BIOLOGIA. Program nauczania w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim

Transkrypt

1 BIOLOGIA Program nauczania w gimnazjum specjalnym dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim Realizowany w Gimnazjum Specjalnym nr 19 W Zespole Szkół nr 6 w Bytomiu Wymiar godzin: 130 Opracowanie mgr Marta Krawczyk Zatwierdził 1

2 Spis treści Wstęp I. Szczegółowe cele kształcenia i nauczania II. Treści nauczania III. Opis programu proponowany na poszczególne klasy IV. Procedury osiągania celów kształcenia i wychowania z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów oraz warunków, w jakich program będzie realizowany. V. Opis założonych osiągnięć ucznia VI. Kryteria oceny i metody sprawdzania osiągnięć ucznia WSTĘP Celem edukacji w gimnazjum jest przygotowanie uczniów do funkcjonowania w warunkach współczesnego świata, wzbogacenie oraz ugruntowanie ich wiedzy i umiejętności nabytych w trakcie wcześniejszej nauki w szkole podstawowej. Niezwykle ważne jest też integrowanie zdobywanej wiedzy z zasadami zrównoważonego rozwoju w skali lokalnej, regionalnej i globalnej oraz przygotowanie uczniów do dalszych etapów kształcenia. Założeniem tego programu jest, że uczeń pozna zasady funkcjonowania organizmów roślinnych i zwierzęcych oraz zależności zachodzące pomiędzy nimi a środowiskiem ich życia. W programie szczególny nacisk położono na zagadnienia związane z ekologią i ochroną środowiska. Duży nacisk położono na funkcjonowanie organizmu ludzkiego oraz zasady jego higieny. Koncepcja programu opracowana została na podstawie programowej kształcenia ogólnego zawartej w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 sierpnia 2012 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół. W realizacji założeń programowych pomoże obudowa dydaktyczna programu, którą stanowią: podręcznik zawierające po każdej jednostce lekcyjnej pytania służące samoocenie i samokontroli ucznia, a po każdym rozdziale zadania o różnym stopniu trudności (podręcznik autorstawa M. Wiechowskiej Biologia dla klas I,II i III gimnazjum specjalnego). karty pracy przygotowane przez nauczyciela do poszczególnych jednostek lekcyjnych oraz karty pracy podczas zajęć terenowych materiały dodatkowe m.in. foliogramy, atlas anatomiczny, plansze ścienne, prezentacje multimedialne, które pomogą w realizacji programu i uzyskaniu przez uczniów założonych osiągnięć szkolnych. Program nauczania uwzględnia potrzeby i możliwości uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim. Realizowany w gimnazjum specjalnym. 2

3 I. SZCZEGÓŁOWE CELE KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Cele ogólne I. Znajomość różnorodności biologicznej i podstawowych procesów biologicznych Uczeń: Opisuje, porządkuje i rozpoznaje organizmy Wyjaśnia zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach i środowisku Przedstawia i wyjaśnia zależności między organizmem a środowiskiem Wskazuje ewolucyjne źródła różnorodności biologicznej II. Znajomość metodyki badań biologicznych Uczeń: Planuje, przeprowadza i dokumentuje obserwacje i proste doświadczenia biologiczne Określa warunki przeprowadzenia doświadczenia Rozróżnia próbę kontrolną i badawczą Formułuje wnioski Przeprowadza obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych III. Poszukiwanie, wykorzystanie i tworzenie informacji Uczeń: Wykorzystuje różnorodne źródła i metody pozyskania informacji w tym technologię informacyjno-komunikacyjną Odczytuje, analizuje, interpretuje i przetwarza informacje tekstowe, graficzne i liczbowe Rozumie i interpretuje pojęcia biologiczne Zna podstawową terminologię biologiczną IV. Rozumowanie i argumentacja Uczeń: Interpretuje informacje i wyjaśnia zależności przyczynowo-skutkowe między faktami Formułuje wnioski Formułuje i przedstawia opinie związane z omawianymi zagadnieniami biologicznymi V. Znajomość uwarunkowań zdrowia człowieka Uczeń: Analizuje związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia (prawidłowa dieta, aktywność ruchowa, badania profilaktyczne) Rozpoznaje sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej Rozumie znaczenie krwiodawstwa i transplantacji narządów 3

4 Cele szczegółowe 1. W zakresie wiadomości Uczeń powinien wykazać się znajomością i rozumieniem podstawowych pojęć biologicznych, terminów, definicji, budowy i zasad funkcjonowania organizmów. Dotyczy to poszczególnych zagadnień takich jak: - budowa chemiczna organizmów - wykorzystanie energii przez organizmy - budowa i funkcjonowanie komórki roślinnej i zwierzęcej - budowa wirusów, bakterii, grzybów, roślin, zwierząt oraz różnic pomiędzy poszczególnymi organizmami, które pozwalają zaklasyfikować je do poszczególnych grup systematycznych - przystosowania w budowie i właściwościach organizmów do środowiska, w którym żyją - znaczenie organizmów w przyrodzie i życiu człowieka - budowa i funkcjonowanie komórek, tkanek, narządów i układów w organizmie człowieka - przebieg podstawowych procesów fizjologicznych w organizmie człowieka - zasady prawidłowego funkcjonowania organizmu jako całości - czynniki chorobotwórcze, które stanowią przyczynę chorób - zasady profilaktyki i higieny chorób -zależności pomiędzy organizmami oraz środowiskiem - funkcjonowanie ekosystemów - lokalne i globalne problemy ochrony środowiska - wpływ zachowania człowieka na środowisko, w którym żyje - podstawowe zasady dziedziczenia - znaczenie badań biologicznych - teoria ewolucji 2. W zakresie umiejętności Uczniowie powinni zdobytą wiedzę teoretyczną umieć wykorzystywać w sytuacjach typowych i problemowych. Powinni wykazać się następującymi umiejętnościami - wyjaśnianiem czynności i procesów życiowych zachodzących w organizmach - postrzeganiem funkcjonowania organizmu człowieka jako całości - interpretowaniem zależności zachodzących w środowisku życia organizmów i jego budową i funkcjonowaniem - określaniem przyczyn chorób człowieka - analizowaniem i przewidywaniem skutków własnych decyzji, co do swojego postępowania - przewidywaniem konsekwencji zdrowotnych wynikających z nieprzestrzegania zasad profilaktyki zdrowotnej - rozpoznawaniem stanu zdrowia, który wymaga konsultacji lekarskiej - charakteryzowaniem objawów wybranych chorób człowieka - porównywaniem cech charakterystycznych organizmów wirusów, bakterii, grzybów, roślin i zwierząt - charakteryzowaniem ekosystemów - ocenianiem skutków działalności człowieka na środowisko - wskazywaniem na przyczyny problemów środowiska 4

