PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROGRAMU ROZWOJU TECHNOLOGII WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO NA LATA Programu systemowego wspierania rozwoju technologii województwa śląskiego na lata Katowice, 2011

2 ZESPÓŁ AUTORSKI: mgr inż. Jan Bondaruk mgr inż. Paweł Zawartka mgr inż. Dariusz Zdebik mgr Katarzyna Wieczorek mgr inż. Artur Klimkiewicz mgr Łukasz Siodłak mgr Marcin Głodniok mgr Anna Siwek - Skalny

3 SPIS TREŚCI: 1 STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM WSTĘP Słownik pojęć Podstawy formalno-prawne opracowania Zakres merytoryczny prognozy CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU Ogólna zawartość Główne cele Programu Powiązanie z innymi dokumentami ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA Charakterystyka województwa Analiza i ocena stanu środowiska Powietrze atmosferyczne Wody powierzchniowe Wody podziemne Gospodarka odpadami Ochrona przyrody Hałas Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące Zasoby naturalne Gleby użytkowane rolniczo Wpływ na środowisko w przypadku odstąpienia od realizacji Programu Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZENIU PROGNOZY Zakres metodyczny prognozy oddziaływania na środowisko Ocena potencjalnych projektów obszarów technologicznych Ocena skumulowanych oddziaływań Ocena systemu monitoringu dokumentu programowego PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Przewidywane znaczące oddziaływania (bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne) na środowisko, w tym na obszary Natura Przewidywane znaczące oddziaływania na różnorodność biologiczną Przewidywane znaczące oddziaływania na zdrowie ludzi Przewidywane znaczące oddziaływania na zwierzęta i rośliny Przewidywane znaczące oddziaływania na wodę Przewidywane znaczące oddziaływania na powietrze Przewidywane znaczące oddziaływania na powierzchnię ziemi Przewidywane znaczące oddziaływania na krajobraz Przewidywane znaczące oddziaływania na klimat Przewidywane znaczące oddziaływania na zasoby naturalne Przewidywane znaczące oddziaływania na zabytki i dobra materialne Przewidywane znaczące oddziaływanie na formy ochrony przyrody w tym rezerwaty przyrody wraz z otulinami, parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura Analiza i ocena projektu z punktu widzenia celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, W TYM NA OBSZAR NATURA MOŻLIWE TRANSGRANICZNE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH STOSUNKU DO PRZEWIDYWANYCH W PROGRAMIE WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU

4 10 WSKAZANIE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY PRZEWIDYWANE METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROGRAMU WNIOSKI I ZALECENIA DO SPOSOBU MONITOROWANIA ZMIAN W ŚRODOWISKU MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE SPIS TABEL: Tabela 1. Wstępna ocena potencjału ekologicznego wód zbiorników zaporowych w 2009r Tabela 2. Zasobność złóż surowców w województwie śląskim Tabela 3. Złoża wód leczniczych zmineralizowanych i termalnych w województwie śląskim Tabela 4. Powierzchnia geodezyjna gruntów rolnych województwa śląskiego według kierunków wykorzystania Tabela 5. Procentowy udział poszczególnych typów gleb w powierzchni użytków rolnych Tabela 6 Typy projektów obszarów technologicznych, jakie mogą być realizowane na skutek zmian systemowych wynikających z wdrożenia PRT Tabela 7 Charakter wpływów potencjalnych projektów obszarów technologicznych na poszczególne komponenty środowiska Tabela 8 Natężenie oddziaływań projektów obszarów technologicznych na poszczególne komponenty środowiska.. 40 Tabela 9 Ocena wpływu rekomendowanych rozwiązań wdrożeniowych PRT na komponenty środowiska Tabela 10 Przewidywane oddziaływania rekomendowanych rozwiązań wdrożeniowych na komponenty środowiska, w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe Tabela 11 Zbiorcza macierz oddziaływań projektów obszarów technologicznych na komponenty środowiska Tabela 12 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na różnorodność biologiczną Tabela 13 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na ludzi Tabela 14 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na zwierzęta Tabela 15 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na rośliny Tabela 16 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na wodę Tabela 17 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na powietrze Tabela 18 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na powierzchnię ziemi Tabela 19 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na krajobraz Tabela 20 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologicznych na klimat Tabela 21 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologicznych na zasoby naturalne Tabela 22 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko robót budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków, obiektów inżynierii lądowej i wodnej, specjalistycznych, kubaturowych, itp.- A Tabela 23 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko budowy i rozbudowy laboratoriów, zakupu sprzętu laboratoryjnego (np. zwiększenie ilości i zakresu badań), badania terenowe - B Tabela 24 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych substancji farmaceutycznych, materiałów czynnych biologicznie lub chemicznie - C Tabela 25 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych urządzeń, instrumentów i aparatury medycznej (w tym jonizującej) oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych (np. mikrotechnologia, makrotechnologia), wytwarzania oprogramowania - D Tabela 26 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych infrastruktury przemysłowej oraz budowy instalacji przemysłowych oczyszczania ścieków i wody, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, czystych instalacji węglowych, instalacji oczyszczania gazów, itp. - E Tabela 27 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych metali, wyrobów gumowych, tworzyw sztucznych, materiałów niemetalicznych, itp. - F Tabela 28 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów, instalacji do produkcji urządzeń i materiałów transportowych - G Tabela 29 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów, instalacji oraz urządzeń związanych z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych, gazów, odpadów komunalnych i innych - H Tabela 30 Rozwiązania podstawowe i alternatywne dla zdefiniowanych typów projektów

5 SPIS RYSUNKÓW: Rysunek 1. Klasyfikacja stref w 2009r. dla wybranych elementów - kryterium ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ, Katowice) Rysunek 2. Wyniki klasyfikacji wód powierzchniowych zlewni Odry i Wisły w punktach pomiarowych w 2009r. (źródło: WIOŚ, Katowice) Rysunek 3. Rozmieszczenie punktów pomiarowych oraz wyniki klasyfikacji wód powierzchniowych w 2009r. (źródło: WIOŚ, Katowice) Rysunek 4. Stan czystości wód podziemnych w 2009r. wg badań monitoringowych sieci krajowej (źródło: WIOŚ, Katowice) Rysunek 5. Stan czystości wód podziemnych w 2009r. wg badań monitoringowych sieci regionalnej (źródło: WIOŚ, Katowice) Rysunek 6. Jakość wód podziemnych badanych w 2009r. na terenie województwa śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych (źródło: WIOŚ, Katowice) Rysunek 7. Odpady przemysłowe oraz komunalne wytworzone w poszczególnych powiatach województwa śląskiego w 2009r. (źródło: WIOŚ Katowice / GUS) Rysunek 8. Rozmieszczenie form ochrony przyrody w województwie śląskim (Źródło: Czechowski D., Skrzypiec P., RDOŚ Katowice, Formy ochrony przyrody w województwie śląskim, w: Stan środowiska w województwie śląskim w 2008 roku, Woj. Śląskie - WIOŚ, Katowice, 2009r.) Rysunek 9 Macierz oceny grup i obszarów technologicznych wg [14] Rysunek 10 Portfel orientacji strategicznych województwa śląskiego wg [14]] Rysunek 11 Schemat logiczny koncepcji audytu technologiczno-innowacyjnego

6 1 STRESZCZENIE W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Niniejsza prognoza oddziaływania na środowisko Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata została opracowana w ramach projektu Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego. Program będący przedmiotem prognozy jest strategicznym planem rozwoju technologicznego zawierającym pakiet narzędzi i rozwiązań systemowych umożliwiających prowadzenie skutecznej polityki wsparcia dla protechnologicznego rozwoju regionu. Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata został opracowany na potrzeby: identyfikacji potrzeb i potencjału m.in. przedsiębiorców, jednostek badawczo-rozwojowych, wyznaczenia nowych kierunków rozwoju edukacji, dostosowania systemu edukacji do potrzeb rynku pracy, określenia kryteriów wyboru projektów innowacyjnych w przyszłym okresie programowania, wsparcia działań Międzynarodowej Sieci Jednostek Certyfikujących IQ-Net, której celem jest polepszenie jakości programowania Funduszy Strukturalnych. Przedmiotem Programu jest wdrożenie narzędzi i rozwiązań systemowych przez władze samorządowe, sektor B+R, jednostki wsparcia przedsiębiorczości i innowacji oraz instytucje otoczenia biznesu w postaci: 1. Pakietu narzędzi wpierających realizację celów Programu obejmujących: a) system wskaźnikowej oceny efektywności realizowanej polityki przez przeprowadzanie okresowych audytów technologiczno innowacyjnych w poszczególnych obszarach specjalizacji technologicznej, b) prowadzenie bieżących oraz rocznych wielowymiarowych analiz z wykorzystaniem mapy potencjału innowacyjno technologicznego regionu, c) prowadzenie bieżących oraz rocznych analiz potencjału endogennego regionu z wykorzystaniem profilowanych ankiet. 2. Przedsięwzięć do których zaliczono: a) utworzenie, a następnie uruchomienie sieciowej współpracy pomiędzy regionalnymi oraz specjalistycznymi (branżowymi) obserwatoriami, b) modyfikację i rozbudowę statystyki regionalnej gromadzącej dane o wdrażanych technologiach, c) rozbudowę platformy Innobservator Silesia - Regionalna Platforma Rozwoju Innowacji, d) opracowywanie rocznych raportów dotyczących stanu realizacji Programu wraz z oceną potencjału technologicznego regionu. 3. Kluczowych działań o charakterze systemowym służących do: a) podejmowania decyzji w zakresie realizacji polityki protechnologicznej regionu przez Komitet Sterujący Regionalnej Strategii Innowacji (KS RIS), b) wdrażania wskazanych obszarów technologicznych, jako kryterium przyznawania dofinansowania w ramach programów operacyjnych, c) monitorowania i prognozowania rozwoju technologicznego w oparciu o cyklicznie realizowany foresight. 4. Rekomendacji o charakterze systemowym, a także przedsięwzięć adresowanych do sektora MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacji, sektora B+R oraz władz regionu. W Programie Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata zidentyfikowane zostały technologie wynikające z różnych programów strategicznych, badawczych i operacyjnych dla województwa śląskiego, tworzące grupy technologiczne i obszary, które w wyniku jego wdrażania mogą w przyszłości dynamicznie się rozwijać. 6

7 Przedmiotowe obszary technologiczne to: Technologie medyczne (ochrony zdrowia) m.in. biotechnologie medyczne; technologie inżynierii medycznej, Technologie dla energetyki i górnictwa m.in. technologie spalania węgla; czyste technologie węglowe, ogniwa paliwowe; wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych i odpadów; składowanie CO 2 ; technologie procesowania gazów; rozpoznanie i ochrona zasobów węgla, Technologie dla ochrony środowiska m.in. biotechnologie dla ochrony środowiska; inteligentne i energooszczędne budownictwo; technologie ochrony i rekultywacji środowiska; technologie odpadowe, technologie procesowania wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody; technologie ochrony powietrza; technologie wspomagające zarządzanie środowiskiem, Technologie informacyjne i telekomunikacyjne m.in. technologie telekomunikacyjne; informacyjne; modelowanie i symulacje procesów i zjawisk; optoelektronika, Produkcja i przetwarzanie materiałów m.in. tworzywa metaliczne; polimerowe; ceramiczne, Transport i infrastruktura transportowa m.in. zintegrowane, inteligentne systemy transportowe; nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy m.in. automatyka przemysłowa, sensory i roboty; technologie projektowania i wytwarzania maszyn i urządzeń górniczych oraz energetycznych, Nanotechnologie i nanomateriały m.in. technologie tworzenia struktur o rozmiarach manometrycznych. Docelowa grupa technologii, jaka będzie rozwijana w województwie śląskim, może ulec zawężeniu do tych, na które będzie zapotrzebowanie lub do tych, które będą priorytetowe dla rozwoju gospodarczego regionu. W związku z tym przedmiotem Programu nie jest wdrażanie konkretnych technologii, lecz narzędzi i rozwiązań systemowych służących kształtowaniu polityki rozwoju protechnologicznego i proinnowacyjnego regionu. Zadaniem Programu jest zatem wyłącznie rozwijanie, stymulowanie i wspieranie realizacji szerokiego spektrum projektów obszarów technologicznych. Przed przystąpieniem do opracowania niniejszej prognozy zwrócono się do organów ochrony środowiska, z wnioskiem o zajęcie stanowiska odnośnie konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata i wydanie decyzji w przedmiotowej sprawie. Zgodnie z decyzjami Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach (pismo nr WOOŚ JW z dnia r.) oraz Śląskiego Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (pismo nr NS/NZ/521/M/0254/7/11 z dnia r.) przystąpiono do przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko przedmiotowego dokumentu, w zakresie zgodnym z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz z późn. zm.). Niniejszą prognozę oddziaływania na środowisko wykonano z uwzględnieniem wymagań zawartych w Dyrektywie SEA (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny oddziaływania niektórych planów i programów na środowisko tzw. Dyrektywa SEA Strategic Environmental Assessment), zgodnie z którą plany i programy krajowe i międzyregionalne muszą być ocenione przed ich przyjęciem. Ze względu na zakres oraz specyficzny charakter Programu podlegającego ocenie, przedmiotem analizy są głównie działania miękkie związane z wdrażaniem narzędzi i rozwiązań systemowych nie mające wpływu na środowisko. Natomiast w następstwie wprowadzenia w szerokim zakresie skutecznej polityki systemowej wynikającej z zapisów Programu, mogą być realizowane również potencjalne projekty inwestycyjne w obszarach technologicznych (określone i analizowane w niniejszej prognozie w formie zagregowanych typów projektów). 7

8 Wdrożenie Programu powinno zatem wywołać zmiany rozwiązań systemowych, które z kolei prowadzić będą do praktycznej realizacji potencjalnych przedsięwzięć inwestycyjnych, w tym mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Mając na uwadze taki łańcuch zdarzeń w niniejszej prognozie dokonano analizy oddziaływania na środowisko również skutków wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych Programu w postaci potencjalnych, hipotetycznych przedsięwzięć inwestycyjnych ( twardych ) w ramach poszczególnych obszarów technologicznych. Prognoz została wykonana w pełnym zakresie, co umożliwiło identyfikację potencjalnych oddziaływań na środowisko będących wynikiem realizacji Programu, a także określenie: czy w należyty sposób został uwzględniony w dokumencie programowym interes środowiska przyrodniczego i kulturowego. Przeprowadzona analiza doprowadziła również do sformułowania zaleceń mających na celu przeciwdziałanie lub minimalizację negatywnych oddziaływań na poszczególne komponenty środowiska. W prognozie przedstawiono stan środowiska województwa śląskiego, jego potencjalne zmiany w przypadku braku realizacji Programu, jak również problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia jego realizacji, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Problemy jakości poszczególnych elementów środowiska wynikające z urbanizacji i uprzemysłowienia regionu związane są m. in. z zanieczyszczeniem powietrza atmosferycznego i emisją zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, zanieczyszczeniem wód powierzchniowych i podziemnych ściekami przemysłowymi, komunalnymi oraz zrzutem wód kopalnianych, wytwarzaniem odpadów przemysłowych i komunalnych, a także hałasem oraz promieniowaniem. Spośród zidentyfikowanych problemów ochrony środowiska istniejących na terenie objętym analizą nie można jednoznacznie zdefiniować tych, które określa się mianem istotnych z punktu widzenia realizacji Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata W rezultacie wdrożenia rozwiązań systemowych Programu oczekiwany jest wzrost aktywności i koncentracja działań o charakterze nieinwestycyjnym jak i inwestycyjnym w poszczególnych obszarach technologicznych. Do tych pierwszych należy zaliczyć m.in.: szkolenia, działania promocyjne, doradztwo, kursy i staże, wsparcie przy tworzeniu partnerstw lokalnych, badania i analizy trendów rozwojowych i prognozowania zmian w gospodarce, formułowanie zaleceń dla mechanizmów zaradczych, rozwijanie dialogu i dobrych praktyk partnerstwa publiczno prywatnego, zadania organizacyjne, stworzenie sieciowej współpracy pomiędzy sektorami: przedsiębiorstw, badawczo-rozwojowymi, instytucjami otoczenia biznesu i władzami samorządowymi, których wspólnym celem jest podniesienie potencjału gospodarczego regionu, poprzez stworzenie klimatu i warunków sprzyjających rozwojowi innowacji i gospodarki opartej na wiedzy. Wymienione działania wynikające z wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych Programu będą miały charakter miękki i w związku z tym nie będą oddziaływać na środowisko w tym na formy ochrony przyrody znajdujące się na terenie województwa śląskiego - rezerwaty przyrody oraz parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000 (projektowane i proponowane). Ocena skutków środowiskowych związanych z wdrożeniem Programu w postaci narzędzi i rozwiązań systemowych pozwala na stwierdzenie, że nie będzie występowało istotne oddziaływanie transgraniczne. Jednocześnie przewiduje się, że odstąpienie od realizacji Programu może skutkować wstrzymaniem szeregu procesów, których celem jest zwiększenie poziomu innowacyjności w sektorach MŚP, dużych przedsiębiorstw i środowisku badawczo-rozwojowym. Brak działań ukierunkowanych na rozwój województwa poprzez wdrażanie nowych technologii oraz wzmocnienie wzajemnej współpracy pomiędzy środowiskami gospodarczymi, naukowo badawczymi, okołobiznesowymi i administracją może skutkować spowolnieniem dynamiki rozwoju gospodarczego regionu oraz pogorszenia konkurencyjności wobec innych regionów w Unii Europejskiej. 8

9 W wyniku realizacji skutecznej polityki wsparcia oraz pełnego wdrożenia zawartych w Programie narzędzi i rozwiązań systemowych mogą być realizowane również potencjalne (hipotetyczne) projekty obszarów technologicznych (określone w formie zagregowanych typów projektów) o charakterze inwestycyjnym, tj.: A. Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków, obiektów inżynierii lądowej i wodnej, specjalistycznych, kubaturowych, itp. B. Budowa i rozbudowa laboratoriów, zakup sprzętu laboratoryjnego (np. zwiększenie ilości i zakresu badań), badania terenowe. C. Zakłady produkcyjne substancji farmaceutycznych, materiałów czynnych biologicznie lub chemicznie. D. Zakłady produkcyjne urządzeń, instrumentów i aparatury medycznej (w tym jonizującej) oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych (np. mikrotechnologia, makrotechnologia), wytwarzanie oprogramowania. E. Zakłady produkcyjne infrastruktury przemysłowej oraz budowa instalacji przemysłowych oczyszczania ścieków i wody, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, czystych instalacji węglowych, instalacji oczyszczania gazów, itp. F. Zakłady produkcyjne metali, wyrobów gumowych, tworzyw sztucznych, materiałów niemetalicznych, itp. G. Zakłady, instalacje do produkcji urządzeń i materiałów transportowych. H. Zakłady, instalacje oraz urządzenia związane z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych, gazów, odpadów komunalnych i innych. I. Budowa systemów informatycznych, platform informacyjnych, teleinformatycznych i komunikacyjnych, przewodowy i bezprzewodowy przesył danych. J. Przywracanie wartości użytkowych zdegradowanemu środowisku wodno-gruntowemu poprzez usuwanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych. W odniesieniu do zestawionych w Programie obszarów i kierunków technologicznych dany typ projektu poddano ocenie środowiskowej, w której uwzględniono następujące komponenty środowiska: różnorodność biologiczna, ludzie, zwierzęta, rośliny, woda, powietrze, powierzchnia ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne. Zgodnie z wymaganiami formalno prawnymi potencjalne projekty obszarów technologicznych zostały poddane również analizie w odniesieniu do oddziaływań: bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych, długoterminowych, stałych, chwilowych, jakie mogą wywierać na środowisko. Analiza typów projektów, jakie mogą być realizowane w wyniku wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych Programu pozwoliła na wyodrębnienie projektów, które: a) nie będą znacząco oddziaływać na środowisko, b) mogą zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. W grupie projektów niebędących znacząco oddziaływać na środowisko uwzględniono takie, których realizacja będzie związana z: wprowadzaniem systemów (nie obiektów) telekomunikacyjnych, informacyjnych, informatycznych, wykorzystujących istniejące sieci, gromadzeniem i przetwarzaniem danych w systemach informatycznych, zarządzaniem środowiskiem i monitoringiem, modelowaniem i symulowaniem zjawisk oraz wykorzystujących optoelektronikę. Typy takich potencjalnych projektów zostały poddane analizie z uwzględnieniem oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska w odniesieniu do obszarów technologicznych, grup technologii i technologii. W grupie projektów mogących zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w odniesieniu do obszarów technologicznych, grup technologii i technologii, wskazano m.in. budowę / rozbudowę obiektów i infrastruktury, laboratoriów, zakładów produkcyjnych, instalacji przemysłowych i innych. Typy takich potencjalnych projektów zostały również poddane analizie z uwzględnieniem oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska. 9

10 W zakresie oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska najbardziej korzystnie mogą oddziaływać technologie z Obszaru Technologicznego Technologie dla ochrony środowiska. Przewidywany pozytywny wpływ na różnorodność biologiczną, rośliny i zwierzęta, ludzi, środowisko wodne, powietrze i powierzchnię ziemi będzie skutkiem przywracania wartości użytkowych zdegradowanemu środowisku (poprzez usuwanie lub zmniejszanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych) oraz odtwarzania ekosystemów gruntowo - wodnych. Spodziewane korzystne oddziaływanie na ludzi, zwierzęta i rośliny związane jest z technologiami w Obszarze Technologicznym Technologie medyczne (ochrony zdrowia). Oddziaływanie dotyczy przedsięwzięć związanych z zastosowaniem nowych leków w medycynie oraz weterynarii, poprawą jakości wykonywanych zabiegów, a także monitoringiem pacjenta w czasie rekonwalescencji i rehabilitacji. Pozytywne oddziaływanie nastąpi również w przypadku rozwoju innowacyjnych metod produkcji środków ochrony roślin oraz wdrożenia metod alternatywnych do testów na zwierzętach. W Obszarze Technologicznym Produkcja i przetwarzanie materiałów możliwe będzie pozytywne oddziaływanie na powietrze (oparte o przedsięwzięcia ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery), powierzchnię ziemi oraz zasoby naturalne w związku z ograniczeniem wytwarzania odpadów poprzez powtórne wykorzystanie surowców odpadowych, przeróbką złomu i odpadów, a także wprowadzaniem energooszczędnych technologii. Przedsięwzięcia w Obszarze technologicznym Transport i infrastruktura transportowa mogą oddziaływać pozytywnie na zasoby naturalne poprzez wprowadzenie rozwiązań wykorzystujących paliwa alternatywne (np. wodór) do napędu pojazdów. Przewidywane ograniczenie emisji zanieczyszczeń oraz zmniejszanie ruchu samochodowego poprzez usprawnienie usług w transporcie publicznym może również przyczynić się do poprawy stanu powietrza, a pośrednio - zdrowia ludzi, roślin i zwierząt. Przewidziane pozytywne oddziaływanie na środowisko związane z wdrożeniem technologii w Obszarze Technologicznym Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy odczuwalne może być przez ludzi ze względu na ograniczenie do niezbędnego minimum czasu przebywania w niekorzystnych warunkach pracy (zastosowanie robotów oraz sensorów w czasie procesów produkcyjnych). W zakresie oddziaływania na poszczególne komponenty najbardziej niekorzystnie mogą oddziaływać obszary technologiczne: Technologie dla energetyki i górnictwa oraz Produkcja i przetwarzanie materiałów. Są to obszary zakładające powstanie nowych technologii związanych z przemysłem i produkcją, stąd ich negatywne oddziaływanie oparte jest o możliwą emisję zanieczyszczeń do atmosfery i wody oraz generowaniem odpadów. Negatywne oddziaływanie na powietrze może wystąpić podczas stosowania rozwiązań związanych z procesami odzysku energii poprzez spalanie paliw energetycznych oraz podczas przedsięwzięć, w których możliwa jest emisja gazów i pyłów do atmosfery. Emisja może również niekorzystnie wpłynąć na zdrowie ludzi, roślin i zwierząt oraz pośrednio na powierzchnię ziemi. Potencjalnie negatywne oddziaływanie związane jest z możliwością generowania odpadów w procesach produkcyjnych tworzyw metalicznych i ceramicznych. Przewidziane negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne dla technologii obszarów: Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy oraz Nanotechnologie i nanomateriały związane jest z możliwym wpływem na powietrze, klimat i powierzchnię ziemi. Są to obszary, w których nie wskazano konkretnych technologii, stąd mogą one oddziaływać zarówno pozytywnie jak i negatywnie na wszystkie komponenty środowiska. 10

11 Realizacja przedsięwzięć Obszaru Technologicznego Technologie informacyjne i telekomunikacyjne będzie związana m.in. z wprowadzaniem systemów telekomunikacyjnych, informacyjnych, informatycznych, wykorzystujących istniejące sieci, gromadzeniem i przetwarzaniem danych w systemach informatycznych, w związku z tym w prognozie nie przewidziano istotnego oddziaływania obszaru na środowisko. Proponowane projekty nie będą miały negatywnego wpływu na obszary Natura 2000, ze względu na lokalny charakter podejmowanych działań oraz innowacyjny charakter technologii. Potencjalne negatywne oddziaływanie na środowisko poszczególnych projektów, można ograniczyć m.in. poprzez wybór lokalizacji poprzedzony analizą opcji oraz odpowiedni dobór rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych. Skala oddziaływania projektów na środowisko zależeć będzie w znacznym stopniu od lokalnych uwarunkowań i zastosowanych rozwiązań ograniczających ich negatywny wpływ. Realizacja poszczególnych projektów i przedsięwzięć w ramach poszczególnych obszarów technologicznych może obejmować różne sektory gospodarki. Należy zaznaczyć, że w danym przypadku zastosowanie będą miały odrębne przepisy prawne i branżowe, które regulują wszelkie zasady projektowania, budowy i działalności takich obiektów z uwzględnieniem minimalizacji oddziaływania na środowisko przyrodnicze, w tym ludzi. W przedmiotowej prognozie przedstawiono również propozycje rozwiązań alternatywnych w stosunku do przewidywanych w Programie wraz z uzasadnieniem ich wyboru. Potencjalnie realizowane inwestycje powinny być lokowane na terenach zurbanizowanych. Wykorzystanie istniejących terenów przemysłowych, budynków, infrastruktury transportowej, rozbudowa bądź przebudowa instalacji oczyszczania ścieków, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, wprowadzenie źródeł energii odnawialnej do istniejących instalacji może ograniczyć przewidywane, niekorzystne oddziaływanie na środowisko. W przypadku wystąpienia sytuacji, gdzie uniknięcie oddziaływania na szczególnie cenne elementy przyrody jest niemożliwe, konieczne jest podjęcie odpowiednio wcześniej działań kompensacyjnych. Przy wyborze środków zapobiegawczych i łagodzących należy dążyć do stosowania działań minimalizujących oddziaływania u źródła. W przypadkach, gdy całkowite uniknięcie danego oddziaływania jest niemożliwe, należy dokonać kompensacji przyrodniczej. Przewiduje się, że konkretne sposoby i metody zapobiegania, ograniczania lub kompensacji przyrodniczej przewidywanych negatywnych oddziaływań na środowisko pojawią się na etapie przygotowania poszczególnych projektów i przedsięwzięć przewidzianych w Programie. Strategiczny charakter analizowanego Programu, wymaga wypracowania narzędzi i rozwiązań systemowych ograniczania efektów długofalowego rozwoju w wielu dziedzinach gospodarki i życia społecznego regionu a także właściwego formułowania wymagań i kryteriów dla przedsięwzięć innowacyjnych w ramach programów operacyjnych oraz regionalnych instrumentów wsparcia. 11

12 2 WSTĘP 2.1 Słownik pojęd Niniejszy słownik obejmuje istotne terminy wymagające wyjaśnienia ze względu na specyfikę Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata ; Program Systemowego Wspierania Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata , zwany w dalszej części dokumentu: Programem Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata , lub PRT, lub Programem to przedmiot Strategicznej Oceny Oddziaływania na Środowisko, a tym samym przedmiot niniejszej prognozy. Narzędzia i rozwiązania systemowe PRT (przedmiot PRT) narzędzia służące kształtowaniu polityki rozwoju protechnologicznego i proinnowacyjnego regionu, m.in. Audyt technologiczno innowacyjny, Rekomendacje Programowe, Mapa Innowacji Technologicznych, Statystyka Regionalna, których zadaniem jest rozwijanie, stymulowanie, wspieranie realizacji projektów obszarów technologicznych Projekty obszaru technologicznego wszelkie przedsięwzięcia, które potencjalnie mogą być realizowane w ramach obszarów technologicznych. W niniejszym dokumencie przedsięwzięcia te zostały określone w formie zagregowanych typów projektów, będących skutkiem wdrażania narzędzi i rozwiązań systemowych PRT. Typy projektów / przedsięwzięć zagregowane rodzaje projektów lub przedsięwzięć, których wdrażanie będzie realizowane w obszarach technologicznych z uwzględnieniem ich specyfiki i możliwości technicznych oraz potencjalnego oddziaływania na środowisko. Obszary technologiczne zdefiniowane w PRT w oparciu o analizę dokumentów strategicznych, planistycznych, projektów badawczych w tym foresight zbiory grup technologii i technologii o określonej specjalizacji. Technologia metoda przetwarzania dóbr naturalnych w dobra użyteczne (produkty), a także nauka stosowana o procesach tworzenia produktów z materiałów wyjściowych (Źródło: Leksykon własności przemysłowej i intelektualnej Jako równorzędną definicję proponuje się podejście zgodne z angielskojęzycznym znaczeniem słowa technology : zdolność do działań inżynieryjnych wynikająca z praktycznej aplikacji wiedzy naukowej, w tym podejścia bazującego na implementacji gotowych rozwiązań do nowych zastosowań. 12

