Transport towarów niebezpiecznych

Transkrypt

1 TEMAT NUMERU PROMOTOR 5/2013 MGR INŻ. SYLWIA BĘCZKOWSKA Wydział Transportu, Politechnika Warszawska Transport towarów niebezpiecznych W celu minimalizacji ryzyka w drogowym transporcie towarów niebezpiecznych ważne jest stosowanie zasad bezpieczeństwa na podstawie obowiązujących przepisów, m.in. prawidłowego oznakowania pojazdów transportowych, adekwatnego do rodzaju przewożonego towaru. Od kilku lat obserwuje się wzrost drogowego przewozu towarów niebezpiecznych. Uwarunkowane jest to m.in. zwiększającą się z roku na rok liczbą stacji paliw. Jak podaje Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego (POPiHN), pod koniec I półrocza 2011 r. w Polsce było stacji, wobec na koniec 2010 r. i stacji w 2009 r. Po drogach naszego kraju firmy przewozowe transportują głównie: paliwa płynne, gazowe w postaci ciekłej, a także chlor, amoniak, cyjanowodór i wiele innych substancji o działaniu toksycznym i wybuchowym [3]. Transport towarów niebezpiecznych stanowi w Polsce około 10-15% wszystkich przewozów. W roku 2010 przewozy drogowe towarów niebezpiecznych w Polsce wyniosły 5,9 mld tkm, dając nam 6 miejsce w Europie po Niemczech, Hiszpanii, Włoszech, Francji i Wielkiej Brytanii. W latach przewozy drogowe towarów niebezpiecznych w Unii Europejskiej wynosiły ok. 80 mld tkm rocznie. Udział przewozów towarów niebezpiecznych w całości transportem drogowym w UE w latach był stabilny i utrzymywał się w granicach od 4,3% (2007 r.) do 4,6% (2009 r.) [2]. Akty prawne Zarówno w krajach Unii Europejskiej, jak i w pozostałych krajach Europy zagadnienie transportu drogowego towarów niebezpiecznych reguluje umowa międzynarodowa dotycząca przewozu towarów niebezpiecznych ADR [4] oraz liczne dyrektywy unijne, np. Dyrektywa 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008 r. w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych, Dyrektywa Rady nr 95/50 z dnia 6 października 1995 r. w sprawie jednolitych procedur kontroli transportu drogowego towarów niebezpiecznych, a także akty prawne wydane w poszczególnych państwach członkowskich. Do podstawowych przepisów krajowych regulujących transport towarów niebezpiecznych należą m.in.: Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz. U r. nr 227, poz.1367) Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. Prawo o ruchu drogowym (tj. Dz. U r., poz. 1137) Klasa Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tj. Dz. U r., poz. 1265, Dz. U r., poz. 21) Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Opracowano na podstawie: Dz. U r. nr 117, poz. 1007, nr 238, poz. 2019; 2004 r. nr 222, poz. 2249; 2006 r. nr 104, poz. 708 i 711; 2007 r. nr 176, poz. 1238; 2008 r. nr 214, poz. 1347; 2009 r. nr 125, poz. 1036, nr 168, poz. 1323; 2010 r. nr 155, poz. 1039; 2011 r. nr 106, poz. 622, nr 163, poz. 981, nr 227, poz. 1367, nr 228, poz. 1368; 2012 r. poz. 951). Celem przepisów regulujących przewóz towarów niebezpiecznych jest wyeliminowanie Nazwa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe 2 Gazy 3 Materiały ciekłe zapalne 4 Materiały stałe zapalne 4.1 Materiały samozapalne 4.2 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne 4.3 Materiały utleniające 5.1 Materiały organiczne 5.2 Nadtlenki organiczne 6.1 Materiały trujące 6.2 Materiały zakaźne 7 Materiały promieniotwórcze 8 Materiały żrące 9 Różne materiały i przedmioty niebezpieczne Tab. 1. Podział towarów niebezpiecznych. Źródło: Pusty T.: Przewóz towarów niebezpiecznych. Poradnik kierowcy. WKŁ,

