była zasada sprawiedliwości w prawie karnym, moderację objął prof. dr hab. Leszek Kubicki. Uczestnicy mieli okazję wysłuchać referatu prof. dr. hab. A. Murzynowskiego pt. Ocena nowelizacji przepisów kodeksu postępowania karnego w stosunku do przepisów mediacji, który z uwagi na nieobecność prelegenta został odczytany przez prof. W. Cieślaka. Podstawowe tezy tego referatu to: 261

8 Sympozja, konferencje PALESTRA wpływ mediacji na humanizację przebiegu postępowania karnego; pozytywne konsekwencje mediacji w sferze stosunków między pokrzywdzonym a oskarżonym; rola mediacji w zakresie zmiany charakteru postępowania karnego poprzez jego konsensualne skrócenie i uproszczenie; wpływ mediacji na uniknięcie naruszeń w sferze zasad procesowych. W ostatniej części sesji uczestnicy konferencji mieli okazję zapoznać się z tezami zawartymi w wystąpieniu prof. dr. hab. Piotra Kruszyńskiego, zatytułowanym Zasada sprawiedliwości we współczesnym prawie karnym procesowym. Sprawiedliwość procedury karnej, jako pojęcie w wysokim stopniu abstrakcyjne, wymaga większego niż obecnie praktycznego wsparcia ustawodawcy, w szczególności w zakresie ochrony praw pokrzywdzonego. To jego pozycja w procesie determinuje bowiem, w ocenie prelegenta, sprawiedliwy proces karny. Analizując pozycję pokrzywdzonego w toku postępowania, prof. Kruszyński odniósł się negatywnie do brzmienia art. 49 k.p.k. oraz praktyki jego stosowania, a także podniósł problem realizacji praw pokrzywdzonego w roli oskarżyciela posiłkowego. W dalszej części wystąpienia prelegent zwrócił uwagę na wadliwą redakcję art k.p.k., która pozbawia pokrzywdzonego dochodzenia swych praw w procesie karnym w określonych sytuacjach. Na zakończenie prelekcji prof. P. Kruszyński wskazał niekonsekwentne i niesprawiedliwe w stosunku do instytucji dobrowolnego poddania się karze pozbawienie praw pokrzywdzonego w przypadku skazania oskarżonego bez przeprowadzenia rozprawy. Uwieńczeniem dwudniowego spotkania była debata, którą rozpoczął dr W. Gontarski. Następnie głos zabrał prof. UWr dr hab. J. Skorupka, który nawiązując do myśli prof. Mariana Cieślaka, szeroko odniósł się do zasady sprawiedliwości na gruncie przepisów k.p.k. oraz pojęcia sprawiedliwości proceduralnej, będącej przedmiotem zainteresowania piśmiennictwa i judykatury. Kolejno głos zabrali również dr hab. Jerzy Lachowski oraz prof. Waltoś, dzieląc się swoimi przemyśleniami dotyczącymi uprawnień pokrzywdzonego oraz umorzenia mediacyjnego. W dalszej części wystąpień swoje uwagi na temat roli i udziału pokrzywdzonych w procesie zgłosiły prof. K. Dudka oraz mgr J. Głowacka. Z kolei prof. Jan Skupiński oraz dr Maria Jeż-Ludwichowska w swych wypowiedziach skoncentrowali się na aspektach zasady sprawiedliwości w trakcie postępowania, podkreślając konieczność jednoczesnej realizacji pozostałych funkcji procesu karnego. Następnie prof. W. Cieślak podniósł problem komunikatywności i jasności poczynań i decyzji organów procesowych, w czym wtórował mu moderujący dyskusję prof. Kubicki. Do dyskusji włączali się także prof. B. Kunicka-Michalska, prof. L. K. Paprzycki, prof. dr hab. R. A. Stefański oraz prof. S. Waltoś, poruszając kolejne istotne zagadnienia wyłaniające się na kanwie wystąpienia prelegenta. W końcowej części debaty głos zabrali jeszcze prof. B. Kunicka-Michalska, prof. J. Skorupka oraz dr S. Steinborn, który zgłosił postulat stworzenia efektywnego systemu pomocy prawnej pokrzywdzonym w celu realnej gwarancji ich praw. Po obfitującej w liczne i trafne spostrzeżenia dyskusji podsumowania i zamknięcia konferencji dokonał prof. Wojciech Cieślak. Dziękując przybyłym przedstawicielom nauki prawa karnego, prof. Cieślak szczególne wyrazy wdzięczności skierował do prof. Stanisława Waltosia, którego wiara i wsparcie nie tylko stanowiły asumpt do organizacji 262