5 - wyjaśnianiem podstawowych zasad dziedziczenia cech - wskazywaniem źródła różnorodności biologicznej - określaniem warunków prostych doświadczeń biologicznych - korzystaniem z różnych źródeł informacji 3. Cele wychowawcze Uczniowie powinni - szanować zdrowie swoje i innych - troszczyć się o zachowanie zdrowia - stosować w życiu zasady profilaktyki zdrowotnej - wykazywać zachowania prozdrowotne - rozwijać szacunek do przyrody i otaczającego środowiska - wykazywać szacunek do każdej istoty żywej - troszczyć się o stan środowiska lokalnego i globalnego - rozwijać zainteresowania przyrodnicze II. TREŚCI NAUCZANIA Treści nauczania wymagania szczegółowe I. Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii. Uczeń: 1) Wymienia najważniejsze pierwiastki budujące ciała organizmów i wykazuje kluczową rolę węgla dla istnienia życia 2) Przedstawia znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów 3) Wyróżnia podstawowe grupy związków chemicznych występujących w żywych organizmach( węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) oraz przedstawia ich funkcje 4) Przedstawia fotosyntezę, oddychanie tlenowe oraz fermentację mlekową i alkoholową jako procesy dostarczające energii 5) Wymienia czynniki niezbędne do życia organizmów samożywnych i cudzożywnych, ocenia czy dany organizm jest samożywny czy cudzożywny II. Budowa i funkcjonowanie komórki. Uczeń: 1) Dokonuje obserwacji mikroskopowych komórki i rozpoznaje (pod mikroskopem, na schemacie, na zdjęciu lub opisie) podstawowe elementy budowy komórki ( błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa) 2) Przedstawia podstawowe funkcje poszczególnych elementów komórki 3) Porównuje budowę komórki bakterii, roślin i zwierząt, wskazując cechy umożliwiające ich rozróżnienie III. Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów. Uczeń: 1) Uzasadnia potrzebę klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikowania organizmów i przedstawia zasady systemu klasyfikacji biologicznej ( system jako sposób katalogowania organizmów, jednostki taksonomiczne, podwójne nazewnictwo) 2) Posługuje się prostym kluczem do oznaczania organizmów 3) Wymienia cechy, którymi wirusy różnią się od organizmów zbudowanych z komórek 4) Podaje znaczenie czynności życiowych organizmu (jednokomórkowego i wielokomórkowego): odżywiania, oddychania, wydalania, ruchu, reakcji na bodźce, rozmnażania, wzrostu i rozwoju 5

6 IV. 5) przedstawia podstawowe czynności życiowe organizmu jednokomórkowego na przykładzie wybranego protista samożywnego(np. eugleny) i cudzożywnego (np. pantofelka) 6) przedstawia miejsca występowania bakterii i protistów oraz ich znaczenie w przyrodzie i dla człowieka 7) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do grzybów oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela grzybów na podstawie obecności tych cech; wskazuje miejsca występowania grzybów( w tym grzybów porostowych) 8) obserwuje okazy i porównuje cechy morfologiczne glonów i roślin lądowych (mchów, widłaków, skrzypów, paproci, nagozalążkowych i okrytozalążkowych), wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do wymienionych wyżej grup oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z nich na podstawie obecności tych cech 9) wymienia cechy umożliwiające zaklasyfikowanie organizmu do parzydełkowców, płazińców, nicieni, pierścienic, stawonogów(skorupiaków, owadów, pajęczaków), mięczaków, ryb, płazów, gadów, ptaków, ssaków oraz identyfikuje nieznany organizm jako przedstawiciela jednej z wymienionych grup na podstawie obecności tych cech 10) porównuje cechy morfologiczne, środowisko i tryb życia grup zwierząt wymienionych w pkt 9, w szczególności porównuje grupy kręgowców pod kątem pokrycia ciała, narządów wymiany gazowej, ciepłoty ciała, rozmnażania i rozwoju 11) Przedstawia znaczenie poznanych grzybów, roślin i zwierząt w środowisku i dla człowieka Ekologia. Uczeń: 1) przedstawia czynniki środowiska niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmów w środowisku lądowym i wodnym; 2) wskazuje, na przykładzie dowolnie wybranego gatunku, zasoby, o które konkurują jego przedstawiciele między sobą i z innymi gatunkami, przedstawia skutki konkurencji wewnątrzgatunkowej i międzygatunkowej; 3) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej roślinożernych ssaków, adaptacje zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym; podaje przykłady przystosowań roślin służących obronie przed zgryzaniem; 4) przedstawia, na przykładzie poznanych wcześniej mięsożernych ssaków, adaptacje drapieżników do chwytania zdobyczy; podaje przykłady obronnych adaptacji ich ofiar; 5) przedstawia, na przykładzie poznanych pasożytów, adaptacje do pasożytniczego trybu życia; 6) wyjaśnia, jak zjadający i zjadani regulują wzajemnie swoją liczebność; 7) wykazuje, na wybranym przykładzie, że symbioza (mutualizm) jest wzajemnie korzystna dla obu partnerów; 8) wskazuje żywe i nieożywione elementy ekosystemu; wykazuje, że są one powiązane różnorodnymi zależnościami; 9) opisuje zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie, rozróżnia producentów, konsumentów i destruentów oraz przedstawia ich rolę w obiegu materii i przepływie energii przez ekosystem. V. Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytonasiennej. Uczeń: 1) wymienia czynności życiowe organizmu roślinnego 2) identyfikuje (np. na schemacie, fotografii, rysunku lub na podstawie opisu) i opisuje organy rośliny okrytonasiennej (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc) oraz przedstawia ich funkcje 3) wskazuje cechy adaptacyjne w budowie tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji (tkanka twórcza, okrywająca, miękiszowa, wzmacniająca, przewodząca) 4) rozróżnia elementy budowy kwiatu (okwiat: działki kielicha i płatki korony oraz słupkowie, pręcikowie) i określa ich rolę w rozmnażaniu płciowym 5) przedstawia budowę nasienia (łupina nasienna, bielmo, zarodek) oraz opisuje warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen) 6