2 PROMOTOR 5/2013 TEMAT NUMERU UN 1044 (gaśnice) Rys. 1. Sztuka przesyłki Rys. 2. Przewóz paliw w cysternie lub ograniczenie związanego z nim ryzyka poprzez zmniejszenie prawdopodobieństwa zaistnienia wypadku oraz rozmiaru ewentualnych szkód [1]. Przepisy powinny zatem umożliwiać realizację przewozu w sposób maksymalnie bezpieczny, z zastosowaniem efektywnych i sprawdzonych rozwiązań. Obecnie podstawowy akt prawny (umowa ADR) to standard, gwarantujący bezpieczeństwo transportu drogowego towarów, których właściwości mogą powodować zagrożenia. Przepisy umowy ADR są nowelizowane w cyklu dwuletnim. Najnowsza wersja ADR pochodzi z 1 lipca 2011 r. i od tego czasu jest stosowana w Europie. Składa się z Umowy właściwej oraz z załączników A i B, będących jej integralną częścią. Umowa właściwa określa 2 stosunki prawne między uczestniczącymi państwami, natomiast załączniki zawierają przepisy regulujące w szerokim zakresie warunki przewozu poszczególnych materiałów niebezpiecznych w międzynarodowym transporcie samochodowym [4]. Umowa obowiązuje obecnie w 46 krajach. Polska jest sygnatariuszem tej umowy od 1975 r., natomiast rzeczywiście i rzetelnie realizuje ją od 2003 r. Na jednoznacznie określonych w umowie europejskiej o przewozie towarów niebezpiecznych (ADR) zasadach, towary niebezpieczne mogą być przewożone: w sztukach przesyłki tj. w opakowaniach transportowych, a w przypadku niektórych przedmiotów bez opakowań (rys. 1), luzem tj. bez opakowania, bezpośrednio w skrzyni ładunkowej pojazdu albo w kontenerze (odnosi się to jedynie do materiałów stałych), w cysternach (rys. 2). Jak podają statystyki, powszechnie wykorzystywanym środkiem drogowego transportu towarów płynnych są cysterny samochodowe. Cysterna oznacza zbiornik wraz z jego wyposażeniem obsługowym i konstrukcyjnym. W użytkowaniu znajduje się duży asortyment zbiorników i pojemników do przewożenia towarów niebezpiecznych. Na rynku transportowym są obecne różne rodzaje cystern: kontenery-cysterny, cysterny przenośne, cysterny odejmowalne oraz cysterny stałe. Blisko 60% stanowi przewóz w cysternach stałych (57,7%), przewóz w sztukach przesyłki Litery Określenie angielskie Określenie polskie A Asphyxiant Duszące O Oxidizing Utleniające F Flammable Palne T Toxic Trujące C Corrosive Żrące D Desensitized Odczulone SR Self reactive Samoreaktywne S Spontaneous combustion Samozapalne W Water reactive Reagujące z wodą P Organic peroxides Nadtlenki organiczne I Infectious Zakaźne M Miscellaneous Różne Tab. 2. Symbole zagrożeń towarów niebezpiecznych. Źródło: Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchcar R.: Towary niebezpieczne w transporcie drogowym. AdeR, Błonie ,1%, w cysternie odejmowalnej 7,4%, w kontenerze-cysternie 2,1%, luzem 1,1% oraz w pojeździe baterii 0,4% [2]. Cysterny przeznaczone do przewozu towarów niebezpiecznych w ruchu drogowym podlegają dopuszczeniu przez Transportowy Dozór Techniczny. Klasyfi kacja towarów niebezpiecznych główne zagrożenia Towary niebezpieczne podlegające przepisom ADR dzielą się na 13 klas na podstawie zagrożenia dominującego (tab. 1). Towarom tym zostały przypisane numery rozpoznawcze UN indywidualne