13 2.2 Podstawy formalno-prawne opracowania Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata ; Program Systemowego Wspierania Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata , został przygotowany w ramach projektu Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego, którego głównym celem jest podniesienie potencjału gospodarczego regionu, poprzez stworzenie klimatu i warunków sprzyjających innowacji w warunkach gospodarki opartej na wiedzy. Zgodnie z decyzją Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Katowicach nr WOOŚ JW z dnia r., wydaną w oparciu o artykuł 53 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz z późn. zm.) uzgodniono zakres informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko projektu Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata wyczerpujący wszystkie aspekty uwzględnione w art. 51 ww. ustawy. Szczegółowość opracowania powinna być adekwatna do przedmiotu opracowania i uwzględniać oddziaływania postanowień dokumentu na formy ochrony przyrody znajdujące się na terenie województwa śląskiego, w tym rezerwaty przyrody wraz z otulinami, parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000 istniejące i proponowane. Decyzja ta została poprzedzona stanowiskiem Państwowego Śląskiego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego (pismo nr NS/NZ/521/M/0254/7/11 z dnia r.) wyrażającego opinię, że prognoza oddziaływania na środowisko dla projektu Programu powinna zawierać elementy wymagane w art. 51 ust. 2 i 3 ustawy z dnia r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz z późn. zm.), przeanalizowane i ocenione w stopniu i w zakresie adekwatnym do charakterystyki obszaru objętego opracowaniem z uwzględnieniem wpływu na zdrowie ludzi. Prognozę oddziaływania na środowisko projektu Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata wykonano z uwzględnieniem wymagań zawartych w Dyrektywie SEA (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny oddziaływania niektórych planów i programów na środowisko tzw. Dyrektywa SEA Strategic Environmental Assessment), zgodnie z którą plany i programy krajowe i międzyregionalne muszą być ocenione przed ich przyjęciem. Celem wykonania prognozy jest identyfikacja potencjalnych oddziaływań na środowisko będących wynikiem realizacji Programu, a także określenie czy w należyty sposób został uwzględniony w ocenianym dokumencie interes środowiska przyrodniczego i kulturowego, jak również sformułowanie zaleceń o charakterze przeciwdziałania lub minimalizacji dla wszelkich jego negatywnych oddziaływań. 13

14 2.3 Zakres merytoryczny prognozy Zakres niniejszej prognozy jest zgodny z wymaganiami zawartymi w Dyrektywie SEA (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2001/42/WE z 27 czerwca 2001 r. w sprawie oceny oddziaływania niektórych planów i programów na środowisko tzw. Dyrektywa SEA Strategic Environmental Assessment), zgodnie z którą plany i programy krajowe i międzyregionalne muszą być ocenione przed ich przyjęciem oraz art. 51 ustawy z dnia r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U.z 2008 r. Nr 199, poz. 1227). W związku z powyższym niniejsza prognoza: Zawiera - informacje o zawartości, głównych celach Programu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami; informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy; propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania; informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko; streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; Określa, analizuje i ocenia - istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu; stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem; istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody; cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały wzięte pod uwagę przy opracowywaniu dokumentu; przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy. Przedstawia - rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru; rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy; wnioski i zalecenia do sposobu monitorowania zmian w środowisku. 14

15 3 CHARAKTERYSTYKA PROGRAMU 3.1 Ogólna zawartośd Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata ; Program Systemowego Wspierania Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata jest integralnym elementem projektu pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego. Dokument ten jest strategicznym planem rozwoju technologicznego regionu integrującym zarówno identyfikację jego potencjału technologiczno - innowacyjnego, jak i wskazującym narzędzia i rozwiązania systemowe umożliwiające prowadzenie skutecznej polityki wsparcia dla protechnologicznego rozwoju regionu z uwzględnieniem obecnego oraz przyszłego okresu programowania. W Programie Rozwoju Technologii zestawione zostały technologie wynikające z różnych programów strategicznych, badawczych i operacyjnych dla województwa śląskiego, tworząc grupy technologiczne i obszary, które w wyniku wdrażania Programu mogą w przyszłości dynamicznie się rozwijać. Wdrożenie programu systemowego wspierania rozwoju technologii, jakim jest PRT powinno zaowocować w przyszłości również wsparciem finansowym (np. celowym, dotacyjnym ze środków unijnych, centralnym lub kontraktowym) wybranych obszarów technologicznych prowadząc do zróżnicowanego rozwoju poszczególnych obszarów, wyodrębniając tzw. obszary kluczowe. Docelowa grupa technologii, jaka będzie rozwijana w województwie śląskim, prawdopodobnie ulegnie zawężeniu do tych, które mogą stanowić o potencjalne proinnowacyjnym i protechnologicznym regionu i na które będzie zgłaszane zapotrzebowanie ze strony rynku. W PRT zdefiniowano grupy technologii i technologie o określonej specjalizacji w oparciu o analizę następujących dokumentów strategicznych, planistycznych, projektów badawczych w tym foresight: RIS Lista kierunków rozwoju technologicznego Województwa Śląskiego do roku 2020 ( RIS - Analiza sektorów - Analiza sektorów wzrostowych województwa śląskiego opracowana w ramach projektu Stworzenie regionalnego monitoringu innowacji w województwie śląskim Innobservator Silesia I Foresight regionalny obszary i technologie kluczowe wytypowane w ramach Foresight regionalny pn. Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa śląskiego Foresight FORGOM - technologie wytypowane w ramach projektu pn. Foresight technologiczny rozwoju sektora usług publicznych w Górnośląskim Obszarze Metropolitalnym ŚRI - uzupełnienie listy przez prof. dr hab. inż. Józefa Matuszka na spotkaniu Śląskiej Rady Innowacji w Ustroniu (warsztaty ) Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata został zawarty w 148 stronach podzielonych na dziewięć rozdziałów: Rozdział 1. Wprowadzenie Rozdział jest wprowadzeniem do ww. dokumentu. Zawiera on podstawowe informacje dotyczące PRT, takie jak wykaz całości prac związanych z opracowaniem dokumentu wraz z założeniami metodycznymi, przedstawienie lidera oraz partnerów tworzących dokument, wykaz wszystkich projektów typu foresight, dokumentów branżowych/sektorowych oraz dokumentów regionalnych/strategicznych, które były analizowane przy sporządzeniu PRT. 15

16 Rozdział 2. Kluczowe pojęcia W tym rozdziale zostały opracowane definicje kluczowych pojęć, które stanowią materiał pomocniczy dla Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego. Rozdział 3. Cel i przedmiot PRT Rozdział ten ma przybliżyć czytelnikowi wszystkie założenia, główne cele powstania dokumentu oraz jaki jest przedmiot Programu Rozwoju Technologii. Rozdział 4. Diagnoza Rozdział ten przedstawia diagnozę PRT w podziale na cztery podrozdziały: 1. Uwarunkowania rozwoju technologicznego w dokumentach strategicznych: branżowych, regionalnych i krajowych. Kluczowym etapem prac nad PRT było wykonanie przeglądu dokumentacyjnego w celu zidentyfikowania głównych obszarów technologicznych. Przedstawiono tutaj wyniki przeprowadzonych analiz trzech głównych grup dokumentów (projekty typu foresight, dokumenty strategiczne/sektorowe oraz regionalne/strategiczne). 2. Analiza SWOT potencjału technologiczno - innowacyjnego regionu. Analiza SWOT przedstawia silne i słabe strony oraz szanse i zagrożenia dla całego potencjału technologicznoinnowacyjnego regionu, jak również dla wybranych obszarów technologicznych z wyszczególnieniem kluczowych czynników dla rozwoju głównych obszarów technologicznych. Została ona przeprowadzona w oparciu o weryfikację i aktualizację wyników analiz monitoringowych przeprowadzonych przez jednostkę Koordynującą Wdrażanie RIS na potrzeby Programu Wykonawczego dla Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata w ramach realizacji projektu systemowego pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego. 3. Sektor B+R i przedsiębiorstw wnioski z badań. Zostały przedstawione wyniki pilotażowych badań ankietowych, mających na celu identyfikację potencjału sektora badań i rozwoju, jak również potencjału sektora przedsiębiorstw. W stosunku do przedsiębiorstw badania miały na celu poznanie charakterystyki profilu działalności i stopnia zaawansowania technologicznego przedsiębiorstw oraz oczekiwań pracodawcy względem pracowników w zakresie wymaganych kompetencji i specjalności. Natomiast ankietyzacja jednostek B+R miała na celu przeprowadzenie konfrontacji oczekiwań przemysłu z realizowanymi przez jednostki B+R pracami oraz ustalenie form i intensywności współpracy pomiędzy sferą przemysłu i B+R w zidentyfikowanych obszarach technologicznych, jak również zbadanie stopnia ukierunkowania realizowanych prac badawczych w stosunku do potrzeb rynkowych i zaawansowania technologicznego i innowacyjnego sektora B+R. 4. Mapa potencjału technologiczno-innowacyjnego regionu. Mapy potencjału przedstawiają opis i ocenę przestrzennego rozmieszczenia zjawisk, procesów i tendencji wpływających na poziom konkurencyjności regionu. Głównymi czynnikami są tu zasobność (wiedzy, infrastruktury, środowiska okołobiznesowego) oraz aktywność (ekonomiczną i przedsiębiorczość firm, technologiczną, międzynarodową). Dokonano oceny potencjału innowacyjnotechnologicznego województwa śląskiego poprzez analizę trzech warstw: syntetyczna ocena potencjału innowacyjno-technologicznego w ujęciu krajowym cząstkowa ocena potencjału innowacyjno-technologicznego w ujęciu wewnątrzregionalnym próba przestrzennej ilustracji rozkładu potencjału innowacyjno-technologicznego według obszarów technologicznych Rozdział 5. Ustalenia strategiczne Rozdział ten przedstawia strategiczne ustalenia PRT w podziale na trzy podrozdziały: 1. Obszary technologiczne. Przedstawiona została lista ośmiu głównych obszarów technologicznych (Technologie medyczne; Technologie dla energetyki i górnictwa; Technologie dla ochrony środowiska; Technologie informacyjne i telekomunikacyjne; Produkcja i przetwarzanie materiałów; Transport i infrastruktura transportowa; Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy; Nanotechnologie i nanomateriały) wraz z ich 16

17 przykładowymi technologiami. Wybór każdej z technologii został potwierdzony analizowanymi wcześniej dokumentami i projektami. 2. Założenia metodyczne ocena grup technologicznych oraz orientacje strategiczne. Przedstawiona została cała metodologia dotycząca oceny technologii, grup technologii i obszarów technologicznych, która pozwoli na klasyfikację oraz identyfikację priorytetowych obszarów technologicznych (grup technologicznych). Model ten w konsekwencji ma umożliwiać podejmowanie decyzji, co do alokacji środków publicznych i kierunków wsparcia przez władze samorządowe wybranych grup i obszarów technologicznych w ramach orientacji strategicznych, czyli tworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju województwa. 3. Rekomendacje. Rekomendacje, czyli zestawienie działań, jakie należy podjąć w celu stymulowania protechnologicznego rozwoju regionu Rekomendacje programowe. Jest to szereg działań, jakie należy podjąć dla każdego z czterech sektorów (MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacyjności, B+R) wraz z przedstawieniem ich realizatorów oraz pokazaniem zamierzonych efektów tych działań Dobre praktyki. Wnioski, jakie należy wyciągnąć z wdrażania regionalnych Programów Rozwoju Technologii w innych krajach odnoście modeli stymulowania protechnologicznego, sposobu wdrażania i efektów tych działań Syntetyczne ujęcie rekomendacji programowych. Analizując rekomendacje programowe w grupach przygotowano syntetyczne zestawienie rekomendowanych działań. Do poszczególnych działań zostali przypisani pośredni beneficjenci (adresaci) oraz wskazano na funkcjonujące oraz planowane do wdrożenia narzędzia stanowiące integralną część systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji Rekomendacje w zakresie finansowania. Przedstawienie jak mają być finansowane rekomendowane działania w ramach PRT w każdym z okresów programowania Wyniki konsultacji proponowanych działań. Przedstawione wcześniej rekomendacje zostały zaktualizowane po konsultacjach przeprowadzonych z przedstawicielami grup docelowych, do których są one kierowane. Rozdział 6. Koncepcja audytu technologiczno-innowacyjnego W tym rozdziale została przedstawiona koncepcja audytu technologiczno innowacyjnego, który jest przydatnym narzędziem budowania strategii zarówno w przedsiębiorstwach, jak i w regionach. Audyt ma na celu zbadać dynamikę rozwoju obszarów technologicznych i wskazać te obszary, które wymagają wsparcia. Instrument ten ma ukierunkować podejmowane w przyszłości działania związane z opracowaniem i wdrożeniem strategii wsparcia obszarów technologicznych i dostarczyć decydentom politycznym i ekspertom wiarygodnych danych o dynamice rozwoju technologii. Rozdział 7. Monitoring programu. Aby PRT nie był jedynie opracowaniem eksperckim, ale komplementarnym narzędziem realizacji polityki rozwojowej, przedstawiono w tym rozdziale sposób, w jaki będzie przeprowadzany monitoring oraz cykliczna weryfikacja wdrażania Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata Rozdział 8. Wdrożenie programu Przedstawienie wszystkich narzędzi i rozwiązań systemowych (m.in. narzędzia audytu technologiczno innowacyjnego, mapy potencjału innowacyjno-technologicznego, statystyki regionalnej, profilowanych ankiet oraz rocznych raportów) gwarantujących wdrożenie oraz wieloletnie funkcjonowanie PRT. Rozdział 9. Podsumowanie W ostatnim rozdziale dokonano zebrania i podsumowania wszystkich najważniejszych informacji, które niesie za sobą Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata Na końcu dokumentu przedstawiona została wyszczególniona cała literatura dotycząca PRT. 17

18 3.2 Główne cele Programu Warunkiem osiągnięcia przez Polskę szybkiego i wszechstronnego rozwoju jest gospodarka oparta na wiedzy, w której rzeczywiste bogactwo rozumiane jako efektywność gospodarowania, konkurencyjność gospodarki i nowe miejsca pracy pochodzi nie tylko z produkcji dóbr materialnych, ale też z wytwarzania, transferu i wykorzystania wiedzy. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu jest możliwa dzięki realizacji następujących priorytetów: rozwój inteligentny (rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji), rozwój zrównoważony (wspieranie gospodarki efektywniej korzystającej z zasobów bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej). Opracowanie strategicznego planu technologicznego rozwoju regionu, jakim jest Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata , którego celem ogólnym jest: identyfikacja potencjału regionu z uwzględnieniem przyszłego okresu programowania wpisuje się w szeroką paletę działań realizowanych w ramach Regionalnej Strategii Innowacji. Opracowanie Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata zostało poprzedzone określeniem poniższych założeń: PRT będzie spójny z wyznaczonymi kierunkami rozwoju regionu określonymi w dokumentach strategicznych/planistycznych, PRT będzie rzetelną diagnozą potencjału innowacyjnego regionu, PRT będzie elementem budowania konsensusu pomiędzy środowiskami gospodarczymi, naukowo badawczymi, okołobiznesowymi i administracją odnośnie strategicznych kierunków rozwoju technologicznego regionu oraz wzmacniania pozycji konkurencyjnej regionu, PRT będzie dokumentem strategicznym wyznaczającym kierunki aplikacji technologicznych oraz potencjalnych inicjatyw klastrowych, PRT będzie mapą drogową działań organizacyjnych i zmian w systemie finansowania innowacji w regionie. Dodatkowo Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata ma przyczynić się do: identyfikacji potrzeb i potencjału, m.in. przedsiębiorców, jednostek badawczo-rozwojowych, wyznaczenia nowych kierunków rozwoju edukacji (wsparcie zawodów krytycznych), dostosowania systemu edukacji do potrzeb rynku pracy oraz technology society, określenia kryteriów wyboru projektów innowacyjnych w przyszłym okresie programowania, wsparcia działań sieci IQ-Net, której celem jest polepszenie jakości programowania Funduszy Strukturalnych. Fundamentalnym zadaniem Programu jest implementacja mechanizmu cyklicznej oceny oraz weryfikacji rezultatów PRT. W tym celu zostały wypracowane narzędzia wskaźnikowej, obiektywnej i skwantyfikowanej oceny poszczególnych obszarów technologicznych w postaci koncepcji audytu technologiczno innowacyjnego obszarów technologicznych oraz mapy potencjału innowacyjno-technologicznego regionu. Niezwykle istotnym elementem monitoringu i oceny Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego, zarówno na poziomie obszarów technologicznych, jak i na poziomie celów rozwojowych jest również statystyka regionalna. Przedmiotowy Program ma na celu przełamywanie barier i intensyfikację współpracy pomiędzy sektorem przedsiębiorstw, badań i rozwoju oraz władz regionu w zakresie spójnego programowania i wdrażania działań przekładających się na wzmacnianie pozycji gospodarczej i konkurencyjnej regionu poprzez stymulowanie protechnologicznego rozwoju. 18

19 Celem Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata jest podniesienie potencjału gospodarczego regionu, poprzez stworzenie klimatu i warunków sprzyjających rozwojowi innowacji i gospodarki opartej na wiedzy przez całokształt działań realizowanych zgodzie z ideą zrównoważonego rozwoju. Realizacja PRT będzie związana również ze wsparciem obszarów w zakresie szkoleń, promocji, doradztwa, kursów, staży i szkoleń praktycznych, pomocy przy tworzeniu partnerstw lokalnych, wykonywaniem badań i analiz dotyczących trendów rozwojowych i prognozowania zmian w gospodarce, formułowaniem zaleceń dla mechanizmów zaradczych, rozwojem dialogu i partnerstwa publiczno prywatnego. Przedmiotem PRT nie jest wdrażanie technologii, tylko narzędzi i rozwiązań systemowych służących kształtowaniu polityki rozwoju protechnologicznego i proinnowacyjnego regionu, których zadaniem jest rozwijanie, stymulowanie i wspieranie realizacji projektów obszarów technologicznych. Przedmiotem Programu jest wdrożenie narzędzi i rozwiązań systemowych PRT przez władze samorządowe, sektory B+B, przedsiębiorczości, instytucji otoczenia biznesu, w postaci: 1. Pakietu narzędzi wpierających realizację celów PRT, obejmujących: a) system wskaźnikowej oceny efektywności realizowanej polityki przez przeprowadzanie okresowych audytów technologiczno innowacyjnych w poszczególnych obszarach specjalizacji technologicznej, b) prowadzenie bieżących oraz rocznych wielowymiarowych analiz z wykorzystaniem mapy potencjału innowacyjno technologicznego regionu z powiększaniem zasobu informatycznego, c) prowadzenie bieżących oraz rocznych analiz potencjału endogennego regionu z wykorzystaniem profilowanych ankiet, 2. Następujących przedsięwzięć: a. utworzenie, a następnie uruchomienie sieciowej współpracy pomiędzy regionalnym oraz specjalistycznymi (branżowymi) obserwatoriami. b. modyfikację i rozbudowę statystyki regionalnej gromadzącej dane o wdrażanych technologiach. c. rozbudowę platformy Innobservator Silesia - Regionalna Platforma Rozwoju Innowacji. d. opracowywanie rocznych raportów dotyczących stanu realizacji Programu wraz z oceną potencjału technologicznego regionu. 3. Kluczowych działań o charakterze systemowym: a. podejmowanie decyzji w zakresie realizacji polityki protechnologicznej regionu przez Komitet Sterujący RIS, b. wdrażanie wskazanych obszarów technologicznych, jako kryterium przyznawania dofinansowania w ramach programów operacyjnych, c. monitorowanie i prognozowanie rozwoju technologicznego w oparciu o cyklicznie realizowany foresight. 4. Praktycznego wdrażania rekomendacji o charakterze systemowym, a także przedsięwzięć adresowanych do sektora MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacji, B+R oraz władz regionu. 19

20 3.3 Powiązanie z innymi dokumentami Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata jest integralnym elementem projektu pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Priorytetu VII Regionalne kadry gospodarki, Działania 8.2 Transfer wiedzy, Poddziałania Regionalnej Strategii Innowacji w okresie od do Podstawą do opracowania Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego była analiza dokumentów, takich jak: foresight regionalny pn. Priorytetowe technologie dla zrównoważonego rozwoju województwa śląskiego, foresighty branżowe ( Kierunki rozwoju systemów satelitarnych, Scenariusze rozwoju technologii nowoczesnych materiałów metalicznych, ceramicznych i kompozytowych FOREMAT, Foresight technologiczny Odlewnictwa Polskiego, Foresight polimerowy. Scenariusze rozwoju technologicznego materiałów polimerowych w Polsce, Scenariusze rozwoju technologicznego kompleksu paliwowo-energetycznego dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego kraju, Foresight wiodących technologii kształtowania własności powierzchni materiałów inżynierskich i biomedycznych, Żywność i żywienie w XXI wieku wizja rozwoju polskiego sektora spożywczego, Narodowy Program Foresight Polska 2020, Kierunki Rozwojowe Technologii na Potrzeby Klastra Lotniczego Dolina Lotnicza oraz Scenariusze rozwoju technologicznego przemysłu wydobywczego węgla kamiennego ), Strategia Europa 2020, Strategia Rozwoju Kraju , Strategia Rozwoju Województwa Śląskiego - Śląskie 2020, Polityka Ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016, Strategia Rozwoju Ochrony Zdrowia w Polsce na lata , Strategia działalności górnictwa węgla kamiennego w Polsce w latach , Wizja Infrastruktury Transportu oraz Rozwoju Sieci Transportowych do roku 2033 ze szczególnym uwzględnieniem obecnych planów inwestycyjnych, Strategia rozwoju społeczeństwa informacyjnego województwa śląskiego do roku 2015, Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii Silesia, Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego, Regionalna Strategia Innowacji Województwa Śląskiego na lata (RSI) oraz wyniki prac Zespołu ds. Aktualizacji Regionalnej Strategii Innowacji, wyniki projektów badawczych służących ocenie potencjału technologicznego regionu, Program Wykonawczy dla Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata , Programy Operacyjne na poziomie regionalnym i krajowym, z uwzględnieniem alokacji środków wspierających rozwój wybranych obszarów technologicznych, Uchwała Komitetu Sterującego RIS: Lista kierunków rozwoju technologicznego Województwa Śląskiego do roku 2020 (Regionalna Strategia Innowacji. Województwa Śląskiego na lata ), Analiza sektorów wzrostowych województwa śląskiego opracowana w ramach projektu Stworzenie regionalnego monitoringu innowacji w województwie śląskim Innobservator Silesia I, Skuteczne Otoczenie Innowacyjnego Biznesu, realizowanego na zlecenie Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. 20

21 4 ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA 4.1 Charakterystyka województwa Województwo śląskie położone jest w południowej części Polski, zajmując powierzchnię km 2, co stanowi 3,9% powierzchni Polski (dane wg GUS). Charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem geograficznym i krajobrazowym. Występują tu zarówno góry, tereny wyżynne i nizinne. Obejmują one Beskid Śląski, Żywiecki, Pogórze Beskidzkie, lesiste obszary Niziny Śląskiej oraz zurbanizowany obszar Wyżyny Śląskiej [5]. Według danych GUS, w 2009 roku liczba ludności województwa śląskiego wynosiła 4 637,7 tys. przy gęstości zaludnienia 376 osób/1 km 2 (średnia krajowa 122 osoby/km 2 ). Strukturę administracyjną województwa tworzy 167 gmin zgrupowanych w 36 powiatach: 17 powiatach ziemskich i 19 grodzkich (miasta na prawach powiatu). Spośród 167 gmin 49 to gminy miejskie, 22 miejsko-wiejskie i 96 wiejskie. Województwo śląskie, pomimo że pod względem powierzchni jest jednym z najmniejszych województw w skali kraju, z uwagi na swoją specyfikę, tj. największe uprzemysłowienie, dużą gęstość zaludnienia oraz urbanizację, należy do regionów o największej antropopresji. Kluczowym wyróżnikiem jest występowanie surowców mineralnych (głównie węgla kamiennego), które przez kilka wieków napędzały rozwój przemysłu. Negatywnym skutkiem tego rozwoju była znaczna degradacja środowiska. 4.2 Analiza i ocena stanu środowiska Powietrze atmosferyczne Województwo śląskie należy do regionu o największej w Polsce emisji zanieczyszczeń. Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest emisja związana z działalnością przemysłową (emisja punktowa), sektorem bytowym (emisja powierzchniowa) oraz emisja komunikacyjna (emisja liniowa). Emisja punktowa wiążę się z funkcjonowaniem głównych gałęzi przemysłu na obszarze śląskim tj. górnictwo, hutnictwo żelaza, cynku i ołowiu oraz produkcją energii elektrycznej. Decydujący wpływ na zanieczyszczenie powietrza w województwie śląskim ma emisja powierzchniowa, głównie ze względu na funkcjonujące lokalne kotłownie, małe i średnie przedsiębiorstwa spalające węgiel w celach grzewczych i technologicznych oraz piece węglowe używane w gospodarstwach domowych. Główną przyczyną wysokich stężeń pyłu i benzo(a)pirenu w powietrzu jest spalanie odpadów w paleniskach domowych. Największym źródłem emisji liniowej (komunikacyjnej) jest transport i związane z nim główne arterie komunikacyjne o dużym natężeniu ruchu, zwłaszcza trasy tranzytowe. W województwie śląskim najbardziej zagrożone są miasta, gdzie główne krajowe i regionalne trasy drogowe prowadzą przez centra, powodując znaczne pogorszenie jakości powietrza atmosferycznego. Na jakość powietrza w województwie śląskim wpływają również zanieczyszczenia pochodzące ze źródeł zlokalizowanych poza jego granicami (zwłaszcza z uprzemysłowionego obszaru morawsko-śląskiego na terenie Republiki Czeskiej) [1]. W 2009 roku na terenie województwa śląskiego 340 zakładów uznanych za szczególnie uciążliwe wyemitowało do atmosfery ogółem 656,6 tys. ton zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (bez dwutlenku węgla). Emisja zanieczyszczeń pyłowych osiągnęła poziom 11,7 tys. ton, co stanowiło 19,0% wszystkich zanieczyszczeń pyłowych wyemitowanych na terenie kraju. W ogólnej emisji pyłów największy udział miały pyły ze spalania paliw (66,9%). Emisja zanieczyszczeń gazowych (bez dwutlenku węgla) ukształtowała się na poziomie 644,9 tys. ton i stanowiła 40,5% emisji w kraju. W emisji gazów (bez dwutlenku węgla) największy udział miały: metan (62,1%), tlenek węgla (14,8%) i dwutlenek siarki (12,9%) [1]. Stan jakości powietrza atmosferycznego monitorowany jest przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach w zakresie dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu w wyznaczonych strefach (Rysunek 1). Ocena jakości powietrza dokonywana jest w danej strefie, 21

22 odrębnie dla każdej substancji z podziałem na klasy A, B, C. Wg badań przeprowadzonych w 2009 roku największa emisja zanieczyszczeń występuje w aglomeracji górnośląskiej oraz rybnicko-jastrzębskiej, a więc w regionach o najwyższym wskaźniku gęstości zaludnienia. W dziesięciu strefach podlegających ocenie ze względu na ochronę zdrowia stwierdzono klasę A (poziom substancji nie przekracza poziomu dopuszczalnego) dla zanieczyszczeń takich jak: dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, benzen, ołów, tlenek węgla, arsen, kadm, nikiel oraz w jednej strefie bieruńsko-pszczyńskiej dla pyłu zawieszonego PM10 [1]. Do klasy zanieczyszczeń (poziom choćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powiększony o margines tolerancji) zostało zakwalifikowanych (Rysunek 1): 9 stref ze względu na przekroczenia standardów dla pyłu zawieszonego PM10 (aglomeracje: górnośląska i rybnicko-jastrzębska, miasta: Bielsko-Biała, Częstochowa, strefy: bielsko-żywiecka, raciborsko-wodzisławska, tarnogórsko-będzińska, gliwickomikołowska, częstochowsko-lubliniecka), 10 stref z uwagi na przekroczenia poziomu docelowego benzo(α)pirenu, strefa śląska, w której przekroczony został poziom docelowy dla ozonu. Rysunek 1. Klasyfikacja stref w 2009r. dla wybranych elementów - kryterium ochrony zdrowia (źródło: WIOŚ, Katowice) Główną przyczyną wystąpienia przekroczeń pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu jest emisja z indywidualnych systemów grzewczych, ruch samochodowy, emisja wtórna zanieczyszczeń pyłowych z powierzchni odkrytych (np. dróg, chodników), niekorzystne warunki meteorologiczne występujące podczas powolnego rozprzestrzeniania się emitowanych lokalnie zanieczyszczeń oraz napływ zanieczyszczenia z innej strefy. W strefach leżących w części południowej województwa (bielsko-żywieckiej i raciborskowodzisławskiej) przyczyną wystąpienia przekroczenia jest również napływ zanieczyszczeń spoza 22