9 1 2/2012 Sympozja, konferencje konferencji poświęconej prof. Marianowi Cieślakowi, ale również były fundamentem wydania dzieł wybranych zmarłego wybitnego uczonego. Podsumowując, należy stwierdzić, co licznie potwierdzali przybyli do Gdańska goście, że konferencja Profesor Marian Cieślak dzieło i kontynuacje była nie tylko okazją do wspomnienia zmarłego Profesora, ale stanowiła również interesującą prezentację aktualnych problemów nauki prawa karnego. Marta Flis-Świeczkowska Konferencja Pomoc prawna z urzędu w postępowaniu karnym w Unii Europejskiej, Warszawa, 5 6 grudnia 2011 r. W dniach 5 6 grudnia 2011 r. w Warszawie w Centrum Nauki Kopernik odbyła się zorganizowana przez Polską Prezydencję w Radzie UE we współpracy z Ministerstwem Sprawiedliwości, Komisją Europejską, Europejską Akademią Prawa oraz Europejską Radą Adwokatów i Stowarzyszeń Prawniczych (CCBE) konferencja pt. Pomoc prawna z urzędu w postępowaniu karnym w Unii Europejskiej. Konferencja adresowana była do adwokatów, sędziów, prokuratorów, urzędników Ministerstwa Sprawiedliwości, organizacji pozarządowych oraz naukowców zajmujących się tą tematyką. Zgromadziła ponad 200 uczestników z ponad 20 krajów Europy. Gości przywitał wiceminister sprawiedliwości Piotr Kluz, który podniósł, że prawo do pomocy prawnej z urzędu pełni rolę gwarancyjną, jako jeden ze standardów rzetelnego procesu sądowego. Wskazał również wspólne podejście do problemu pomocy prawnej w całej Unii poprzez przyjęcie w 2009 roku przez ministrów sprawiedliwości tzw. mapy drogowej, której celem jest wzmocnienie praw osób podejrzanych i oskarżonych w postępowaniu karnym. Następnie uczestnicy konferencji wysłuchali Viviane Reding wiceprzewodniczącej Komisji Europejskiej, komisarza ds. Wymiaru Sprawiedliwości Praw Podstawowych i Obywatelstwa, która pokrótce przedstawiła stan prac nad omawianą problematyką. Dwudniowe obrady podzielono na cztery panele tematyczne. Pierwszy blok tematyczny zatytułowany został Sześć kroków w kierunku wspólnych praw procesowych w UE aktualny stan prac nad mapa drogową, rozpoczęło go przedstawienie historii mapy drogowej praw procesowych. W głównej mierze mapa drogowa zakłada podjęcie sześciu kroków w ciągu najbliższych lat w celu przyjęcia przez Parlament Europejski regulacji prawnych wzmacniających prawa osób podejrzanych i oskarżonych. Do dnia konferencji przyjęto jedynie dyrektywę o prawie do tłumaczenia pisemnego i ustnego w postępowaniu karnym. Istnieje również projekt dyrektywy dotyczącej prawa do informacji w postępowaniu karnym, a także dyrektywy w sprawie dostępu do adwokata w postępowaniu karnym oraz prawa do powiadamiania osoby trzeciej o zatrzymaniu. Na rok 2013 zaplanowane jest przyjęcie stosownej regulacji prawnej dotyczącej pomocy prawnej z urzędu. Przy czym, jak podkreślano, w związku z kryzysem gospodarczym pozytywne uregulowanie tej kwestii, a więc uzyskanie zgody większości państw, może być znacznie utrudnione. Drugi panel, zatytułowany Pomoc prawna z urzędu w narodowych i międzynarodowych systemach wymiaru sprawiedliwości, dotyczył w głównej mierze wymogów otrzy- 263