lub grupowe. Poza zagrożeniem dominującym, towar niebezpieczny może także charakteryzować się zagrożeniem dodatkowym jednym lub kilkoma. Zagrożenia dominujące zostały przydzielone na podstawie kryteriów właściwości dla klas, w których mają charakter dominujący. Należy również pamiętać, iż towarom niebezpiecznym z wyjątkiem klasy 7 przypisano kody literowo-cyfrowe, zwane kodami klasyfikacyjnymi (tab. 2). Pierwsza litera w kodzie (język angielski) oznacza nazwę zagrożenia, a cyfra oznacza dalszy podział w grupie, np. CF1 oznacza materiał żrący, palny, ciekły, natomiast CF2 żrący, palny, stały. Wśród wykazu towarów niebezpiecznych największe zagrożenie stanowią gazy oraz ciecze o niskiej temperaturze zapłonu. Przewóz towarów niebezpiecznych stanowi zatem potencjalne zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz środowiska naturalnego. Wynika to z rodzaju przewożonej substancji i skutków związanych z jej uwolnieniem. Możliwość wystąpienia zdarzenia niepożądanego, jakim jest wypadek, wynika m.in. z niedostatecznego rozwoju sieci drogowej, czyli małej liczby obwodnic, co powoduje, że bardzo często transport ten odbywa się trasami przebiegającymi w pobliżu dużych skupisk ludzkich oraz przez obszary chronione. Każdego roku rejestruje się kilkaset kolizji z udziałem tego typu pojazdów. Rocznie dochodzi do ponad 100 wypadków z udziałem cystern. W 20-30% z nich ma miejsce uwolnienie paliw płynnych do otoczenia. Błędy ludzkie często wskazywane są jako główne elementy sprawcze zdarzeń bezpośrednich, determinujące przebieg awarii. Liczba kilkuset kolizji, w porównaniu z liczbą wypadków z udziałem innych użytkowników dróg (np. samochodów osobowych), 8

3 TEMAT NUMERU PROMOTOR 5/2013 pozornie wygląda optymistycznie, problem tkwi jednak w rozmiarze ich skutków. W wyniku uszkodzeń cystern dochodzi często do powstania rozlewisk, które przenikają do gruntu, wód podziemnych czy toków wodnych, powodując degradację życia biologicznego. Straty wynikające z takiego zdarzenia mogą być różnego rodzaju: przede wszystkim są to straty ludzkie, ale również ekologiczne i finansowe. Jako przykład zintegrowanych strat można przytoczyć zdarzenie z 14 maja 2003 r., które miało miejsce na terenie bazy paliwowej w miejscowości Goleszyn na trasie Płock Sierpc. Na terenie bazy paliwowej znajdowały się cztery zbiorniki magazynowe umiejscowione pod wiatą. Wykonane były ze zbiorników cystern kolejowych, wyprodukowanych w latach sześćdziesiątych. Nie zostały one wyposażone w urządzenia zabezpieczające i napełniająco-opróżniające oraz nie były objęte dozorem technicznym. Proces napełniania i opróżniania odbywał się w sposób grawitacyjny przy pomocy układów opróżniających, wchodzących w skład wyposażenia cystern lub za pomocą przenośnej pompy umieszczonej na wózku. W działaniach tych nie uwzględniono wymogów bezpiecznego wykonania elektrycznego. 