23 kraju. W klasyfikacji stref ze względu na ochronę roślin nie stwierdzono przekroczeń wartości dopuszczalnych dla tlenków azotu i dwutlenku siarki. Odnotowano przekroczenia poziomu docelowego i poziomu celu długoterminowego dla ozonu (strefa śląska) [1] Wody powierzchniowe Województwo śląskie jest obszarem relatywnie ubogim w wodę. Problemy gospodarki wodnej dotyczą również stanu jakościowego wód powierzchniowych i związane są z odprowadzaniem do nich nieoczyszczonych ścieków komunalnych i przemysłowych oraz zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł rolniczych i składowisk odpadów. Istotną presję na środowisko wodne województwa stanowi górnictwo węgla kamiennego, które odprowadza do wód powierzchniowych ścieki powodując ich zasolenie [1]. Rzeki województwa śląskiego podlegają corocznej ocenie w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach. Wyniki klasyfikacji wód zlewni Odry i Wisły zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych (Dz.U. Nr 162, poz. 1008) w 2009 roku przedstawia Rysunek 2. Na ocenę stanu ekologicznego miały wpływ głównie wskaźniki biologiczne oraz fizykochemiczne. Rysunek 2. Wyniki klasyfikacji wód powierzchniowych zlewni Odry i Wisły w punktach pomiarowych w 2009r. (źródło: WIOŚ, Katowice) Przeprowadzone badania wykazały, że wody dobrej jakości występują w Korzenicy w zlewni Pszczynki, Pagorze (dopływ Przemszy), Centurii w zlewni Białej Przemszy, Pilicy w Szczekocinach, Potokach z Kamienia i Przegędzy w zlewni Rudy, Babieniczce i Potoku Dubielskim w zlewni Małej Panwi, Konopce i Stradomce w zlewni Warty, Warcie w Wąsoszu oraz w Liswarcie poniżej Łomnicy i jej dopływie Białej Okszy. Zły stan/potencjał ekologiczny wystąpił w Rudzie poniżej zbiornika oraz w Stole m. Brynek w zlewni Małej Panwi [1]. Mapę rozmieszczenia punktów pomiarowych oraz wyniki poszczególnych klasyfikacji przedstawia Rysunek 3. 23

24 Rysunek 3. Rozmieszczenie punktów pomiarowych oraz wyniki klasyfikacji wód powierzchniowych w 2009r. (źródło: WIOŚ, Katowice) 24

25 W przypadku oceny wód powierzchniowych przeprowadzonej w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia (Dz.U. Nr 204, poz. 1728), stwierdzono jakość wód kategorii A2, A3 oraz wody poza normowe (Rysunek 3). Wskaźnikami dyskwalifikującymi jakość wody były przede wszystkim zanieczyszczenia bakteriologiczne [1]. Monitoring kąpielisk (Przeczyce, Jaworznik, Pogoria, Wilczarnia) wykazał, że w 2009 roku wskaźnikami przekraczającymi warunki rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16 października 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadać woda w kąpieliskach (Dz.U. Nr 183, poz.1530) we wszystkich punktach były bakterie z grupy coli [1]. Monitoring wód powierzchniowych w 2009 roku obejmował również zbiorniki zaporowe. Wyniki przeprowadzonej oceny potencjału ekologicznego poszczególnych zbiorników przedstawia Tabela 1. Tabela 1. Wstępna ocena potencjału ekologicznego wód zbiorników zaporowych w 2009r. Oceniany zbiornik Ocena elementów Ocena wskaźników Potencjał biologicznych fizykochemicznych ekologiczny Goczałkowice umiarkowany II umiarkowany Tresna bardzo dobry II dobry Międzybrodzie dobry II dobry Czaniec umiarkowany II umiarkowany Kozłowa Góra słaby poniżej stanu dobrego słaby Poraj słaby II słaby Łąka zły poniżej stanu dobrego Zły Przeczyce słaby II słaby Dzierżno Małe słaby poniżej stanu dobrego umiarkowany Pławniowice bardzo dobry poniżej stanu dobrego dobry Rybnik umiarkowany II umiarkowany Źródło: WIOŚ, 2010 Zbiorniki Goczałkowice, Czaniec, Kozłowa Góra wykorzystywane do zaopatrywania ludności w wodę, oceniono również pod kątem przydatności wody do celów pitnych. Na podstawie prowadzonych badań i ocenie jakości zgodnie z odpowiednim rozporządzeniem zbiornik Goczałkowice zaklasyfikowano do kategorii A2, natomiast wody zbiornika Czaniec do kategorii A3. Wody zbiornika Kozłowa Góra nie odpowiadały żadnej z trzech kategorii określonych ww. rozporządzeniem (przekroczone zostały wartości graniczne określone dla kategorii A3 wskaźników: ChZT-Cr i OWO) [1] Wody podziemne Wody podziemne na obszarze województwa śląskiego występują w utworach czwartorzędu, trzeciorzędu, kredy, jury, triasu, karbonu oraz dewonu. Na jakość wód podziemnych w województwie śląskim wpływ ma m. in. nieuporządkowana gospodarka ściekowa, gospodarka odpadami, górnictwo, rolnictwo oraz zanieczyszczenie gleb metalami ciężkimi [2]. Jakość wód podziemnych w 2009 roku na obszarze województwa śląskiego została poddana ocenie w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach (regionalna sieć pomiarowa) oraz na zlecenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska przez Państwowy Instytut Geologiczny (krajowa sieć pomiarowa) zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie kryterium i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. Nr 143, poz. 896) oraz Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417 z późn. zm.). Na podstawie oceny wyników monitoringu krajowego obejmującego 10 jednolitych części wód podziemnych ujmujących wody z utworów czwartorzędu, triasu i karbonu stwierdzono, że tylko 25

26 34% badanych punktów pomiarowych, w zakresie badanych wskaźników, spełniało normy określone dla wód do picia. W przypadku wód, które nie spełniały tych wymagań, wskaźnikami najczęściej przekraczającymi wartości dopuszczalne były: żelazo, mangan, odczyn ph, nikiel, związki azotu, twardość ogólna, arsen, bor. Wyniki klasyfikacji stanu chemicznego wód podziemnych przedstawia Rysunek 4. O słabym stanie chemicznym stwierdzonym w 26% badanych punktach monitoringowych zadecydowały wskaźniki: żelazo, mangan, nikiel, azotany, potas, siarczany, molibden oraz cynk [1]. Rysunek 4. Stan czystości wód podziemnych w 2009r. wg badań monitoringowych sieci krajowej (źródło: WIOŚ, Katowice) Na podstawie przeprowadzonej oceny wód podziemnych regionalnej sieci pomiarowej obejmującej utwory czwartorzędu, kredy, jury i triasu (14 jednolitych części wód podziemnych) stwierdzono, że 56% badanych punktów spełniało normy, określone dla wód do picia, w rozporządzeniu Ministra Zdrowia. Wskaźnikami, które nie mieściły się w dopuszczalnych normach były: żelazo, mangan, odczyn ph oraz związki azotu. Łącznie w 2009 roku, dobry stan chemiczny wód podziemnych badanych na poziomie regionalnym wykazało 90% punktów (Rysunek 5). Przeważały wody II klasy (49%) oraz klasy III (38%). O słabym stanie chemicznym wód w badanych punktach zadecydowały wskaźniki: żelazo, związki azotu, chrom, potas [1]. Rysunek 5. Stan czystości wód podziemnych w 2009r. wg badań monitoringowych sieci regionalnej (źródło: WIOŚ, Katowice) Wyniki oceny jakości wód podziemnych 2009 roku na terenie województwa śląskiego w ramach krajowej i regionalnej sieci monitoringu na tle jednolitych części wód podziemnych przedstawia na Rysunek 6. 26

27 Rysunek 6. Jakość wód podziemnych badanych w 2009r. na terenie województwa śląskiego na tle jednolitych części wód podziemnych (źródło: WIOŚ, Katowice) Gospodarka odpadami Obowiązującym dokumentem w województwie śląskim, z zakresu gospodarki odpadami, jest Aktualizacja planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego przyjęta uchwałą nr III/37/3/2009 z dnia 29 kwietnia 2009 r. Dokument stanowi kontynuację głównych celów i kierunków polityki województwa w gospodarce odpadami, identyfikuje problemy oraz wyznacza priorytety i zadania konieczne do realizacji. W listopadzie 2009 roku przyjęto Sprawozdanie z realizacji Planu gospodarki odpadami dla województwa śląskiego za lata , które jest drugim dokumentem przedstawiającym stan realizacji celów i zadań z zakresu gospodarki odpadami na Śląsku. Problem w regionie śląskim stanowi największa w kraju ilość odpadów przemysłowych, natomiast ilość odpadów komunalnych stawia je na drugiej pozycji co do ilości wytwarzanych w kraju. Odpady przemysłowe powstające w sektorze gospodarczym w wyniku dużego uprzemysłowienia regionu śląskiego stanowią dominujący strumień odpadów wytwarzanych w województwie. W 2009 roku powstało 32,258 mln Mg odpadów przemysłowych, z czego 93,3% poddano odzyskowi, 1,9% unieszkodliwiono poprzez składowanie, 1% czasowo zmagazynowano, natomiast pozostałe 3,9% poddano innym formom unieszkodliwienia [1]. Największa ilość odpadów pochodzi z przemysłu wydobywczego (75%), w dalszej kolejności elektrowni i elektrociepłowni (12%), hutnictwa żelaza i stali oraz metali nieżelaznych (8%). Pozostałe grupy odpadów nie miały większego niż 1% udziału w odniesieniu do całości wytworzonych odpadów. Najwięcej odpadów przemysłowych wytworzono w środkowej części województwa śląskiego, w rejonach lokalizacji przemysłu górniczego, hutnictwa żelaza i metali 27

28 nieżelaznych oraz energetyki zawodowej (w Rybniku 3,53 mln Mg, w powiecie pszczyńskim 3,1 mln Mg, w Katowicach 2,96 mln Mg, w Jastrzębiu Zdroju 2,95 mln Mg) [1] (Rysunek 7). Rysunek 7. Odpady przemysłowe oraz komunalne wytworzone w poszczególnych powiatach województwa śląskiego w 2009r. (źródło: WIOŚ Katowice / GUS) Odpady komunalne wytwarzane są przede wszystkim w gospodarstwach domowych (72% wszystkich odpadów komunalnych), pozostała część jest wytwarzana w handlu i w biurach (24%) oraz w obiektach działalności usługowej i użyteczności publicznej (4%). W 2009 roku w województwie śląskim odebrano od właścicieli nieruchomości 1,28 mln Mg odpadów komunalnych. Najwięcej odpadów komunalnych wytworzonych w województwie zebrano w Katowicach - 9,4%, Częstochowie 5,7% oraz w Gliwicach - 5,6%. Ponad 90% zebranych odpadów komunalnych trafiło na składowiska odpadów komunalnych, a jedynie 10% odpadów skierowano do sortowania i kompostowania [1]. Na koniec 2009 roku na terenie województwa śląskiego eksploatowane były 32 składowiska odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, przyjmujące do unieszkodliwienia odpady komunalne oraz funkcjonowało 16 kompostowni oraz 24 sortownie tych odpadów. Około 70% gmin województwa wdrożyło system selektywnego zbierania odpadów (odpady selektywnie zebrane w 2009 roku stanowiły 8,8% odpadów komunalnych). Wśród nich największą ilość stanowią odpady biodegradowalne (24%), szkło (22%) oraz odpady wielkogabarytowe (22%), w dalszej kolejności makulatura (14%), tworzywa sztuczne (12%). Pozostałe 6% stanowiły tekstylia, zużyty sprzęt elektroniczny, metale i odpady niebezpieczne. Na terenie województwa śląskiego funkcjonuje również kilkaset instalacji i urządzeń służących do odzysku lub unieszkodliwiania odpadów. W 2009 roku do instalacji odzysku skierowano ponad 97% z całości wytworzonych odpadów. Z pozostałej ilości, tylko niecałe 2% odpadów unieszkodliwiono poprzez składowanie na 23 składowiskach odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne, w tym w 4 obiektach unieszkodliwiania odpadów wydobywczych (dawne składowiska odpadów górniczych) oraz na 11 składowiskach odpadów niebezpiecznych, w tym 4 obiektach przeznaczonych do składowania odpadów zawierających azbest [1]. 28

29 4.2.5 Ochrona przyrody Na terenie województwa śląskiego zlokalizowane są liczne obszary oraz obiekty o szczególnych walorach przyrodniczych obejmujących 32% powierzchni województwa śląskiego [2] [3] [4]. Do obiektów i obszarów prawnie chronionych zaliczono: 8 parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 2303,76 km²: Park Krajobrazowy Orlich Gniazd, Park Krajobrazowy Stawki, Załęczański Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Lasy nad Górną Liswartą, Park Krajobrazowy Cysterskie Kompozycje Krajobrazowe Rud Wielkich, Żywiecki Park Krajobrazowy, Park Krajobrazowy Beskidu Śląskiego, Park Krajobrazowy Beskidu Małego. 15 obszarów chronionego krajobrazu: Otulina Parku Krajobrazowego Orlich Gniazd i Parku Krajobrazowego Stawki, Otulina Załęczańskiego Parku Krajobrazowego, Dobra- Wilkoszyn, Las Grodziecki, Wzgórze Doroty, Góra Zamkowa, Podkopie, Przełajka, Potok Ornontowicki z dopływami, Potok Leśny z dopływami, Potok z Bujakowa z dopływami, Potok Łąkowy z dopływami, Potok od Solarni z dopływami, Meandry rzeki Odry, Cieszyńskie Pogórze; 64 rezerwatów przyrody; 17 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych; 71 użytków ekologicznych; 7 stanowisk dokumentacyjnych; 1395 pomników przyrody; 21 Obszarów Natura 2000, na które składają się obszary siedliskowe: Szachownica, Podziemia Tarnogórsko-Bytomskie, Stawy Łężczok, Graniczny Meander Odry, Pierściec, Cieszyńskie Źródła Tufowe, Kościół w Górkach Wielkich, Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Kościół w Radziechowach, Beskid Mały, Pustynia Błędowska, Ostoja Środkowojurajska, Ostoja Olsztyńsko-Mirowska, Ostoja Złotopotocka, Suchy Młyn oraz obszary ptasie: Stawy w Brzeszczach, Dolina Dolnej Soły, Dolina Górnej Wisły, Beskid Żywiecki, Stawy Wielikąt i Las Tworkowski oraz leżący na granicy województwa obszar Babia Góra. Lokalizację poszczególnych form ochrony przyrody w województwie śląskim przedstawia Rysunek 8. 29

30 Rysunek 8. Rozmieszczenie form ochrony przyrody w województwie śląskim (Źródło: Czechowski D., Skrzypiec P., RDOŚ Katowice, Formy ochrony przyrody w województwie śląskim, w: Stan środowiska w województwie śląskim w 2008 roku, Woj. Śląskie - WIOŚ, Katowice, 2009r.) Hałas Obciążenie hałasem jest zróżnicowane w skali województwa, najbardziej narażeni na jego działanie są mieszkańcy dużych miast. Głównym źródłem hałasu w środowisku jest: komunikacja (hałas drogowy, kolejowy, lotniczy) oraz przemysł (hałas przemysłowy). Hałas drogowy jest najbardziej uciążliwy dla mieszkańców dużych miast województwa, wywoływany przez poruszające się pojazdy samochodowe. Przeprowadzone w 2009 roku badania akustyczne hałasu komunikacyjnego na terenie Knurowa, Wodzisławia Śląskiego, Raciborza, Szczekociny oraz Olsztyna wykazały, że we wszystkich zbadanych punktach wystąpiły przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu określonego rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. z dnia 5 lipca 2007 r.) zarówno dla wskaźnika L DWN (pora dzienna) jak i L N (por nocna). Wartości tych wskaźników wynosiły odpowiednio od 64,7 do 78,7 db dla L DWN oraz od 57,1 do 71,8 db dla L N. Z kolei badania prowadzone nie bezpośrednio przy ciągach komunikacyjnych miasta Czechowice-Dziedzice i Szczyrk wykazały, że wskaźniki charakteryzujące hałas długookresowy nie przekraczają dopuszczalnych wartości [1]. Prowadzony na obszarze województwa monitoring hałasu w ostatnich trzech latach wykazywał tendencję lokowania się przekroczeń poziomu w klasach oraz db. Wielkość rejestrowanych przekroczeń poziomów hałasu dla pory nocnej jest nadmiernie wysoka - w 2009 roku obserwowano znaczący wzrost przekroczeń poziomu hałasu w środowisku w klasie db, przy równoczesnym zmniejszeniu przekroczeń w klasach powyżej 15 db. Spowodowane to jest między innymi nasileniem się ruchu pojazdów ciężkich w porze nocnej jak również istotnym 30

31 udziałem w generacji hałasu w porze nocnej z powodu zwiększonej prędkości poruszania się pojazdów po drogach [1]. Wielkości emisji i zasięgu negatywnego oddziaływania hałasu drogowego w województwie śląskim przedstawiana jest na tle cyfrowych podkładów mapowych. Analiza map akustycznych wykazała znaczne przekroczenia poziomów dopuszczalnych hałasu. Na najwyższe i najbardziej niebezpieczne poziomy hałasu z przedziału db i powyżej 75 db w przypadku wskaźnika L DWN narażonych jest ponad 5 tys. mieszkańców województwa (4% ludności zamieszkującej badane rejony), natomiast dla wskaźnika L N - ponad 3 tys. mieszkańców (2,5% ludności) [2]. Hałas kolejowy odczuwalny jest wzdłuż linii kolejowych oraz w pobliżu stacji kolejowych, szczególnie w porze nocnej. Uciążliwość związana z ruchem kolejowym w dużej mierze zależy od częstotliwości przejazdów pociągów, ich prędkości, stanu torowiska oraz jego usytuowania. Na podstawie analizy map akustycznych określono, że najczęściej dopuszczalne poziomy hałasu kolejowego przekroczone są o db, natomiast w centrum miast, w bezpośrednim sąsiedztwie torowisk notuje się przekroczenia o ponad 20 db [2]. Hałas lotniczy odczuwalny jest głównie w pobliżu lotniska w Pyrzowicach oraz pięciu mniejszych administrowanych przez aerokluby (lotniska w Rudnikach, Bielsku-Białej, Katowicach, Rybniku i Gliwicach). Monitoring hałasu lotniczego nie jest obecnie prowadzony. Hałas przemysłowy jest powodowany działalnością przedsiębiorstw związanych z przemysłem górniczym, energetycznym, metalurgicznym, ceramicznym i szklarskim. Przekroczenia dopuszczalnych wartości poziomów hałasu w porze nocnej koncentrują się przeważnie w klasach przekroczeń 0-5 db oraz 5-10 db [1]. Hałas powodowany pracą zakładów przemysłowych i urządzeń ma zasięg lokalny i często w bardzo ograniczonym stopniu kształtuje klimat akustyczny środowiska Elektromagnetyczne promieniowanie niejonizujące Oddziaływanie pola elektromagnetycznego ma miejsce podczas eksploatacji urządzeń wytwarzających energię elektromagnetyczną. Źródłem antropogenicznego pola elektromagnetycznego są linie elektroenergetyczne, obiekty radiokomunikacyjne (stacje nadawcze radiowe i telewizyjne, stacje bazowe telefonii komórkowych) oraz obiekty radiolokacyjne. Głównym źródłem promieniowania niskiej częstotliwości jest infrastruktura elektroenergetyczna: linie, stacje elektroenergetyczne oraz instalacje elektryczne odbiorcze. W 2009 roku WIOŚ Katowice w ramach działalności inspekcyjnej przeprowadził 9 kontroli połączonych z pomiarami instalacji i urządzeń emitujących pola elektromagnetyczne do środowiska w tym: 6 stacji bazowych telefonii komórkowej, 2 elektroenergetyczne linie przesyłowe oraz 1 stacja elektroenergetyczna. W miejscach prowadzonych pomiarów linii i stacji elektroenergetycznych nie wystąpiły ponadnormatywne poziomy pól elektromagnetycznych w środowisku, w odniesieniu do wartości dopuszczalnych określonych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania, dotrzymywania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Przeprowadzone pomiary monitoringowe PEM wykazały, że w badanych punktach nie zostały przekroczone wartości dopuszczalne (wynoszące 7 V/m). Średnia wartość skutecznych natężeń pól elektrycznych promieniowania elektromagnetycznego w środowisku na terenie województwa śląskiego wyniosła 0,31 V/m [1] Zasoby naturalne Na terenie województwa śląskiego znajduje się 737 udokumentowanych złóż surowców mineralnych, w tym najwięcej złóż kruszyw naturalnych, surowców ilastych i węgla kamiennego [5]. Gospodarcze znaczenie ma występowanie następujących kopalin podstawowych i pospolitych [6]: Złoża węgla kamiennego (obszar Górnośląskiego Zagłębia Węglowego) o powierzchni około km 2. Złoża eksploatowane zajmują około km 2 (czyli 19 % powierzchni), 31

32 złoża rezerwowe o zasobach rozpoznanych szczegółowo i wstępnie 1425 km 2 (24%). Około 27 % powierzchni zajmują obszary perspektywiczne. Pozostałą część zagłębia zajmują głównie obszary o zasobach prognostycznych; Metan pokładów węgla (MPW), występuje w złożach Górnośląskiego Zagłębia Węglowego w jego części południowej oraz zachodniej. Według danych na koniec 2005r. zasoby perspektywiczne metanu pokładów węgla oceniane są na około 254 mld m 3, w tym bilansowe zasoby wydobywalne mogą wynosić około 150 mld m 3. Dodatkową rezerwą mogą stanowić pozabilansowe zasoby wydobywane szacowane na 38 mld m 3 ; Rudy cynku i ołowiu występują głównie na północnym i północno wschodnim obrzeżu Górnośląskiego Zagłębia Węglowego; Złoża dolomitów, zlokalizowane są w powiecie częstochowskim, zawierciańskim, w okolicy Dąbrowy Górniczej, Jaworzna, Mysłowic, Imielina. Do złóż eksploatowanych na tym terenie zalicza się: Bobrowniki-Blachówka, Brudzowice, Chruszczobród i Chruszczobród I i II, Gadlin, Gródek, Jaworzno-Ciężkowice, Ząbkowice Będzińskie I i II; Sól kamienna (występujące na terenie województwa złoża soli kamiennej Rybnik-Żory- Orzesze nie są obecnie eksploatowane); Pokłady torfu leczniczego - zlokalizowane są w okolicach Rydółtowic, Bronowa i Zabłocia; Kruszywa grube (żwiry i pospółki) występują głównie w dolinach rzek Odry, Wisły, Liswarty i Warty; Pokłady piasków znajdują się na terenie prawie całego województwa, z wyłączeniem południowego krańca - powiatu żywieckiego, cieszyńskiego i bielskiego; Surowce ilaste przemysłu ceramiki budowlanej występują na terenie całego województwa; Wapienie i margle dla przemysłu cementowego i wapienniczego występują w powiecie częstochowskim, myszkowskim, będzińskim oraz w okolicy Dąbrowy Górniczej, Jaworzna i Goleszowa; Piaskowce do produkcji kamieni budowlanych i drogowych (występują w postaci skał osadowych) znajdują się w powiatach: żywieckim, bielskim, cieszyńskim. Zasobność złóż poszczególnych kopalin przedstawia poniższa tabela: Tabela 2. Zasobność złóż surowców w województwie śląskim Nazwa kopaliny Ilość złóż udokumentowanych Zasoby geologiczne bilansowe w 2008 r. złóż w 2008 r. [tys. Mg] węgiel kamienny rudy cynku i ołowiu sól kamienna dolomity gliny ceramiczne kamionkowe piaski i żwiry piaski kwarcowe * piaski podsadzkowe * piaski formierskie żwirki filtracyjne wapienie dla przemysłu wapienniczego wapienie dla przemysłu cementowego kamienie łamane i boczne torf leczniczy * *m 3 Źródło: POŚ, 2009 Poza zasobami surowców mineralnych i energetycznych na terenie województwa śląskiego zbilansowane zostały również zasoby wód leczniczych i termalnych. 32

33 Zasoby eksploatacyjne oraz o wielkość poboru rocznego dla poszczególnego złoża przedstawia poniższa tabela. Tabela 3. Złoża wód leczniczych zmineralizowanych i termalnych w województwie śląskim Nazwa złoża lub odwiertu w obrębie złoża nieudostępnionego Rodzaj złoża Zasoby geologiczne eksploatacyjne (m 3 /h) Pobór (m 3 /rok) Powiat Dębowiec* Lz 5,67 180,00 Cieszyn Goczałkowice-Zdrój* Lz 2, ,20 Pszczyna Zabłocie Lz 1,04 nie eksploatowane Cieszyn Ustroń* Lz, T 2, ,00 Cieszyn Lz - wody lecznicze zmineralizowane (mineralizacja >1 g/dm 3 ) T- wody termalne *- złoża objęte koncesją na eksploatację Źródło: POŚ, 2009 za Państwowym Instytutem Geologicznym (stan na r.) Gleby użytkowane rolniczo W 2008 roku około 39% powierzchni województwa stanowiły grunty rolne. Powierzchnia odłogów i ugorów zajmowały ok. 8% powierzchni gruntów rolnych (ok. 11% gruntów ornych) [2]. Podział gruntów rolnych w zależności od kierunków ich użytkowania przedstawia poniższa tabela. Tabela 4. Powierzchnia geodezyjna gruntów rolnych województwa śląskiego według kierunków wykorzystania użytki rolne Powierzchnia geodezyjna [ha] Powierzchnia [%] grunty orne ,7 sady ,8 łąki i pastwiska ,6 inne ,3 razem ,4 grunty ugorowane łącznie z nawozami zielonymi * ,6 grunty rolne razem * według siedziby użytkownika Źródło: POŚ, 2009 W województwie śląskim dominują gleby płowe i brunatne, które stanowią 24,0% użytków rolnych. Gleby brunatne wyługowane i kwaśne stanowią 22,5% użytków rolnych, a gleby bielicowe i rdzawe 19,3% [2]. Do najżyźniejszych gleb w województwie należą czarnoziemy występujące w Kotlinie Raciborskiej, zajmujące zaledwie 1% powierzchni użytków rolnych. Tabela 5. Procentowy udział poszczególnych typów gleb w powierzchni użytków rolnych Typ gleby Symbol Powierzchnia [ha] % użytków rolnych Gleby bielicowe i rdzawe A ,20 19,32 Gleby płowe i brunatne AB ,30 24,07 Gleby brunatne właściwe B ,75 2,90 Gleby brunatne wyługowane i brunatne kwaśne Bw ,20 22,53 Czarnoziemy C 7 270,10 1,00 Czarne ziemie D ,38 6,44 Gleby mułowotorfowe i torfowomułowe E ,41 3,24 Mady F ,33 9,80 Gleby glejowe G 405,46 0,06 Gleby murszowomineralne i murszowate M 8 930,38 1,23 Rędziny R ,12 7,79 Gleby torfowe i murszowotorfowe TN ,39 1,64 Źródło: POŚ, 2009 za Opracowanie ekofizjograficzne do planu zagospodarowania przestrzennego województwa śląskiego 2004 r. oraz Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Śląskiego 2004 r. 33

