KOPALNIANE PSY (opowiadanie). - Wstęp

Transkrypt

1 - 1 - KOPALNIANE PSY (opowiadanie). Kamienie rdzą się w ten czas, gdy woda niosąc sok petryfikujący łączy cząstki ziemi. (Księdza Ładowskiego Dykcyjonarz Historyi Naturalnej ) - Wstęp O, ile, mnie pamięć nie myli, ów epizod, który postanowiłem opisać, wydarzył się w podziemiach jednej z jastrzębskich kopalń, późną wiosną, końca lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku. Patrząc na ów czas i owo wydarzenie z dalszej perspektywy [wobec nawału informacji jaka nas zalewa], po przeczytaniu, - wydarzenie to, może wydać się niejednemu czytelnikowi niczym szczególnym, mało istotnym, czy wręcz banalnym, a to, czy piszący był wówczas jego mimowolnym uczestnikiem, przypadkowym świadkiem, czy też temat podsunęła mu czyjaś, lub może własna wyobraźnia wydaje się być bez znaczenia. - Ale? - Jak powszechnie wiadomo; - przysłowia są mądrością narodów, a jedno z nich powiada, że; - historia lubi się powtarzać. A zatem, może warto byłoby zerknąć o czym jest ta opowieść i cierpliwie prześledzić, jakie też może ewentualnie nieść przesłanie na przyszłość? Tego nie wiem, więc pozostawiam czytelnikowi to pytanie, bez odpowiedzi. -I- Długi rząd osobowych wagoników, nazywanych przez środowisko górnicze kolaskami, stał jeszcze u wybiegu tunelu podziemnego dworca, gotowy do odjazdu, kiedy Jorguś Pewnica wraz z młodszym od siebie Adamem Szarówką wyskoczyli od strony szybu, spoza zakrętu przekopu łączącego. Na jego widok zwolnili kroku oddychając z ulgą. Szli teraz wolniej, uradowani, że pomimo późnego zjazdu udało im się zdążyć i nie będą musieli drałować szmat drogi do odległego rejonu eksploatacji złoża.

2 - Zziajani, wgramolili się natychmiast do pierwszej z brzegu wolnej kolaski, gdzie siedzieli już, rozparci zgrzebłowego, przezywany przez nich Hanysem, oraz niejaki Kacper Krzepica; dwójka z którą mieli pracować dziś razem. - Z pordzewiałego składu zakurzonych wagoników, dobiegał śmiech, frywolne żarty i przekomarzania oczekujących na odjazd górników. - A dociś dobrze te dżwierza, co by nos wiater w tamach po plecach nie brusił! - Hanys, który usadowił się tyłem do kierunku jazdy, szturchnął siedzącego obok Adama, iżby, ten dosunął porządniej drzwiczki ze swej strony, jako, że sam, by nie tracić zbyt cennego czasu, jął wyciągać z kieszeni bluzy karty do gry, zwinięte troskliwie w celofanowy woreczek. (Nota bene rzadkość w owym czasie). - Szare, jak (nie przymierzając), święta ziemia karty, - na pierwszy rzut oka, nie odróżniały się zbytnio swym kolorem od całego otoczenia podziemnego dworca i celofanu, który Hanys chował skwapliwie do kieszeni. Jorguś zatarł szelmowsko ręce, gdy młody Szarówka przejął karty od Hanysa. Zawtórował tylko ostatnim maruderom, trzaskiem domykanych drzwiczek i podwiesił lampę na hełm. Pozostała trójka poszła za jego przykładem, oświecając małe, hamulcowe kółko służące im za stolik, na którym Kacper zdążył wcześniej rozłożyć swoje przyniszczone rękawice, by przy odpowiedniej okazji, zamaszyście przybić dobrą kartę, wszak wchodził w pierwszy obieg kopalniany pies. - Adam Szarówka, którego chłopaki dla swoich potrzeb, nie wiadomo dlaczego przezywali ptokiem, tasował lepkie karty dość zręcznie i chociaż czasem, któraś przyklejała mu się do opuszków palców, starał się by ich nie ślinić, a kiedy zaczął je rozdawać (po dwie