14 maja 2003 r. na terenie bazy znajdowały się trzy cysterny przeznaczone do przewozu towarów ciekło-palnych (3 klasa towarów niebezpiecznych wg ADR) oraz jedna do przewozu gazów (2 klasa towarów niebezpiecznych wg ADR). W chwili wystąpienia awarii (wybuchu wszystkich czterech cystern) w zbiornikach zmagazynowanych było około 8 tys. litrów oleju napędowego, 69 tys. litrów benzyny, 20 tys. litrów rozpuszczalnika oraz nieokreślona ilość izopentanu. W wyniku pożaru spaleniu uległy wszystkie zbiorniki, zaś te, które były wykonane ze stopów aluminium zostały stopione (rys. 3, 4, 5). Na skutek zdarzenia dwóch pracowników bazy paliw (magazynier i kierowca) zostało rannych. U jednego z nich stwierdzono poparzenia 60% powierzchni ciała, natomiast u drugiego 30%. W wyniku analizy dostępnych danych stwierdzono, iż główną przyczyną wypadku było niedostateczne wyszkolenie osób mających kontakt z towarami niebezpiecznymi. Zatem nawet niewielkie zaniedbania w firmie mogą być przyczyną poważnej w skutkach awarii. Podejmowanie działań profilaktycznych, minimalizujących możliwość wystąpienia strat oraz zapewnienie Rys. 3 Rys. 4 bezpieczeństwa ludzi i dóbr w przewozie towarów niebezpiecznych powinno być priorytetem dla przedsiębiorców wykonujących specjalistyczne przewozy. Oznakowanie pojazdów Rozwój motoryzacji w kraju powoduje coraz większe zagęszczenie dróg pojazdami samochodowymi. Duże natężenie ruchu powoduje z kolei większe zagrożenie dla wszystkich uczestników tego ruchu, środowiska naturalnego, warunków komunikacyjnych itd. W Polsce ogółem rocznie ginie na drodze 150 osób na milion obywateli, podczas gdy w krajach najbezpieczniejszych, takich jak Szwecja czy Holandia, liczba ta wynosi Wskaźnik śmiertelności okołowypadkowej dla Polski wynosi około 11 zabitych na 100 wypadków. Polskie drogi są zatem najbardziej niebezpiecznymi spośród dróg UE. Jednym ze środków zwiększającym bezpieczeństwo przewozu towarów niebezpiecznych jest skuteczne oznakowanie pojazdów. Rodzaj i stopień zagrożenia przewożonego towaru może być różny, dlatego też oznakowanie jest bardzo różnorodne. W związku z tym osoby odpowiedzialne 9

4 PROMOTOR 5/2013 TEMAT NUMERU Rys. 5 za prawidłowe oznakowanie pojazdu przewożącego towary niebezpieczne powinny posiadać niezbędną wiedzę z tej dziedziny. Prawidłowo oznakowany pojazd, który uległ wypadkowi na drodze, przyspiesza interwencję jednostek Ratownictwa Chemicznego. Do oznakowania pojazdów zgodnie z ADR wymagane są tablice barwy pomarańczowej oraz w niektórych przypadkach nalepki ostrzegawcze. Tablice barwy pomarańczowej są znormalizowane i posiadają następujące wymiary (rys. 6): szerokość 400 mm wysokość 300 mm szerokość czarnej nieodblaskowej ramki 15 mm. Tablice barwy pomarańczowej powinny być odporne na działanie warunków atmosferycznych, a także powinny pozostać w miejscu ich zamocowania po piętnastominutowym przebywaniu w ogniu. Tab. 3. Znaczenie cyfr w numerach rozpoznawczych zagrożenia Rys. 7 przedstawia przykład prawidłowego oznakowania jednostki transportowej przewożącej towary niebezpieczne, składającej się z pojazdu samochodowego i przyczepy. Jeżeli pojazd charakteryzuje się małymi wymiarami, dopuszcza się stosowanie tablic o wymiarach 300x120 mm, otoczonych czarną nieodblaskową ramką o szerokości 10 mm. W przypadku transportu towarów przewożonych luzem, tablice ostrzegawcze powinny zawierać numer rozpoznawczy zagrożenia (w górnej części) i numer UN (w dolnej części). Numery powinny być wytłoczone i naniesione czarnymi cyframi o wysokości 100 mm, grubości linii 15 mm i oddzielone poziomą czarną linią o grubości 15 mm. Znaczenie numerów rozpoznawczych zagrożeń umieszczono w tabeli poniżej. Przykład tablicy ostrzegawczej z naniesionymi numerami rozpoznawczymi przedstawia rys. 8. Podstawowe znaczenie cyfr w numerach