34 Na podstawie analizy wyników monitoringu chemizmu gleb ornych prowadzonego w województwie śląskim w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska (obejmującego m.in. zanieczyszczenia pierwiastkami śladowymi, wielopierścieniowymi węglowodorami aromatycznymi i siarką siarczanową) stwierdzono, że gleby użytkowane rolniczo w większości nie są zanieczyszczone bądź słabo zanieczyszczone metalami ciężkimi. Za wyjątkiem obszaru Myszkowa w większości charakteryzują się one niską zawartością siarki. Mniej korzystnie jedynie przedstawia się zawartość wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). W trzech badanych punktach w miejscowościach Zawiść, Kromołów oraz Żywiec gleby osiągnęły trzeci poziom w 5 stopniowej skali zanieczyszczenia. W pozostałych punktach pomiarowych, gleby ocenione zostały jako gleby o zawartości podwyższonej WWA oraz mało zanieczyszczone. Najwyższe stężenia zanieczyszczeń gleb stwierdzono w Aglomeracji Górnośląskiej, Zawierciu, Ogrodzieńcu, Łazach, Jastrzębiu-Zdroju, w miejscowości Sulików w powiecie będzińskim, w większości miast i gmin powiatu tarnogórskiego, mikołowskiego, bieruńsko-lędzińskiego oraz punktowo w Częstochowie. Stan tych gleb pod względem zanieczyszczenia stwarza ograniczenia dla gospodarki rolnej, jednak ta na omawianych obszarach ma charakter marginalny [2]. 4.3 Wpływ na środowisko w przypadku odstąpienia od realizacji Programu Realizacja Programu, związana będzie z wdrażaniem narzędzi i rozwiązań systemowych służących kształtowaniu polityki rozwoju protechnologicznego i proinnowacyjnego województwa śląskiego. Ich zadaniem jest rozwijanie, stymulowanie oraz wspieranie realizacji projektów obszarów technologicznych. Implementacja przedmiotu PRT w postaci Audytu technologiczno innowacyjnego, Rekomendacji Programowych, Mapy Innowacji Technologicznych, Statystyki regionalnej oraz wszelkich działań i przedsięwzięć nieinwestycyjnych, których zadaniem jest rozwijanie, stymulowanie oraz wspieranie realizacji projektów obszarów technologicznych (w tym szkolenia, promocję, doradztwo, kursy i staże, wsparcie przy tworzeniu partnerstw lokalnych, badania i analizy trendów rozwojowych i prognozowania zmian w gospodarce, formułowanie zaleceń dla mechanizmów zaradczych, rozwijanie dialogu i dobrych praktyk partnerstwa publiczno prywatnego) nie będzie znacząco oddziaływać na środowisko. Wymienione działania realizowane przez władze samorządowe, sektor B+R, sektor przedsiębiorstw, instytucje otoczenia biznesu będą miały charakter miękki i w związku z tym nie wiążą się z występowaniem negatywnych oddziaływań na środowisko. Jednocześnie uwzględniają zachowanie równowagi przyrodniczej oraz minimalizację ewentualnego oddziaływania na środowisko. Ponieważ jednak wskazywane w Programie narzędzia i rozwiązania są podstawą do stworzenia warunków sprzyjających rozwojowi innowacji i gospodarki opartej na wiedzy, odstąpienie od ich realizacji może mieć potencjalny wpływ na sytuację społeczno-gospodarczą województwa śląskiego i jego rozwój, społeczeństwo, a pośrednio na stan środowiska. Przewiduje się, że odstąpienie od procesów wdrażania: narzędzi związanych z gromadzeniem danych (ankiety, monitoring), ich analizą i przedstawianiem dynamiki rozwoju technologii i oceny pozycji konkurencyjności rynku, przedsięwzięć związanych ze współpracą, gromadzeniem danych oraz rozbudową istniejących platform informacji, działań o charakterze systemowym związanych z decyzjami, opracowaniem kryteriów w programach operacyjnych oraz monitorowaniu i prognozowaniu czynników warunkujących strategiczne kierunki rozwojowe oraz scenariusze uwarunkowań dla dalszego rozwoju priorytetowych technologii, rekomendacji programowych, których wdrożenie wiąże się z efektami w postaci m.in. zwiększenia ilości projektów przemysłowo-badawczych, zwiększenia ilości wdrożeń nowych technologii, transferu wiedzy i innowacyjnymi rozwiązaniami technologicznymi, poprawy warunków współpracy nauki i biznesu, rozwoju inicjatyw klastrowych oraz Parków Technologicznych, 34

35 może skutkować wstrzymaniem szeregu procesów, których celem jest zwiększenie poziomu innowacyjności w sektorach MŚP, dużych przedsiębiorstw i środowisku badawczo-rozwojowym. Brak działań ukierunkowanych na rozwój województwa poprzez wdrażanie nowych technologii oraz wzmocnienie wzajemnej współpracy pomiędzy środowiskami gospodarczymi, naukowo badawczymi, okołobiznesowymi i administracją może skutkować spowolnieniem dynamiki rozwoju gospodarczego regionu oraz pogorszenia jej konkurencyjności wobec innych regionów w Unii Europejskiej. Rezygnacja z wdrożenia przedmiotu PRT może mieć konsekwencje dla mieszkańców województwa śląskiego oraz sytuacji społeczno-gospodarczej w regionie. Zahamowanie rozwoju technologicznego regionu, przy obecnej, wciąż niskiej świadomości ekologicznej społeczeństwa oraz części przedsiębiorców może również oddziaływać na środowisko. Zaniechanie wdrażania nowoczesnych rozwiązań technologicznych może doprowadzić do dalszego pogarszania stanu poszczególnych komponentów środowiska na skutek kontynuacji przestarzałych metod produkcji, rozwoju przemysłu ciężkiego opartego na nieekologicznych procesach ingerujących w środowisko naturalne. Zgodnie z celem Programu, wdrożone narzędzia będą prowadzić do realizacji potencjalnych projektów inwestycyjnych (projektów obszarów technologicznych), wśród których część nie będzie znacząco oddziaływać na środowisko oraz takie które mogą zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Należy zatem przyjąć, że odstąpienie od realizacji projektów obszarów technologicznych w perspektywie czasu również będzie miało wpływ na poszczególne komponenty środowiska. Brak wdrażania zdefiniowanych obszarów technologii skutkować może brakiem działań oraz rozwiązań w kierunku poprawy ochrony zdrowia (Technologie medyczne), środowiska przyrodniczego (Technologie dla ochrony środowiska). Nowe technologie ukierunkowane są na innowacyjne procesy produkcji, w wyniku których obserwuje się ograniczenie emisji zanieczyszczeń, ilości wytwarzanych odpadów czy zużycia surowców wtórnych (Produkcja i przetwarzanie materiałów). Przedstawione w PRT technologie mogą poprawić warunki pracy, poprzez automatykę i robotykę procesów produkcyjnych ograniczyć przebywanie ludzi w środowisku pracy gdzie jest ono dla nich niebezpieczne lub niekorzystne (Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy). Można zatem przedstawić hipotezę, że odstąpienie od projektów / przedsięwzięć, które potencjalnie mogą być realizowane w ramach obszarów technologicznych może mieć pośredni wpływ na środowisko m. in. w zależności od kierunku rozwoju oraz stopnia zaawansowania danej technologii. Jednocześnie należy zaznaczyć, że wdrażanie części technologii oraz procesy związane z jej zastosowaniem mogą wiązać się również z negatywnym wpływem na wybrany komponent środowiska. Najbardziej niekorzystnie mogą oddziaływać obszary technologiczne Technologie dla energetyki i górnictwa oraz Produkcja i przetwarzanie materiałów, których oddziaływanie związane jest przede wszystkim z możliwą emisją zanieczyszczeń do atmosfery i wody oraz generowaniem odpadów. Przewidziane negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne dla technologii obszarów: Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy oraz Nanotechnologie i nanomateriały związane jest z możliwym wpływem na powietrze, klimat i powierzchnię ziemi. Z uwagi na innowacyjny, nowatorski charakter przedstawionych w PRT technologii, ich wydajność i efektywność oraz jakość produkcji, potencjalne negatywne oddziaływanie na środowisko odczuwalne będzie w stopniu mniejszym, niż wpływ jaki na jego stan generuje istniejąca technologia o podobnej specjalizacji. Efekty (korzyści) w tym ekonomiczne i środowiskowe osiągnięte w przypadku wdrażania alternatywnej technologii są większe, niż potencjalne konflikty. Odstąpienie od wdrożenia danej technologii, w perspektywie długoterminowym, może niekorzystnie wpływać na środowisko w regionie. 35

36 4.4 Istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody Województwo śląskie ze względu na dużą gęstość zaludnienia, urbanizację i uprzemysłowienie należy do regionów o największej antropopresji. Z uwagi na zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego należy do regionów o największej w Polsce emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych. Problem jednak stanowi głównie emisja powierzchniowa, której udział w kształtowaniu stężeń średniorocznych pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu w strefach, gdzie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów emisji, wynosił odpowiednio ok % i około 77-96%. W województwie śląskim wytwarza się również największą w Polsce ilość ścieków przemysłowych i komunalnych, które oczyszczone w 80% (ścieki przemysłowe) i w 93% (ścieki komunalne) odprowadzone do wód powierzchniowych powodują ich zanieczyszczenie. Na jakość wód powierzchniowych i podziemnych w województwie śląskim wpływ ma ponadto górnictwo i zrzut wód kopalnianych powodujących ich zasolenie. Problem w regionie stanowi także największa ilość odpadów przemysłowych, a ilość odpadów komunalnych powstających w województwie, stawia je na drugiej pozycji w ilości wytwarzanych w kraju. Skutkiem największego w kraju uprzemysłowienia jest także największa ilość terenów poprzemysłowych, które w wyniku pełnienia różnych funkcji użytkowych uległy degradacji. Rewitalizacja takich terenów jest jednym z najtrudniejszych problemów środowiskowych, ekonomicznych i społecznych. Ze względu na walory przyrodnicze i krajobrazowe w obrębie województwa śląskiego wyznaczono 8 parków krajobrazowych o powierzchni, stanowiącej około 20% powierzchni województwa, 64 rezerwaty zajmujące powierzchnię ponad 4 076,7 ha, a także wyodrębniono obszary Natura 2000 (o powierzchni ponad 1479,66 km 2 ) [1]. Zaznaczyć należy, że prowadzone od szeregu lat działania w tym zakresie doprowadziły do znaczącej poprawy stanu środowiska województwa śląskiego, jednakże nie zostały jeszcze spełnione wszystkie wymagania zakreślone polskimi i unijnymi standardami jakości. Spośród zidentyfikowanych problemów ochrony środowiska istniejących na terenie objętym analizą nie można jednoznacznie zdefiniować tych, które określa się mianem istotnych z punktu widzenia realizacji PRT. W związku z tym, że realizacja Programu powinna przyczynić się do podniesienia potencjału gospodarczego regionu, poprzez stworzenie klimatu i warunków sprzyjających rozwojowi innowacji i gospodarki opartej na wiedzy przez całokształt działań realizowanych zgodzie z ideą zrównoważonego rozwoju jego wdrożenie nie przyczyni się do zmian w środowisku. Z punktu widzenia realizacji Programu istniejące problemy środowiska nie kolidują z wdrożeniem narzędzi i rozwiązań, w tym audytu technologiczno innowacyjnego, rekomendacji programowych, mapy innowacji technologicznych, statystyki regionalnej. Realizacja PRT związana ze wsparciem obszarów w zakresie szkoleń, promocji, doradztwa, kursów, staży i szkoleń praktycznych, pomocy przy tworzeniu partnerstw lokalnych, wykonywaniem badań i analiz dotyczących trendów rozwojowych i prognozowania zmian w gospodarce, formułowaniem zaleceń dla mechanizmów zaradczych, rozwojem dialogu i partnerstwa publiczno prywatnego nie będzie miała żadnego wpływu na formy ochrony przyrody znajdujące się na terenie województwa śląskiego, w tym na rezerwaty przyrody wraz z otulinami, parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000 projektowane i proponowane. 36

37 5 METODY ZASTOSOWANE PRZY SPORZĄDZENIU PROGNOZY 5.1 Zakres metodyczny prognozy oddziaływania na środowisko Przedmiotem prognozy oddziaływania na środowisko Programu jest analiza skutków wdrożenia bezpośredniego jego przedmiotu, jakim jest wdrożenie narzędzi i rozwiązań systemowych PRT w postaci: 1. Pakietu narzędzi wpierających realizację celów PRT, obejmujących: a) system wskaźnikowej oceny efektywności realizowanej polityki przez przeprowadzanie okresowych audytów technologiczno innowacyjnych w poszczególnych obszarach specjalizacji technologicznej, b) prowadzenie bieżących oraz rocznych wielowymiarowych analiz z wykorzystaniem mapy potencjału innowacyjno technologicznego regionu z powiększaniem zasobu informatycznego, c) prowadzenie bieżących oraz rocznych analiz potencjału endogennego regionu z wykorzystaniem profilowanych ankiet. 2. Następujących przedsięwzięć: a) utworzenia, a następnie uruchomienie sieciowej współpracy pomiędzy regionalnymi oraz specjalistycznymi (branżowymi) obserwatoriami, b) modyfikację i rozbudowę statystyki regionalnej gromadzącej dane o wdrażanych technologiach, c) rozbudowę platformy Innobservator Silesia - Regionalna Platforma Rozwoju Innowacji, d) opracowywanie rocznych raportów dotyczących stanu realizacji Programu wraz z oceną potencjału technologicznego regionu. 3. Kluczowych działań o charakterze systemowym: a) podejmowanie decyzji w zakresie realizacji polityki protechnologicznej regionu przez Komitet Sterujący RIS, b) wdrażanie wskazanych obszarów technologicznych, jako kryterium przyznawania dofinansowania w ramach programów operacyjnych, c) monitorowanie i prognozowanie rozwoju technologicznego w oparciu o cyklicznie realizowany foresight. 4. Praktycznego wdrażania rekomendacji o charakterze systemowym, a także przedsięwzięć adresowanych do sektora MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacji, B+R oraz władz regionu. Przedstawione powyżej narzędzia i rozwiązania systemowe PRT wynikające bezpośrednio z Programu, służą kształtowaniu skutecznej polityki wparcia dla protechnologicznego rozwoju regionu, z uwzględnieniem obecnego oraz przyszłego okresu programowania Unii Europejskiej. W Programie zestawione zostały technologie wynikające z różnych dokumentów strategicznych, badawczych i operacyjnych dla województwa śląskiego, tworząc grupy technologiczne i obszary, które w wyniku wdrażania Programu mogą w przyszłości dynamicznie się rozwijać. Prawdopodobnie rozwój ten będzie dotyczył części grup i obszarów technologicznych i wynikał z zapotrzebowania rynku na daną technologię. Wdrożenie narzędzi PRT powinno zaowocować w przyszłości również wsparciem finansowym (np. celowym, dotacyjnym ze środków unijnych, centralnym lub kontraktowym) wybranych obszarów technologicznych prowadząc do ich zróżnicowanego rozwoju, wyodrębniając w perspektywie czasowej tzw. obszary kluczowe. 37

38 Skutki wdrożenia PRT mogą prowadzić do realizacji działań o charakterze nieinwestycyjnym, jak i inwestycyjnym. Do tych pierwszych należy zaliczyć m.in.: szkolenia, promocję, doradztwo, kursy i staże, wsparcie przy tworzeniu partnerstw lokalnych, badania i analizy trendów rozwojowych i prognozowania zmian w gospodarce, formułowanie zaleceń dla mechanizmów zaradczych, rozwijanie dialogu i dobrych praktyk partnerstwa publiczno prywatnego, zadania organizacyjne, stworzenie sieciowej, zacieśnionej współpracy pomiędzy sektorami przedsiębiorstw, badawczo-rozwojowym, instytucji otoczenia biznesu i władzami samorządowymi, których wspólnym celem jest podniesienie potencjału gospodarczego regionu, poprzez stworzenie klimatu i warunków sprzyjających rozwojowi innowacji i gospodarki opartej na wiedzy. Wymienione działania wynikające z wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych PRT będą miały charakter miękki i w związku z tym nie będą oddziaływać na środowiska. W wyniku prowadzenia w szerokim zakresie skutecznej polityki systemowej mogą być realizowane również potencjalne inwestycyjne projekty obszarów technologicznych (określone w formie zagregowanych typów projektów, będących skutkiem wdrażania narzędzi i rozwiązań systemowych PRT). Docelowe obszary technologiczne oraz grupy technologii, jakie mogą być rozwijane w województwie na skutek realizacji projektów, prawdopodobnie ulegną zawężeniu do tych, które będą stanowić o potencjalne proinnowacyjnym i protechnologicznym regionu, i na które będzie zgłaszane zapotrzebowanie ze strony gospodarki rynkowej. Wdrożone narzędzia Programu powinny zatem wywołać zmiany rozwiązań systemowych, których skutki w konsekwencji prowadzić mogą do praktycznej realizacji potencjalnych projektów inwestycyjnych (projektów obszarów technologicznych), w tym mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Mając na uwadze taki prawdopodobny łańcuch zdarzeń zależnych, w niniejszej prognozie dokonano analizy oddziaływania na środowisko również skutków wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych PRT. Zatem w niniejszej prognozie skoncentrowano się na skutkach w postaci potencjalnych, hipotetycznych inwestycyjnych ( twardych ) projektów obszarów technologicznych. Prognoza oddziaływania na środowisko w tym zakresie została wykonana z wykorzystaniem metody macierzowej. Macierzową ocenę środowiskową rozpoczęto od określenia hipotetycznych typów projektów obszarów technologicznych, jakie potencjalnie mogą być realizowane w przyszłości. Typy projektów obszarów technologicznych, to zagregowane rodzaje projektów lub przedsięwzięć, których wdrażanie będzie realizowane w obszarach technologicznych z uwzględnieniem ich specyfiki i możliwości technicznych oraz potencjalnego oddziaływania na środowisko. Poniższa tabela przedstawia typy takich hipotetycznych projektów obszarów technologicznych: Tabela 6 Typy projektów obszarów technologicznych, jakie mogą być realizowane na skutek zmian systemowych wynikających z wdrożenia PRT Oznaczenie A B C D E F Typ projektów / przedsięwzięć Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków, obiektów inżynierii lądowej i wodnej, specjalistycznych, kubaturowych, itp. Budowa i rozbudowa laboratoriów, zakup sprzętu laboratoryjnego (np. zwiększenie ilości i zakresu badań), badania terenowe. Zakłady produkcyjne substancji farmaceutycznych, materiałów czynnych biologicznie lub chemicznie. Zakłady produkcyjne urządzeń, instrumentów i aparatury medycznej (w tym jonizującej) oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych (np. mikrotechnologia, makrotechnologia), wytwarzanie oprogramowania. Zakłady produkcyjne infrastruktury przemysłowej oraz budowa instalacji przemysłowych oczyszczania ścieków i wody, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, czystych instalacji węglowych, instalacji oczyszczania gazów, itp. Zakłady produkcyjne metali, wyrobów gumowych, tworzyw sztucznych, materiałów niemetalicznych, itp. 38

39 Oznaczenie Typ projektów / przedsięwzięć G Zakłady, instalacje do produkcji urządzeń i materiałów transportowych. Zakłady, instalacje oraz urządzenia związane z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych i H nieodnawialnych, gazów, odpadów komunalnych i innych. Budowa systemów informatycznych, platform informacyjnych, teleinformatycznych i I komunikacyjnych, przewodowy i bezprzewodowy przesył danych. Przywracanie wartości użytkowych zdegradowanemu środowisku wodno-gruntowemu poprzez J usuwanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych. Źródło: Analizy własne Kolejnym krokiem było określenie przewidywanego oddziaływania na środowisko przyjętych hipotetycznych typów projektów / przedsięwzięć. W odniesieniu do zestawionych w Programie obszarów i kierunków technologicznych dany typ projektu poddano ocenie środowiskowej, w której uwzględniono następujące komponenty środowiska: Różnorodność biologiczna, Ludzie, Zwierzęta, Rośliny, Woda, Powietrze, Powierzchnia ziemi, Krajobraz, Klimat, Zasoby naturalne, Zabytki, Dobra materialne. Specyfika Programu, a także doświadczenie zespołu eksperckiego w tym obszarze wynikające z dobrych praktyk pozwalają przyjąć założenie, że poszczególne typy projektów obszarów technologicznych będą w taki sam sposób oddziaływały na świat zwierzęcy i roślinny i w związku z tym dokonano wspólnej oceny oddziaływania na te komponenty. Wpływ projektów obszarów technologicznych na poszczególne komponenty środowiska został przeanalizowany w następujący sposób: 1. W pierwszej kolejności dokonano oceny oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska w odniesieniu do technologii przedstawionych w trzecim rzędzie (np ). 2. Drugim krokiem była ocena w odniesieniu do grupy technologicznej (kierunku technologicznego) w rzędzie drugim (1.1) wynikająca z ocen cząstkowych zgodnie z punktem Trzecim krokiem była ocena w aspekcie całego obszaru technologicznego (rząd pierwszy), która uwzględniała oddziaływania wynikowe zidentyfikowane w punkcie 1 oraz 2. 39

40 Przy ocenie oddziaływania na środowisko potencjalnych projektów obszarów technologicznych wykorzystano następujący charakter wpływów: Tabela 7 Charakter wpływów potencjalnych projektów obszarów technologicznych na poszczególne komponenty środowiska Oznaczenie Opis Uwagi (+) projekty obszarów technologicznych mogą spowodować pozytywne oddziaływania w zakresie analizowanego komponentu projekty obszarów technologicznych mogą spowodować (-) negatywne oddziaływania w zakresie analizowanego odniesienie do poszczególnych komponentu technologii (rząd trzeci) projekty obszarów technologicznych nie wpłyną, lub będą (0) oddziaływać w sposób pomijalny na analizowany komponent projekty obszarów technologicznych mogą spowodować (+/-) zarówno pozytywne, jak i negatywne oddziaływanie na analizowany komponent (++/-) (+/--) Źródło: Analizy własne projekty obszarów technologicznych mogą spowodować przewagę oddziaływań pozytywnych projekty obszarów technologicznych mogą spowodować przewagę oddziaływań negatywnych odniesienie do grup technologicznych (rząd drugi) oraz obszarów technologicznych (rząd pierwszy) W odniesieniu do grup i obszarów technologicznych, gdzie oddziaływanie będzie pomijalne lub nie będzie miało wpływu (0), było pomijane. Natomiast oddziaływania negatywne (+), pozytywne (-) lub mające zarówno charakter pozytywny jak i negatywny (+/-) zostały uwzględniane. Ocena oddziaływań z przewagą oddziaływań pozytywnych (++/-) była uwzględniana całościowo dla grup i obszarów technologicznych, w których po ocenie cząstkowej w danych technologiach przeważał choćby jeden plus (+) nad pozostałymi ocenami. Ocena oddziaływań z przewagą oddziaływań negatywnych (+/--) była przyznawana całościowo do grup i obszarów technologicznych, w których po ocenie w danych technologiach przeważał choćby jeden minus (-) nad pozostałymi ocenami. Mając na uwadze specyfikę Programu w postaci znaczącej ilości i zróżnicowania samych technologii tworzących grupy i obszary technologiczne wprowadzono dodatkowy czynnik wartościujący potencjalne oddziaływanie hipotetycznych projektów obszarów technologicznych. W ramach każdego z poziomów odniesienia (technologie, grupy, obszary) założono następującą skalę natężenia oddziaływania: Tabela 8 Natężenie oddziaływań projektów obszarów technologicznych na poszczególne komponenty środowiska Oznaczenie Opis 2 oddziaływanie znaczące projektu obszaru technologicznego- mające wyraźny wpływ na komponent środowiska (duże prawdopodobieństwo wystąpienia oddziaływania) 1 oddziaływanie odczuwalne projektu obszaru technologicznego - może wystąpić, jeżeli zaistnieją dodatkowe czynniki wywołujące (małe prawdopodobieństwo wystąpienia) nie podlega wartościowaniu stosowane w przypadku braku oddziaływania lub oddziaływania n pomijalnego projektu obszaru technologicznego Źródło: Analizy własne 40

41 Analiza typów projektów / przedsięwzięć, jakie mogą być realizowane w wyniku wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych PRT pozwala na wyodrębnienie takich, które: a) nie będą znacząco oddziaływać na środowisko, b) mogą zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko. Do grupy projektów nie będących znacząco oddziaływać na środowisko zaliczono takie których realizacja będzie związana z: wprowadzaniem systemów (nie obiektów) telekomunikacyjnych, informacyjnych, informatycznych, wykorzystujących istniejące sieci, gromadzeniem i przetwarzaniem danych w systemach informatycznych, zarządzaniem środowiskiem i monitoringiem, modelowaniu i symulowaniu zjawisk oraz wykorzystujących optoelektronikę. Typy takich potencjalnych projektów zostały poddane analizie z uwzględnieniem oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska w odniesieniu do obszarów technologicznych, grup technologii i technologii. W wyniku analizy stwierdzono, że nie będą znacząco oddziaływać na środowisko. W grupie projektów mogących zawsze lub potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko w odniesieniu do obszarów technologicznych, grup technologii i technologii, wskazano np. budowę / rozbudowę obiektów i infrastruktury, laboratoriów, zakładów produkcyjnych, instalacji przemysłowych i innych. Typy takich potencjalnych projektów zostały poddane analizie z uwzględnieniem oddziaływania na poszczególne komponenty środowiska w odniesieniu do obszarów technologicznych, grup technologii i technologii. Wyniki analiz przedstawiono w dalszej części prognozy. 5.2 Ocena potencjalnych projektów obszarów technologicznych Potencjalne projekty obszarów technologicznych poddano ocenie środowiskowej, w której uwzględniono wymienione w poprzednim rozdziale zagadnienia i komponenty środowiska. Zgodnie z wymaganiami formalno prawnymi w tym zakresie potencjalne projekty zostały poddane również analizie w odniesieniu do skutków: bezpośrednich, pośrednich, wtórnych, skumulowanych, krótkoterminowych, średnioterminowych, długoterminowych, stałych, chwilowych, jakie mogą wywierać na środowisko. Przeprowadzona ocena proponowanych projektów obszarów technologicznych uwzględniała: ocenę potencjalnych, znaczących pozytywnych lub negatywnych oddziaływań na środowisko, alternatywne opcje na poziomie proponowanych działań, propozycję działań mających na celu zapobieganie, redukcję oraz kompensację wszelkich znaczących niekorzystnych oddziaływań na środowisko lub zrównoważony rozwój. W ramach sporządzonej prognozy uwzględniono również potencjalne pozytywne lub negatywne oddziaływanie proponowanych projektów obszarów technologicznych w odniesieniu do istotnych celów i wskaźników ochrony środowiska. W ocenie zostały uwzględnione oddziaływania nie tylko odnoszące się do skutków bezpośrednich, ale także analizowano możliwe skutki wtórne, krótko-, 41

42 średnio-, i długoterminowe, skutki stałe i chwilowe oraz oddziaływania transgraniczne i skumulowane. Przedstawione zostały propozycje działań minimalizujących ich potencjalne negatywne oddziaływanie, a jednocześnie maksymalizujących ich pozytywny wpływ w szerszym kontekście wdrożeniowym. Potencjalne oddziaływania potencjalnych typów projektów / przedsięwzięć zostały zestawione zbiorczo dla całego obszaru technologicznego, z określeniem wpływu na poszczególne komponenty środowiska (woda, powietrze. ludzie itd.). Sposób oceny wpływu na środowisko wykonano na podstawie skali przedstawionej w tabeli (Tabela 7). 5.3 Ocena skumulowanych oddziaływao Ocena skumulowanego wpływu na środowisko potencjalnych projektów obszarów technologicznych, które mogą być realizowane na skutek wdrożenia przedmiotu Programu jakim są narzędzia i rozwiązania systemowe, była wykonana na podstawie informacji będących wynikiem przeprowadzonych ocen cząstkowych. W czasie jej wykonywania uwzględniano również potencjalne oddziaływania rozwijających się obszarów technologicznych w odniesieniu do istotnych celów i wskaźników ochrony środowiska, co umożliwiło ustalenie (znaczącego lub nieistotnego) skumulowanego wpływu na środowisko. Ocena skumulowanych oddziaływań została przeprowadzona z uwzględnieniem: dodatkowych środków mających na celu zapobieganie, minimalizowanie i kompensację oddziaływań poszczególnych projektów obszarów technologicznych, środków, które zapewniają pozytywne skutki, rekompensujące ogólne negatywne oddziaływania projektu obszaru technologicznego, celu lub wskaźnika ochrony środowiska. 5.4 Ocena systemu monitoringu dokumentu programowego Przedstawiony w Programie Rozwoju Technologii system monitoringu obejmuje: przeprowadzanie corocznych analiz wskaźników odnoszących się do rozwoju protechnologicznego województwa śląskiego, wprowadzenie monitoringu stopnia zaimplementowania / wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych przez odbiorców PRT wraz z systemem zbierania i gromadzenia danych dla poszczególnych obszarów technologicznych, PRT będzie podlegał ocenie cyklicznej zgodnie z przedstawioną koncepcją audytu technologiczno innowacyjnego, który obejmuje: PLANOWANIE WYKONANIE SPRAWDZANIE DZIAŁANIE (POPRAWIANIE) Proponowany system monitoringu PRT doprowadzi, w kolejnych jego ewaluacjach, do wyboru tych obszarów technologicznych, które ze względu na potencjał oraz korzystny wpływ na rozwój gospodarczy regionu mogą zostać objęte również celowym wsparciem finansowym. 42