7 6) podaje przykłady różnych sposobów rozsiewania się nasion i przedstawia rolę owocu w tym procesie. VI. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka 1. Tkanki, narządy, układy narządów. Uczeń: 1) opisuje hierarchiczną budowę organizmu człowieka (tkanki, narządy, układy narządów); 2) podaje funkcje tkanki nabłonkowej, mięśniowej, nerwowej, krwi, tłuszczowej, chrzęstnej i kostnej oraz przedstawia podstawowe cechy budowy warunkujące pełnienie tych funkcji; 3) opisuje budowę, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów: ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego i rozrodczego. 2. Układ ruchu. Uczeń: 1) wykazuje współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów w prawidłowym funkcjonowaniu układu ruchu; 2) wymienia i rozpoznaje (na schemacie, rysunku, modelu, według opisu itd.) elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn; 3) przedstawia funkcje kości i wskazuje cechy budowy fizycznej i chemicznej umożliwiające ich pełnienie; 4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu i gęstości masy kostnej oraz określa czynniki wpływające na prawidłowy rozwój muskulatury ciała. 3. Układ pokarmowy i odżywianie się. Uczeń: 1) podaje funkcje poszczególnych części układu pokarmowego, rozpoznaje te części (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją; 2) przedstawia źródła i wyjaśnia znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu; 3) przedstawia rolę i skutki niedoboru niektórych witamin (A, C, B6, B12,D, kwasu foliowego), składników mineralnych (Mg, Fe, Ca) i aminokwasów egzogennych w organizmie 4) przedstawia miejsce i produkty trawienia oraz miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych; 5) przedstawia rolę błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego oraz uzasadnia konieczność systematycznego spożywania owoców i warzyw; 6) wyjaśnia, dlaczego należy stosować dietę zróżnicowaną i dostosowaną do potrzeb organizmu (wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku itp.), oraz podaje korzyści z prawidłowego odżywiania się; 7) oblicza indeks masy ciała oraz przedstawia i analizuje konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania (otyłość lub niedowaga oraz ich następstwa). 4. Układ oddechowy. Uczeń: 1) podaje funkcje części układu oddechowego, rozpoznaje je (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia związek ich budowy z pełnioną funkcją; 2) opisuje przebieg wymiany gazowej w tkankach i w płucach oraz przedstawia rolę krwi w transporcie gazów oddechowych; 3) przedstawia czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego (aktywność fizyczna poprawiająca wydolność oddechową, niepalenie papierosów czynnie i biernie). 5. Układ krążenia. Uczeń: 1) opisuje budowę i funkcje narządów układu krwionośnego i układu limfatycznego; 2) przedstawia krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym; 3) przedstawia rolę głównych składników krwi (krwinki czerwone i białe, płytki krwi, osocze) oraz wymienia grupy układu krwi AB0 oraz Rh; 4) przedstawia znaczenie aktywności fizycznej i prawidłowej diety dla właściwego funkcjonowania układu krążenia; 5) przedstawia społeczne znaczenie krwiodawstwa. 7

8 6. Układ odpornościowy. Uczeń: 1) opisuje funkcje elementów układu odpornościowego (narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne; komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała) 2) rozróżnia odporność swoistą i nieswoistą, naturalną i sztuczną, bierną i czynną; 3) porównuje działanie surowicy i szczepionki; podaje przykłady szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych oraz ocenia ich znaczenie 4) opisuje konflikt serologiczny Rh 5) wyjaśnia, na czym polega transplantacja narządów i podaje przykłady narządów, które można przeszczepiać 6) przedstawia znaczenie przeszczepów, w tym rodzinnych, oraz zgody na transplantację narządów po śmierci. 7. Układ wydalniczy. Uczeń: 1) podaje przykłady substancji, które są wydalane z organizmu człowieka, oraz wymienia narządy biorące udział w wydalaniu 2) opisuje budowę i funkcje głównych struktur układu wydalniczego (nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa). 8. Układ nerwowy. Uczeń: 1) opisuje budowę i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego; 2) porównuje rolę współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego; 3) opisuje łuk odruchowy, wymienia rodzaje odruchów oraz przedstawia rolę odruchów warunkowych w uczeniu się 4) wymienia czynniki wywołujące stres oraz podaje przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu 5) przedstawia sposoby radzenia sobie ze stresem. 9. Narządy zmysłów. Uczeń: 1) przedstawia budowę oka i ucha oraz wyjaśnia sposób ich działania 2) przedstawia rolę zmysłu równowagi, zmysłu smaku i zmysłu węchu oraz wskazuje lokalizację odpowiednich narządów i receptorów; 3) przedstawia przyczyny powstawania oraz sposób korygowania wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm); 4) przedstawia wpływ hałasu na zdrowie człowieka; 5) przedstawia podstawowe zasady higieny narządów wzroku i słuchu. 10. Układ dokrewny. Uczeń: 1) wymienia gruczoły dokrewne, wskazuje ich lokalizację i przedstawia podstawową rolę w regulacji procesów życiowych; 2) przedstawia biologiczną rolę: hormonu wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteronu, estrogenów; 3) przedstawia antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu; 4) wyjaśnia, dlaczego nie należy bez konsultacji z lekarzem przyjmować środków lub leków hormonalnych (np. tabletek antykoncepcyjnych, sterydów). 11. Skóra. Uczeń: 1) podaje funkcje skóry, rozpoznaje elementy jej budowy (na schemacie, modelu, rysunku, według opisu itd.) oraz przedstawia jej cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej (receptory bólu, dotyku, ciepła, zimna) i termoregulacyjnej; 2) opisuje stan zdrowej skóry oraz rozpoznaje niepokojące zmiany na skórze, które wymagają konsultacji lekarskiej. 12. Rozmnażanie i rozwój. Uczeń: 1) przedstawia budowę i funkcje narządów płciowych (męskich i żeńskich) oraz rolę gamet w procesie zapłodnienia; 2) opisuje etapy cyklu miesiączkowego kobiety; 3) przedstawia przebieg ciąży i wyjaśnia wpływ różnych czynników na prawidłowy rozwój zarodka i płodu; 4) przedstawia cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka; 8

9 5) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową. VII. Stan zdrowia i choroby. Uczeń: 1) przedstawia znaczenie pojęć zdrowie i choroba (zdrowie, jako stan równowagi środowiska wewnętrznego organizmu, zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne; choroba, jako zaburzenie tego stanu); 2) przedstawia negatywny wpływ na zdrowie człowieka niektórych substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol), narkotyków i środków dopingujących oraz nadużywania kofeiny i niektórych leków (zwłaszcza oddziałujących na psychikę); 3) wymienia najważniejsze choroby człowieka wywoływane przez wirusy, bakterie, protisty i pasożyty zwierzęce oraz przedstawia zasady profilaktyki tych chorób; w szczególności przedstawia drogi zakażenia wirusami HIV, HBV i HCV oraz HPV, zasady profilaktyki chorób wywoływanych przez te wirusy oraz przewiduje indywidualne i społeczne skutki zakażenia; 4) przedstawia czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (np. niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) oraz podaje przykłady takich chorób; 5) przedstawia podstawowe zasady profilaktyki chorób nowotworowych; 6) uzasadnia konieczność okresowego wykonywania podstawowych badań kontrolnych (np. badania stomatologiczne, podstawowe badania krwi i moczu, pomiar pulsu i ciśnienia krwi); 7) analizuje informacje dołączane do leków oraz wyjaśnia, dlaczego nie należy bez wyraźnej potrzeby przyjmować leków ogólnodostępnych oraz dlaczego antybiotyki i inne leki należy stosować zgodnie z zaleceniem lekarza (dawka, godziny przyjmowania leku i długość kuracji); 8) przedstawia podstawowe zasady higieny; 9) analizuje związek pomiędzy prawidłowym wysypianiem się a funkcjonowaniem organizmu, w szczególności wpływ na procesy uczenia się i zapamiętywania oraz odporność organizmu. VIII. Genetyka. Uczeń: 1) Przedstawia znaczenie biologiczne mitozy i mejozy, rozróżnia komórki haploidalne i diploidalne, opisuje budowę chromosomu( chromatydy, centromer), rozróżnia autosomy i chromosomy płci 2) Przedstawia strukturę podwójnej helisy DNA i wykazuje jej rolę w przechowywaniu informacji genetycznej i powielaniu(replikacji) DNA 3) przedstawia sposób zapisywania i odczytywania informacji genetycznej(kolejność nukleotydów w DNA, kod genetyczny) wyjaśnia różnicę między informacją genetyczną a kodem genetycznym IX. Ewolucja życia. Uczeń: 1) Wyjaśnia pojęcie ewolucji organizmów i przedstawia źródła wiedzy o jej przebiegu 2) Wyjaśnia na odpowiednich przykładach, na czym polega dobór naturalny i sztuczny, oraz podaje różnice między nimi 3) Przedstawia podobieństwa i różnice między człowiekiem a innymi naczelnymi jako wynik procesów ewolucyjnych X. Globalne i lokalne problemy środowiska. Uczeń: 1) Przedstawia przyczyny i analizuje skutki globalnego ocieplenia klimatu 2) Uzasadnia konieczność segregowania odpadów w gospodarstwie domowym oraz konieczność specjalnego postepowania ze zużytymi bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami 3) Proponuje działania ograniczające zużycie wody i energii elektrycznej oraz wytwarzanie odpadów w gospodarstwach domowych 9