rozpoznawczych zagrożenia 2 Emisja gazu spowodowana ciśnieniem lub reakcją chemiczną 3 Zapalność materiałów ciekłych par i gazów lub materiał ciekły samonagrzewający się 4 Zapalność materiałów stałych lub materiał stały samonagrzewający się 5 Działanie utleniające 6 Działanie trujące lub zakaźne 7 Działanie promieniotwórcze 8 Działanie żrące 9 Zagrożenie samorzutną i gwałtowną reakcją (wybuchem, rozkładem lub polimeryzacją z wydzielaniem znacznej ilości ciepła, gazu palnego lub gazu trującego) Pojazd, przewożący materiały i przedmioty wybuchowe w sztukach przesyłki, powinien być oznakowany tablicami barwy pomarańczowej bez numeru rozpoznawczego oraz właściwymi nalepkami. Każda sztuka przesyłki powinna być oznaczona numerem UN. Pojazdy z cysterną przewożącą towary niebezpieczne, zaopatrzone w numery rozpoznawcze materiału i zagrożenia, a także dopuszczone do przewozu w określonej cysternie, powinny być oznakowane również odblaskowymi tablicami ostrzegawczymi barwy pomarańczowej i odpowiednimi numerami rozpoznawczymi. Dodatkowo pojazdy, przewożące towary niebezpieczne w cysternach stałych, odejmowalnych lub luzem, oraz towary klasy 1 i 7 w sztukach przesyłki powinny być oznakowane na obu bokach i z tyłu nalepkami ostrzegawczymi. Nalepki powinny być umieszczone na podłożu o kolorze kontrastującym lub otoczone linią przerywaną lub ciągłą. Przykład nalepek przedstawia rys. 9. Nalepki powinny mieć kształt kwadratu o wymiarach 250x250 mm, ustawionego na wierzchołku. Nalepka z rybą została wprowadzona zgodnie z przepisami umowy ADR 2009 i nie należy do zbioru nalepek ostrzegawczych, jest specyficznym oznakowaniem. Oznakowanie jest nanoszone na sztuki przesyłki oraz na kontenery, kontenery-cysterny, cysterny przenośne i pojazdy (pojazdy cysterny) wtedy, gdy przewożony jest materiał zagrażający środowisku wodnemu ( ADR). Jeśli producent wykonał badania weryfikujące materiał niebezpieczny pod kątem zagrażania środowisku, należy zastosować nalepkę. W sytuacji, gdy stwierdził, iż towar nie zagraża środowisku, nalepki nie należy stosować. Przykład stosowania nalepki z rybą można spotkać na cysternach przewożących paliwa płynne. Przykład oznakowania pojazdu przedstawia rys. 10. Tematyka oznakowania jest zagadnieniem obszernym, w artykule podano tylko kilka przykładów różnych form oznaczeń. Prawidłowe oznakowanie pojazdów zawarte zostało w Załączniku A umowy ADR, część 5 Procedury nadawcze. Warto też wspomnieć o tym, jakich zachowań należy unikać, bowiem mogą one stanowić zagrożenie dla innych uczestników ruchu. Do typowych błędów zalicza się: pozostawienie tablicy ostrzegawczej na ciągniku siodłowym po odłączeniu naczepy, 10

5 TEMAT NUMERU PROMOTOR 5/2013 stosowanie tablic z numerami rozpoznawczymi na pojazdach przewożących sztuki przesyłki, stosowanie tablic z numerami rozpoznawczymi nieadekwatnymi do przewożonego towaru niebezpiecznego. Rys. 6. Odblaskowe tablice ostrzegawcze Rys. 7. Oznakowanie jednostki transportowej tablicami barwy pomarańczowej Podział obowiązków uczestników przewozu towarów niebezpiecznych Wszystkie osoby, które zaangażowane są w przewóz towarów niebezpiecznych, mają określony zakres obowiązków oraz podlegają obowiązkowym szkoleniom. Proces transportu towarów niebezpiecznych obejmuje następujące ogniwa łańcucha transportowego: nadawca przewoźnik odbiorca. W celu