43 6 PRZEWIDYWANE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO 6.1 Stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem Program nie wskazuje i nie definiuje konkretnego miejsca, w którym mogą zostać zrealizowane przedstawione w nim narzędzia i rozwiązania systemowe oraz potencjalne projekty obszaru technologicznego będące skutkiem wdrożenia przedmiotu PRT. W związku z tym, że Program dotyczy województwa śląskiego, oddziaływanie na środowisko w przypadku realizacji jego celów może wystąpić na całym obszarze regionu. Można przyjąć, że szczególnie narażone są obszary zurbanizowane gdzie w naturalny sposób koncentruje się działalność rozwojowa oraz wdrażanie rozwiązań proinnowacyjnych. Szczegółowy opis stanu środowiska na obszarze województwa śląskiego przedstawiony został w rozdziale 4 Analiza i ocena stanu środowiska. 6.2 Przewidywane znaczące oddziaływania (bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne) na środowisko, w tym na obszary Natura 2000 Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata jest dokumentem strategicznym, w którym przedstawiono narzędzia i rozwiązania systemowe oraz rekomendacje programowe obszarów technologicznych, jakie mogą być realizowane na obszarze województwa. Realizacja PRT będzie związana z wdrażaniem narzędzi, przedsięwzięć nieinwestycyjnych oraz rozwiązań systemowych, przez wdrożenie których mogą być rozwijane obszary technologiczne, grupy technologii i technologie. Bezpośrednie działania związane z realizacją Programu nie będą wykazywały wpływu na środowisko. W poniższej tabeli przedstawiono ocenę wpływu rekomendowanych rozwiązań wdrożeniowych na komponenty środowiska: różnorodność biologiczna, ludzie, zwierzęta, rośliny, woda, powietrze, powierzchnia ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne. Tabela 9 Ocena wpływu rekomendowanych rozwiązań wdrożeniowych PRT na komponenty środowiska Wyszczególnienie 1. Pakiet narzędzi wpierających realizację celów PRT: a) system wskaźnikowej oceny efektywności realizowanej polityki przez przeprowadzanie okresowych audytów technologiczno innowacyjnych w poszczególnych obszarach specjalizacji technologicznej, b) prowadzenie bieżących oraz rocznych wielowymiarowych analiz z wykorzystaniem mapy potencjału innowacyjno technologicznego regionu z powiększaniem zasobu informatycznego, c) prowadzenie bieżących oraz rocznych analiz potencjału endogennego regionu z wykorzystaniem profilowanych ankiet. Oddziaływania na komponenty środowiska Oddziaływanie na poszczególne komponenty, narzędzia jakim jest system oceny efektywności realizowanej polityki przez prowadzenie okresowych audytów technologiczno - innowacyjnych, nie będzie występowało. Realizacja tego narzędzia zaliczana jest do działań usługowych, które nie wiążą się z występowaniem negatywnych oddziaływań na komponenty środowiska. Oddziaływanie na poszczególne komponenty, narzędzia jakim jest prowadzenie bieżących oraz rocznych wielowymiarowych analiz z wykorzystaniem mapy potencjału innowacyjnego regionu z powiększeniem zasobu informatycznego, nie będzie występowało. Wdrażanie narzędzia będzie wiązało się z przetwarzaniem zgromadzonych informacji i wizualną ich prezentacją. Będzie ono podstawą do stawiania hipotez i wnioskowania w zakresie możliwości i pożądanych kierunków działań protechnicznych i proinnowacyjnych w regionie. Oddziaływanie na poszczególne komponenty, narzędzia jakim jest prowadzenie bieżących oraz rocznych analiz potencjału endogennego regionu z wykorzystaniem profilowanych ankiet, nie będzie występowało. Realizacja zadania ograniczy się do prowadzenia badań ankietowych z wykorzystaniem dostępnych narzędzi promocyjnych. 43

44 Wyszczególnienie 2. Przedsięwzięcia programowe: a. Utworzenie a następnie uruchomienie sieciowej współpracy pomiędzy regionalnym oraz specjalistycznymi (branżowymi) obserwatoriami. b. Modyfikacja i rozbudowa statystyki regionalnej gromadzącej dane o wdrażanych technologiach. c. Rozbudowa platformy Innobservator Silesia - Regionalna Platforma Rozwoju Innowacji. d. Opracowywanie rocznych raportów dotyczących stanu realizacji Programu wraz z oceną potencjału technologicznego regionu. 3. Kluczowe działania o charakterze systemowym: a. podejmowanie decyzji w zakresie realizacji polityki protechnologicznej regionu przez Komitet Sterujący RIS, b. wdrażanie wskazanych obszarów technologicznych, jako kryterium przyznawania dofinansowania w ramach programów operacyjnych, c. monitorowanie i prognozowanie rozwoju technologicznego w oparciu o cyklicznie realizowany foresight. 4. Praktyczne wdrażanie rekomendacji o charakterze systemowym, a także przedsięwzięć adresowanych do sektora MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacji, B+R oraz władz regionu. Oddziaływania na komponenty środowiska Przedsięwzięcie należy do grupy nieinwestycyjnych. W wyniku jego realizacji będzie rozwijana współpraca pomiędzy obserwatoriami. Przedsięwzięcie nie będzie miało wpływu na oceniane komponenty środowiska Przedsięwzięcie należy do grupy przedsięwzięć nieinwestycyjnych. W wyniku jego realizacji będzie modyfikowana i rozbudowywana baza regionalnej statystyki, wobec czego nie będzie to miało wpływu na ocenianie komponenty środowiska. Platforma Innobservator Silesia należy do grupy przedsięwzięć informacyjno - informatycznych. W wyniku jej rozbudowy nie przewiduje się oddziaływania na środowisko. Raporty roczne stanu realizacji Programu wraz z oceną potencjału technologicznego regionu należą do grupy przedsięwzięć nieinwestycyjnych, w związku z czym nie przewiduje się oddziaływania na środowisko w ocenianych komponentach. Decyzje w zakresie realizacji polityki protechnologicznej regionu należą do grupy działań nieinwestycyjnych, wobec czego nie będą oddziaływały na środowisko w ocenianych komponentach. Wdrażanie wskazanych obszarów technologicznych, jako kryterium przyznawania dofinansowania w ramach programów operacyjnych jest zadaniem nieinwestycyjnym, wobec czego nie będzie oddziaływało na środowisko w ocenianych komponentach. Wyznaczenie czynników warunkujących strategiczne kierunki rozwojowe wraz ze scenariuszami uwarunkowań dla rozwoju priorytetowych technologii zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju i wykorzystaniem metod typu foresight, będą zadaniami nie inwestycyjnymi i nie będą one oddziaływały na środowisko w ocenianych komponentach. Praktyczne wrażanie rekomendacji o charakterze systemowym, będzie zadaniem nieinwestycyjnym, i nie będzie oddziaływało na środowisko w ocenianych komponentach. Przedstawione narzędzia, przedsięwzięcia oraz rozwiązania systemowe scharakteryzowane w rekomendowanych rozwiązaniach wdrożeniowych, nie będą miały wpływu na poszczególne komponenty środowiska i będą wdrażane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju województwa śląskiego. Rekomendowane rozwiązania wdrożeniowe przedstawione w PRT zostały poddane ocenie w zakresie przewidywanego znaczącego oddziaływania na środowisko, w tym na obszary Natura W poniższej tabeli zaprezentowano ocenę narzędzi, przedsięwzięć oraz rozwiązań systemowych, które będą wdrażane poprzez realizację PRT. 44

45 Tabela 10 Przewidywane oddziaływania rekomendowanych rozwiązań wdrożeniowych na komponenty środowiska, w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe Wyszczególnienie 1. Pakiet narzędzi wpierających realizację celów PRT: a) system wskaźnikowej oceny efektywności realizowanej polityki przez przeprowadzanie okresowych audytów technologiczno innowacyjnych w poszczególnych obszarach specjalizacji technologicznej, b) prowadzenie bieżących oraz rocznych wielowymiarowych analiz z wykorzystaniem mapy potencjału innowacyjno technologicznego regionu z powiększaniem zasobu informatycznego, c) prowadzenie bieżących oraz rocznych analiz potencjału endogennego regionu z wykorzystaniem profilowanych ankiet, 2. Przedsięwzięcia programowe: a. Utworzenie a następnie uruchomienie sieciowej współpracy pomiędzy regionalnym oraz specjalistycznymi (branżowymi) obserwatoriami. b. Modyfikacja i rozbudowa statystyki regionalnej gromadzącej dane o wdrażanych technologiach. c. Rozbudowa platformy Innobservator Silesia - Regionalna Platforma Rozwoju Innowacji. d. Opracowywanie rocznych raportów dotyczących stanu realizacji Programu wraz z oceną potencjału technologicznego regionu. Charakterystyka Wdrożenie wyników otrzymanych po wykonaniu audytu technologicznego, może wpływać na zakres i rodzaj wspieranych technologii. Narzędzie w perspektywie czasu, tj. po wykonaniu okresowej oceny, będzie wskazywało na technologie, które będą się rozwijały. Nie przewiduje się znaczących oddziaływań na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym. Realizacja systemu wskaźnikowej oceny, nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Wdrożenie kierunków działań protechnicznych i proinnowacyjnych, nie będzie wiązało się z negatywnym oddziaływaniem w ujęciu w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Działania te będą miały pozytywny wpływ na środowisko, przez stosowanie rozwiązań innowacyjnych, ograniczających, w stosunku do istniejących rozwiązań, oddziaływanie ich na środowisko. Otrzymane wyniki badań, będą kierunkować rozwój technologii proponowanych w PRT, przez co może mieć wpływ na ich kierunki rozwoju. Wdrożenie narzędzia nie będzie wiązało się z negatywnym oddziaływaniem w ujęciu w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Współpraca pomiędzy regionalnymi oraz specjalistycznymi obserwatoriami, będzie przyczyniała się do wskazywania proponowanych technologii w PRT, które mogą być rozwijane w perspektywie. Nie przewiduje się oddziaływania przedsięwzięcia, w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Gromadzenie informacji o wdrażanych technologiach, bezpośrednio nie będzie oddziaływało na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Rozbudowa platformy Innobservator Silesia, nie będzie oddziaływała na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Wyniki Raportu nie będą oddziaływały na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Pośrednie oddziaływanie będzie związane z wdrażaniem i rozwojem danej technologii.. 45

46 Wyszczególnienie 3. Kluczowe działania o charakterze systemowym: a. podejmowanie decyzji w zakresie realizacji polityki protechnologicznej regionu przez Komitet Sterujący RIS, b. wdrażanie wskazanych obszarów technologicznych, jako kryterium przyznawania dofinansowania w ramach programów operacyjnych, c. monitorowanie i prognozowanie rozwoju technologicznego w oparciu o cyklicznie realizowany foresight. 4. Praktyczne wdrażanie rekomendacji o charakterze systemowym, a także przedsięwzięć adresowanych do sektora MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacji, B+R oraz władz regionu. Charakterystyka Decyzje systemowe podejmowane przez Komitet Sterujący RIS będą wpierane przez organizacje doradcze, takie jak: Rada Konsultacyjna Środowisk Nauki i Biznesu, Śląska Rada Innowacji, grona eksperckie Marszałka, w związku z czym nie będą one oddziaływały na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miała wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Decyzje systemowe, mogą mieć pośredni wpływ na środowisko poprzez wdrażanie ich zaleceń w innych dokumentach o charakterze operacyjnym. Opracowanie kryteriów dla projektów o charakterze innowacyjnym, które uzyskają dofinansowanie w ramach programów operacyjnych nie będzie oddziaływało na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym, a także nie będzie miało wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Monitorowanie i prognozowanie rozwoju technologicznego w oparciu o realizowane projekty typu foresight, nie będzie oddziaływało na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz nie będzie miało wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura Wynikające z tych dokumentów kierunki wdrażania i modyfikacji PRT, będą służyły opracowywaniu kryteriów do programów operacyjnych. Nie przewiduje się oddziaływania na komponenty środowiska w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, długoterminowym stałym i chwilowym oraz wpływu na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, a także obszary Natura 2000, rekomendacji programowych o charakterze systemowym a także przedsięwzięć nieinwestycyjnych adresowanych do sektora MŚP, dużych przedsiębiorstw, jednostek wsparcia przedsiębiorczości i innowacji, B+R oraz władz regionu. Realizowane działania będą służyły formułowaniu kryteriów oraz warunków wsparcia przedsięwzięć innowacyjnych. Przedstawione w Programie narzędzia i rozwiązania systemowe, będą wdrażane zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju oraz celami rozwojowymi województwa śląskiego i nie będą oddziaływać na obszary podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz obszary Natura W wyniku wdrożenia narzędzi przedstawionych w PRT możliwy będzie rozwój innowacji województwa śląskiego. Ponieważ sama realizacja PRT nie wpłynie negatywnie na środowisko, ale może prowadzić do rozwoju zidentyfikowanych obszarów technologicznych, wykonano ogólną prognozę oddziaływania na środowisko skutków wdrożenia Programu w postaci projektów obszarów technologicznych. Ocenę oddziaływania na środowisko przeprowadzono z wykorzystaniem metody macierzowej, za pomocą której wykazano ich wpływ na poszczególne komponenty środowiska opisane w punkcie 5.1. Potencjalne projekty obszarów technologicznych zostały przeanalizowane pod kątem wpływu na poszczególne komponenty środowiska w zakresie oddziaływania: negatywnego, zerowego (nieistotnego) oraz pozytywnego na podstawie skali przedstawionej w rozdziale 5.1. Przez oddziaływanie negatywne, określono zmiany i przekształcenia poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego powodujących wzrost presji na środowisko. Grupy technologiczne zostały ocenione pod kątem wywierania oddziaływania negatywnego (-) lub z przewagą oddziaływań negatywnych (+/--). Poprzez oddziaływanie pozytywne, określono zmiany i przekształcenia poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego powodujące poprawę jego stanu. Grupy technologiczne zostały ocenione pod kątem wywierania oddziaływania pozytywnego (+) lub z przewagą oddziaływań pozytywnych (++/-). 46

47 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Tabela 11 Zbiorcza macierz oddziaływań projektów obszarów technologicznych na komponenty środowiska Lp. Wyszczególnienie 1 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE B, C, D, MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): F, I +/- 1 ++/- 2 +/- 2 +/- 2 +/ n +/ n +/ n 0 n 1.1 Biotechnologie medyczne B, C, D +/- 1 ++/- 2 ++/- 2 +/ n n 0 n n 0 n Produkcja nowych leków opartych na białkach rekombinowanych przez zastosowanie zaawansowanych programów komputerowych umożliwiających racjonalne opracowanie struktury pożądanej cząsteczki na poziomie atomowym. 0 n + 2 +/- 2 +/ n n 0 n n 0 n Hodowle komórkowe i tkankowe, w szczególności hodowle komórek macierzystych i ich wykorzystanie. 0 n n 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n Inżynieria tkankowa i medycyna naprawcza. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n Oprogramowanie i sprzęt specjalistyczny do komputerowego wspomagania proteomiki, genomiki i metabolomiki. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Programy komputerowe do modelowania białek oraz procesów oddziaływań międzycząsteczkowych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Produkcja biosensorów 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Technologie oparte na genomice, proteomice i metabolomice w diagnostyce, prognostyce i terapii medycznej, w szczególności wykorzystanie eksperymentów z użyciem mikromacierzy, blotów, QPCR, spektrometrów masowych. 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Bionanotechnologie. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Biomateriały do bioprotezowania jako nośniki czynników. +/ n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Leki, proleki, ich nośniki i systemy do ich uwalniania. +/ /- 2 +/ n n 0 n n 0 n Wytwarzanie szczepionek, surowic, chemokin. +/ /- 2 +/ n n 0 n n 0 n Technologie nowych i generycznych leków. 0 n + 2 +/- 2 +/ n n 0 n n 0 n Technologia frakcjonowania białek osocza, mleka i jaj od zwierząt transgenicznych w celu ich zastosowania w medycynie. 0 n +/ n n 0 n 0 n 0 n n 0 n Nutrikosmetyki. 0 n n n 0 n n 0 n 47

48 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Biomateriały oraz materiały biokompatybilne, bioprotezy i biosensory, w szczególności z wykorzystaniem komórek 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n macierzystych Rozwój metod alternatywnych do testów na zwierzętach. 0 n 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Immunoprofilaktyka. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, F, I +/- 1 ++/ n +/- 2 0 n +/- 2 0 n +/ n 0 n Urządzenia wspomagania serca i wszczepialne protezy serca. 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Zastawki stentowe z wykorzystaniem materiału z hodowli komórkowych. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Mechaniczne i biologiczne odzwierzęce protezy zastawek serca. 0 n n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Preparaty krwiopochodne i krwiozastępcze. 0 n n n 0 n 0 n 0 n n 0 n Telemonitoring stanu pacjenta, w tym osób obłożnie chorych, przebywających poza szpitalem. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Zaawansowane systemy modelowania medycznego, bazujące na technologiach wirtualnych. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Teleinformatyczny system przesyłu danych medycznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Teleoperatory chirurgiczne typu Robin Heart. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Telechirurgia i roboty sterowane na odległość. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Telemetryczne systemy nadzoru kardiologicznego. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Komputerowe systemy monitorowania i nadzoru w specjalistycznych oddziałach szpitalnych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Specjalistyczne systemy baz danych medycznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Konstrukcja zastawek stentowych i innych przyrządów do przezcewnikowego leczenia wad serca. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Programowalne implantowalne urządzenia diagnostyczne o dużej skali integracji i małym poborze prądu, mające szerokie możliwości 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n komunikacyjne. Wielofunkcyjne urządzenia do nieinwazyjnej diagnostyki i terapii kardiologicznej z wykorzystaniem elektrostymulacji. 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Elektrostymulacja serca. 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 48

49 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Radiofarmaceutyki do zastosowań obrazowania w onkologii (PET pozytonowa emisyjna tomografia). +/- 1 +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n n n 0 n Automatyczne narzędzia chirurgii małoinwazyjnej. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Metody diagnostyczne stosowane w badaniach przesiewowych i diagnostyce molekularnej. 0 n n 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n Terapia przezcewnikowa prowadzona w celu zapobiegania restenozie po PCI. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Elektrokardiografia. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Aktywna diagnostyka kardiologiczna z wykorzystaniem urządzeń inteligentnych, dostosowujących przebieg badania do możliwości 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n pacjenta. Interwencyjne metody wytwarzania połączeń wewnątrzsercowych z zastosowaniem biomateriałów o degradacji spowodowanej zewnętrznymi bodźcami fizycznymi. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Synteza polimerów biodegradowalnych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Hodowle komórek macierzystych, hodowle specjalistycznych typów komórek w celach terapeutycznych. 0 n n 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n Metody powlekania biozgodnych tworzyw sztucznych mikro- i nanowarstwami. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Łóżka na OIOM z wieloma automatycznymi funkcjami wspomagającymi obsługę i leczenie oraz z inteligentnym systemem ważącym. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Lampy operacyjne bazujące na technologii LED o ograniczonej emisji promieniowania cieplnego na pole operacyjne, pracujące w szerokim zakresie temperatury barwowej, ze zintegrowanym systemem wizyjnym. 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Stoły operacyjne o budowie modułowej z elementami włókien węglowych z inteligentnym systemem kontroli ułożenia pacjenta oraz ze zintegrowanym systemem jego transportu. 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n E-learning. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 49

50 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Zrobotyzowana sala operacyjna umożliwiająca prowadzenie warsztatów chirurgicznych na odległość. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Synteza polimerów biozgodnych do zastosowania w medycynie rekonstrukcyjnej i jako nośniki leków. 0 n n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Medyczne systemy doradcze. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Implantowane urządzenia diagnostyczne posiadające możliwości komunikacyjne. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Implantowane urządzenia terapeutyczne posiadające możliwości komunikacyjne. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Mikrorobotyka i mechatronika medyczna oraz mikrourządzenia terapeutyczne. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Nanorobotyka medyczna i nanourządzenia terapeutyczne. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Technologie genoterapeutyczne. 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Technologie urządzeń zrobotyzowanych stosowanych w rehabilitacji. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Technologie wspomagania funkcji życiowych w warunkach pozaszpitalnych. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA A, B, C, ENERGETYKI I GÓRNICTWA: E, F, H +/ / /- 2 +/-- 2 +/- 2 +/ /- 2 0 n 0 n 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki A, B, C, zawodowej. E, H 0 n / / n 0 n 2.2 Czyste technologie węglowe A, B, C, E, F, H +/- 1 +/-- 1 +/- 1 +/ / / n 0 n Technologia pyłowa ze spalaniem w atmosferze modyfikowanej tlenem. 0 n - 1 +/- 1 +/ / / n 0 n IGCC z instalacją wychwytywania CO 2. 0 n n 0 n Reaktory jądrowe wysokotemperaturowe połączone ze zgazowaniem węgla. +/- 1 +/- 1 +/- 1 +/ n n 0 n Poligeneracja układy zgazowania i upłynniania węgla połączone z produkcją elektryczności i ciepła oraz produktów chemicznych lub metalurgicznych. 0 n n 0 n - 2 +/ / n 0 n Głębokie wzbogacanie węgli energetycznych. 0 n 0 n 0 n 0 n - 2 +/ / n 0 n 50

51 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Podziemne zgazowanie węgla. +/- 1 0 n 0 n 0 n - 2 +/ / n 0 n 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych E, G, H 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Ogniwa paliwowe połączone z mikroturbinami. 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone A, C, E, H 0 n 0 n /-- 2 +/-- 2 +/- 2 ++/- 2 +/ n 0 n Akumulacja ciepła w elektrociepłowniach (zasobniki). 0 n 0 n 0 n 0 n +/- 2 0 n 0 n 0 n n 0 n Ciepłownie gazowe z wykorzystaniem gazu z odmetanowania kopalń. 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Wytwarzanie ciepła na bazie energii odnawialnych lub bezpiecznego spalania i współspalania odpadów. 0 n 0 n 0 n 0 n - 2 +/ / n 0 n Terytorialne układy odzyskiwania energii odpadowej. 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Produkcja paliw z odpadów. 0 n 0 n 0 n 0 n / n 0 n Układy wielopaliwowe (węgiel gaz biomasa) z wykorzystaniem zaawansowanych technologii energetycznych (parametry nadkrytyczne, sekwestracja CO 2 ). 0 n 0 n n / n 0 n Układy BCHP (Building Cooling Heating and Power). 0 n 0 n 0 n 0 n n / n 0 n 2.5 Technologie składowania dwutlenku węgla E 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n 0 n 2.6 Technologie procesowania gazów E 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n 2.7 Rozpoznanie zasobów węgla i ich ochrona B 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska A, B, C, D, E, H, I, J A, B, C, D, E, I, J ++/ /- 2 ++/- 2 +/- 2 ++/- 2 +/-- 2 +/- 2 +/ n 0 n ++/- 2 0 n +/- 2 ++/- 2 ++/- 2 0 n +/-- 2 +/- 2 0 n n 0 n Bioaugmentacja, biosorpcja, bioługowanie n /- 2 0 n n n 0 n Biopreparaty, środki ochrony roślin i GMO rośliny odporne na /- 2 0 n - 2 +/ n n 0 n n 0 n szkodniki Usuwanie azotu ze ścieków z wykorzystaniem bakterii Anammox. 0 n 0 n 0 n 0 n n n n 0 n 51

52 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Technologie łączące procesy biologicznego oczyszczania ścieków z technikami membranowymi i/lub z zaawansowanymi procesami chemicznego utleniania w celu usuwania mikrozanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego. Systemy ciągłego nadzoru pracy oczyszczalni na podstawie pomiaru aktywności drobnoustrojów. Technologie budownictwa inteligentnego oraz energooszczędnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju. Zintegrowane technologie (materiałowe, konstrukcyjne, energooszczędne itd.) dla budownictwa ekologicznego. Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: Tanie i efektywne technologie remediacji terenów poprzemysłowych (in situ, ex situ). Metody biologiczne, w tym metody stabilizacji i ograniczenia biodostępności zanieczyszczeń (fitoremediacja i bioremediacja). 0 n 0 n 0 n 0 n n n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n n 0 n A, B, F n 0 n 0 n 0 n n 0 n B, C, E, H, J 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n /- 2 ++/- 2 ++/ / n 0 n 0 n 0 n /- 2 0 n n n 0 n +/- 1 0 n /- n 0 n n n 0 n Bioremediacja gruntów z wykorzystaniem zmikoryzowanych roślin n n 0 n n n 0 n Monitoring i bioremediacja gruntów. 0 n 0 n n n n 0 n Technologie neutralizacji i usuwania cyjanków, substancji organicznych (WWA, VOCs, PCB), metali ciężkich oraz ropopochodnych ze środowiska gruntowo-wodnego. 0 n n n n 0 n Technologie usuwania z gruntów pierwiastków śladowych i trwałych związków organicznych (np. PCB, pestycydów) w skojarzeniu z działaniami przeciwerozyjnymi. 0 n n n n 0 n Metody remediacji chemicznej (utlenianie chemiczne). 0 n 0 n +/- 2 +/ n n n 0 n Kombinacje fizykochemicznych i biologicznych metod oczyszczania /- 1 0 n +/- 2 +/ n n n 0 n gruntów. Metody wzmacniające naturalną odporność gleb na degradację i /- 1 0 n n n n 0 n zdolności do samooczyszczania. Zintegrowane techniki i technologie dla odtwarzania (rewitalizacji) n n n 0 n ekosystemów wodnych. 52

53 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Techniki odzysku ciepła odpadowego. 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n n 0 n Technologie zagospodarowania osadów ściekowych i innych odpadów biodegradowalnych. 0 n 0 n 0 n 0 n +/- 2 0 n n 0 n 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych. E, J 0 n 0 n 0 n 0 n n n n 0 n Technologie wykorzystania odpadów do produkcji kompozytów. 0 n 0 n 0 n 0 n n n n 0 n 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów. A, B, C, E, H 0 n 0 n /- 2 +/ n 0 n Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów komunalnych i osadów ściekowych wraz z odzyskiem energii. 0 n 0 n / n 0 n Metody fermentacyjne odzysku energii z odpadów biodegradowalnych, osadów ściekowych i osadów ze stacji uzdatniania wody wraz z odzyskiem energii. 0 n 0 n +/- 1 +/ n 0 n 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i A, B, C, gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. E, I, J /-- 2 +/ n n 0 n Zintegrowane systemy chemiczno-biologiczne dla oczyszczania ścieków przemysłowych. 0 n n 0 n n n n 0 n Technologie usuwania substancji specyficznych z wody i ścieków (pierwiastki śladowe i trwałe zanieczyszczenia organiczne) n n 0 n Metody pogłębionego utleniania zanieczyszczeń (odczynnik Fentona, fotokataliza itp.) zarówno w oczyszczaniu ścieków, jak i w remediacji środowiska gruntowo-wodnego / n n 0 n Technologie membranowe w oczyszczaniu wody pitnej. 0 n n 0 n n n n 0 n Technologie wykorzystania wód kopalnianych do zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę. 0 n n 0 n n n n 0 n Technologie membranowe w oczyszczaniu ścieków komunalnych. 0 n 0 n 0 n 0 n n n 0 n Usuwanie azotu ze ścieków z wykorzystaniem bakterii Anammox. 0 n 0 n 0 n 0 n n n 0 n Technologie łączące procesy biologicznego oczyszczania ścieków z technikami membranowymi i/lub z zaawansowanymi procesami chemicznego utleniania w celu usuwania mikrozanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego. 0 n 0 n 0 n 0 n n n n 0 n 53

54 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Technologia zagospodarowania wody opadowej i roztopowej na potrzeby komunalne. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n +/- 2 +/ n 0 n Instytucjonalna i logistyczna maksymalizacja odzysku surowców z odpadów. Segregacja szczegółowa u źródła. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery D, E 0 n n n 0 n n 0 n Technologie, w tym produkcja urządzeń do ograniczenia zanieczyszczeń pyłowych PM 2,5. 0 n n n 0 n n 0 n 3.8 Technologie wspomagające zarządzanie środowiskiem I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Metropolitalny System Ekozarządzania i Audytu EMAS. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Zintegrowany system zarządzania infrastrukturą komunalną w Metropolii. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n 4 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE INFORMACYJNE I TELEKOMUNIKACYJNE: D, I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 4.1 Technologie telekomunikacyjne I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie sieci całkowicie optycznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie ultraszerokopasmowej transmisji bezprzewodowej. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie sieci mobilnych 4-tej generacji. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Techniki pozycjonowania z wykorzystaniem nawigacji satelitarnej i telefonii komórkowej. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n 4.2 Technologie informacyjne D, I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Informatyczne systemy zarządzania transportem publicznym. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Systemy identyfikacji radiowej RFID. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie e-learningowe. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie zarządzania wiedzą. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie eksploracji danych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie zaawansowanych baz danych i hurtowni danych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie wytwarzania oprogramowania. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Technologie baz wiedzy. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie ochrony prywatności danych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie przemysłowych systemów informatycznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n 54

55 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Technologie wspomagające organizację produkcji i projektowanie systemów produkcji. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie skanowania i wirtualizacji. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 4.3 Technologie informacyjne w zarządzaniu środowiskiem i monitoringu I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Systemy bazodanowe integrujące informację przestrzenną i informację o środowisku. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie monitoringu środowiska i bezpieczeństwa z wykorzystaniem obrazowań satelitarnych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie zarządzania danymi w Infrastrukturze Informacji Przestrzennej. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Technologie GIS zintegrowane z systemami OLAP. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Zastosowanie systemów informacji geograficznej do zarządzania środowiskiem w Metropolii. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Interaktywna wizualizacja środowiska w systemie 3D i jego odwzorowanie w skali 1:1 z wykorzystaniem w czasie realnych danych satelitarnych, meteorologicznych, o skażeniach itp. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n 4.4 Modelowanie i symulacje procesów i zjawisk D, I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Projektowanie komputerowe maszyn i urządzeń. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Inżynieria procesów mechatronicznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Komputerowe symulowanie procesów fizykochemicznych i biotechnologicznych w ochronie środowiska. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Modelowanie i symulacja systemów produkcyjnych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n Modelowanie i symulacja systemów logistycznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n 4.5 Optoelektronika D, I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 5 PRODUKCJA I PRZETWARZANIE MATERIAŁÓW B, C, D, E, F, G 0 n ++/- 2 s 1-1 +/-- 2 +/-- 2 +/ n - 2 +/- 2 0 n 0 n 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, F, G 0 n +/ / n /- 2 0 n 0 n Wytwarzanie stali w elektrycznym piecu łukowym. 0 n n n 0 n 55

