Ekonomia polityczna. Jerzy Wilkin. Wykład 5 Ekonomia polityczna transformacji postsocjalistycznej (część I)

Transkrypt

1 Ekonomia polityczna Jerzy Wilkin Wykład 5 Ekonomia polityczna transformacji postsocjalistycznej (część I)

2 Ekonomia polityczna transformacji Wprowadzenie do problemu transformacja jako proces wielopłaszczyznowy na styku nauk społecznych badania oddziaływań: polityka gospodarka lepsze zrozumienie procesu transformacji ekonomia polityczna transformacji (Political Economy/Economics of Transition) Badacze tego zjawiska: G. Roland (Transition and Economics: Politics, Markets, and Firms, 2000) A. Aslund (Jak budowano kapitalizm. Transformacja Europy Środkowej i Wschodniej, Rosji i Azji Środkowej, 2010) L. Balcerowicz, J. Kochanowicz, G. Kołodko, T. Kowalik, J. Wilkin 2

3 3 Ekonomia polityczna transformacji Wykład 1: Wprowadzenie Obszary badań ekonomii politycznej transformacji Wykład 2: Czynniki polityczne reform gospodarczych Społeczno-polityczny wymiar transformacji

4 Ekonomia polityczna transformacji - kilka pytań na początek Dlaczego pomimo względnie podobnej sytuacji wyjściowej kraje postsocjalistyczne osiągają bardzo różne wyniki gospodarcze? Dlaczego częściej obserwujemy w tym zakresie dywergencję niż konwergencję? Na czym polega tajemnica sukcesu transformacji w Chinach? Czy zagraniczna pomoc finansowa może szkodzić krajom transformującym się? Czy transformację można uznać za proces zakończony? 4

5 PKB dla dwóch grup krajów postsocjalistycznych (indeks: 1990 = 1, ) 5 Różnic w sytuacji gospodarczej nie można wyjaśnić przez odwołanie się jedynie do czynników ekonomicznych Wszystkie kraje postsocjalistyczne Europa Środkowo- Wschodnia Byłe republiki radzieckie (poza bałtyckimi) Zródlo: Opracowanie na podstawie danych Banku Swiatowego (2008). 5

6 6 Reformy gospodarcze w transformacji 1) propozycje pakietów reform, konsensus waszyngtoński i postwaszyngtoński 2) sekwencja reform w wybranych krajach 3) porównanie postępu w reformach między krajami

7 Konsensus waszyngtoński Termin po raz pierwszy użyty przez Johna Williamsona w 1989 r. na konferencji poświęconej reformom w krajach Ameryki Łacińskiej. W latach 80. XX w. zgodność w kwestii podstawowych reform: 1. dyscyplina fiskalna; 2. priorytety wydatków publicznych; 3. reforma podatkowa; 4. liberalizacja finansowa; 5. kurs walutowy; 6. liberalizacja handlu zagranicznego; 7. bezpośrednie inwestycje zagraniczne; 8. prywatyzacja; 9. deregulacja; 10. prawa własności. 7

8 Nowe podejście do reform gospodarczych Nowe spojrzenie na reformy: doświadczenia procesu transformacji krajów post-socjalistycznych, rozwój badań instytucjonalnych. Konsensus post-waszyngtoński - ogromne znaczenie reform instytucjonalnych (Stiglitz 1998, 1999), Alternatywa dla konsensusu waszyngtońskiego - strategie koncentrujące się na lokalnych ograniczeniach nie pozwalających na osiągnięcie ścieżki wzrostu (Rodrik 2004). 8

9 9 Nowe podejście do reform gospodarczych Reformy drugiej generacji : zmniejszanie korupcji, uniezależnienie instytucji monetarnych i fiskalnych od grup nacisku, zapewnienie funkcjonowania władzy jurysdykcyjnej, etc.