wspierania działań zapobiegających zagrożeniom dla osób, mienia i środowiska, każde przedsiębiorstwo, którego działalność obejmuje przewóz towarów niebezpiecznych lub związane z nim pakowanie, załadunek, napełnianie lub rozładunek, powinno wyznaczyć jednego lub więcej doradców do spraw bezpieczeństwa w transporcie towarów niebezpiecznych. Obowiązek wyznaczenia doradcy nie dotyczy uczestników wykonujących przewóz towarów niebezpiecznych każdorazowo w ilościach mniejszych niż określone w ADR, RID lub ADN. Bezpośrednim wykonawcą przepisów jest zawsze kierowca. Jest także najważniejszą osobą, od której w znacznym stopniu zależy uniknięcie wypadku. Jeżeli do takiego doszło, kierowca powinien podjąć odpowiednie działania, mające na celu minimalizację strat, np. niezwłoczne zawiadomienie odpowiednich służb ratowniczych. Do podstawowych obowiązków kierowcy należy przede wszystkim dobra znajomość i bezwzględne przestrzeganie przepisów oraz [3]: upewnienie się, że towary niebezpieczne przeznaczone do przewozu są dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR, upewnienie się, że w jednostce transportowej znajduje się wymagana przepisami prawa dokumentacja. Zgodnie ze zmianami ADR 2012 należy upewnić się, że wszystkie informacje określone w ADR odnoszące się do niebezpiecznych towarów przewożonych zostały dostarczone przez nadawcę przed przewozem oraz że wymagana dokumentacja jest na pokładzie jednostki transportowej lub elektronicznego przetwarzania danych (EDP) lub elektronicznej wymiany danych (EDI). Techniki te mogą być stosowane zamiast papierowej dokumentacji pod warunkiem, że dane są dostępne w trakcie transportu co najmniej w taki sposób jak dokumentacja papierowa, wzrokowe sprawdzenie, czy pojazdy i ładunek nie mają oczywistych wad, wycieków lub pęknięć, braków w wyposażeniu itp., upewnienie się, że nie upłynął termin następnego badania dla pojazdów cystern, pojazdów baterii, cystern stałych, cystern odejmowalnych, cystern przenośnych, kontenerów cystern i MEGC, sprawdzenie, czy pojazdy nie są nadmiernie załadowane, upewnienie się, że na pojazdach umieszczone zostało wymagane oznakowanie i nalepki ostrzegawcze, upewnienie się, czy w pojeździe znajduje się wyposażenie wymagane w pisemnych instrukcjach dla kierowcy oraz stosowanie się do zasad związanych z załadunkiem, rozładunkiem, manipulowaniem ładunkiem. Z uwagi na szeroki zakres obowiązków oraz dużą odpowiedzialność za przewóz towarów niebezpiecznych, od kierowcy wymaga się dobrej znajomości przepisów w obszarze przewożonego towaru oraz sumienności i dokładności w wykonywaniu powierzonej mu pracy. W związku z tym kierowcy objęci są obowiązkowym dokształcaniem się. Kursy kierowców w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych (ADR) [4] dzielą się na: kursy dokształcające początkowe (kurs podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas, kurs specjalistyczny Rys. 8. Odblaskowa tablica ostrzegawcza z numerami rozpoznawczymi, a Numer rozpoznawczy zagrożenia, b Numer rozpoznawczy towaru Rys. 9. Przykład nalepki ostrzegawczej nr 9 oraz nalepki z rybą w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach, kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1, kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7) oraz kursy dokształcające doskonalące (kurs podstawowy