56 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Wykorzystanie surowców odpadowych przy wytwarzaniu surówki żelaza w wielkim piecu. 0 n n n 0 n Proces jednoczesnego otrzymywania cynku i ołowiu metodą ISP. 0 n n - 2 +/- 2 0 n 0 n Proces otrzymywania cynku metodą hydrometalurgiczną. 0 n n n 0 n Przeróbka mechaniczna złomu akumulatorów ołowiowych metodą Engitec Impianti. 0 n n n n 0 n Proces przerobu odpadów cynkowo-ołowiowych w piecach obrotowych metodą Waeltza. 0 n n - 2 +/- 2 0 n n 0 n Proces rafinacji ołowiu metodą pirometalurgiczną. 0 n 0 n n n 0 n Odlewanie kokilowe. 0 n n n 0 n Odlewanie ciśnieniowe. 0 n n n 0 n Odlewanie precyzyjne. 0 n n n 0 n Odlewanie z wykorzystaniem specjalnych metod odlewania. 0 n n n 0 n Kształtowanie plastyczne wykorzystujące efekt skumulowanych odkształceń, na przykład wyciskanie przez oscylacyjnie skręcaną 0 n n n n 0 n matrycę. Kształtowanie plastyczne z zastosowaniem odkształcania segmentowego. 0 n n n n 0 n Zastosowanie wsadów uzyskanych metodami metalurgii proszków do przeróbki plastycznej. 0 n n n n 0 n Zastosowanie hydroformingu do wytwarzania elementów pojazdów samochodowych i innych elementów konstrukcyjnych. 0 n 0 n n n 0 n n 0 n Zintegrowane linie produkcyjne, łączące procesy wytwarzania metalu i jego przetwórstwa. 0 n 0 n n n n 0 n Robotyzacja procesów przeróbki plastycznej charakteryzujących się szczególną uciążliwością warunków pracy obsługi. 0 n n 0 n n 0 n 5.2 Tworzywa polimerowe B, C, D, E, F, G 0 n n 0 n /- 2 +/- 1 0 n n 0 n Przetwórstwo z elektrycznym układem napędowym. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Maszyny przetwórcze hybrydowe z elektryczno-hydraulicznym układem napędu. 0 n n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 56

57 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Modułowe elementy maszyn i narzędzi z wymiennymi zespołami. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n +/- 1 0 n 0 n n 0 n Przetwórstwo w przestrzeni bezpyłowej. 0 n n 0 n 0 n + 2 +/- 1 0 n 0 n n 0 n Mikrowtryskiwanie. 0 n n 0 n 0 n + 2 +/- 1 0 n 0 n n 0 n Wtryskiwanie z gazem obojętnym. 0 n n 0 n 0 n + 2 +/- 1 0 n 0 n n 0 n Procesy wytwarzania o zmniejszonym hałasie. 0 n n 0 n 0 n + 2 +/- 1 0 n 0 n n 0 n Technologie wytłaczania oparte na maszynach wieloślimakowych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n +/- 1 0 n 0 n n 0 n Technologie przetwórstwa związane ze współwytłaczaniem. 0 n 0 n 0 n 0 n n +/- 1 0 n n 0 n Technologie formowania nad i pod ciśnieniem. 0 n 0 n 0 n 0 n /- 1 0 n n 0 n Technologie odlewania. 0 n 0 n 0 n 0 n /- 1 0 n n 0 n 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F 0 n n 0 n n n 0 n Produkcja szkła okiennego z funkcjonalnymi nanowarstwami. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Produkcja elementów piezoelektrycznych bezołowiowych. 0 n n 0 n n 0 n n 0 n Produkcja kondensatorów wielowarstwowych. 0 n n 0 n n n 0 n Otrzymywanie włókien światłowodowych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Produkcja mikromembran ceramicznych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TRANSPORT I B, C, D, INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: F, G, I 0 n n n 0 n n 0 n 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy transportowe G, I 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Technologia poboru opłat w transporcie publicznym oraz za korzystanie z infrastruktury transportowej. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Systemy monitoringu zarządzania ruchem, informacji dla użytkowników oraz identyfikacji potoków ruchu i popytu na przewozy. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n Technologia tramwajowo-kolejowa i lekkich kolei miejskich w obsłudze obszarów metropolitalnych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n n 0 n Technologia szybkich połączeń kolejowych w ruchu regionalnym. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 0 n n 0 n Technologie intermodalne oraz nowa generacja wyposażenia terminali kontenerowych. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n Technologie inteligentnych systemów zarządzania transportem. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n n 0 n 57

58 Typy projektów / przedsięwzięć Różnorodność biologiczna Ludzie Zwierzęta Rośliny Woda Powietrze Powierzchnia ziemi Krajobraz Klimat Zasoby naturalne Zabytki Dobra materialne Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Technologie zarządzania informacją przestrzenną. 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n 0 n n 0 n 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym B, C, D, paliwa alternatywne F, G 0 n n n 0 n n 0 n Rozwój technologii pojazdów z silnikami na paliwa alternatywne (np. wodór) lub wykorzystujących systemy napędu elektrycznego. 0 n n n 0 n n 0 n 7 OBSZAR TECHNOLOGICZNY PRZEMYSŁ MASZYNOWY, B, D, E, SAMOCHODOWY, LOTNICZY I GÓRNICZY: F, G, I 0 n + 2 +/-- 1 +/-- 1 +/ n n 0 n 0 n 7.1 Automatyka przemysłowa, zautomatyzowane linie produkcyjne D 0 n n 0 n +/ n n 0 n 0 n 7.2 Sensory i roboty D, I 0 n n 0 n +/ n n 0 n 0 n 7.3 Technologie projektowania i wytwarzania maszyn i urządzeń B, D, E, górniczych oraz energetycznych I 0 n + 2 +/- 1 +/- 1 +/ n n 0 n 0 n 7.4 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle lotniczym G, I 0 n + 2 +/- 1 +/- 1 +/ n n 0 n 0 n 7.5 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle motoryzacyjnym G, I 0 n + 2 +/- 1 +/- 1 +/ n n 0 n 0 n 7.6 Technologie projektowania i wytwarzania obrabiarek i pomocy warsztatowych D, I 0 n n 0 n +/ n n 0 n 0 n 7.7 Technologie projektowania i wytwarzania środków przenoszenia napędów, maszyn i urządzeń specjalnych D, E, I 0 n n 0 n +/ n n 0 n 0 n 7.8 Przemysł obronny i zbrojeniowy D, E, F, I 0 n / n n 0 n 0 n 8 NANOTECHNOLOGIE I NANOMATERIAŁY D, F 0 n n 0 n n n 0 n 58

59 Analizę potencjalnego wpływu na poszczególne komponenty środowiska projektów obszarów technologicznych przeprowadzono w odniesieniu do obszarów, grup technologicznych i technologii, przy założeniu potencjalnych typów projektów / przedsięwzięć jakie mogą być realizowane w ramach danego obszaru. Nie oceniano poszczególnych technologii. Definicje poszczególnych rodzajów oddziaływań wykorzystanych do sporządzenia prognozy oddziaływania na środowisko: Bezpośrednie powstają w związku z realizacją i funkcjonowaniem przedsięwzięcia; najczęściej mają miejsce w bezpośrednim otoczeniu przedsięwzięcia, wyznaczonym przez zasięg prowadzonych robót lub rozprzestrzeniania się emisji. Skutki identyfikowane są m.in., przez określenie powierzchni przekształconych użytków rolnych lub leśnych, utraconych siedlisk przyrodniczych, wielkość emisji zanieczyszczeń powietrza, natężenie emitowanego hałasu, wprowadzanych do środowiska ścieków, odpadów itp. Oddziaływanie bezpośrednie jest na ogół odwracalne zanika po ustąpieniu czynnika źródła oddziaływania. Pośrednie określane są, jako wpływy drugiego, trzeciego stopnia w zależności od tego jak powstają. Zasięg oddziaływania pośredniego może być bardzo rozległy i dotyczyć poza bliskim otoczeniem także obszarów znacznie oddalonych od źródła oddziaływania. Krótkoterminowe powstają w związku z realizacją przedsięwzięcia. Najczęściej mają miejsce w relatywnie bliskim otoczeniu przedsięwzięcia, wyznaczonym przez zasięg prowadzonych robót lub rozprzestrzeniania się emisji. Zakłada się, iż po okresie wystąpienia warunki środowiskowe wracają do stanu pierwotnego. Chwilowe powstają podczas realizacji i funkcjonowania przedsięwzięcia, przy czym oddziaływanie jest zmienne, w zależności od włączenia lub wyłączenia czynnika szkodliwego. Zasięg oddziaływań jest lokalny. Średnioterminowe wiążą się z okresem realizacji przedsięwzięcia oraz jego rozruchu do osiągnięcia pełnej zdolności lub całkowitego wdrożenia technologii, wywołują konsekwencje widoczne. Powodowane są przez znaczną liczbę czynników o rożnym charakterze. Oddziaływanie może być odczuwalne bezpośrednio lub pośrednio i może utrzymywać się od kilku miesięcy do kilku lat od uruchomienia przedsięwzięcia. Długoterminowe wywoływane mogą być przez znaczną liczbę bodźców o naturze fizycznej, chemicznej, a także społecznej i psychicznej. Konsekwencje ich są odczuwalne bezpośrednio lub pośrednio, w okresie wielu miesięcy od wystąpienia oddziaływania do nawet wielu lat czy w okresie dłuższym: kilku pokoleń. Stałe powstają podczas realizacji przedsięwzięcia, a także podczas jego funkcjonowania. Czynnik oddziałujący działa w sposób ciągły, nieprzerwany do ewentualnego momentu jego wyłączenia lub w okresie długoterminowym o różnym natężeniu działania. Skumulowane to suma skutków realizacji rożnych rodzajów działalności i zamierzeń rozpatrywana łącznie, również z oddziaływaniem istniejących wcześniej przedsięwzięć. Sumarycznie mogą powodować one przewidywalne w rozsądny sposób zmiany zachodzące w danym obszarze, w rożnej perspektywie czasowej. Na wystąpienie oddziaływania mogą mieć wpływ przedsięwzięcia same w sobie nieznaczące jednak łącznie i w interakcji z innymi, występując przez pewien okres czasu lub stale, skutkują zmianami w środowisku; np. planowana droga oddalona od obszaru ochrony ptaków nie musi oddziaływać znacząco na chronione gatunki ptaków, ale łączne poziomy hałasu drogowego, hałasu z rozbudowywanego lotniska i terenów portowych mogą powodować już istotne zaburzenia. 59

60 Typy przedsięwzięć / projektów Różnorodność biologiczna bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Przewidywane znaczące oddziaływania na różnorodność biologiczną W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływania na różnorodność biologiczną w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 12 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na różnorodność biologiczną Lp. Wyszczególnienie 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: A, B, C, D, E, H, I, J 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska A, B, C, D, E, I, J 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji B, C, E, środowiska, w tym inżynieria H, J biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. A, B, C, E, I, J ++/- X X X X X X X ++/- X X X X X X X + X X X X + X X X X X X W zakresie oddziaływania Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata na różnorodność biologiczną, przewiduje się znaczące możliwe oddziaływanie jedynie w Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska. Możliwe oddziaływanie bezpośrednie, stałe, średnio- i długoterminowe przewidywane jest dla grupy technologicznej 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska w zakresie działań związanych z bioagumentacją, biosorpcją i bioługowaniem oraz dodatkowo oddziaływanie wtórne i chwilowe w zakresie stosowania środków ochrony roślin. W zakresie bioagumentacj, biosorpcji i bioługowania będzie to oddziaływanie pozytywne związane z przywracaniem wartości użytkowych zdegradowanemu środowisku wodnogruntowemu poprzez usuwanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych. W przypadku stosowania środków ochrony roślin przewidywane oddziaływanie może być zarówno pozytywne jak i negatywne. Negatywne pośrednie oddziaływanie może wystąpić w przypadku zastosowania środków biochemicznych chwasto- i szkodnikobójczych, o szerszym spektrum działania niż pożądane (substancje szkodliwe, mogące kumulować się w środowisku, trudno rozkładalne). W przypadku zastosowania preparatów biodegradowalnych, lub zabiegów ochronnych nie związanych z użyciem środków chemicznych nie przewiduje się negatywnego oddziaływania na bioróżnorodność oddziaływanie będzie pozytywne. W grupie technologicznej 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami przewidywane oddziaływanie będzie miało charakter pozytywny w zakresie technologii związanych z bioremediacją gruntów oraz odtwarzaniem ekosystemów wodnych. Możliwe będzie oddziaływanie bezpośrednie, stałe, średnio- i długoterminowe, polegające na zwiększeniu lub przywróceniu różnorodności biologicznej (gatunkowej) na terenach zdegradowanych lub poprzemysłowych, które wcześniej zostały jej pozbawione, lub liczba gatunków została ograniczona. W grupie technologicznej 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody w przypadku przedsięwzięć związanych z usuwaniem zanieczyszczeń z wody i ścieków oraz remediacji środowiska gruntowo-wodnego, zastosowane 60

61 Typy przedsięwzięć / projektów Ludzie bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego rozwiązania mogą oddziaływać pozytywnie, bezpośrednio, krótkoterminowo i chwilowo na różnorodność biologiczną ze względu na tempo zmniejszenia stężenia zanieczyszczeń w środowisku, oraz stale, średnio- i długoterminowo podczas kontynuacji zabiegów rewitalizacyjnych. Pozostałe obszary technologiczne również mogą wykazywać oddziaływanie na różnorodność biologiczną podczas realizacji prac związanych z budową nowych obiektów kubaturowych, będzie to jednak oddziaływanie o charakterze lokalnym i krótkoterminowym. Dodatkowo możliwe negatywne oddziaływanie może być związane z emisją do atmosfery zanieczyszczeń z sektora przemysłowego. Możliwe oddziaływanie związane może być również z innymi czynnikami, które ze względu na charakter dokumentu nie zostały uwzględnione w niniejszej prognozie Przewidywane znaczące oddziaływania na zdrowie ludzi W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie na zdrowie ludzi w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 13 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na ludzi Lp. Wyszczególnienie OBSZAR TECHNOLOGICZNY B, C, D, F, I ++/- X X X X X X X X X TECHNOLOGIE MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): 1.1 Biotechnologie medyczne B, C, D ++/- X X X X X X X X X 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, F, I ++/- X X X X X X X X X 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, E, F, - X X X X X X X TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I GÓRNICTWA: H 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w A, B, C, E, H - X X X X X X X obiektach energetyki zawodowej. 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. A, B, C, D, E, H, I, J + X X X X B, C, E, H, J + X X X X A, B, C, E, I, J + X X X X 3.7 Technologie ograniczające emisję D, E + X X X X zanieczyszczeń do atmosfery 5 PRODUKCJA I PRZETWARZANIE B, C, D, ++/- X X X X X X X MATERIAŁÓW E, F, G 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, +/-- X X X X X X X F, G 5.2 Tworzywa polimerowe B, C, D, + X X X X X X E, F, G 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F + X X X X X 61

62 Typy przedsięwzięć / projektów Ludzie bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TRANSPORT I INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne 7 OBSZAR TECHNOLOGICZNY PRZEMYSŁ MASZYNOWY, SAMOCHODOWY, LOTNICZY I GÓRNICZY: 7.1 Automatyka przemysłowa, zautomatyzowane linie produkcyjne B, C, D, F, G, I B, C, D, F, G B, D, E, F, G, I + X X X X + X X X X + X X X X X X D + X X X X X 7.2 Sensory i roboty D, I + X X X X X 7.3 Technologie projektowania i wytwarzania maszyn i urządzeń górniczych oraz energetycznych B, D, E, I + X X X X X X 7.4 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle lotniczym 7.5 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle motoryzacyjnym 7.6 Technologie projektowania i wytwarzania obrabiarek i pomocy warsztatowych 7.7 Technologie projektowania i wytwarzania środków przenoszenia napędów, maszyn i urządzeń specjalnych 8 NANOTECHNOLOGIE I NANOMATERIAŁY G, I + X X X X X X G, I + X X X X X X D, I + X X X X X X D, E, I + X X X X X X D, F + X X X X X X Proponowane projekty / przedsięwzięcia w Obszarze Technologiczny Technologie medyczne (ochrony zdrowia), w grupie technologicznej 1.1 Biotechnologie medyczne, oraz 1.2 Technologie inżynierii medycznej, będą oddziaływały na ludzi: bezpośrednio, pośrednio, wtórnie, krótko-, średnio-, i długoterminowo dodatkowo oddziaływanie będzie skumulowane, stałe i chwilowe, co wynika z proponowanych rozwiązań jakie mogą być zastosowane podczas wprowadzania nowych leków inżynierii tkankowej, medycyny naprawczej, bionanotechnologii, biomateriałów a także wprowadzania zaawansowanych technologii teleinformatycznych, telemonitoringu, teleoperacyjnych oraz konstrukcyjnych. Oddziaływanie w zakresie grupy technologicznej 1.1 Biotechnologie medyczne będzie pozytywne poprawa zdrowia ludzkiego, jak i potencjalnie negatywne możliwy jest szkodliwy wpływ nowych technologii medycznych na organizm ludzki. Wprowadzenie nowych rozwiązań w zakresie grupy technologicznej 1.2 Technologie inżynierii medycznej będzie miało oddziaływanie pozytywne na ludzi. Przyczyni się do zwiększenia skuteczności i niezawodności wykonywanych zabiegów oraz monitoringu pacjenta po zabiegu jak i w czasie rekonwalescencji i rehabilitacji. Używane materiały do zabiegów (np. stenty, zastawki itp.) będą wykonywane z materiałów niezagrażających zdrowiu pacjenta. Proponowane projekty / przedsięwzięcia w Obszarze Technologicznym Technologie dla energetyki i górnictwa, grupie 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, będą oddziaływały na ludzi: bezpośrednio, pośrednio, średnio-, i długoterminowo dodatkowo oddziaływanie będzie skumulowane, stałe i chwilowe. Oddziaływanie może być negatywne bezpośrednio na pracowników i wynikać z technologicznych rozwiązań jakie mogą być stosowane w obiektach energetyki zawodowej podczas spalania węgla. Do pozytywnych oddziaływań będzie można zaliczyć rezultaty zastosowanych rozwiązań, które będą 62

63 w mniejszym stopniu oddziaływały na zdrowie ludzkie poprzez zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do otoczenia, niż ma to miejsce obecnie. Proponowane projekty / przedsięwzięcia w Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska, w grupie: 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami, będą oddziaływały na ludzi: pośrednio, średnio-, i długoterminowo dodatkowo oddziaływanie stałe pozytywne. Oddziaływanie pozytywne będzie wiązało się z usuwaniem zanieczyszczeń, ze środowiska gruntowo wodnego oraz ekosystemów wodnych, w wyniku którego będzie można zagospodarować rekreacyjnie zrekultywowane tereny. Ponadto usunięcie zanieczyszczeń ze środowiska poprawi stan sanitarny otoczenia, a tym samym, pośrednio wpłynie na zdrowie ludzi, poprzez eliminację czynników chorobotwórczych. 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody, będą oddziaływały na ludzi: pośrednio, średnio- i długoterminowo, stale oraz chwilowo. Zastosowanie nowych technologii oczyszczania wody i ścieków wpłynie pozytywnie na środowisko wodne, a tym samym przyczyni się do zmniejszenia w nim zanieczyszczeń. Poprzez takie działania obserwowane może być polepszenie warunków zdrowotnych ludzi wynikające ze zmniejszenia ilości substancji wprowadzanych do środowiska. W tej grupie nie przewiduje się oddziaływania negatywnego podczas prawidłowej eksploatacji i zastosowania technologii. 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery, będą oddziaływały na ludzi pośrednio, średnio-, długoterminowo oraz stale. Przewidywane zastosowane ograniczenia zanieczyszczeń pyłowych emitowanych do środowiska spowodują poprawę jakości powietrza, a tym samym będą charakteryzowały się oddziaływaniem pozytywnym. Proponowane projekty / przedsięwzięcia w Obszarze Technologicznym Produkcja i przetwarzanie materiałów, w grupie: 5.1 Tworzywa metaliczne, będą oddziaływały na ludzi: bezpośrednio, pośrednio, średnio- i długoterminowo, stale i chwilowo, dodatkowo pojawi się oddziaływanie skumulowane. Negatywne oddziaływanie na ludzi może być związane z realizacją przedsięwzięć związanych z przeróbką metali zawierających substancje szkodliwe dla środowiska. Pozytywny wpływ na zdrowie ludzi mogą mieć przedsięwzięcia związane z robotyzacją procesów przeróbki plastycznej. 5.2 Tworzywa polimerowe, będą oddziaływały na ludzi: bezpośrednio, pośrednio, średnio- i długoterminowo oraz stale i chwilowo. Oddziaływanie będzie pozytywne ze względu na realizację przedsięwzięć związanych z wprowadzeniem maszyn i urządzeń z napędem elektrycznym, przetwórstwem w przestrzeni bezpyłowej oraz procesami o zmniejszonym hałasie. 5.3 Tworzywa ceramiczne, będą oddziaływały na ludzi: bezpośrednio, średnio- i długoterminowo oraz stale i chwilowo. Oddziaływanie będzie pozytywne ze względu na realizację przedsięwzięć związanych z produkcją elementów piezoelektrycznych bezołowiowych oraz produkcją kondensatorów wielowarstwowych, co ogranicza stosowanie materiałów zawierających substancje szkodliwe dla środowiska. Proponowane przedsięwzięcia w Obszarze Technologicznym transport i infrastruktura transportowa, w grupie 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne, mogą oddziaływać na ludzi: pośrednio, średnio- i długoterminowo oraz stale. Proponowane przedsięwzięcia będą oddziaływały pozytywnie na ludzi poprzez wprowadzenie rozwiązań wykorzystujących paliwa alternatywne (np. wodór) do napędu pojazdów. Proponowane technologie w Obszarze Technologicznym Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy, ze względu na swój pokrewny charakter, będą oddziaływały na ludzi: bezpośrednio, pośrednio, średnio- i długoterminowo oraz stale i chwilowo. Proponowane grupy technologiczne, ze względu na wprowadzenie innowacyjnych rozwiązań technologicznych wytwarzania maszyn i urządzeń, mogą oddziaływać pozytywnie na ludzi. 63

64 Typy przedsięwzięć / projektów Zwierzęta bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Przewidywane znaczące oddziaływania na zwierzęta i rośliny W poniższych tabelach przedstawiono oddziaływanie na zwierzęta i rośliny w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 14 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na zwierzęta Lp. Wyszczególnienie 1 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): B, C, D, F, I +/- X X X X X X X 1.1 Biotechnologie medyczne B, C, D ++/- X X X X X X X 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, - X X X X X F, I 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I GÓRNICTWA: A, B, C, E, F, H - X X X X 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: A, B, C, E, H - X X X X X A, C,, E, H - X X X X X A, B, C, D, E, H, I, J ++/- X X X X X X X 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska A, B, C, D, E, I, J +/- X X X X X X X 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: B, C, E, H, J ++/- X X X X X X 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TRANSPORT I INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne A, B, C, E, I, J + X X X X X D, E + X X X X B, C, D, F, G, I + X X X X B, C, D, F, G + X X X X 64

65 Typy przedsięwzięć /projektów Rośliny bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Tabela 15 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na rośliny Lp. Wyszczególnienie 1 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): B, C, D, F, I +/- X X X X X X X 1.1 Biotechnologie medyczne B, C, D +/- X X X X X X 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, F, I 0 X X X X X 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I A, B, C, E, F, H - X X X X X GÓRNICTWA: 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. A, B, C, E, H - X X X X X 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone A, C, E, H - X X X X X 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: A, B, C, D, E, H, I, J 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska A, B, C, D, E, I, J 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria B, C, E, biogeochemiczna oraz zarządzania H, J odpadami: 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TRANSPORT I INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne A, B, C, E, I, J ++/- X X X X X X X X ++/- X X X X X X X X ++/- X X X X X X X + X X X X D, E + X X X X B, C, D, F, G, I B, C, D, F, G + X X X X + X X X X Przewidywane znaczące oddziaływanie na zwierzęta i rośliny w Obszarze Technologicznym Technologie medyczne (ochrony zdrowia) w grupie technologicznej 1.1 Biotechnologie medyczne będzie bezpośrednie, pośrednie, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe, zarówno pozytywne jak i negatywne. Negatywne oddziaływanie może mieć miejsce przy zastosowaniu przedsięwzięć związanych z produkcją leków, szczepionek, surowic, nutrikosmetyków, które mogą wiązać się z prowadzeniem testów na zwierzętach, wykorzystywaniem roślin w produkcji nutrikosmetyków, oraz możliwością ich przenikania do środowiska naturalnego, co również może mieć pośredni wpływ na zmiany w ekosystemach. Przedsięwzięcia te z kolei mogą być również wykorzystywane w weterynarii, stąd będą miały również pozytywne oddziaływanie w medycynie zwierzęcej, a także jako środki ochrony roślin. W grupie technologicznej 1.2 Technologie inżynierii medycznej możliwe będzie negatywne, bezpośrednie, średnio- i długoterminowe oraz stałe i chwilowe oddziaływanie na zwierzęta w zakresie technologii związanych z odzwierzęcymi protezami zastawek serca oraz preparatami krwiozastępczymi (jeżeli będą odzwierzęce). Oddziaływanie to, jeżeli zaistnieje, to będzie ograniczone jedynie do gatunków zwierząt odmian hodowlanych i nie wpłynie na liczebność 65

66 populacji zwierząt w środowisku. Zdecydowana większość przedsięwzięć z tej grupy podczas realizacji nie będzie wykazywała istotnego negatywnego oddziaływania na zwierzęta. Proponowane przedsięwzięcia w Obszarze Technologicznym Technologie dla energetyki i górnictwa w zakresie grupy technologicznej 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, mogą pośrednio negatywnie oddziaływać na rośliny i zwierzęta w zakresie przedsięwzięć związanych z emisją zanieczyszczeń do atmosfery (bloki kondensacyjne i fluidalne, technologia ciśnieniowego spalania węgla, układy gazowo-parowe). Możliwe oddziaływanie będzie stałe, średnio- i długoterminowe, będzie jednak istotne tylko w przypadku działania skumulowanego z innymi emitorami do środowiska, znajdującymi się w pobliżu omawianych przedsięwzięć i będzie miało charakter lokalny. Dodatkowo w grupie technologicznej 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone może wystąpić bezpośrednie, średnio i długoterminowe, stałe negatywne oddziaływanie na rośliny w zakresie układów wielopaliwowych (węgiel gaz biomasa). Oddziaływanie to będzie związane z wykorzystaniem energetycznym roślin, a więc możliwością ograniczenia populacji gatunków. Ponadto może wystąpić emisja zanieczyszczeń do atmosfery z procesu spalania, co w przypadku emisji skumulowanej z różnych źródeł może mieć szkodliwy wpływ na stan roślin i zwierząt. W Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska w grupie technologicznej 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska możliwe jest oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, krótko-, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe, pozytywne w zakresie przedsięwzięć związanych z przywracaniem wartości użytkowych zdegradowanemu środowisku wodnogruntowemu poprzez usuwanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych (bioługowanie, biosorpcja, bioagumentacja) oraz negatywne w zakresie realizacji związanych z produkcją środków ochrony roślin. Oddziaływanie to będzie miało charakter lokalny, związany z ograniczeniem liczebności gatunków szkodników roślin i zwierząt, jednak niewpływające na ogólny stan populacji tych gatunków. Proponowane przedsięwzięcia grupy 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami, grupy 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody oraz grupy 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery będą wykazywać możliwe oddziaływanie pośrednie, krótko-, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe, w większości pozytywne, związane z przywracaniem siedlisk (remediacja i bioremediacja terenów poprzemysłowych, usuwanie zanieczyszczeń ze środowiska gruntowo-wodnego, produkcja urządzeń do ograniczania zanieczyszczeń pyłowych). Możliwe negatywne oddziaływanie będzie miało charakter krótkoterminowy i może być związane z aklimatyzacją gatunków roślin i zwierząt do nowych warunków podczas remediacji chemicznej oraz fizykochemicznych metod oczyszczania gruntów. Możliwe pozytywne, pośrednie, stałe, średnio- i długoterminowe oddziaływanie na środowisko naturalne mogą wykazywać również przedsięwzięcia związane z grupą technologiczną 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne obszaru technologicznego Transport i infrastruktura transportowa, związane z rozwojem pojazdów na paliwa alternatywne, lub z napędem elektrycznym, które przyczynią się do zmniejszenia zanieczyszczeń powietrza, a tym samym poprawy warunków bytowania roślin i zwierząt. 66