naraz, jak nakazywała niepisana etykieta dołowych karciarzy), robił to z taką wprawą, jak nie przymierzając stary hajer, a nie jakiś tam kilkumiesięczny, gorol, werbuj, czy łapaniec, co to przyjechał na Śląsk z zabitej dechami wsi, (jak miał w zwyczaju mawiać Hanys), ażeby sobie na jakąś chabetę do pola zarobić. Patrzyli mu uważnie i trochę nieufnie na ręce, zerkając równocześnie, każdy w sobie przydzieloną pulę. - Że też sztajger go wciepali do nos, kiej sie chodził na osadniki? Nie mogli to dać ku nom na tyn przikład Władka Witrażyka, albo Antka Ciemały, za kierym wołajom przi wyjeżdzie pod szybem trybko na wałku, a z kierym żech fedrowoł tela roków? - Hanys łypnął niechętnie na Szarówkę i chociaż starał się nie dać tego po sobie poznać, Jorguś, który znał go przecież od lat, natychmiast jął domyślać się, że Hanys nie zamierza darzyć zbytnią sympatią, tego młodego i trochę zadufanego w sobie Gorola po technikum, sposobiącego się do pracy w dozorze. - Utropiec pomyślał niechętnie nie wiym czamu, ale nie lubia z takimi ludziami robić. O! w przeszłym tydniu, to my mieli gryfno załoga, kie chodził z nami do przodka Felek- poznańsko pyra, kierejo wczora posłali na kurs haszplistów, to był chop, robota szła jak po maśle, a tyn

3 pierziński gulec, roku możne jeszcze na grubie nie przerobił, a mundrzy się kieby tyn kret, co to sobie mysloł, iże sie orłem łostanie. Co inkszego Kacper. Tyż łapaniec, ale przinajmni na robocie się zno, możne i lepszy od niejednego sztajgra, a eżli chodzi o wykształcyni z kierym Szarówka tak się przed nami obnosi, widać łod razy, iże Kacper chocia się nie przyznowo, tyż pewnikiem jakiejsiś szkoły mo i na pewno wiyncy razy Antka, albo dejmy na to Anielkę przefachlowoł od tego mamlasa. Toć, że wiyncy przywtórzył sobie w myślach zerkając ukradkiem po twarzach karcianych przeciwników. W rzeczy samej. Nawet niezbyt wprawny obserwator dostrzegłby niechybnie, że Hanys, aczkolwiek znał Kacpra zaledwie kilkanaście miesięcy, darzył go większym poważaniem, aniżeli niejednego swojaka. Twarda, stanowcza, a równocześnie podparta, jakimś nieuchwytnym dla wprawnego oka ciepłym tchnieniem wnętrza, postawa Kacpra, zjednywała mu zaufanie wśród tych z którymi pracował. Hanysa natomiast wprawiała w swoisty rodzaj spoufalenia z nim, [odwzajemniony zresztą], a kiedy Kacper próbował nieraz nieporadnie zagadać do Hanysa w jego gwarze, ten miał dopiero raj. - Uśmiechał się pod wąsem i natychmiast zadawał Kacprowi szelmowskie pytanie, powtarzane wielokrotnie przy każdej, napotkanej okazji kiedy przyszło im, czy to zetknąć się ze sobą na powierzchni, czy też w pracy na dole: - A skund żeś ty do nos prziyfurgoł prziyjacielu? - A z Kujaw, drogi kamracie! Odpowiadał z uśmiechem Kacper, dodając naprędce skonstruowanym wierszydełkiem, gdyż zdążył już wcześniej poznać następną kwestię jką trzymał w zanadrzu przeciwko niemu Hanys: - Jak się złączą: Śląsk Kujawy, będzie halba nie ma sprawy. Przysłuchującym się tej rozmowie kolegom wydawało się niekiedy, że Hanys jakby oczekiwał od tamtego takiej zwięzłej, a tak szeroko wg. niego wykrojonej artystycznie i poetycko przenośni, bo po wysłuchaniu jej, natychmiast dodawał z udaną powagą, podszytą nieukrywanym uśmiechem: - Hm! Rozumia! Znaczy, się, ty pochodzisz z tych łokolic, co to, jak widzom we wsi listunosza, to kołocze piekom, - pra? - To ty elwrze, mieszkasz, za