w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych wszystkich klas, kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych w cysternach, kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 1, kurs specjalistyczny w zakresie przewozu drogowego towarów niebezpiecznych klasy 7). Kursy zakończone są egzaminem państwowym, złożonym przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Marszałka Województwa. Okres ważności wydanego zaświadczenia wynosi 5 lat licząc od daty zdania egzaminu. Wymagania w zakresie kursów zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z 29 maja 2012 r. w sprawie prowadzenia kursów z zakresu przewozu materiałów niebezpiecznych (Dz. U r. nr 619). W procesie transportu towarów niebezpiecznych ważnym ogniwem jest nadawca przesyłki, który ponosi głównie odpowiedzialność za nadanie towaru do przewozu. Do obowiązków nadawcy należy [4]: upewnienie się, że towary niebezpieczne są sklasyfikowane i dopuszczone do przewozu zgodnie z ADR, zaopatrzenie kierowcy w informacje i dane oraz, jeżeli to konieczne, w wymagane dokumenty przewozowe oraz dokumenty towarzyszące (zezwolenia, 11

6 PROMOTOR 5/2013 TEMAT NUMERU Rys. 10. Oznakowanie pojazdu cysterny dopuszczenia, powiadomienia, świadectwa itd.), używanie wyłącznie opakowań, dużych opakowań i dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL) oraz cystern (pojazdów cystern, cystern odejmowalnych, pojazdów baterii, MEGC wieloelementowe kontenery do gazu, cystern przenośnych, i kontenerów-cystern), które są dopuszczone i odpowiednie do przewozu danych materiałów oraz posiadają oznakowanie wymagane przez ADR, stosowanie się do wymagań dotyczących sposobów nadania i ograniczeń wysyłkowych, zapewnienie, by nawet próżne, nieoczyszczone i nieodgazowane cysterny (pojazdy cysterny, cysterny odejmowalne, pojazdy baterie, MEGC, cysterny przenośne i kontenery-cysterny) lub próżne nieoczyszczone pojazdy i duże lub małe kontenery do przewozu luzem były odpowiednio oznakowane i zaopatrzone w wymagane nalepki ostrzegawcze, a prężne nieoczyszczone cysterny były tak samo zamknięte i szczelne jak w stanie ładownym. Na końcu łańcucha procesu transportowego znajduje się odbiorca przesyłki. Do jego obowiązków należy: dokonanie w przypadkach wskazanych w ADR wymaganego oczyszczenia i odkażenia pojazdów i kontenerów oraz zapewnienie, aby kontenery, które zostały całkowicie rozładowane, oczyszczone i odkażone, nie posiadały oznakowania wymaganego w czasie transportu. ADR 2011 [4] wprowadza do łańcucha nowe pojęcie, jakim jest rozładowca. Rozładowca oznacza przedsiębiorstwo (podmiot), które: dokonuje rozładunku kontenera, kontenera do przewozu luzem, MEGC, kontenera-cysterny lub cysterny przenośnej, z pojazdu, dokonuje rozładunku towarów niebezpiecznych w sztukach przesyłki, w małych kontenerach lub w cysternach przenośnych, z pojazdu lub z kontenera, dokonuje rozładunku towarów niebezpiecznych z: cysterny (pojazdu cysterny, cysterny odejmowalnej, cysterny przenośnej lub kontenera-cysterny), z pojazdu baterii, z MEMU (Mobile Explosive Manufacturing Unit ruchome jednostki do produkcji materiałów wybuchowych), z MEGC, z pojazdu, z dużego kontenera do przewozu luzem lub z małego kontenera do przewozu luzem. Rozładowca powinien: upewnić się, że zostały rozładowane właściwe towary, poprzez porównanie odpowiednich informacji zawartych w