67 Typy przedsięwzięć / projektów Woda bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Przewidywane znaczące oddziaływania na wodę W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie na wodę w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 16 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na wodę Lp. Wyszczególnienie 1 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): B, C, D, F, I +/-- X X X X X X X X 1.1 Biotechnologie medyczne B, C, D - X X X X X X X X 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, F, I +/- X X X X X X X 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, TECHNOLOGIE DLA E, F, H ENERGETYKI I GÓRNICTWA: +/-- X X X X X X X X X 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. A, B, C, E, H - X X X X X X X 2.2 Czyste technologie węglowe A, B, C, E, F, H - X X X X X X X X X 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych E, G, H - X X X X X X X 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone A, C, E, H +/-- X X X X X X X 2.5 Technologie składowania dwutlenku E - X X X X X węgla 2.6 Technologie procesowania gazów E - X X X X X X 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, TECHNOLOGIE DLA +/- X X X X X X X X X D, E, H, I, J OCHRONY ŚRODOWISKA: 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych. 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów. 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. 5 PRODUKCJA I PRZETWARZANIE MATERIAŁÓW A, B, C, D, E, I, J B, C, E, H, J ++/- X X X X X X X X X ++/- X X X X X X X E, J - X X X X X X X A, B, C, E, H A, B, C, E, I, J B, C, D, E, F, G - X X X X X X X X X + X X X X X +/-- X X X X X X 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, F, G - X X X X X X 5.2 Tworzywa polimerowe B, C, D, E, F, G - X X X X X X 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F + X X X X X 67

68 Typy przedsięwzięć / projektów Woda bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie 7 OBSZAR TECHNOLOGICZNY PRZEMYSŁ MASZYNOWY, SAMOCHODOWY, LOTNICZY I GÓRNICZY: 7.1 Automatyka przemysłowa, zautomatyzowane linie produkcyjne B, D, E, F, G, I +/- X X X X X X X D +/- X X X X X X X 7.2 Sensory i roboty D, I +/- X X X X X X X 7.3 Technologie projektowania i wytwarzania maszyn i urządzeń górniczych oraz energetycznych B, D, E, I +/- X X X X X X X 7.4 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle lotniczym 7.5 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle motoryzacyjnym 7.6 Technologie projektowania i wytwarzania obrabiarek i pomocy warsztatowych 7.7 Technologie projektowania i wytwarzania środków przenoszenia napędów, maszyn i urządzeń specjalnych G, I +/- X X X X X X X G, I +/- X X X X X X X D, I +/- X X X X X X X D, E, I +/- X X X X X X X 7.8 Przemysł obronny i zbrojeniowy D, E, F, I +/- X X X X X X X 8 NANOTECHNOLOGIE I D, F - X X X X X X X NANOMATERIAŁY W ramach przewidywanego oddziaływania na wodę w Obszarze Technologicznym Technologie medyczne (ochrony zdrowia) w grupach technologicznych 1.1 Biotechnologie medyczne i 1.2 Technologie inżynierii medycznej możliwe będzie negatywne oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, krótko-, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe przy stosowaniu rozwiązań związanych z emisją płynnych zanieczyszczeń tj. produkcja leków, hodowle komórkowe, wytwarzanie szczepionek, surowic, chemokin, nutrikosmetyki, preparaty krwiopochodne i krwiozastępcze. Oddziaływanie to będzie miało istotny wpływ na środowisko wodne jedynie podczas emisji skumulowanej z innymi źródłami zanieczyszczeń. W Obszarze Technologicznym Technologie dla energetyki i górnictwa możliwe będzie negatywne oddziaływanie na środowisko wodne bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótko-, średnio-, długoterminowe oraz stałe i chwilowe, podczas stosowania technologii wymagających zużycia wody do procesów technologicznych jak i wprowadzania oczyszczonych ścieków do wód. Oddziaływanie może wystąpić w następujących grupach: 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych, 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone, 2.5 Technologie składowania dwutlenku węgla i 2.6 Technologie procesowania gazów. W Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska pozytywne oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, krótko-, średnio-, długoterminowe oraz stałe i chwilowe, na środowisko wodne, prognozowane jest dla grup technologicznych 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska, 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami, oraz 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenia i uzdatniania wody. Pozytywnie, na wodę, oddziaływać będą przedsięwzięcia związane m.in. z zabiegami remediacji środowiska gruntowo-wodnego, usuwaniem 68

69 zanieczyszczeń z wody i ścieków, ograniczaniem biodostępności zanieczyszczeń, usuwaniem związków toksycznych oraz mikrozanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego z wody i ścieków, wykorzystaniem wód kopalnianych do zaopatrzenia ludności i przemysłu w wodę. Negatywne oddziaływanie na środowisko wodne, możliwe będzie podczas stosowania biopreparatów i środków ochrony roślin, a także zabiegów związanych z remediacją gruntu (możliwy spływ zanieczyszczeń do wody) oraz odzyskiwaniem energii z odpadów. Negatywne oddziaływanie na wodę jest prognozowane dla grup 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, oraz 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów i jest związane z możliwym przedostawaniem się odcieków do wód, z procesów wykorzystania odpadów do produkcji kompozytów, termicznego unieszkodliwiania odpadów, oraz fermentacyjnego odzysku energii z odpadów biodegradowalnych. W Obszarze Technologicznym Produkcja i przetwarzanie materiałów prognozowane jest oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, średnio- i długoterminowe, stałe i chwilowe. Możliwe negatywne oddziaływanie na wodę prognozowane jest dla grup technologicznych 5.1 Tworzywa metaliczne, oraz 5.2 Tworzywa polimerowe w zakresie innowacji wykorzystujących wodę do procesów wytwarzania materiałów oraz związanych z możliwą emisją ciepła do środowiska wodnego. Przeważająca część przedsięwzięć zawartych w ww. grupach nie będzie miała wpływu na omawiany komponent. Pozytywne oddziaływanie prognozowane jest dla rozwiązań ograniczających emisję odpadów niebezpiecznych do środowiska poprzez stosowanie elementów piezoelektrycznych bezołowiowych oraz produkcję kondensatorów wielowarstwowych grupy technologicznej 5.3 Tworzywa ceramiczne. Wszystkie grupy technologiczne Obszaru Technologicznego Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy mogą wykazywać oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, skumulowane, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe, zarówno pozytywne jak i negatywne na omawiany komponent. Powyższa prognoza wynika z prawdopodobieństwa, zużywania wody podczas produkcji oraz emisji ciepła, co może negatywnie wpłynąć na środowisko wodne. Z drugiej strony przedsięwzięcia wiążą się z ograniczeniem zanieczyszczeń z sektora transportu, co pośrednio może przyczynić się do poprawy stanu wód. Ze względu na brak wymienionych technologii w Obszarze Technologicznym Nanotechnologie i nanomateriały przewidywane oddziaływanie tego obszaru na wodę może być negatywne, bezpośrednie, pośrednie, skumulowane, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe. Powyższa prognoza jest wynikiem zakładanego zużycia wody do procesów związanych z produkcją materiałów, oraz innowacji mogących powstać w omawianym obszarze technologicznym. 69

70 Typy przedsięwzięć / projektów Powietrze bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Przewidywane znaczące oddziaływania na powietrze W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie na powietrze w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 17 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na powietrze Lp. Wyszczególnienie 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I GÓRNICTWA: 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. A, B, C, E, F, H ++/- X X X X X X X A, B, C, E, H ++/- X X X X X X 2.2 Czyste technologie węglowe A, B, C, E, F, H ++/- X X X X X X 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych E, G, H - X X X X X 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone A, C, E, H +/-- X X X X X X 2.5 Technologie składowania dwutlenku węgla E + X X X X X X 2.6 Technologie procesowania gazów E + X X X X X X 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: 3.2 Technologie budownictwa inteligentnego oraz energooszczędnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju. A, B, C, D, E, H, I, J ++/- X X X X X A, B, F + X X X X X 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania A, B, C, odpadów. E, H +/- X X X X X X 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery D, E + X X X X 5 PRODUKCJA I PRZETWARZANIE B, C, D, MATERIAŁÓW E, F, G +/-- X X X X X X 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, F, G - X X X X X 5.2 Tworzywa polimerowe B, C, D, E, F, G ++/- X X X X X X X 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F - X X X X X X 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY B, C, D, TRANSPORT I INFRASTRUKTURA F, G, I TRANSPORTOWA: + X X X X 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy transportowe 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne 7 OBSZAR TECHNOLOGICZNY PRZEMYSŁ MASZYNOWY, SAMOCHODOWY, LOTNICZY I GÓRNICZY: G, I + X X X X B, C, D, F, G B, D, E, F, G, I + X X X X - X X X X X X X 7.1 Automatyka przemysłowa, zautomatyzowane linie produkcyjne D - X X X X X X X 7.2 Sensory i roboty D, I - X X X X X X X 7.3 Technologie projektowania i wytwarzania maszyn i urządzeń górniczych oraz energetycznych B, D, E, I - X X X X X X X 7.4 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle lotniczym G, I - X X X X X X X 70

71 Typy przedsięwzięć / projektów Powietrze bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie 7.5 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle motoryzacyjnym G, I - X X X X X X X 7.6 Technologie projektowania i wytwarzania obrabiarek i pomocy warsztatowych D, I - X X X X X X X 7.7 Technologie projektowania i wytwarzania środków przenoszenia napędów, maszyn i urządzeń specjalnych D, E, I - X X X X X X X 7.8 Przemysł obronny i zbrojeniowy D, E, F, I - X X X X X X 8 NANOTECHNOLOGIE I NANOMATERIAŁY D, F - X X X X X X X W Obszarze Technologicznym Technologie dla energetyki i górnictwa przewidywane jest oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, skumulowane, krótko-, średnio-, długoterminowe, stałe, na powietrze w grupach technologicznych 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, 2.2 Czyste technologie węglowe, 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych, 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone, 2.5 Technologie składowania dwutlenku węgla, 2.6 Technologie procesowania gazów. Oddziaływanie pozytywne prognozowane jest dla przedsięwzięć związanych z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych z procesów spalania do atmosfery (m.in. instalacje wychwytywania dwutlenku węgla, reaktory jądrowe połączone ze zgazowaniem węgla, poligeneracja, bezpieczne spalanie odpadów, wzbogacanie węgli energetycznych, podziemne zgazowanie węgla). Negatywne oddziaływanie na powietrze może wystąpić podczas stosowania rozwiązań związanych z procesami odzysku energii poprzez spalanie paliw energetycznych (m.in. wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, ciepłownie gazowe, produkcja paliw z odpadów). Oddziaływanie to będzie miało charakter pośredni i będzie istotne jedynie w postaci oddziaływania skumulowanego. W Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska prognozowane jest oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, skumulowane, średnio-, długoterminowe, stałe, pozytywne technologii w grupach 3.2 Technologie budownictwa inteligentnego oraz energooszczędnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju, 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów i 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Pozytywne oddziaływanie na powietrze będzie związane ze stosowaniem rozwiązań związanych z ograniczaniem emisji zanieczyszczeń oraz odorów do atmosfery, które pośrednio przyczynią się do poprawy stanu powietrza (technologie energooszczędne dla budownictwa ekologicznego, metody fermentacyjne odzysku energii z odpadów i osadów ściekowych, produkcja urządzeń do ograniczania zanieczyszczeń pyłowych). Jedyne negatywne oddziaływanie na środowisko jest prognozowane dla termicznego unieszkodliwiania odpadów i osadów ściekowych, w przypadku emisji zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do atmosfery. W Obszarze Technologicznym Produkcja i przetwarzanie materiałów możliwe będzie oddziaływanie pośrednie, skumulowane, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe grup 5.1 Tworzywa metaliczne, 5.2 Tworzywa polimerowe, oraz 5.3 Tworzywa ceramiczne. Oddziaływanie pozytywne będzie wiązało się ze stosowaniem technologii ograniczających emisję zanieczyszczeń do atmosfery z procesów produkcji tworzyw polimerowych pośrednio poprzez produkcję w przestrzeni bezpyłowej, mikrowtryskiwanie, oraz wtryskiwanie z gazem obojętnym. Możliwe negatywne oddziaływanie na powietrze może być związane z emisją zanieczyszczeń do atmosfery podczas procesu produkcji materiałowej (m.in. procesy wykorzystywania surowców 71

72 Typy przedsięwzięć / projektów Powierzchnia ziemi bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego odpadowych do produkcji żelaza poprzez spalanie, mechaniczna obróbka złomu, rafinacja ołowiu, odlewanie, kształtowanie plastyczne, metalurgia proszków, produkcja tworzyw ceramicznych). Oddziaływanie to będzie miało charakter pośredni i może niekorzystnie wpływać na stan powietrza jedynie podczas skumulowanej emisji do atmosfery. W Obszarze Technologicznym Transport i infrastruktura transportowa przewidywane jest pozytywne oddziaływanie na powietrze w sposób pośredni, średnio-, długoterminowy, stały i chwilowy dla grup technologicznych 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy transportowe, oraz 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne. Oddziaływanie to będzie związane z możliwym ograniczeniem emisji z transportu poprzez ograniczenie ruchu samochodowego przez usprawnienie usług w transporcie publicznym oraz rozwój technologii pojazdów z silnikami na paliwa alternatywne i lub wykorzystujących napęd elektryczny. W Obszarze Technologicznym Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy jak i w Obszarze Technologicznym Nanotechnologie i nanomateriały możliwe jest pośrednie negatywne oddziaływanie wtórne, skumulowane, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe dla wszystkich grup technologicznych, gdyż wdrażanie technologii mogących wchodzić w ich zakres może wiązać się z emisją zanieczyszczeń do atmosfery. Prognozowana emisja będzie jednak istotnie oddziaływać na środowisko jedynie w przypadku oddziaływania skumulowanego Przewidywane znaczące oddziaływania na powierzchnię ziemi W kolejnej tabeli przedstawiono oddziaływanie na powierzchnię ziemi w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 18 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na powierzchnię ziemi Lp. Wyszczególnienie 1 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): B, C, D, F, I +/-- X X X X 1.1 Biotechnologie medyczne B, C, D - X X X X 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, F, I +/- X X X X 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, E, TECHNOLOGIE DLA F, H ENERGETYKI I GÓRNICTWA: +/-- X X X X X X X X X 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. A, B, C, E, H 2.2 Czyste technologie węglowe A, B, C, E, F, H 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska - X X X X X X X - X X X X X X X X A, C, E, H +/- X X X X X X X A, B, C, D, E, H, I, J A, B, C, D, E, I, J +/-- X X X X X X X X X +/-- X X X X X X X X X 72

73 Typy przedsięwzięć / projektów Powierzchnia ziemi bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie 3.2 Technologie budownictwa inteligentnego oraz energooszczędnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju. 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych. 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów. 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery 5 PRODUKCJA I PRZETWARZANIE MATERIAŁÓW A, B, F - X X B, C, E, H, J + X X X X X X X E, J + X X X X X X A, B, C, E, H A, B, C, E, I, J +/-- X X X X X X +/-- X X X X X X X D, E + X X X X B, C, D, E, F, G +/-- X X X X X 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, F, G +/-- X X X X X 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F - X X X X 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TRANSPORT I B, C, D, INFRASTRUKTURA F, G, I 0 TRANSPORTOWA: 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy transportowe 7 OBSZAR TECHNOLOGICZNY PRZEMYSŁ MASZYNOWY, SAMOCHODOWY, LOTNICZY I GÓRNICZY: G, I 0 B, D, E, F, G, I - X X X X X X 7.1 Automatyka przemysłowa, zautomatyzowane linie produkcyjne D - X X X X X X 7.2 Sensory i roboty D, I - X X X X X X 7.3 Technologie projektowania i wytwarzania maszyn i urządzeń górniczych oraz energetycznych B, D, E, I - X X X X X X 7.4 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle lotniczym 7.5 Technologie projektowania i wytwarzania w przemyśle motoryzacyjnym 7.6 Technologie projektowania i wytwarzania obrabiarek i pomocy warsztatowych 7.7 Technologie projektowania i wytwarzania środków przenoszenia napędów, maszyn i urządzeń specjalnych G, I - X X X X X X G, I - X X X X X X D, I - X X X X X X D, E, I - X X X X X X 7.8 Przemysł obronny i zbrojeniowy D, E, F, I - X X X X X X 8 NANOTECHNOLOGIE I D, F - X X X X X X NANOMATERIAŁY 73

74 W zakresie oddziaływania na środowisko w Obszarze Technologicznym Technologie medyczne (ochrony zdrowia) przewidywane oddziaływanie na powierzchnię ziemi może wystąpić w grupach 1.1 Biotechnologie medyczne, 1.2 Technologie inżynierii medycznej. Oddziaływanie to będzie negatywne, średnio- i długoterminowe, stałe, będzie związane z możliwym generowaniem odpadów poprzez produkcję leków, szczepionek, surowic, nutrikosmetyków, urządzeń wspomagania serca i wszczepialnych protez serca, radiofarmaceutyków, stołów operacyjnych, syntezy polimerów. Istotnym pośrednim oddziaływaniem może być generowanie odpadów z omawianego obszaru technologicznego. W Obszarze Technologicznym Technologie dla energetyki i górnictwa możliwe jest oddziaływanie na powierzchnię ziemi w grupach technologicznych 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, 2.2 Czyste technologie węglowe, 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone. Negatywne oddziaływanie może być związane z przedsięwzięciami, podczas których możliwa jest emisja pyłów do atmosfery. Po osiadaniu pyłów możliwy będzie pośredni niekorzystny wpływ na powierzchnię ziemi, jeżeli będzie oddziaływanie skumulowane (m.in. bloki kondensacyjne węglowe i pyłowe, fluidalne, technologie spalania i wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, układy wielopaliwowe). Ponadto negatywne bezpośrednie oddziaływanie może wystąpić przy stosowaniu przedsięwzięć, których wprowadzenie może być związane z budową nowych obiektów (A). Będzie to jednak oddziaływanie krótkoterminowe, które ustanie wraz z zakończeniem budowy. Technologie oparte na energii jądrowej wiążą się z generowaniem odpadów szczególnie niebezpiecznych, które mogą również oddziaływać wtórnie na powierzchnię ziemi. Możliwe oddziaływanie związane ze zmianą struktury powierzchni ziemi może wystąpić podczas realizacji przedsięwzięć związanych z przeróbką węgla (podziemne zgazowanie węgla, głębokie wzbogacanie węgli energetycznych). Pozytywne oddziaływanie na powierzchnię ziemi będzie związane z odzyskiwaniem energii odpadowej, poprzez ograniczenie ilości odpadów oraz ograniczenie emisji do atmosfery (tj. spalanie i termiczna utylizacja odpadów, produkcja paliw z odpadów, wytwarzanie energii na bazie bezpiecznego spalania odpadów). W Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska bezpośrednie negatywne oddziaływanie na powierzchnię ziemi będą miały przedsięwzięcia związane z budową nowych obiektów (A). Oddziaływanie to jest przewidywane w okresie budowy obiektów (krótkoterminowe) i będzie miało zasięg lokalny. Możliwe oddziaływanie na powierzchnię ziemi, oprócz przedsięwzięć związanych z powstaniem nowych obiektów może wystąpić w grupach technologicznych: 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska, 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzanie odpadami, 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów, 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody, 3.7 Technologie ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Negatywne oddziaływanie na powierzchnię ziemi może wystąpić jedynie w grupie technologicznej 3.1 i 3.6 i będzie związane z możliwym zanieczyszczeniem powierzchni ziemi związkami chemicznymi w technologiach środków ochrony roślin, oraz generowaniem odpadów w technologiach oczyszczania wody i ścieków (osady ściekowe). Oddziaływanie to będzie miało jedynie zasięg lokalny. Pozostałe oddziaływania będą miały charakter pozytywny, bezpośredni, pośredni, wtórny, skumulowany, krótko-, średnio-, długoterminowy, stały i chwilowy i będą związane m.in. z przywracaniem powierzchni biologicznie czynnej terenom zdegradowanym (remediacja), usuwaniem zanieczyszczeń z gruntu, wzmacnianiem naturalnej odporności gleb na degradację, ograniczeniem ilości odpadów poprzez wykorzystanie odpadów do produkcji kompozytów, termicznym unieszkodliwianiem odpadów, oraz związanie z ograniczeniem zanieczyszczeń gleb wodami opadowymi i roztopowymi i pośrednio ograniczeniem emisji pyłu do atmosfery. 74

75 Typy przedsięwzięć / projektów Krajobraz bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego W Obszarze Technologicznym Produkcja i przetwarzanie materiałów istnieje możliwe oddziaływanie na powierzchnię ziemi bezpośrednie, pośrednie, średnio-, długoterminowe, stałe w grupach 5.1 Tworzywa metaliczne oraz 5.3 Tworzywa ceramiczne. Oddziaływanie negatywne będzie wiązało się z możliwością generowania odpadów w procesach produkcyjnych tworzyw metalicznych i ceramicznych, które pośrednio mogą mieć wpływ na powierzchnię ziemi. Oddziaływanie pozytywne będzie związane z ograniczeniem wytwarzania odpadów poprzez powtórne wykorzystanie surowców odpadowych, przeróbkę złomu i odpadów. W Obszarach Technologicznych Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy, oraz Nanotechnologie i nanomateriały istnieje prawdopodobieństwo negatywnego oddziaływania na powierzchnię ziemi pośredniego, wtórnego, skumulowanego, średnio-, długoterminowego, stałego, ze względu na możliwość zanieczyszczenia powierzchni ziemi odpadami powstającymi podczas procesów produkcyjnych Przewidywane znaczące oddziaływania na krajobraz W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie na krajobraz w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 19 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologii na krajobraz Lp. Wyszczególnienie 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I GÓRNICTWA: 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: A, B, C, E, F, H A, B, C, E, H +/- X X X X X X X - X X X X A, C, E, H ++/- X X X X X X A, B, C, D, E, H, I, J 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska A, B, C, D, E, I, J 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji B, C, E, środowiska, w tym inżynieria H, J biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych. 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów. 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. +/- X X X X X X +/- X X X X X X + X X X X X E, J + X X X X X A, B, C, E, H A, B, C, E, I, J + X X X X X X +/-- X X X X Przewidywane oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, skumulowane, krótko-, średnio, długoterminowe i stałe, na krajobraz w Obszarze Technologicznym Technologie dla energetyki i górnictwa jest możliwe w grupach 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, oraz 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone. Możliwe oddziaływanie negatywne związane jest z budową nowych obiektów, które w sposób istotny może 75

76 Typy przedsięwzięć / projektów Klimat bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego wpłynąć na krajobraz jedynie podczas budowy obiektów, jeżeli budowa dotyczyć będzie więcej niż jednego obiektu (oddziaływanie skumulowane). Pozytywnie na krajobraz będą oddziaływać rozwiązania opierające się na powtórnym wykorzystaniu odpadów do procesów, poprzez pośrednie eliminowanie odpadów ze środowiska. Możliwe oddziaływanie na krajobraz może wystąpić w Obszarze Technologicznym Technologie dla ochrony środowiska w grupach technologii 3.1 Biotechnologie dla ochrony środowiska, 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami, 3.4 Technologie zagospodarowania odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów, oraz 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. Oddziaływanie to będzie: bezpośrednie, pośrednie, krótko-, średnio-, długoterminowe, stałe, pozytywne i negatywne. Spodziewane negatywne oddziaływanie może być krótkoterminowe i związane będzie jedynie z przedsięwzięciami, w wyniku, których powstaną nowe obiekty (etap budowy). Pozostałe przedsięwzięcia nie powinny negatywnie wpływać na omawiany komponent. Pozytywny wpływ na krajobraz mogą wykazywać przedsięwzięcia związane z działaniami rewitalizacji gruntu (pośrednio poprzez zajmowanie obszaru przez gatunki rośli i zwierząt), oraz zagospodarowania odpadów (zmniejszenie lub eliminacja składowisk odpadów) Przewidywane znaczące oddziaływania na klimat W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie na klimat w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 20 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologicznych na klimat Lp. Wyszczególnienie 1 OBSZAR TECHNOLOGICZNY B, C, D, F, I +/- X X X X X X TECHNOLOGIE MEDYCZNE (OCHRONY ZDROWIA): 1.2 Technologie inżynierii medycznej B, C, D, F, I +/- X X X X X X 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, E, F, H +/-- X X X X X TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I GÓRNICTWA: 2.1 Zaawansowane technologie spalania A, B, C, E, H +/- X X X X X węgla w obiektach energetyki zawodowej. 2.2 Czyste technologie węglowe A, B, C, E, F, H +/- X X X X X 2.3 Technologie wytwarzania ogniw E, G, H - X X X X X paliwowych 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz A, C, E, H +/- X X X X X oszczędność energii, w tym skojarzone 2.5 Technologie składowania dwutlenku E + X X X X X węgla 2.6 Technologie procesowania gazów E - X X X X X 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, D, E, H, I, J +/- X X X X X TECHNOLOGIE DLA OCHRONY ŚRODOWISKA: 3.2 Technologie budownictwa inteligentnego oraz energooszczędnego w aspekcie zrównoważonego rozwoju. A, B, F + X X X X X 76

77 Typy przedsięwzięć / projektów Klimat bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów. B, C, E, H, J +/- X X X X X A, B, C, E, H - X X X X X 5 PRODUKCJA I B, C, D, E, F, G - X X X X X PRZETWARZANIE MATERIAŁÓW 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, F, G - X X X X X 5.2 Tworzywa polimerowe B, C, D, E, F, G - X X X X X 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F - X X X X X 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY B, C, D, F, G, I + X X X X X TRANSPORT I INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy G, I + X X X X X transportowe 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów B, C, D, F, G + X X X X X środków transportu, w tym paliwa alternatywne 7 OBSZAR TECHNOLOGICZNY B, D, E, F, G, I - X X X X X PRZEMYSŁ MASZYNOWY, SAMOCHODOWY, LOTNICZY I GÓRNICZY: 7.1 Automatyka przemysłowa, D - X X X X X zautomatyzowane linie produkcyjne 7.2 Sensory i roboty D, I - X X X X X 7.3 Technologie projektowania i B, D, E, I - X X X X X wytwarzania maszyn i urządzeń górniczych oraz energetycznych 7.4 Technologie projektowania i G, I - X X X X X wytwarzania w przemyśle lotniczym 7.5 Technologie projektowania i G, I - X X X X X wytwarzania w przemyśle motoryzacyjnym 7.6 Technologie projektowania i D, I - X X X X X wytwarzania obrabiarek i pomocy warsztatowych 7.7 Technologie projektowania i D, E, I - X X X X X wytwarzania środków przenoszenia napędów, maszyn i urządzeń specjalnych 7.8 Przemysł obronny i zbrojeniowy D, E, F, I - X X X X X 8 NANOTECHNOLOGIE I NANOMATERIAŁY D, F - X X X X X W ramach oddziaływania na klimat przewidywane oddziaływanie w Obszarze Technologicznym Technologie medyczne (ochrony zdrowia) będzie istotne jedynie w grupie 1.2 Technologie inżynierii medycznej, podczas realizacji przedsięwzięć związanych z emisją cieplną. Możliwe oddziaływanie będzie pozytywne w zakresie ograniczania emisji promieniowania cieplnego na pole operacyjne, oraz negatywne w zakresie pozytonowej emisji tomograficznej. Prognozowane oddziaływanie może być pośrednie, średnio-, długoterminowe oraz chwilowe, a jego wpływ na klimat będzie jedynie lokalny i zauważalny przy emisji skumulowanej. Pozostałe obszary technologiczne, które mogą oddziaływać na klimat to: Technologie dla energetyki, 77

78 Typy przedsięwzięć / projektów Zasoby naturalne bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Technologie dla ochrony środowiska, Produkcja i przetwarzanie materiałów, Transport i infrastruktura transportowa, Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy, Nanotechnologie i nanomateriały. Oddziaływanie to może być we wszystkich w/w obszarach pośrednie, skumulowane, średnio-, długoterminowe, stałe i chwilowe i będzie dotyczyło jedynie przedsięwzięć, których wprowadzenie będzie wiązało się z emisją cieplną. Pozytywne oddziaływanie może być związane m.in. z akumulacją ciepła, odzyskiwaniem energii odpadowej, budownictwem ekologicznym, ograniczeniem ruchu drogowego, poprzez usprawnienie usług transportowych, itp. Negatywne oddziaływanie może wiązać się ze stosowaniem technologii emitujących ciepło (procesy wytwarzania energii, termicznego unieszkodliwiania odpadów, wytwarzania materiałów, przeróbka mechaniczna, odlewnictwo, itp.) Przewidywane znaczące oddziaływania na zasoby naturalne W poniższej tabeli przedstawiono oddziaływanie na zasoby naturalne w ujęciu bezpośrednim, pośrednim, wtórnym, skumulowanym, krótko-, średnio-, oraz długoterminowym uwzględniając oddziaływanie stałe i chwilowe. Tabela 21 Przewidywane znaczące oddziaływanie grup technologicznych na zasoby naturalne Lp. Wyszczególnienie 2 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TECHNOLOGIE DLA ENERGETYKI I GÓRNICTWA: Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej. A, B, C, E, F, H ++/- X X X X X 2.1 A, B, C, E, H + X X X X 2.2 Czyste technologie węglowe A, B, C, E, F, H + X X X X X 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych E, G, H - X X X X Technologie wytwarzania energii ze źródeł 2.4 odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym A, C, E, H + X X X X skojarzone 2.6 Technologie procesowania gazów E + X X X X X 2.7 Rozpoznanie zasobów węgla i ich ochrona B + X X X X X 3 OBSZAR TECHNOLOGICZNY A, B, C, D, TECHNOLOGIE DLA OCHRONY E, H, I, J ŚRODOWISKA: + X X X X X Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami: Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów. Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. B, C, E, H, J A, B, C, E, H A, B, C, E, I, J + X X X X + X X X X + X X X X X 5 PRODUKCJA I PRZETWARZANIE B, C, D, MATERIAŁÓW E, F, G +/- X X X X X 5.1 Tworzywa metaliczne B, C, E, F, G ++/- X X X X X 5.3 Tworzywa ceramiczne C, D, E, F - X X X X 6 OBSZAR TECHNOLOGICZNY TRANSPORT B, C, D, I INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA: F, G, I + X X X X 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy transportowe G, I + X X X X 78