10 Sympozja, konferencje PALESTRA mania pomocy prawnej z urzędu, według orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Omówiono również problematykę pomocy prawnej z perspektywy działania Międzynarodowego Trybunału Karnego. Wskazano odmienności uregulowań dotyczących pomocy prawnej z urzędu obowiązujących w różnych krajach europejskich, podkreślając jednocześnie, że okoliczność ta ma znaczący wpływ na trudności w negocjacjach o przyjęcie wspólnej dla całej Unii Europejskiej polityki dotyczącej tego zagadnienia. Trzeci panel, zatytułowany Pomoc prawna z urzędu perspektywa obywatela i państwa, poświęcony był warunkom przyznania pomocy prawnej z urzędu. A więc kto i na jakich zasadach powinien przyznawać takie prawo? Jakie kryteria powinny decydować, a jakie ograniczać uzyskanie pomocy prawnej z urzędu? Jako zasadę wskazano, że brak środków oraz interes państwa stanowią podstawę udzielenia pomocy prawnej z urzędu. Zauważono jednak, że nie tylko ekonomia powinna decydować o przyznaniu prawa pomocy. Zwrócono uwagę, że ryzyko pozbawienia wolności czy też wymiar grożącej kary rodzą potrzebę uzyskania pomocy prawnej z urzędu. W dalszej części tego panelu dyskusyjnego podniesiono również chyba obecnie najistotniejszy problem, a mianowicie kosztów pomocy prawnej z urzędu w państwach członkowskich UE. Prelegenci zwracali uwagę na trudności w znalezieniu pieniędzy na pomoc prawną w czasach kryzysu ze strony państw, a jednocześnie wielkie oczekiwanie społeczne w tym zakresie. Następnie omówiono różnice regulacji prawnych w poszczególnych krajach w zakresie przyznawania wynagrodzenia dla adwokatów za pomoc prawną udzieloną z urzędu. Wyrażono przekonanie, że nieuzasadnione jest wynagrodzenie w takiej samej wysokości za udzielenie pomocy prawnej w różnych gatunkowo sprawach. Inaczej powinno wyglądać wynagrodzenie za sprawę np. o zabójstwo, a inaczej np. o kradzież. W dalszej kolejności omówiono kwestię ewentualnego współdziałania samorządów prawniczych w ponoszeniu części kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, poprzez np. uczestnictwo obrońców w bezpłatnych dyżurach w aresztach śledczych czy zakładach karnych, czy też wykorzystanie przy udzielaniu pomocy prawnej z urzędu nowych technologii w środkach komunikacji, jak np. wideokonferencje. Ostatni, czwarty panel, zatytułowany Obrona obligatoryjna, dotyczył dwóch zasadniczych aspektów. Po pierwsze, obrony obligatoryjnej w kontekście prawa wyboru obrońcy. W tej kwestii podnoszono stan prawny w państwach członkowskich, warunki obrony obligatoryjnej, czy też funkcjonowanie tzw. list obrońców w sprawach karnych. Po drugie, zastanawiano się, w jaki sposób zapewnić wysoką jakość pomocy prawnej z urzędu. Jaki rodzaj kontroli byłby skuteczny w tej materii, przy jednoczesnym zaakceptowaniu mechanizmu jego działania przez samych obrońców. Od kiedy, a więc na jakim etapie postępowania karnego, obrona powinna być obligatoryjna. Konferencja, jak podkreślali wszyscy prelegenci, a także uczestnicy spotkania, zakończyła się wielkim sukcesem. Wyrażono podziękowania dla polskiej prezydencji oraz zwrócono uwagę na konieczność zorganizowania kolejnej konferencji w tym zakresie. Robert Rynkun-Werner 264