torami i pod lasem, gdzie zachodzi słoneczko, a listonosz czasem, - odparowywał Kacper zasłyszanym gdzieś, kiedyś wierszykiem. - I w takiej zazwyczaj to formie kończyło się ich powitani. Podawali sobie ręce, poklepywali po ramionach i w najlepszej komitywie udawali się na felezunek. - Dzień jak co dzień. - Hanys, - jak by go najoględniej, najdobitniej, a zarazem najpełniej i najprościej scharakteryzował Jorgus, - to był po prostu Hanys. Na żartach się znał, o byle co się nie obrażał, króliki i gołębie hodował, piwa i gorzałki za kołnierz, nie miał w zwyczaju wylewać, psami handlował, jak trzeba było, to i z babami ślepia wytrzeszczał, a że przystojny był, to i na brak zainteresowania z ich strony też nie narzekał, sportem się interesował; - jednym słowem, jak, by tę charakterystykę

4 zakończył dosadnie Jorguś: - Hanys, to prostu, chop z jajami i tela. Jednego, może za czym nigdy nie przepadał, były tematy polityczne. Nudziły go zwyczajnie te bezustanne dyskusje pomiędzy kolegami. Sam się przyznał niegdyś przed Jorgusiem, że gdy go w wojsku zapytano podczas jakiegoś szkolenia politycznego, co sadzi o sytuacji społeczno-politycznej, bodajże na Kubie, wyznał z rozbrajającą szarością: - Nie byłech tam Kolegom natomiast, którzy niejednokrotnie zacietrzewiali się w gorących dyskusjach, na tematy naszej aktualnej sytuacji społeczno politycznej, wylewał niekiedy na ich rozgorączkowane głowy, przysłowiowy kubeł zimnej wody perorując krótko i stanowczo: - Chopy! Zapamintojcie sobie roz na zawsze! Polityka, jak u nas godajom, to je ta tako długo kryka, kierom się w kościele świeczki gasi.. - Ciekaw jstem jak przedstawia się sytuacja w naszym przodku Kacper błysnął latarką po nieogolonej twarzy Jorgusia. - Co się pytosz, kie wiadomo, że tam je zawżdy, jak u Antośki w antryju. - Nie rób za błozna starego chopa Kacper odparował po śląsku: - Jo jest krziż! Hanys wyrzucił greena. Poszło w obieg pierwsze rozdanie. Kacper jakby czekał na taką zagrywkę. Uśmiechnął się, a że lubił niekiedy go zaskakiwać, wrąbał mu bez namysłu pikowego króla. - Hanys zasępił się. - A to ci pieron. - Trudno trefić za tym haharem. - Bo, to i po morzy pływoł, nauczycielem był; - pogadowujom tyż, iże za polityka siedzioł, w hucie pracował, a terazki eżli się nie myla, to już jest jego trzecio gruba. - Mógłby już trocha prziyhamować. - Wyrzucił kolejną kartę mówiąc: - Najsampierw, dołożymy lutnie, po ponoć metan wali do łebów, jak pieron. Ci przed nami mieli na szychta bioło skała. Znał raport, zjechał wcześniej, więc udało mu się przez chwilę porozmawiać w przelocie na podszybiu z kolegami z poprzedniej zmiany. Był pikiem, po poprzedniej nauczce od Kacpra, wyszedł ostrożnie z jego trefla. - A rynny? - Jorguś przebił niepewnie słabą dziewiątką karo. - Jak je sobie przyniesiesz, to będą. - Kacper roześmiał się, wyrzucając ponownie dwie karty na prowizoryczny stolik. - A żeby to wszyscy diabli! - Adam rozeźlony, że przegrał, zgarnął karty i niezbyt zręcznie się tłumacząc, jął je ponownie, nerwowo tasować. Hanys uśmiechał się, zacierając ręce, ponieważ udało mu się wyjść lewą. - Jak jeszcz roz przegrosz, to walimy w przodku mokrą felom po rzici! Kolaska szarpnęła nagle, rzucając nimi do przodku i do tyłu. Zaczęła przy tym niemiłosiernie zgrzytać, skrzypieć i podskakiwać na zdezelowanych resorach, jakby miała kwadratowe koła.