10 10 Sekwencja reform Terapia szokowa vs gradualizm Strategia zmian radykalnych Wszystkie ważniejsze reformy gospodarcze powinny zostać wprowadzone w pełnym wymiarze w szybkim tempie, np. Balcerowicz (1997). Strategia gradualistyczna Reformy należy wprowadzać w sposób sekwencyjny, co pozwala na tworzenie zaplecza wyborczego dla dalszej ich realizacji, np. Dewatripont i Roland (2002). Duża różnorodność strategii

11 Sekwencja reform Reformy polityczne Liberaliz acja Chiny (dualna) Polska ( big bang ) Rosja Źródło: Roland 2000 ( big bang ) Stabiliza cja Prywatyz acja (gradualna) (gradualna) (masowa) Reforma systemu bankow ego

12 Reformy gospodarcze w krajach postsocjalistycznych (zagregowany wskaźnik transformacji EBOiR, ) 4 Albania Belarus Bulgaria 3 Croatia Czech Republic Estonia Hungary 2 Kazakhstan Poland Russia 1 Slovenia Tajikistan Turkmenistan Ukraine Uzbekistan Źródło: Opracowanie na podstawie danych EBOiR ( )

13 13 Porównanie postępu w reformach Różnic w obranych drogach reform i skuteczności ich realizacji nie można wyjaśnić przez odwołanie się jedynie do czynników ze sfery gospodarczej. Kluczowe znaczenie mają czynniki polityczne i instytucjonalne.

14 14 Transformacja gospodarcza jako zmiana instytucjonalna Transformacja systemowa jako wielka zmiana instytucjonalna: Gruntowna zmiana podstawowych instytucji gospodarczych i politycznych Przejście od systemu socjalizmu państwowego do systemu kapitalistycznego

15 15 Gdzie i dlaczego pojawił się komunizm? Komunizm ustanowiony został jedynie w krajach słabo rozwiniętych, gdzie nie istniały instytucje formalne i nieformalne chroniące prawa obywatelskie i pluralizm polityczny. To właśnie brak instytucji przyczyniających się do powstania dobrobytu, szczególnie zaś prawa własności i rządów, sprawia, że ubogie kraje nie mogą uwolnić się od biedy i są tak bardzo podatne na działanie dyktatur zarówno lewicowych, jak i prawicowych. (Pipes 2008, s. 132)

16 16 Transformacja gospodarcza jako zmiana instytucjonalna Upadek komunizmu na początku lat 90-tych: Zniszczenie większości formalnych ram instytucjonalnych. Przetrwanie wielu nieformalnych reguł. Homo sovieticus - Józef Tischner: Komunizm wszedł w człowieka głębiej niż przypuszczaliśmy Brak wiedzy jak stworzyć efektywne rynki polityczne, które zawierają: Zbiór reguł formalnych; Uzupełniające normy; Mechanizmy wspierające reguły.

17 17 Transformacja gospodarcza jako zmiana instytucjonalna Instytucjonalne cechy socjalizmu państwowego: Własność kolektywna (państwowa i spółdzielcza) o trudno identyfikowalnych uprawnieniach własnościowych; Planowanie centralne jako podstawa systemu regulacji gospodarczej (plan zamiast rynku); Brak rozdzielenia sfery publicznej od sfery prywatnej;

18 18 Transformacja gospodarcza jako zmiana instytucjonalna Instytucjonalne cechy socjalizmu państwowego (cd.): Wszechogarniająca rola państwa, kierowanego przez partię komunistyczną; Brak trójpodziału władzy ; Zamknięty charakter gospodarki społeczeństwa i państwa.

19 19 Transformacja polskiej gospodarki jako proces zmian instytucjonalnych Znaczenie umowy społecznej okrągłego stołu : Pokojowy charakter rewolucji systemowej ; Rewolucja bez jakobinizmu znaczenie utrzymania encompassing interests (M. Olson) w nowych warunkach systemowych; Wkomponowanie ruchu Solidarności w proces transformacji systemowej.