10 Zalecane doświadczenia i obserwacje. Uczeń: 1) Planuje i przeprowadza doświadczenie: a) Wykazujące, że podczas fermentacji drożdże wydzielają dwutlenek węgla b) Sprawdzające wpływ wybranego czynnika na kiełkowanie nasion c) Wykazujące rolę składników chemicznych kości d) Sprawdzające gęstość rozmieszczenia receptorów w skórze różnych części ciała e) Sprawdzające obecność skrobi w produktach spożywczych 2) Dokonuje obserwacji: a) mikroskopowych preparatów trwałych(np.t kanki zwierzęce, organizmy jednokomórkowe) i świeżych (np. skórka liścia spichrzowego cebuli, miąższ pomidora, liść moczarki kanadyjskiej, glony, pierwotniaki) b) zmian tętna i ciśnienia krwi podczas spoczynku i wysiłku fizycznego c) wykazujących obecność plamki ślepej na siatkówce oka d) w terenie przedstawicieli pospolitych gatunków roślin i zwierząt e) w terenie obserwacji liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny zielnej III. OPIS PROGRAMU PROPONOWANY NA POSZCZEGÓLNE KLASY Program nauczania jest przewidziany do realizacji w ramach 130 godzin, tj. 4 godzin tygodniowo w całym cyklu kształcenia: 1 godzina tygodniowo w klasie pierwszej gimnazjum, 1 godzina tygodniowo w klasie drugiej i 2 godziny tygodniowo w klasie trzeciej. Treści nauczania zawarte w programie są: zgodne z podstawą programową kształcenia ogólnego w zakresie nauczania biologii w gimnazjum zgodne z aktualnym stanem wiedzy biologicznej oraz pozostałych przedmiotów przyrodniczych, dostosowane do możliwości ucznia gimnazjum specjalnego KLASA I Związki chemiczne budujące organizmy oraz pozyskiwanie i wykorzystanie energii Pierwiastki budujące ciała organizmów ze szczególnym uwzględnieniem węgla jako pierwiastka ważnego dla istnienia życia Znaczenie wody dla funkcjonowania organizmów Grupy związków chemicznych budujących żywe organizmy (węglowodany, białka, tłuszcze, kwasy nukleinowe, witaminy, sole mineralne) i ich funkcje Procesy dostarczające energii - fotosynteza, oddychanie tlenowe, fermentacja alkoholowa i mlekowa Czynniki niezbędne do życia auto i heterotrofy Budowa i funkcjonowanie komórki Podstawowe elementy budowy komórki roślinnej i zwierzęcej (błona komórkowa, cytoplazma, jądro, chloroplast, mitochondrium, wakuola, ściana komórkowa, rybosomy) Podstawowe funkcje elementów komórki 10

11 Porównanie budowy komórki bakterii, roślin i zwierząt Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów Czynności życiowe organizmu- cechy życia (odżywianie, oddychanie, wydalanie, ruch, reakcja na bodźce, rozmnażanie, wzrost, rozwój) Podstawowe cechy wirusów Podstawowe cechy bakterii Znaczenie bakterii w przyrodzie i dla człowieka Cechy charakterystyczne i miejsca występowania grzybów oraz ich znaczenie dla człowieka ( drożdże, pleśniaki, porosty, podstawczaki) Cechy morfologiczne glonów Cechy morfologiczne mchów, paproci i widłaków Cechy morfologiczne roślin nagozalążkowych i okrytozalążkowych Budowa i funkcjonowanie organizmu roślinnego na przykładzie rośliny okrytozalążkowej Czynności życiowe organizmu roślinnego (odżywianie, oddychanie, wydalanie, reakcja na bodźce, rozmnażanie, wzrost i rozwój) Cechy budowy tkanek roślinnych do pełnienia określonych funkcji Organy rośliny okrytonasiennej i ich funkcje (korzeń, pęd, łodyga, liść, kwiat, owoc Elementy budowy kwiatu i ich rola w rozmnażaniu płciowym (działki kielicha, płatki korony, słupkowie, pręcikowie) Budowa nasienia(łupina nasienna, bielmo, zarodek) Warunki niezbędne do procesu kiełkowania (temperatura, woda, tlen) Sposoby rozsiewania nasion Rola owoców w procesie rozsiewania nasion Znaczenie poznanych grzybów i roślin w środowisku i dla człowieka KLASA II Systematyka zasady klasyfikacji, sposoby identyfikacji i przegląd różnorodności organizmów Czynności życiowe organizmu jednokomórkowego samożywnego (euglena) i cudzożywnego (pantofelek) Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia parzydełkowców Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia płazińców Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia nicieni Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia pierścienic Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia stawonogów (skorupiaków, owadów, pajęczaków) Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia mięczaków Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia ryb Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia płazów Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia gadów Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia ptaków Cechy morfologiczne, środowisko i przystosowania do trybu życia ssaków Znaczenie poznanych zwierząt w środowisku i dla człowieka Ekologia 11