5 - Chopy! - Toż w kuńcu, jako wy tam we przodku mocie norma, że tak się nerwujecie? - Hanys wyciągając grubą pajdę chleba, układnie poowijanego w codzienną gazetę, zaaferowany grą w karty i zajęty własnymi przemyśleniami, dopiero po chwili się zreflektował, że dalej z przodu za jego plecami siedzi samotnie ze zgaszoną lampą Włodek z dowierzchni. - Władek? - A witom cie stary familoku! - Jak kcesz wiedzieć, to ci powiym, że norma momy tako, że jak bydymy szli na penzyjo, to kożden z nos jak tu siedzymy dostanie w nagroda wołga, - odkrzyknął szelmowsko. - Ale do przepłynycio! - dorzucił Jorguś. - Ciulajom wos te biołe pasibrzuchy pra? - Władek roześmiał się podziurawioną gębą, wydłużając przy tym, długi, czerwony, nochal. Tak samo jak ciebie pieruński kopidole! - Hanysowi ponownie karta wyraźnie nie szła. Na dodatek zdekoncentrowała go przez chwilę pajda chleba i pytanie Władka, który wyraźnie nie miał zamiaru ustępować. Uśmiechając się pod nosem, przelazł przez puste siedzenia, aby się znaleźć bliżej grających. Nie chciał, tym samym, przekrzykiwać się z niemiłosiernym turkotem rozklekotanej kolaski. - Hanys? - A twojej Helcie to nie było dzisio doma? - zagadnął szelmowsko. - Czamu? - zapytał mimowolnie tamten, obserwując stolik. - Bo tak się myśla, że kie z chałupy wychodziła do somsiadki na klachy. Musiała nie zamknyć lodówka na kłotka, a tyś wyczuł okazyje i zakorbiłeś ji całe pynto wurstu, - Przeca una by ci tela nie nasztelowała. Terazki już wiym, czamuś tak w czas przilecioł na szychta. A poguńcie go tam chopy w tej robocie, kie taki byczek wtryni tela wurstu na roz. - Asym go Jorg! - Zaaferowany grą, dopiero po chwili Hanys się zreflektował: - Ale mnie spoza szumpla widać jak fedruja, a ty kie staniesz przi pośrednioku, to, nie wiadomo co to stoi? - Chop, czy jego sztyl do chercówy? - Nie starej się! - Jo już wola pomaszkiecić rzeźnikowi, eżli dochtorowi i przez szyba do masarnie się nie dziwać! - Hanys przy okazji odgryzł się Adamowi zwykłą dziewiątką, która zrobiła mu mętlik w głowie: - Brać, czy nie brać? - Wziął po namyśle. - Roześmiali się wszyscy z celnej riposty Hanysa, nie wiadomo z której bardziej, czy z tej skierowanej ustnie do Władka, czy kartą do Hanysa. - Cosik mnie się zdo, iże hajer biere wiyncy materyje do strzylanio, gdy wiy, czy nie bydzie trza przedłużyć skata o dwie rynny? - Zmienił temat Jorguś. - Kolejny raz przegrany Adam, poprawił niezdecydowanym ruchem lampę na hełmie, która przesunęła mu się troszeczkę w bok, po drucie strzałowym zastępującym przyrdzewiały zaczep, pytając nerwowo:

6 - Dobrze, tylko niech mi ktoś tu z obecnych raczy łaskawie dopowiedzieć, skąd niby mamy wziąć te przeklęte rynny, skoro wiecie, że starego skata, który służył nam do tej pory, nie ma już od wczoraj? - Szarówka cedził powoli słowa, spoglądając na Kacpra. Przecież to on był głównym cieślą, i tak po prawdzie, do niego powinno należeć podjęcie jakiejś decyzji kiedy w pobliżu nie ma sztygara. - Kacper nie odpowiedział. Zapatrzył się ponuro przez chwilę w mały otworek rozsuwanych drzwiczek. Zardzewiała obudowa mijanego ociosu, przykurzone i powyłamywane betoniki z wykładki, oświetlane gdzieniegdzie potworną siłą spągu. Władek przerwał zadumę Kacpra wyrywając się z niesamowitą wprost propozycją: - Chopy! - A możne byście cosik jeszcze wytargali z tego złumu, kiery leży przi zawale. Podziwecie się! Przodek mocie na przebiciu, to i możne ta jedna szychta byście na tych korytach objechali? - Co wy na to? - Zanim Kacper zdążył pozbierać