dokumencie przewozowym z informacjami znajdującymi się na sztuce przesyłki, kontenerze, cysternie, MEMU, MEGC lub na pojeździe, sprawdzić przed i podczas rozładunku, czy opakowania, cysterna, pojazd lub kontener nie są uszkodzone w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu czynności rozładunkowych. W przypadku stwierdzenia takiego uszkodzenia powinien upewnić się, że rozładunek nie będzie miał miejsca do czasu zastosowania odpowiednich środków, stosować się do odpowiednich wymagań dotyczących rozładunku, bezpośrednio po rozładunku cysterny, pojazdu lub kontenera: usunąć wszystkie niebezpieczne pozostałości towarów, które podczas czynności rozładunkowych przylgnęły do zewnętrznej powierzchni cysterny, pojazdu lub kontenera; zapewnić, aby zostały zamknięte zawory i otwory inspekcyjne, zapewnić, aby zostało wykonane wymagane oczyszczenie i odkażenie pojazdów i kontenerów, zapewnić, aby kontenery, które zostały całkowicie rozładowane, oczyszczone i odkażone, nie posiadały oznakowania określonego w dziale 5.3. Odpowiedzialność prawna kierowcy i przewoźnika, nadawcy, odbiorcy towarów niebezpiecznych jest określona przepisami Kodeksu Karnego (Dz. U r. nr 88, poz. 553 ze zm. art. 163 i 164). Przepisy w sposób jednoznaczny stanowią, że kto stwarza zagrożenie życia lub zdrowia wielu osób albo w znacznych rozmiarach, mające postać pożaru, eksplozji, wybuchu, podlega karze pozbawienia wolności od kilku miesięcy do kilku lat, w zależności od tego, czy działał umyślnie czy też nie. Podsumowanie Transport towarów niebezpiecznych jest transportem specyficznym, który wymaga dużej wiedzy w tym zakresie, szczególnie od przedsiębiorców wykonujących tą usługę. Należy pamiętać, że każdy uczestnik transportu towarów niebezpiecznych ma określone obowiązki. Największy zakres tych obowiązków nałożony jest na przewoźnika (kierowcę) oraz na nadawcę przesyłki. Nadawca powinien znać charakterystykę i właściwości towaru, bowiem na tej podstawie dobiera do materiału niebezpiecznego odpowiednie opakowanie, umieszcza na nim nalepki ostrzegawcze oraz sporządza dokumentację przewozową. Przy transporcie większych ilości substancji niebezpiecznych jest także zobowiązany dostarczyć kierowcy instrukcję bezpieczeństwa. Kierowca z kolei zobowiązany jest do potwierdzonej świadectwem ADR znajomości przepisów w zakresie przewozu materiałów niebezpiecznych. W tym celu niezbędne są szkolenia, nie tylko dla osób biorących udział bezpośrednio w transporcie, ale także dla innych pracowników mających styczność z towarami niebezpiecznymi. Szkolenia powinny być dobrane w zależności od obowiązków oraz odpowiedzialności poszczególnych osób w transporcie towarów niebezpiecznych. Szkolenia stanowią podstawę w transporcie towarów niebezpiecznych, bowiem nawet niewielki błąd niewłaściwie przeszkolonego personelu może być przyczyną zagrożenia dla innych uczestników ruchu drogowego albo przyczyną katastrofy ekologicznej, np. takiej, jaka miała miejsce pod Sierpcem. Piśmiennictwo 1. Grzegorczyk K., Hancyk B., Buchcar R.: Towary niebezpieczne w transporcie drogowym. AdeR, Błonie Grzegorczyk K.: Statystyki ADR, PGT, Warszawa Młyńczak M.: Analiza ryzyka w transporcie i przemyśle, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu towarów niebezpiecznych ADR Pusty T., Przewóz towarów niebezpiecznych, Poradnik kierowcy, WKŁ,