12 Funkcjonowanie organizmów w środowisku lądowym i wodnym Konkurencja wewnątrzgatunkowa i międzygatunkowa Przystosowania zwierząt do odżywiania się pokarmem roślinnym i przystosowania roślin służące obronie przed zgryzaniem Przystosowania zwierząt do drapieżnictwa i reakcje obronne ofiar Przystosowanie do pasożytniczego trybu życia na przykładzie poznanych pasożytów Regulacja liczebności, symbioza Zależności pomiędzy żywymi i nieożywionymi elementami ekosystemu Zależności pokarmowe (łańcuchy i sieci pokarmowe) w ekosystemie Obieg materii i przepływ energii przez ekosystem Populacja i stosunki w biocenozie Globalne i lokalne problemy środowiska Przyczyny i skutki ocieplenia klimatu Segregacja odpadów (postępowanie z bateriami, świetlówkami, przeterminowanymi lekami) Działania człowieka zmierzające do oszczędzania wody i energii elektrycznej Ochrona przyrody KLASA III Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka 1. Tkanki, narządy, układy narządów Budowa organizmu człowieka(tkanki, narządy, układy) Funkcje tkanek i ich podstawowe cechy budowy nabłonkowa, mięśniowa, nerwowa, łączna ( tłuszczowa, chrzęstna, kostna, krew) Budowa, funkcje i współdziałanie poszczególnych układów(ruchu, pokarmowego, oddechowego, krążenia, wydalniczego, nerwowego, dokrewnego, rozrodczego) 2. Układ ruchu Prawidłowe funkcjonowanie układu ruchu współdziałanie mięśni, ścięgien, kości i stawów Budowa i funkcje kości Elementy szkieletu osiowego, obręczy i kończyn Znaczenie aktywności fizycznej dla prawidłowego funkcjonowania układu ruchu 3. Układ pokarmowy i odżywianie się Znaczenie składników pokarmowych (białka, tłuszcze, węglowodany, sole mineralne, woda) dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu Rola i skutki niedoboru witamin w organizmie człowieka(a, C, B 6,B 12, kwas foliowy, D) Rola i skutki niedoboru składników mineralnych w organizmie człowieka(mg, Fe, Ca) Budowa i funkcje poszczególnych części układu pokarmowego Miejsce, produkty trawienia miejsce wchłaniania głównych grup związków organicznych 12

13 Rola błonnika w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego(konieczność systematycznego spożywania warzyw i owoców) Prawidłowe odżywianie się stosowanie diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu( wiek, stan zdrowia, tryb życia, aktywność fizyczna, pora roku) Konsekwencje zdrowotne niewłaściwego odżywiania się (otyłość, niedowaga i ich skutki, indeks masy ciała) 4. Układ oddechowy Budowa i funkcje części układu oddechowego Funkcje układu oddechowego Przebieg wymiany gazowej w tkankach i płucach, rola krwi w transporcie gazów oddechowych Czynniki wpływające na prawidłowy stan i funkcjonowanie układu oddechowego(aktywność fizyczna, palenie bierne i czynne) 5. Układ krążenia Budowa i funkcje narządów układu krwionośnego i limfatycznego Krążenie krwi w obiegu płucnym i ustrojowym Rola głównych składników krwi (krwinki czerwone - erytrocyty, białe -leukocyty, płytki krwi-trombocyty, osocze), grupy główne krwi (system AB0 ) i czynnik Rh Znaczenie krwiodawstwa 6. Układ odpornościowy Elementy układy odpornościowego(narządy: śledziona, grasica, węzły chłonne: komórki: makrofagi, limfocyty T, limfocyty B; cząsteczki: przeciwciała) Odporność swoista i nieswoista, naturalna i sztuczna, bierna i czynna Działanie surowicy i szczepionki- znaczenie szczepień obowiązkowych i nieobowiązkowych Transplantacja narządów Znaczenie przeszczepów (rodzinnych, zgoda na transplantację po śmierci) 7. Układ wydalniczy Budowa i funkcjonowanie układu wydalniczego(nerki, moczowody, pęcherz moczowy, cewka moczowa), produkcja moczu Narządy i substancje biorące udział w wydalaniu Higiena układu wydalniczego 8. Układ nerwowy Budowa i funkcje ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego Rola współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego Rodzaje i rola odruchów (łuk odruchowy) Stres czynniki wywołujące stres, przykłady pozytywnego i negatywnego działania stresu, sposoby radzenia sobie ze stresem 9. Narządy zmysłów Budowa i funkcjonowanie oka Podstawowe zasady higieny narządu wzroku Wady wzroku- ich przyczyny i korekcja wad wzroku (krótkowzroczność, dalekowzroczność, astygmatyzm) Budowa i funkcjonowanie ucha Podstawowe zasady higieny narządu słuchu 13

14 Wpływ hałasu na zdrowie człowieka Rola zmysłów i ich lokalizacja(równowagi, smaku, węchu) 10. Układ dokrewny Rola gruczołów dokrewnych w regulacji procesów życiowych Biologiczna rola hormonów(wzrostu, tyroksyny, insuliny, adrenaliny, testosteron, estrogeny) Antagonistyczne działanie insuliny i glukagonu Znaczenie przyjmowania środków hormonalnych 11. Skóra Budowa, cechy i funkcje skóry ( cechy adaptacyjne do pełnienia funkcji ochronnej, zmysłowej i termoregulacyjnej) Zdrowie skóry i zmiany na skórze 12. Rozmnażanie i rozwój Budowa i funkcje narządów płciowych męskich i żeńskich Rola gamet w procesie zapłodnienia Cykl miesiączkowy kobiety Przebieg ciąży i wpływ szkodliwych czynników na rozwój zarodka i płodu Cechy i przebieg fizycznego, psychicznego i społecznego dojrzewania człowieka Zasady profilaktyki chorób przenoszonych drogą płciową 13. Stan zdrowia i choroby Pojęcie zdrowia i choroby Wpływ na zdrowie człowieka substancji psychoaktywnych (tytoń, alkohol, narkotyki, środki dopingujące, kofeina, leki) Choroby wywoływane przez wirusy, bakterie, pasożyty, zasady profilaktyki, drogi zakażenia, indywidualne i społeczne skutki zakażenia (HIV, HBV, HCV, HPV) Czynniki sprzyjające rozwojowi choroby nowotworowej (niewłaściwa dieta, tryb życia, substancje psychoaktywne, promieniowanie UV) Zasady profilaktyki chorób nowotworowych Podstawowe badania kontrolne i ich znaczenie(stomatologiczne, badanie krwi i moczu, tętno i ciśnienie krwi) Zasady stosowania leków i antybiotyków, środki ostrożności w ich stosowaniu Podstawowe zasady higieny Prawidłowe funkcjonowanie organizmu - prawidłowy rozkład dnia 14. Genetyka Budowa i rola DNA i RNA, zapis informacji genetycznej, kod genetyczny Dziedziczenie cech, grup krwi i płci (Prawa Mendla) Czynniki mutagenne i choroby człowieka warunkowane mutacjami(mukowiscydoza, Zespół Downa) 15. Ewolucja życia Ewolucja organizmów i człowieka, źródła wiedzy o ewolucji, dobór naturalny i sztuczny Pochodzenie człowieka (podobieństwa i różnice między człowiekiem i innymi naczelnymi) 14