myśli, Hanys w mig go wyręczył: - A z głupim, żeś się dzisio widzioł? Puknij się w ta swoja łepetyna! - Ty kcesz, coby my papiury dostali na łopata? Kiejś jest taki mundry, czamuś za farorza się nie wyuczył albo jakigo inżyniera? Słyszołeś, co wczora padoł tyn młody nadgórnik, kie żech się wyrwoł; coby mu doradzić jak usprawnić transport materyje do przodka? - Pedzioł tak: - Od myślenia, to my jesteśmy kadra. To jo mu zaroz tyż swoi pedzioł. - Myślcie tak dali, iny coby po tym waszym myśleniu, ślag Polski nie trefił... - Zakryj to pyszczysko gazetom, bo po tym fecie, błyszczy ci się jak miesunczek w pełni. - Władka nie opuszczał dobry humor. -II- W przodku rzeczywiście potrzebna była co najmniej jedna rynna służąca do przedłużenia przenośnika zgrzebłowego, Przenośnika, którym transportowano urobek na taśmociągi, a potem dalej do wagoników podstawianych do załadunku na głównym przekopie. - Czyli, nie pocyganili z raportem zachmurzył się Hanys. Po krótkiej naradzie, Jorguś z przodkowcami [wprawdzie nie należało to do ich obowiązków], postanowili sami sobie przedłużyć lutnociąg tłoczący powietrze do przodka, a tym samym zmniejszyć ryzyko gromadzącego się metanu, gdy Kacper spoglądając na Hanysa i Adama pytał niepewnie; - To co proponujecie? - Idziemy po te rynny do zawału, czy macie jakaś lepszą propozycję? Wszyscy trzej doskonale rozumieli, że bez tych rynien, wszelki postęp nie miał szans powodzenia, ponadto przy mizernym skutku postępu, przodkowcy naharowali by się, niczym przysłowiowe woły przy orce. - A ja pociśnie? - Hanys patrzył niezdecydowanym wzrokiem na Kacpra.

7 - To ojczyzna ci tego nie zapomni, - drwiąco odparował Adam. - Hanys chciał jeszcze mu się odegrać i czymś uszczypliwym go przygasić, ale widząc zasępioną minę Kacpra machnął ręką mówiąc: - A! - Roz kozie śmierć, co Pon Bóczek do, to będzie, - Idymy! Natychmiast też ruszył pierwszy, chodnikiem podścianowym w kierunku prostopadle położonej względem niego nieużytkowej pochylni, przeznaczonej do likwidacji. Kiedy po dłuższej chwili dotarli do jej podnóża, zatrzymali się, lustrując latarkami jej nieprzyjazną ciemność. Po zlustrowaniu jej wlotu, ruszyli ostrożnie dalej i w górę. Szli teraz wolniej, po dużym nachyleniu, bardzo długiej i słabo przewietrzonej pochylni, wciąż w górę i w górę, zerkając uważnie na poskręcaną gdzieniegdzie od potężnego ciśnienia żelazną obudowę. Niebawem po krótkiej, ale męczącej marszrucie, żelazo ustąpiło miejsca pozałamywanem, drewnianym odrzwiom, zmuszającym do najwyższej koncentracji, mimo to szli uparcie dalej. W stęchłym, zużytym powietrzu, czuć było ciepły pot, wypływający im na plecy przeżartych solą i przegniłych koszul. Nadto, powyłamywane i pogięte w łuki stropnice, poskręcane i poprzełamywane na wpół gdzieniegdzie podpierające je stemple, nie wyglądały zbyt zachęcająco, by pod nie wchodzić. Mimo, to szli uparcie dalej, wciągając do płuc potężne porcje rozrzedzonego i śmierdzącego zgnilizną powietrza. Hanys, z górniczego nawyku, mimowolnie zerkał od czasu do czasu po postrzępionych ociosach, gdzie tym razem nawet myszy nie można było wypatrzeć, a które w innych przypadkach, oślepiane nagłym błyskiem latarki, harcowały mu niekiedy pod stopami. Lubił je. Kiedy się posilał, dzielił się zawsze z nimi kawałkami chleba i beształ ostro tych niedopierzonych młodzików, kiedy próbowali je straszyć, rzucając weń kawałkami węgla. - Kacper również, natychmiast dostrzegł w tych miejscach ich nieobecność. Adam idący z tyłu, zdało się, iż nie dotrzymuje