20 20 Transformacja polskiej gospodarki jako proces zmian instytucjonalnych Urynkowienie i liberalizacja gospodarki: Uwolnienie cen i likwidacja luki popytowej; Otwarcie granic na obroty handlowe; Demonopolizacja; Wprowadzenie swobody działalności gospodarczej.

21 21 Transformacja polskiej gospodarki jako proces zmian instytucjonalnych Prywatyzacja: Prywatyzacja założycielska i prywatyzacja kapitałowa, jako najważniejsze formy prywatyzacji; Brak powszechnej reprywatyzacji; Wolne tempo prywatyzacji socjalistycznych przemysłów uwarunkowania społeczne i polityczne;

22 Transformacja polskiej gospodarki jako proces zmian instytucjonalnych Prywatyzacja (cd.): Fiasko ograniczonego Programu Powszechnej Prywatyzacji z 1995 r.; Prywatyzacja jako wynik przetargu politycznego; J. Stiglitz o prywatyzacji w Rosji: anarchiczna kradzież wszystkiego wszystkim. Wysoka ocena procesów reform, w tym prywatyzacji w Polsce. 22

23 23 L. Balcerowicz: kiedy reformy się udają? Są jednak momenty przełomowe, kiedy reformy się udają. Na ogół dzieje się tak po wielkich kryzysach lub po wyzwoleniu. Miałem świadomość takiego właśnie historycznego momentu i że nie można go zmarnować. Stąd wynikało moje założenie, że jeżeli mam się gdzieś pomylić, a przecież było to prawdopodobne, to raczej po stronie nadmiernego radykalizmu niż zbyt małego. Zawsze trzeba było wybrać rodzaj błędu, którego najbardziej chce się uniknąć. (Balcerowicz 2008, s. 21)

24 24 Obszary badań EP transformacji Wyniki gospodarcze Preferencje odnośnie polityki państwa Reguły konstytucyjne SFERA POLITYCZNA SFERA GOSPODARCZA Rynki Wyniki polityczne Decyzje dotyczące polityki państwa Źródło: Persson i Tabellini (2003; Fig. 1.1).

25 25 Obszary badań EP transformacji polityka gospodarka impuls do rozpoczęcia transformacji uwarunkowania polityczne implementacji reform argumenty polityczne dotyczące wyboru strategii reform czynniki polityczne wpływające na proces podtrzymywania reform, ich przyspieszanie, spowalnianie lub blokowanie wyniki reform a sfera polityczna i wymiar społeczny poziom makro i mikro badania teoretyczne i empiryczne

26 26 Ekonomia polityczna transformacji Literatura podstawowa: Kochanowicz J. (red.) (1999) Ekonomia polityczna konsolidacji reform, Raporty CASE nr 29, Centrum Analiz Społeczno- Ekonomicznych, Warszawa (szczególnie Rozdział 1 i 2). Metelska-Szaniawska K., Milczarek D. (2005) Reformy gospodarcze w krajach postsocjalistycznych w świetle badań ekonomii politycznej, Ekonomista, nr 3.

27 Ekonomia polityczna transformacji Literatura dodatkowa: Raporty transformacji EBOiR (Transition Report, kolejne wydania) Balcerowicz L. (1997) Socjalizm, kapitalizm, transformacja. Szkice z przełomu epok, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Dąbrowski M., Gortat R. (2002) Political Determinants of Economic Reforms in Former Communist Countries, Studia i Analizy CASE 242, Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Warszawa. Godłów-Legiędź J. (2005) Transformacja ustrojowa z perspektywy nowej ekonomii instytucjonalnej, Ekonomista, nr 2. Kołodko G. (1999) Od szoku do terapii. Ekonomia i polityka transformacji, Poltext, Warszawa (lub w wersji angielskiej wydanej przez Oxford University Press w 2000 r.) Roland G. (2000) Transition and Economics. Politics, Markets, and Firms, MIT Press, Cambridge (Mass.) and London. Wilkin J. (1995) Jaki kapitalizm, jaka Polska? Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 27