15 IV. PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW KSZTAŁCENIA I WYCHOWANIA Z UWZGLĘDNIENIEM MOŻLIWOŚCI INDYWIDUALIZACJI PRACY W ZALEŻNOŚCI OD POTRZEB I MOŻLIWOŚCI UCZNIÓW ORAZ WARUNKÓW, W JKICH PROGRAM BĘDZIE REALIZOWANY Program uwzględnia możliwości modyfikacji w zależności od sytuacji dydaktycznej i indywidualnej pracy z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie w stopniu lekkim. Zakres wiadomości i formy pracy powinny być dostosowane do indywidualnych możliwości poznawczych ucznia, należy indywidualizować pracę z uczniem na obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych, odpowiednio do jego potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych. Na podstawie opinii poradni psychologicznopedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, jak również na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego albo nauczania indywidualnego, należy dostosować wymagania edukacyjne, do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia i odchylenia rozwojowe lub specyficzne trudności w uczeniu się, uniemożliwiające sprostanie tym wymaganiom Realizacja celów kształcenia i wychowania zależna jest od stosowania określonych metod, wynikających ze specyfiki przedmiotu. Nauczyciel jest projektantem procesu dydaktycznego w swojej szkole, zna warunki szkolne, środowiskowe, możliwości uczniów. Ta wiedza pozwala na zaprojektowanie takich działań, które będą najbardziej skuteczne. Aby uczniowie opanowali treści nauczania, proponuje się następujące procedury: 1. Opis sposobu realizacji celów kształcenia, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów. Dostosowanie będzie polegało na doborze odpowiednich metod i form pracy. Należy zwrócić uwagę rodzaj trudności i zależnie od nich wprowadzić np. powiększony druk, zwiększyć czytelność stosowanych schematów lub wykresów i diagramów, stosować pytania naprowadzające i wspierające, umożliwić uczniowie wykonanie zadania w dłuższym czasie, wydawać krótkie i precyzyjne polecenia, często korzystać z wizualizacji treści (wykorzystywać okazy naturalne, modele, filmy, plansze, animacje, ilustracje), dłuższe zadania dzielić na fragmenty, nie oczekiwać znajomości pojęć a sprawdzać ich rozumienie i umiejętność stosowania w praktyce, odwoływać się podczas zajęć do doświadczenia uczniów i przydatności informacji oraz umiejętności w życiu codziennym. Należy wprowadzić wsparcie podczas samodzielnej pracy doświadczalnej w zakresie zrozumienia przez ucznia instrukcji, wykonywania preparatów mikroskopowych wymagających znacznej sprawności manualnej, wykonywania rysunków (możemy umożliwić uczniowi czasem odwzorowanie lub wprowadzać korekty na bieżąco podczas wykonywania rysunków o dużej precyzji). Ważnym elementem dostosowania będzie też stosowanie metod aktywizujących opartych na działaniu, które ułatwiają zrozumienie poznawanych treści. Należy stosować wzmocnienia pozytywne zwracając uwagę na każdy choćby drobny sukces ucznia i nagradzać go poprzez pochwały, wprowadzanie dodatkowych punktów, ekspozycję osiągnięć uczniów na forum klasy, sygnały pozawerbalne (uśmiech, skinięcie głową,). Szczególnie ważny powinien być wkład pracy ucznia i samodzielność oraz zaangażowanie podczas zajęć. Ogólne warunki edukacyjne dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi: 15

16 - jeżeli uczeń tego potrzebuje, należy wydłużyć czas pracy, np. na sprawdzianie, podczas wykonywania ćwiczenia, w czasie odpowiedzi, - zmiana form aktywności (stosowanie na przemian metod podających i metod aktywizujących), - dzielenie materiału nauczania na mniejsze partie, zmniejszenie liczby zadań do wykonania, wielokrotne powtarzanie i utrwalanie materiału, - częste odwoływanie się do konkretu (przykłady z życia), - stosowanie zasady poglądowości, - zróżnicowanie zadań do samodzielnego rozwiązania (zadania o różnym stopniu trudności), powtarzanie reguł obowiązujących w klasie, jasne wyznaczanie granic i ich przestrzeganie. Do najczęściej stosowanych strategii i metod nauczania z uczniem upośledzonym umysłowo w stopniu lekkim należą: Aktywizujące metody nauczania Obserwacje makroskopowe i mikroskopowe Przeprowadzanie prostych doświadczeń - wydzielanie dwutlenku węgla podczas fermentacji drożdży - wpływ różnorodnych czynników na proces kiełkowania nasion - budowa chemiczna kości - sprawdzanie obecności skrobi w produktach spożywczych - hodowla i warunki wzrostu pleśni - rozmieszczenie receptorów czucia w skórze różnych części ciała człowieka - zajęcia w terenie określanie liczebności, rozmieszczenia i zagęszczenia wybranego gatunku rośliny zielnej Dokonywanie prostych ćwiczeń i obserwacji - obserwacja mikroskopowych preparatów trwałych i świeżych - pomiar tętna ciśnienia krwi człowieka w spoczynki i po wysiłku fizycznym - obserwacja pospolitych gatunków roślin i zwierząt w ich naturalnym środowisku - obserwacja rozmieszczenia, zagęszczenia i liczebności gatunku rośliny zielnej Prowadzenie hodowli np. dżdżownic, kiełkowania nasion, nastie i ruchy roślin, hodowla patyczaków Gry dydaktyczne- ze względu na swoją różnorodność ( krzyżówki, domino, gry planszowe, dobieranie, puzzle) zwiększają atrakcyjność zajęć. Pozwalają kształcić umiejętności interpersonalne oraz angażując emocje podczas rywalizacji uczniowskiej, zwiększają trwałość wiedzy. Praca w grupach Metoda projektu Mapa mentalna Drzewo decyzyjne Bezpośrednia obserwacja organizmów żywych w ich naturalnym środowisku Karty pracy na zajęcia odbywające się w terenie Praca z materiałami źródłowymi 2. Opis celów kształcenia, z uwzględnieniem warunków, w jakich program będzie realizowany. Nowoczesne nauczanie biologii powinno opierać się głównie na organizowaniu warunków niezbędnych do inspirowania ucznia do samodzielnego poszukiwania wiedzy i pośrednim kierowaniu tym procesem. Niezbędnym elementem zapewniającym skuteczność przebiegu procesu dydaktycznego jest dobrze zorganizowana pracownia biologiczna. Samodzielne prowadzenie hodowli lub współpraca przy pielęgnacji roślin czy zwierząt uczy 16