im kroku. Przystanął by pociągnąć łyk kawy z plastikowej bańki zawieszonej przy pasie obok akumulatorowej torby, gdy tymczasem tamci nie zważając na nic, parli uparcie do góry, sapiąc niczym lokomotywy, ponieważ w zasięgu ich lamp zamajaczyły poszukiwane rynny. Natychmiast, z marszu, bez odpoczynku, Hanys jął wchodzić ostrożnie za pośredniaka, by spenetrować dokładnie, co warte jest to przywalone kamieniami znalezisko. Adam z Kacprem przyświecali mu z ciekawością, gdy zaczął próbować wyciągnąć pierwszą z brzegu rynnę, poniszczoną i porozdzieraną na strzępy, jak stare rzeszoto. - Ta jest do niczego, ale myśla, że ta drugo powinna się nadować, iny trudno jom bydzie wytargać. - Wytargum cie pierzino, wytargum, iny chwila dychna zamruczał do siebie. Oddychał cieżko, przecierając brudną rękawicą błyszczące w światłach latarek obfite strużki potu spływające po włosach spod hełmu, twarzy i szyi na plecy i rozchełstaną pierś. -W takim razie pomóż mu Adama, a ja tymczasem spróbuję przygotować łańcuch. Gdybyście mieli jakieś problemy, zawołajcie mnie, to wam pomogę... Kacper cofnął się kilkanaście metrów w dół, przyklęknął na zimnym spągu, wyciągając zza pasa klucze, młotek i przecinak. Po chwili,

8 gdy tamci usiedli na chwilę by odpocząć, jął tłuc zawzięcie młotkiem po przecinaku, ponieważ nie było najmniejszej szansy, by móc ruszyć nakrętki na przerdzewiałych gwintach. Trwało to dłuższy czas i na tyle, że Hanys po chwilowym odsapnięciu, zdążył ponownie wleźć za pośredniaka i powoli odrzucać na bok nagromadzone na rynnach kawałki kamieni. Mgła zachodziła mu na oczy, niedotlenienie przyprawiało o zawrót głowy, ale nie rezygnował. Grzebał uparcie w kamieniu, by móc wyciągnąć przynajmniej jedną z rynien jaka była im potrzebna. Przyglądający mu się Adam, cofnął się bojaźliwie, gdy posypało mu się trochę łupku za kark, a któraś ze stropnic zgrzytnęła nieprzyjemnie. - Kacper na jej zgrzyt, krzyknął ostrzegawczo, ale żartobliwie w ich stronę: -A uważajcie mi tam synki, pamiętajcie, że macie jeszcze młode baby! - Umorusany niemiłosiernie i utrudzony Hanys, nie zważając na ostrzeżenia Kacpra huknął ostro na Adama: -A ty co ptoku? - Do kina żeś prziszoł by się dziwać? - Chodżżesz mi pomóc, bo som tego nie wysmycza! - A tak, możne by my i... Nie dokończył. Ogromna łata łupku, odspojona od calizny zwięzłego piaskowca, ześlizgnęła się nagle po wysuniętym poniżej stropnicy okorku, przygniatając mu nogę do rynny. Hanys upadł. Widział ją przedtem, ale teraz wystarczył moment nieuwagi, by nie zdążył w porę odskoczyć. Adam, który ruszył już ku niemu by mu pomóc, widząc to, skoczył w dół jak oparzony, ponieważ rozprężony górotwór zastękał groźnie. Gruba warstwa łupku podtrzymywana jeszcze zbutwiałą i cienką stropnicą, prawie niedostrzegalnie dla niewprawnego oka, powoli zaczynała przeć ku dołowi. Było oczywiste, że stropnica, tego potężnego naporu nie jest w stanie wytrzymać. Kacper na głośny jęk Hanysa, drgnął i poświecił w jego stronę. Adam stał jak skamieniały nie mogąc wydobyć z siebie głosu. Tymczasem Hanys szarpał się przeraźliwie, próbując wszelkimi siłami wydobyć uwięzioną nogę. Bez skutku. Kacper rzucił narzędzia i ruszył w jego stronę. Odepchnął w dół Adama i jednym dosłownie skokiem znalazł się przy leżącym. Spojrzał na strop i w mig ocenił cała grozę sytuacji. Myśli latały mu po głowie jak błyskawica. Chwycił leżący obok Hanysa jakiś stary pręt od wiertarki udarowej, cudem pozostawiony przez bałaganiarzy i podskoczył ku jęczącemu, próbując podważyć, nadludzkim wprost wysiłkiem wielką bryłę zakleszczającą nogę. Przerażenie dodawało mu sił. Miał wrażenie, że trwa to wieki, ale wreszcie udało mu się uwolnić uwięzioną nogę spod kamiennej skały. Tamten jęczał nie mogąc się ruszyć. -Uciekaj Kacper! Uciekaj! - Jego już nic nie uratuje! - Uciekaj! - Darł się rozpaczliwie Adam, gdyż strop coraz wyraziściej zaczynał się odspajać na znacznej długości w górę i w dół wyrobiska. Powoli zaczynało trzeszczeć i pękać wszystko. Kacper skoczył ponownie. Podchwycił Hanysa pod pachy i zaczął odciągać z całych sił ku sobie nie zważając na jego jęki. Zdążył. O przysłowiowy łut szczęścia minęli się z ogromną łatą, która złamała jak piórko. Podtrzymujące ją zapałki. Odciągnął jeszcze na wszelki wypadek rannego w dół, ale nie było to już potrzebne. Co miało przejść, - przeszło jak zwykli mawiać starzy doświadczeni górnicy. Rozprężony

9 górotwór uspokoił się nagle, jakby nic szczególnego się nie wydarzyło, tylko kurz i pył ze starej przeciwpyłowej zapory zatańczył po wyrobisku. Zrobiło się nagle cicho, jakby makiem zasiał. -Chyba utło mi noga, czuja, że mom cołki gumniok krwie. - Co terazki? - Zszokowany Hanys wijąc się z bólu popatrzył błagalnie na Kacpra. - Kacper wyciągał już nóż ciesielski z kieszeni spodni i z wprawą rozcinał mu gumiaka. Adam usiadł pod ociosem chwytając się za głowę. -Nie ucięło, noga cała, tylko ta opuchlizna cię zmyliła. Kacper odetchnął nie mniej od Hanysa, gdy spojrzał na rosnącą opuchliznę po ściągnięciu buta. -Spróbuj ruszyć palcami! -Ni mogą! -Albo złamana, albo zgnieciona, - zawyrokował krótko. - Nie przejmuj się. Przyjdzie czas, to jeszcze na niej niejedną imprezę obtańczysz. Wyciągając opatrunek z kieszeni koszuli, uśmiechnął się blado, zerkając uważniej Hanysowi, na raptem podstarzałą od brudu twarz. -Co się certolisz, jak stara baba! - Skocz po pomoc i nosze na załadownię i zawiadom kogo trzeba, że mamy wypadek! - A pośpiesz się! - Kacper wsiadł ostro na roztrzęsionego Adama, patrząc za nim uważnie, gdy tamten, jak lunatyk, ruszył niezdecydowanie w dół pochylni. -Dzinkuja ci Kacper; - wyszeptał cicho i jakby nieśmiało, po chwilowym milczeniu Hanys, spoglądając na ręce tamtego, wprawnie tańczące z bandażem wokół swojej kostki. -Daj spokój! - Nie ma tematu. -Jako ni? - Przeca kieby nie ty, to bych się tam łostoł. Czamuś wlazowoł? - Przecam słyszoł, co wrzeszczoł ptak? -Ej, tam! - Przesłyszałeś się po prostu. W szoku, byłeś, a w takiej chwili, różne zwidy człowieka mogą najść. - Odpocznij sobie teraz spokojnie przyjacielu, zaraz przybiegną chłopaki, to postaramy się jakoś ciebie stąd wytransportować, a pogoda na wyrchu, Hanysku, - marzenie. Ale będziesz miał fajny rewirek. - Kacper zażartował smutno i usiadł ciężko pod ociosem. Hanys milczał, przeżuwając własne myśli. -Boli cię? - Zapytał po chwili Kacper, chcąc chyba przerwać bezdźwięczną w uszach, ciszę podziemnej głuszy. -Ulżyło mi trocha, wiysz! - Hanysowi mijał powoli chwilowy stres, bo zagadał z większą nadzieją w głosie: - To je dobre, że nie utło mi nogi, ale do ukarania na dywanik nos zawezwiom, że my tukej przileżli po to pierziństwo. - Jako padosz? - Co num mogum za to zrobić? Kacper wzruszył ramionami, ale po krótkim namyśle odparł: - Bo ja wiem? - Sam wiesz, jaka jest sytuacja. Ostatnio, o byle co ludzi zwalniają, nie licząc się z nikim i niczym, ale jeżeli już pytasz, nakreślę ci mój szkic scenariusza. Otóż wg mnie, ty dostaniesz naganę, którą będziesz mógł sobie, jak to powiadasz rzić podetrzeć, a ja? - No cóż? - Jestem elementem niepewnym politycznie i jak powiadają aspołecznym, toteż zapewne, będę miał papiury na łopacie... - Sztygar