17 odpowiedzialności i systematyczności oraz stymuluje rozwój ucznia, w harmonijny sposób łącząc naukę z zainteresowaniami. Plansze, schematy przedstawiające zjawiska i procesy zachodzące w przyrodzie ułatwią uczniom ich zrozumienie. Warto zachęcić uczniów do samodzielnego wykonywania pomocy dydaktycznych czy do tworzenia własnych kolekcji, np. wylinek owadów, kory drzew czy innych eksponatów znalezionych podczas wycieczek terenowych. Do dyspozycji ucznia i nauczyciela dostępne są: - model szkieletu człowieka - model kręgosłupa, oka, uzębienia człowieka, serca - mikroskopy uczniowskie i nauczycielskie - lupy - sprzęt laboratoryjny - plansze dydaktyczne - schematy organów wewnętrznych człowieka - okazy naturalne: muszle małży, ślimaków, skóra węża, wylinki pająków itp. - gabloty owadów pożytecznych i szkodników - okazy roślin zielnych - okazy owoców i nasion - kolekcje okazów naturalnych roślinnych i zwierzęcych - kora drzew, w tym zaatakowana przez szkodniki - fantomy do nauki udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej - tkanki roślinne i zwierzęce, przekroje poprzeczne przez korzeń, łodygę - filmy dydaktyczne- Ekologia w gimnazjum, Było sobie życie - rzutnik multimedialny, prezentacje multimedialne 3.Opis sposobu realizacji celów wychowania, z uwzględnieniem możliwości indywidualizacji pracy w zależności od potrzeb i możliwości uczniów. Pracując z uczniem niepełnosprawnym intelektualnie nauczyciel powinien kierować się zasadami, które będą pomocne w realizacji celów wychowania np.: praca w małych grupach, możliwość korzystania z zajęć dodatkowych o charakterze wyrównawczym, stosowanie indywidualnego programu dla ucznia, uwzględniającego jego deficyty rozwojowe, powtarzanie reguł obowiązujących na zajęciach, jasne wyznaczanie granic i egzekwowanie ich przestrzegania dostosowanie środków dydaktycznych, dostosowanie wymagań edukacyjnych do możliwości ucznia, ustalenie systemu oceniania uczniów adekwatnego do ich dysfunkcji, wydłużanie czasu pracy w sytuacjach tego wymagających Praca wychowawcza będzie ukierunkowana na; - zachowanie bezpieczeństwa i rozwagi podczas samodzielnego wykonywania preparatów mikroskopowych - rozwijanie przekonań o znaczeniu skrupulatności i dociekliwości podczas obserwacji - rozwijanie przekonania o konieczności zachowania różnorodności gatunkowej roślin - kształtowanie postawy troski o precyzję wykonania preparatów i prowadzenia obserwacji mikroskopowych - kształtowanie poczucie obowiązku zapewnienia uprawianym roślinom właściwych warunków rozwoju 17

18 - rozwijaniu przekonania o biologicznym i gospodarczym znaczeniu zwierząt bezkręgowych, kręgowych oraz ich ochronie - kształtowaniu postawy świadczącą o rozumieniu roli higieny w profilaktyce chorób pasożytniczych - kształtuje postawę świadczącą o dbałości o higienę skóry - rozwija przekonanie o konieczności konsultacji z lekarzem wszystkich niepokojących zmian na skórze - rozwijaniu przekonania o konieczności dbania o aparat ruchu w celu zapewnienia jego prawidłowego funkcjonowania - kształtowaniu postawy świadczącą o rozumieniu konieczności stosowania diety zróżnicowanej i dostosowanej do potrzeb organizmu - rozwijaniu przekonania o znaczeniu prawidłowego odżywiania się dla zdrowia człowieka - kształtowaniu nawyku przestrzegania higieny osobistej, higieny przygotowania i spożywania posiłków - kształtowaniu zachowań prozdrowotnych - dostrzeganiu znaczenia krwiodawstwa - kształtowaniu nawyku niepalenia papierosów i aktywnego spędzania czasu wolnego dla zachowania prawidłowego stanu i funkcjonowania układu oddechowego i krwionośnego - kształtowaniu postawy wyrażającą troskę o zdrowie własne i innych - kształtowaniu nawyku dbałości o higienę narządów zmysłów - kształtowaniu nawyków ułatwiających radzenie sobie ze stresem - rozwijanie przekonania o konieczności konsultacji z lekarzem przyjmowania środków lub leków hormonalnych - rozwijaniu poczucia odpowiedzialności za zachowanie własnego zdrowia (przeciwdziałanie zachorowalności na choroby cywilizacyjne i rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych) - rozwija przekonanie o konieczności unikania uzależnień - kształtowaniu przekonanie o konieczności ochrony różnorodności ekosystemów - rozwijaniu przekonania o konieczności oszczędzania wody i energii elektrycznej - kształtowaniu nawyku segregowania odpadów - rozwija przekonanie o użyteczności wiedzy biologicznej w życiu codziennym - kształtuje postawę dążenia do odpowiedzialności za wyniki pracy grupy W wyniku kształtowania postaw uczniowie: wyjaśniają i stosują zasady higieny, analizują wpływ czynników środowiska na zdrowie człowieka, wskazują najczęstsze zagrożenia zdrowia i planują sposoby zapobiegania im, czytają i analizują dane na temat diet, zaburzeń łaknienia i ich wpływu na zdrowie, odczytują wyniki badań medycznych, przestrzegają terminów badań kontrolnych, opisują i wyjaśniają zmiany fizyczne, emocjonalne i psychiczne okresu dojrzewania, wyliczają swoje potrzeby psychiczne, umieją sobie radzić ze stresem, sanują potrzeby innych ludzi dyskutują na tematy związane z rodzicielstwem mi wkraczaniem w dorosłe życie, wyliczają argumenty przeciw stosowaniu używek, alkoholu i narkotyków, racjonalnie planują swój czas wolny wskazują przykłady zależność człowieka od środowiska, oceniają oddziaływanie ludzi na środowisko w kategoriach etycznych, estetycznych i ekonomicznych, oszczędzają zasoby przyrody i przekonują o takiej potrzebie inne osoby, są świadomymi konsumentami, przekonanymi, że ich wybory mają wpływ na rynek i przyrodę, 18