10 się wymiga, powie, że nic nie wiedział o naszej eskapadzie, najwyżej pogłaszczą go trochę po premii i po sprawie. Zresztą, sam wiesz dobrze, że ostatnio w naszym kochanym kraju, długopis bywa po stokroć groźniejszy od pały. - Chyba to jasne? -Co prowda, to prowda. - Tuż, ale kaj ty pondziesz, jak cie wyciepiom z gruby? - Bo jo o siebie to się nie boja. Konsek pola u mie jest, a i do ciegielnie mom blisko, ale ty? - Co, ty zrobisz na tych familokach? - Stropił się Hanys krzywiąc boleśnie twarz. -Kacper roześmiał się serdecznie. - Też masz zmartwienie? Świat jest wielki, a świat, to nie tylko ta kopalnia, czy twoja cegielnia. - Na razie hoteli robotniczych w kraju nie brakuje, a sercówy, jak zwykło się mawiać, nikt nam z ręki nie wydrze, więc nie widzę problemu, by się na zapas zamartwiać. -Hanys przytaknął mu niezdecydowanie głową i dodał: -Kie by ody mnie zależało, to bych ci doł order, kie bych go mioł, za to, coś dlo mnie dzisio zrobił, ale kie ni mogą ci go dać, obiecuja, że jak się wykuruja, to zaprosza cie do siebie i napierymy się tak, że bydymy furgać jak pershingi!. - Dolibóg! - Postawia gorzołka, jako mie tukej widzisz! -To przez te przepracowane lata, nie dali ci jeszcze żadnego odznaczenia? - Kacper chcąc jakoś podtrzymać rozmowę udał zdziwienie. -Jaaa...! - Przeciągnął wolno Hanys i syknął dotykając opatrunku. - A, i owszem, nie powiym. -Dali mi łonskiego roku zieleżny krziż na Barborka, znaczy bronzowy, - poprawił się, iny kiejsiś dziecka, wysmyczyły mi go kanś ze szranku i powiesiły psu na szyja. - Ty wiysz, jakich jo się nabawił mecyje? - Kieryś prziyjaciel podkablował mie do dzielnicowego, a że jeszcze byłech wtedy po kilku kistach piwa, wzion mnie na posterunek i dołożył mi do tego orderu pałom po krziżach. Zamilkł, zamyślił się, by po chwili dodać; - swojom drogom to fest chop z tego dzielnicowego, bo kie bych wtedy trefił na inkszego prziyjaciela, toby mnie możne i jeszcze zawrzyli, a tak...? - Chciał jeszcze coś dodać, ale z dołu zamigotały nerwowo, nikłe światełka górniczych lampek. Nadciągała pomoc. -Po kilku dniach, Kacper tak jak przewidywał, otrzymał po niezłej awanturze w kadrach papiury na łopatę. Hanys poszedł na rewir, dostał też oczekiwaną naganę, tylko Adama nie poniósł żadnych konsekwencji. Za sprawnie przeprowadzoną akcję ratowniczą, podobno został rekomendowany przez komórkę oddziałową, na stopień nadgórnika [tak poszeptywano pokątnie], ale Kacper o tym już nie wiedział. -Hanys po długiej rekonwalescencji, kiedy się o tym dowiedział, po prostu to przemilczał. Gdy zjechał pewnego dnia wreszcie ponownie na dół, z uwagą popatrzył w twarz siedzącemu, naprzeciw niego nowoprzyjętemu górnikowi. Koledzy rżnęli jak dawniej w kopalnianego psa, brudnymi kartami, a on po dłuższym milczeniu i przypatrzeniu się uważnie siedzącej

11 w półmroku postaci, zadał jej dziwnie nieśmiało to swoje stare wyświechtane pytanie, co zwróciło nawet uwagę Władka z dowierzchni, który uniósł nagle głowę znad kart: -A skund eś ty do nos prziyfurgoł prziyjacielu? -Gdy tamten zaczął odpowiadać mu serdecznym, wyrazistym słowem, podpartym jasnym, ufnym i przyjaznym wejrzeniem, siedzący tyłem do Hanysa, Władek, zdziwił się raz jeszcze, że tym razem Hanys nie dodał tego swojego; - znaczy się, to u wos, jak listunosza uwidzom, to kołocze piekom... pra? Henryk Marciniak. JASTRZĘBIE-ZDRÓJ: Pisałem w maju 2013 r.