19 interesują się stanem najbliższej okolicy, reklamują walory przyrodnicze swojej okolicy 4. Opis sposobu realizacji celów wychowania, z uwzględnieniem warunków, w jakich program będzie realizowany. Sposoby osiągania celów przez uczniów ze SPE należy dostosować do indywidualnych możliwości i potrzeb każdego z nich. Stosowanie formy pracy w grupach umożliwia osiągnięcie wielu celów w zakresie kształcenia i wychowania zarówno podczas zajęć w budynku szkolnym, jak i w terenie. Podstawowe korzyści to: integrowanie zespołu klasowego, kształtowanie umiejętności dochodzenia do wspólnego punktu widzenia i kulturalnej dyskusji, umiejętności prawidłowej współpracy, rozbudzanie aktywności uczniów. Biorąc pod uwagę warunki pracy i jej specyfikę placówki proponuje się także: Zajęcia terenowe, które są atrakcyjną formą poznawczą dla uczniów, kształtują wrażliwość na piękno przyrody i szacunek do rodzimych gatunków flory i fauny. Młodzież wynosi z wycieczki wiele wrażeń, nowe obserwacje i nową wiedzę. Właściwie zorganizowane i prowadzone zajęcia terenowe są okazją do wzmożonego oddziaływania na uczniów. Doświadczenia i obserwacje biologiczne są bardzo cenne w pracy z uczniem, ponieważ rozwijają zainteresowania biologiczne i skłaniają do samodzielnego poznawania świata żywego, ułatwiając zapamiętywanie. Wycieczki do muzeów, ogrodów botanicznych, parków, lasu Wycieczki do placówek służby zdrowia, stacji krwiodawstwa, laboratorium Zajęcia pozalekcyjne w formie np. działalności w kole biologicznym lub szkolnym kole LOP Udział w projektach edukacyjnych o tematyce biologicznej Udział w akcji Sprzątanie Świata, Dnia Ziemi itp. Udział w akcjach ekologicznych organizowanych przez gminę Prowadzenie w placówce i udział uczniów w akcji zbierania makulatury, zużytego elektrosprzętu czy zużytych baterii Nauczyciel, dbając o dobry klimat pracy, powinien: zadbać o niski poziom stresu na lekcji, atrakcyjnie prowadzić lekcje, stosować techniki motywacyjne, wzmacniające zwłaszcza motywację wewnętrzną, zadbać, by wymagania przedmiotowe mieściły się w obszarze najbliższego rozwoju, zagwarantować nawet najsłabszym uczniom odniesienie sukcesu, doceniać wysiłek ucznia zmagającego się z postawionym przed nim zadaniem, udzielać uczniowi wskazówek dotyczących skutecznych sposobów uczenia się, włączać uczniów w decydowanie o tym, w jaki sposób i czego będą się uczyć (praca metodą projektów). 19

20 V. OPIS ZAŁOŻONYCH OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Wymagania podstawowe obejmują treści przystępne, uniwersalne, pewne naukowo, niezbędne na danym i wyższych etapach kształcenia, bezpośrednio użyteczne w pozaszkolnej działalności ucznia. Wymagania ponadpodstawowe obejmują treści złożone o charakterze problemowym, hipotetyczne, przydatne, ale nie niezbędne na danym lub wyższym etapie kształcenia. Absolwent gimnazjum w wyniku realizacji programu powinien Umieć dokonać prostych obserwacji makro i mikroskopowych organizmów żywych Wymienić podstawowe cechy życiowe organizmów Opisywać, porządkować i rozpoznawać pospolite gatunki organizmów Wyjaśniać zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w wybranych organizmach Wyjaśniać zjawiska i procesy biologiczne zachodzące w środowisku Wyjaśniać zależności między organizmem a środowiskiem Wskazywać źródła różnorodności biologicznej Planować, przeprowadzać i dokumentować obserwacje i proste doświadczenia biologiczne Określać warunki doświadczenia, formułować wnioski, przedstawiać i interpretować wyniki Przeprowadzać obserwacje mikroskopowe preparatów świeżych i trwałych Wykorzystywać różnorodne źródła wiedzy naukowej oraz technologię informacyjną Odczytywać, analizować i interpretować informacje tekstowe, graficzne, liczbowe Rozumieć i interpretować pojęcia biologiczne Znać podstawową terminologię biologiczną Interpretować informacje naukowe Wyjaśniać zależności przyczynowo- skutkowe Formułować wnioski Formułować opinie Odróżniać fakty naukowe od pseudonaukowych Przedstawiać opinie związane z zagadnieniami biologicznymi Analizować związek pomiędzy własnym postępowaniem a zachowaniem zdrowia Rozpoznawać sytuacje wymagające konsultacji lekarskiej Rozumieć znaczenie krwiodawstwa Rozumieć znaczenie transplantacji narządów VI. KRYTERIA OCENY I METODY SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA Kontrolowanie i ocenianie osiągnięć ucznia odgrywa szczególną rolę w procesie dydaktycznym. Jego efekty są ważne dla ucznia, rodzica i nauczyciela. Dla ucznia wyniki osiągane w szkole są informacją o wartościowaniu efektów jego nauki, dla nauczyciela informacją o efektywności jego pracy. Dokonując oceny osiągnięć ucznia, nauczyciel bada jego wiadomości, umiejętności i postawy. Ocenianie powinno wspierać ucznia w osiąganiu celów, diagnozować jego osiągnięcia Różnorodne uwarunkowania psychofizyczne dzieci upośledzonych umysłowo powodują trudności w osiąganiu założonych celów edukacyjnych 20

21 Sprawdzanie osiągnięć uczniów i ocena ich postępów muszą być indywidualne. Bieżąca ocena osiągnięć ucznia powinna polegać na odnotowywaniu postępów i ocenianiu jego pracy biorąc pod uwagę: - zainteresowanie przedmiotem - indywidualne możliwości ucznia - wcześniejsze osiągnięcia - zakres wiadomości - poziom umiejętności - zaangażowanie i aktywność na lekcjach - zainteresowanie wiedzą biologiczną i przyrodniczą - nabyte umiejętności poznawcze dotyczące organizmów i środowiska - wykorzystanie zdobytej wiedzy w szkole w praktyce - zachowania świadczące o stosunku do świata istot żywych - obserwacji aktywności uczniów, np. podczas pogadanki, dyskusji, - prowadzonych doświadczeń oraz w czasie zajęć terenowych - zauważalnej pozytywnej zmiany w zachowaniu ucznia, jego poglądach - systemie wartości i działaniach codziennych - sprawdzaniu i ocenianiu ćwiczeń wykonywanych na lekcji - sprawdzaniu ćwiczeń zadawanych do wykonania w domu - samodzielnie przygotowywanych opracowań w ramach wykonywanych projektów Sprawdzanie osiągnięć ucznia może dotyczyć wiadomości, umiejętności lub wykorzystania wiedzy w praktyce. Sprawdzanie osiągnięć ucznia może odbywać się w formie pisemnej lub ustnej w zależności od indywidualnych możliwości ucznia. Sposoby rozpoznawania przez nauczyciela poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności z biologii Obserwacja pracy uczniów na lekcji, ich zachowanie Odpowiedzi ustne i prace pisemne Wnioskowanie Ćwiczenia praktyczne Zadania problemowe Staranność wykonania prac pisemnych: notatki, wykresy, rysunki, schematy Umiejętność posługiwania się sprzętem np. mikroskopem, preparatami Wymagania ogólne na poszczególne stopnie szkolne: Ocenę celującą otrzymuje uczeń, który: - opanował wiadomości i umiejętności znacznie wykraczające poza program nauczania, będące efektem jego samodzielnej pracy, - prezentuje swoje wiadomości posługując się terminologią biologiczną, - potrafi stosować zdobyte wiadomości w sytuacjach nietypowych, - formułuje problemy i rozwiązuje je w sposób twórczy, - dokonuje analizy lub syntezy zjawisk i procesów biologicznych, - wykorzystuje wiedzę zdobytą na innych przedmiotach, - potrafi samodzielnie korzystać z różnych źródeł informacji, - bardzo aktywnie uczestniczy w procesie lekcyjnym, - wykonuje dodatkowe zadania i polecenia 21