79 Typy przedsięwzięć / projektów Zasoby naturalne bezpośrednie pośrednie wtórne skumulowane krótkoterminowe średnioterminowe długoterminowe stałe chwilowe Projekt pn. Zarządzanie, wdrażanie i monitorowanie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego Lp. Wyszczególnienie Nowoczesne rozwiązania napędów środków B, C, D, X X X X transportu, w tym paliwa alternatywne F, G 8 NANOTECHNOLOGIE I NANOMATERIAŁY D, F - X X X X X Możliwe oddziaływanie na zasoby naturalne stwierdzono dla technologii Obszaru Technologicznego Technologie dla energetyki i górnictwa w grupach 2.1 Zaawansowane technologie spalania węgla w obiektach energetyki zawodowej, 2.2 Czyste technologie węglowe, 2.3 Technologie wytwarzania ogniw paliwowych, 2.4 Technologie wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych, spalanie i termiczna utylizacja odpadów oraz oszczędność energii, w tym skojarzone, 2.6 Technologie procesowania gazów, 2.7 Rozpoznanie zasobów węgla i ich ochrona. Realizacja przedsięwzięć ww. grup może oddziaływać bezpośrednio, pośredno, średnio-, długoterminowo, stale, pozytywnie i negatywnie na zasoby naturalne, przy czym pośrednie oddziaływanie negatywne może wystąpić podczas realizacji przedsięwzięć związanych z zastosowaniem ogniw paliwowych połączonych z mikroturbinami w grupie 2.3 i będzie związane z wykorzystaniem surowców energetycznych. Pozostałe rozwiązania ww. grup mogą oddziaływać pozytywnie na zasoby naturalne, poprzez mniejsze zużycie węgla, wzbogacanie węgli energetycznych, zwiększenie wydajności instalacji energetycznych, wytwarzanie energii ze źródeł odnawialnych, lub energii jądrowej, odzyskiwanie energii z odpadów, itp. Pozytywnie oddziaływać na zasoby naturalne mogą przedsięwzięcia z grup technologicznych Obszaru Technologie dla ochrony środowiska tj. 3.3 Technologie ochrony i rekultywacji środowiska, w tym inżynieria biogeochemiczna oraz zarządzania odpadami, 3.5 Technologie termicznego unieszkodliwiania odpadów, 3.6 Technologie procesowania (oczyszczania i separowania) wody i gazów, gromadzenie i uzdatnianie wody. Oddziaływanie może być bezpośrednie, pośrednie, średnio- i długoterminowe, stałe i może być związane z odzyskiem ciepła i surowców z odpadów, zagospodarowaniem osadów ściekowych, wykorzystaniem wód kopalnianych dla zaopatrywania ludzi i przemysłu w wodę, zagospodarowaniem wód roztopowych i opadowych, segregacją odpadów u źródła. Zabiegi te przyczynia się do ograniczenia eksploatacji zasobów nieodnawialnych oraz poprawy stanu zasobów odnawialnych. W Obszarze Technologicznym Produkcja i przetwarzanie materiałów oddziaływanie bezpośrednie, pośrednie, średnio-, długoterminowe, stałe może wystąpić podczas stosowania technologii z grup 5.1 Tworzywa metaliczne oraz 5.3 Tworzywa ceramiczne. Oddziaływanie negatywne może wiązać się z wytwarzaniem materiałów wykonanych z metali (zasoby nieodnawialne) tj. wytwarzanie stali, proces otrzymywania cynku i ołowiu, produkcja szkła, oraz zapotrzebowaniem na energię potrzebną do wytwarzania ww. materiałów, jeżeli źródłem energii będą zasoby naturalne (oddziaływanie pośrednie). Pozytywne oddziaływanie będzie związane z wykorzystywaniem surowców odpadowych, przeróbką złomu, oszczędnością energetyczną (wprowadzanie energooszczędnych technologii). Pozytywne oddziaływanie na wszystkie zasoby naturalne będzie również związane ze zmniejszeniem emisji z transportu poprzez realizację przedsięwzięć grup 6.1 Zintegrowane, inteligentne systemy transportowe, oraz 6.2 Nowoczesne rozwiązania napędów środków transportu, w tym paliwa alternatywne, Obszaru Technologicznego Transport i infrastruktura transportowa. Oddziaływanie to będzie pośrednie, średnio-, i długoterminowe, stałe. 79

80 Realizacja przedsięwzięć Obszaru Technologicznego Nanotechnologie i nanomateriały mogą negatywnie wpłynąć na zasoby naturalne, jeżeli będą wykorzystywane jako surowiec do produkcji w tym obszarze. 80

81 Przewidywane znaczące oddziaływania na zabytki i dobra materialne Analiza oddziaływania na środowisko przeprowadzona w ośmiu obszarach technologicznych Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata nie pozwala na tym etapie na określenie negatywnego oddziaływania na zabytki i dobra materialne. Potencjalny wpływ np. w fazie budowy na ten komponent będzie uzależniony od konkretnej lokalizacji projektów obszarów technologicznych Przewidywane znaczące oddziaływanie na formy ochrony przyrody w tym rezerwaty przyrody wraz z otulinami, parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu oraz obszary Natura 2000 Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata odnosi się do całego obszaru województwa śląskiego, na terenie którego znajdują się obszary chronione w tym obszary Natura 2000, wskazane w rozdziale 4 prognozy. W związku z powyższym dokonano analizy potencjalnego oddziaływania na te obszary. Przewiduje się że proponowane projekty obszarów technologicznych nie będą miały negatywnego wpływu na formy ochrony przyrody znajdujące się na terenie województwa śląskiego - rezerwaty przyrody oraz parki krajobrazowe wraz z otulinami, obszary chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000 (projektowane i proponowane), ze względu na ich potencjalną lokalizację na obszarach zurbanizowanych, lokalny charakter podejmowanych działań oraz innowacyjne rozwiązania technologiczne zakładające minimalizację skutków środowiskowych Przedstawione w prognozie rodzaje przedsięwzięć, które mogą być realizowane w ramach danego obszaru technologicznego odnoszą się do lokalizacji na terenach zurbanizowanych. Ponieważ na etapie przygotowania Programu jak i sporządzania prognozy nie jest możliwe wskazanie dokładnej lokalizacji potencjalnych przedsięwzięć, szczególnie jeżeli wiązały by się one z powstaniem dużych zakładów i / lub instalacji przemysłowych, należy wziąć pod uwagę możliwość ich oddziaływania na obszary chronione. Brak prognozowanych oddziaływań na etapie budowy nie świadczy jednocześnie o braku potencjalnych oddziaływań na etapie eksploatacji. Oddziaływanie to będzie uzależnione od rodzaju przedsięwzięcia oraz zastosowanej technologii, a także odległości od obszaru chronionego bądź jego otuliny. Rozwój obszarów technologicznych ma na celu udoskonalenie obecnie stosowanych technologii również pod kątem skutków środowiskowych, stad nie powinny wystąpić sytuacje konfliktowe z obszarami chronionymi. Nie można jednak wykluczyć, że w przypadku awarii, lub z innych przyczyn nie wystąpi zagrożenie negatywnego oddziaływanie na ww. obszary, co będzie przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko podejmowanych przedsięwzięć. Szczególne znaczenie w tym zakresie będą miały analizy wariantowych rozwiązań lokalizacyjnych. W przypadku wystąpienia sytuacji, gdzie uniknięcie oddziaływania na szczególnie cenne elementy przyrody będzie niemożliwe, konieczne będzie podjęcie odpowiednio wcześniej działań minimalizujących i kompensacyjnych to oddziaływanie. Należy również pamiętać o tym, że w związku z charakterem Programu potencjalnie możliwe jest powstanie innych oddziaływań na środowisko lecz nie wynikającymi pośrednio lub bezpośrednio z PRT. Zarówno w przypadku działań wskazanych w niniejszej prognozie jak i tych, które mogą zaistnieć w trakcie realizacji Programu, należy stosować zasadę przezorności i ogólnie przyjęte działania zapobiegawcze. 81

82 6.3 Analiza i ocena projektu z punktu widzenia celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym Przewidywane potencjalne projekty i przedsięwzięcia będące skutkiem wdrożenia Programu będą realizowane, zgodnie z priorytetami określonymi w strategicznych dokumentach i przepisach Unii Europejskiej. Do tych priorytetów należą: działania na rzecz zapewnienia realizacji zasad zrównoważonego rozwoju, przystosowanie do zmian klimatu oraz ochrona różnorodności biologicznej. Ochrona oraz poprawa stanu środowiska naturalnego wynika z następujących dyrektywy i rozporządzeń: DYREKTYWA 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Ramowa Dyrektywa Wodna), DYREKTYWA 91/676/EWG Rady z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego (tzw. Dyrektywa Azotanowa), DYREKTYWA 2006/118/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. w sprawie ochrony wód podziemnych przed zanieczyszczeniem i pogorszeniem ich stanu (tzw. córka Ramowej Dyrektywy Wodnej), DYREKTYWA 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa powodziowa), DYREKTYWA 2008/56/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie środowiska morskiego (Strategia Morska), której integralnym elementem jest Bałtycki Plan Działań, strategiczny dokument wypracowany przez konferencje ministerialna w ramach Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego (HELCOM), DYREKTYWA 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji zanieczyszczeń powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania (tzw. Dyrektywa LCP), DYREKTYWA 2001/81/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2001 r. w sprawie krajowych poziomów emisji dla niektórych rodzajów zanieczyszczenia powietrza, DYREKTYWA 2008/50/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE), DYREKTYWA 2004/35/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie odpowiedzialności za środowisko w odniesieniu do zapobiegania i zaradzania szkodom wyrządzonym środowisku naturalnemu DYREKTYWA 79/409/EWG Rady z dnia 2 kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (tzw. Dyrektywa ptasia), DYREKTYWA 92/43/EWG Rady z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tzw. Dyrektywa siedliskowa), DYREKTYWA 96/82/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi (tzw. Dyrektywa Seveso II), DYREKTYWA 2003/105/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2003 r. zmieniającej dyrektywę Rady 96/82/WE w sprawie kontroli niebezpieczeństwa poważnych awarii związanych z substancjami niebezpiecznymi, DYREKTYWA 2002/49/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 czerwca 2002 r. odnosząca się do oceny i zarządzania poziomem hałasu w środowisku, ROZPORZADZENIE nr 842/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r. w sprawie niektórych fluorowanych gazów cieplarnianych (tzw. F-gazy), ROZPORZADZENIE nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH), ROZPORZADZENIE nr 761/2001 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 19 marca 2001 r. dopuszczającego dobrowolny udział organizacji w systemie zarządzania środowiskiem i audytu środowiskowego we Wspólnocie (EMAS) Ponadto do najważniejszych dokumentów wspólnotowych należą: Strategia Lizbońska, Strategia zrównoważonego rozwoju Unii Europejskiej (Strategia z Goeteborga), VI Program działań Unii Europejskiej na rzecz środowiska. Cele, zadania i priorytety na lata z perspektywa do roku 2020, a do ratyfikowanych przez Polskę konwencji należą: Konwencja Ramsarska o obszarach wodno - błotnych sporządzona (1971), Konwencja w Brnie o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk (1979), 82

83 Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt sporządzona w Bonn (1979), Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Nowego Yorku (1992), Konwencja o różnorodności biologicznej z Rio de Janerio (1992), Protokół z Kioto do Ramowej Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (1997). Najważniejszymi zobowiązaniami Polski, bezpośrednio wynikającymi z przedstawionych dyrektyw jest: redukcja emisji z dużych źródeł energii, o mocy powyżej 50 MW w 2010 r. do następujących wielkości dla SO tys. Mg, dla NO x 251 tys. Mg, natomiast w 2012r. dla SO tys. Mg, dla NO x 239 tys. Mg, spełnienie norm dotyczących pyłu drobnego o granulacji 10 mikrometrów (PM10) oraz 2,5 mikrometra (PM 2,5), likwidacja emisji substancji niszczących warstwę ozonowa przez wycofanie ich z obrotu i stosowania na terytorium Polski do roku 2016, utrzymanie lub osiągnięcie dobrego stanu wszystkich wód, w tym również zachowanie i przywrócenie ciągłości ekologicznej cieków do 2015 r., wyznaczenie obszarów Natura Cele przedstawione w ww. dokumentach są podstawą rozwiązań prawnych obowiązujących w Polsce. Wskazane tam zobowiązania w zakresie ochrony środowiska zostały ujęte do realizacji w krajowych dokumentach programowych takich jak: Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywa do roku 2016; Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej wraz z Programem Działań; Strategia Rozwoju Kraju na lata ; Strategia Gospodarki Wodnej została przyjęta przez Rade Ministrów w 2005 roku; Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych; Polityka Leśna Państwa; Krajowy plan gospodarki odpadami 2010; Strategia Rozwoju Energetyki Odnawialnej; Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Najistotniejsze cele z punktu widzenia Programu ujęte zostały w Polityce ekologicznej państwa w latach z perspektywą do roku Dokument określa cele i zadania o charakterze systemowym ważnych dla stworzenia warunków do wykonywania ochrony środowiska. Jako podstawowy warunek skutecznej realizacji polityki ekologicznej państwa wymienia się respektowanie zasady zrównoważonego rozwoju w strategiach i politykach w poszczególnych dziedzinach gospodarowania. Ponadto określone zostały zasady i sposoby ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody. Realizacja poszczególnych rekomendacji programowych i wynikających z nich technologii, które mogą być rozwijane, określonych w PRT, uwzględniająca wszelkie aspekty środowiskowe, jest całkowicie zgodna z założeniami ww. dokumentu oraz pozostałymi celami ochrony środowiska ustanowionymi na poziomie międzynarodowym i krajowym. Wdrażanie technologii będzie realizowane z uwzględnieniem: racjonalnego gospodarowania zasobami i walorami środowiska dla przyszłych pokoleń, sprzyjając poprawie atrakcyjności regionu, zachowania wszystkich wymogów ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego, w tym w szczególności z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju. 83

84 7 ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZANIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, W TYM NA OBSZAR NATURA 2000 Działania związane z wdrożeniem narzędzi i rozwiązań systemowych będących przedmiotem Programu nie będą oddziaływały w sposób istotny na środowisko, w związku z powyższym nie wymagają rozwiązań zapobiegawczych ograniczenia skutków oddziaływania oraz kompensacji przyrodniczej. W wyniku wdrażania skutków Programu potencjalnie mogą być realizowane projekty obszarów technologicznych, których prognozowane oddziaływanie na środowisko opisano w poprzednim rozdziale. Ponieważ w Programie zidentyfikowano jedynie zbiory obszarów technologicznych wraz z potencjalnymi technologiami, stopień rozwoju i zaawansowania tych technologii może być różny. Z tego względu skala i zakres oddziaływania na środowisko może znacznie wykraczać poza przeprowadzoną ocenę, zatem rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, w tym na obszary Natura 2000, mogą przybierać również inny charakter. W zakresie oddziaływania na poszczególne komponenty najbardziej niekorzystnie mogą oddziaływać obszary technologiczne: Technologie dla energetyki i górnictwa, oraz Produkcja i przetwarzanie materiałów. Są to obszary zakładające powstanie nowych technologii związanych z przemysłem i produkcją, stąd ich negatywne oddziaływanie związane jest przede wszystkim z możliwą emisją zanieczyszczeń do atmosfery i wody oraz generowaniem odpadów. Przewidziane negatywne oddziaływanie na środowisko naturalne dla technologii obszarów: Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy oraz Nanotechnologie i nanomateriały związane jest z możliwym wpływem na powietrze, klimat i powierzchnię ziemi. Są to obszary, w których nie wskazano konkretnych technologii. W obszarze Przemysł maszynowy, samochodowy, lotniczy i górniczy wskazano grupy technologiczne nie wymieniając konkretnych technologii, z którymi można wiązać możliwe szkodliwe oddziaływanie, które będzie wynikało z powiązań z wieloma czynnikami mogącymi wykazywać korelacje ze wszystkimi komponentami, lub nie wykazywać żadnej. Wszystkie obszary technologiczne wyszczególniają technologie, które w zależności od potrzeb mogą oddziaływać negatywnie na środowisko. Jednak w założeniach, mają to być technologie innowacyjne, posiadające rozwiązania wpływające pozytywnie na rozwój gospodarczy regionu i poprawę stanu środowiska. Potencjalne negatywne oddziaływanie na środowisko poszczególnych projektów obszarów technologicznych, można ograniczać do racjonalnego poziomu poprzez dobrze przemyślany wybór lokalizacji i przeprowadzone analizy wariantowe w tym zakresie oraz odpowiedni dobór rozwiązań technicznych, technologicznych i organizacyjnych uwzględniających fazę budowy jak i eksploatacji. Skala wywoływanych oddziaływań zależeć będzie w znacznym stopniu od lokalnych uwarunkowań i zastosowanych rozwiązań ograniczających negatywny wpływ na środowisko. Do ogólnych działań ograniczających potencjalnie negatywne oddziaływanie należą: ścisłe stosowanie przepisów prawnych, prawidłowe zabezpieczenie techniczne sprzętu i placu budowy w czasie realizacji inwestycji, w tym zwłaszcza w miejscach styku z ekosystemami szczególnie wrażliwymi na zmiany warunków siedliskowych, stosowanie odpowiednich technologii, materiałów i rozwiązań konstrukcyjnych, dostosowanie terminów prac do terminów rozrodu, wegetacji, okresów lęgowych, itp., minimalizowanie elementów dysharmonijnych dla krajobrazu, stosowanie filtrów ograniczających emisję zanieczyszczeń gazowych i pyłowych do atmosfery, 84

85 stosowanie urządzeń podczyszczających ścieki przemysłowe przed wprowadzeniem do środowiska, lub skierowanie ich do oczyszczalni, segregacja odpadów u źródła i unieszkodliwianie oraz zabezpieczanie odpadów powstających podczas procesów produkcyjnych. Realizacja poszczególnych projektów i przedsięwzięć może obejmować różne obszary technologiczne. Należy zaznaczyć, że w danym przypadku zastosowanie będą miały odrębne przepisy prawne i branżowe, które regulują wszelkie zasady projektowania, budowy i działalności takich obiektów z uwzględnieniem minimalizacji oddziaływania na środowisko przyrodnicze, w tym ludzi. Potencjalne typy przedsięwzięć, które mogą być podejmowane zostały przedstawione w rozdziale 5 (Tabela 6), natomiast w dalszej części niniejszego rozdziału przedstawiono propozycję środków zapobiegawczych dla tych przedsięwzięć. W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko robót budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków, obiektów inżynierii lądowej i wodnej, specjalistycznych, kubaturowych (typ projektów / przedsięwzięć z grupy A ). Tabela 22 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko robót budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków, obiektów inżynierii lądowej i wodnej, specjalistycznych, kubaturowych, itp.- A Oddziaływanie na komponent środowiska Ludzie Różnorodność biologiczna Rośliny, Zwierzęta Woda Powietrze atmosferyczne Powierzchnia ziemi Krajobraz Zagrożenia - uciążliwości związane z budową (hałas, drgania, pylenie), - utrudnienia komunikacyjne. - zanik bioróżnorodności w miejscach biologicznie czynnych, - usuwanie drzew pod nowe inwestycje, - wycinanie krzewów i drobnej roślinności, - zmiana warunków siedliskowych poszczególnych gatunków. - zanieczyszczenie wód gruntowych przez maszyny budowlane, - zniszczenie warstwy wodonośnej. - emisja spalin, - pylenie, - emisja hałasu. - usuwanie większych mas ziemnych, - powstawanie odpadów. - powstanie nowych elementów w już istniejącym krajobrazie, Środki zapobiegawcze - przestrzeganie obowiązujących przepisów BHP, - odpowiednie zabezpieczanie placów budowy, - utworzenie szlaków komunikacyjnych dla pojazdów i maszyn budowlanych. - ograniczenie miejsca robót budowlanych i remontowych do minimum, - utworzenie szlaków komunikacyjnych dla pojazdów i maszyn budowlanych. - zminimalizowanie miejsca potrzebnego do prowadzenia prac budowlanych, - zabezpieczanie w miarę możliwości drzew, krzewów i zieleni niskiej w pobliżu robót, - stosować zasadę kompensacji przyrodniczej, prowadzić nowe nasadzenia w miejscach wyciętych roślin. - zachowanie obowiązujących przepisów budowlanych, - zagwarantowanie środków do wiązania i usuwania olejów na czas prac budowlanych, - czynności w zakresie odwodnienia wykopów, - zasypanie warstwy wodonośnej materiałem o jednakowym przewodnictwie wody. - zastosowanie maszyn i pojazdów o niskiej emisji hałasu i spalin do otoczenia, - prace budowlane prowadzone w dni robocze i w godzinach dziennych, - racjonalne gospodarowanie materiałem budowlanym, - przebieg prac ziemnych przy neutralnym bilansie mas gruntów, - stosowanie rodzimego gruntu przy zasypywaniu wykopów, - zabezpieczenie i późniejsze wykorzystanie żyznej wierzchniej warstwy humusowej, - unikanie, minimalizowanie powstawania odpadów, - prawidłowy zbiór, segregacja i utylizacja odpadów. - prowadzenie prac zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z regulacjami prawnymi oraz wytycznymi konserwatora zabytków. 85

86 W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko budowy i rozbudowy laboratoriów, zakupu sprzętu laboratoryjnego (np. zwiększenie ilości i zakresu badań), badania terenowe (typ projektów / przedsięwzięć z grupy B ). Tabela 23 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko budowy i rozbudowy laboratoriów, zakupu sprzętu laboratoryjnego (np. zwiększenie ilości i zakresu badań), badania terenowe - B Oddziaływanie na komponent środowiska Różnorodność biologiczna Zwierzęta Rośliny Zwierzęta Zagrożenia - niekorzystne oddziaływanie podczas realizacji prac dotyczących środków ochrony roślin. - niekorzystne oddziaływanie związane z wykorzystywaniem zwierząt do testów, odzwierzęce protezy. Środki zapobiegawcze - zagospodarowanie odpadów niebezpiecznych i biologicznych zgodnie z przepisami prawnymi, prowadzenie badań zgodnie z normami (substancje parujące pod dygestorium). - ograniczenia ilości testów na zwierzętach, opracowanie metod alternatywnych. W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko zakładów produkcyjnych substancji farmaceutycznych, materiałów czynnych biologicznie lub chemicznie (typ projektów / przedsięwzięć z grupy C ). Tabela 24 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych substancji farmaceutycznych, materiałów czynnych biologicznie lub chemicznie - C Oddziaływanie na komponent środowiska Zwierzęta, Rośliny Woda Zagrożenia - niekorzystne oddziaływanie związane z testowaniem leków na zwierzętach, - możliwość przedostawania się substancji szkodliwych do środowiska naturalnego. - zagrożenie związane z możliwością przedostawania się substancji czynnych biologicznie i chemicznie do wód powierzchniowych i gruntowych. Środki zapobiegawcze - ograniczenia ilości testów na zwierzętach, opracowanie metod alternatywnych, - zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń przed przedostawaniem się zanieczyszczeń do środowiska. - zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń przed przedostawaniem się zanieczyszczeń do środowiska wodnego. W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko zakładów produkcyjnych urządzeń, instrumentów i aparatury medycznej (w tym jonizującej) oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych (np. mikrotechnologia, makrotechnologia), wytwarzania oprogramowania (typ projektów / przedsięwzięć z grupy D ). Tabela 25 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych urządzeń, instrumentów i aparatury medycznej (w tym jonizującej) oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych (np. mikrotechnologia, makrotechnologia), wytwarzania oprogramowania - D Oddziaływanie na komponent środowiska Powierzchnia ziemi Klimat, Ludzie Zagrożenia - zagrożenia związane z powstawaniem odpadów. - możliwa emisja promieniowania cieplnego oraz jonizującego. Środki zapobiegawcze - unikanie, minimalizowanie powstawania odpadów, - prawidłowo prowadzona gospodarka odpadami. - stosowanie urządzeń zapobiegających lub ograniczających ucieczkę ciepła do otoczenia, - stosowanie zabiegów mających na celu ograniczenie szkodliwości promieniowania jonizującego (szczelne urządzenia, skrócenie czasu narażenia na promieniowanie). 86

87 W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko zakładów produkcyjnych infrastruktury przemysłowej oraz budowy instalacji przemysłowych oczyszczania ścieków i wody, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, czystych instalacji węglowych, instalacji oczyszczania gazów (typ projektów / przedsięwzięć z grupy E ). Tabela 26 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych infrastruktury przemysłowej oraz budowy instalacji przemysłowych oczyszczania ścieków i wody, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, czystych instalacji węglowych, instalacji oczyszczania gazów, itp. - E Oddziaływanie na komponent środowiska Powierzchnia ziemi Krajobraz Zagrożenia - zagrożenia związane z powstawaniem odpadów, - powstanie nowych elementów w już istniejącym krajobrazie, Środki zapobiegawcze - unikanie, minimalizowanie powstawania odpadów, - prawidłowo prowadzona gospodarka odpadami. - prowadzenie prac zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z regulacjami prawnymi. W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko zakładów produkcyjnych metali, wyrobów gumowych, tworzyw sztucznych, materiałów niemetalicznych (typ projektów / przedsięwzięć z grupy F ). Tabela 27 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów produkcyjnych metali, wyrobów gumowych, tworzyw sztucznych, materiałów niemetalicznych, itp. - F Oddziaływanie na komponent środowiska Powierzchnia ziemi Zagrożenia - zagrożenia związane z powstawaniem odpadów. Środki zapobiegawcze - unikanie, minimalizowanie powstawania odpadów, - prawidłowo prowadzona gospodarka odpadami. W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko zakładów, instalacji do produkcji urządzeń i materiałów transportowych (typ projektów / przedsięwzięć z grupy G ). Tabela 28 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów, instalacji do produkcji urządzeń i materiałów transportowych - G Oddziaływanie na komponent środowiska Powietrze, Ludzie Powierzchnia ziemi Zagrożenia - możliwa emisja zanieczyszczeń pyłowych, gazowych, aerozoli z procesu produkcji oraz podczas eksploatacji. - zagrożenia związane z powstawaniem odpadów. Środki zapobiegawcze - przestrzeganie zaleceń prawnych związanych z zabezpieczeniem miejsca produkcji i przepisów BHP - stosowanie filtrów. - unikanie, minimalizowanie powstawania odpadów, - prawidłowo prowadzona gospodarka odpadami. W poniższej tabeli przedstawiono potencjalne oddziaływanie na środowisko wraz z proponowanymi środkami zapobiegawczymi ograniczającymi wpływ na środowisko zakładów, instalacji oraz urządzeń związanych z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych, gazów, odpadów komunalnych i innych (typ projektów / przedsięwzięć z grupy H ). 87

88 Tabela 29 Potencjalne oddziaływanie na środowisko i proponowane środki zapobiegawcze dla ograniczenia wpływu na środowisko zakładów, instalacji oraz urządzeń związanych z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych, gazów, odpadów komunalnych i innych - H Oddziaływanie na komponent środowiska Woda Powietrze, Zwierzęta, Rośliny, Ludzie Klimat Zasoby naturalne Krajobraz Zagrożenia - zagrożenie związane z możliwością przedostawania się zanieczyszczeń do wód powierzchniowych i gruntowych, - możliwa zmiana poziomu wodonośnego wód podziemnych. - możliwa emisja zanieczyszczeń pyłowych, gazowych i innych do atmosfery podczas procesów spalania. - możliwa emisja promieniowania cieplnego podczas procesów energetycznych, - emisja gazów cieplarnianych do atmosfery. - zużycie zasobów odnawialnych i nieodnawialnych do produkcji energii. - powstanie nowych elementów w już istniejącym krajobrazie. Środki zapobiegawcze - zastosowanie odpowiednich zabezpieczeń przed przedostawaniem się zanieczyszczeń do środowiska wodnego, - eksploatacja surowców energetycznych według zaleceń geodezyjnych. - stosowanie filtrów ograniczających emisję, z zachowaniem wymaganych parametrów jakościowych spalin, regulowanych przez ustawę. - stosowanie urządzeń zapobiegających lub ograniczających ucieczkę ciepła do otoczenia procesowego, -stosowanie technologii wychwytujących CO 2. - stosowanie alternatywnych źródeł energii. - prowadzenie prac zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z regulacjami prawnymi. Nie przewiduje się potencjalnego oddziaływania na środowisko a tym samym proponowanych środków zapobiegawczych ograniczających wpływ na środowisko budowy systemów informatycznych, platform informacyjnych, teleinformatycznych i komunikacyjnych, przewodowego i bezprzewodowego przesyłu danych (typ projektów / przedsięwzięć z grupy I ). Nie przewiduje się potencjalnego oddziaływania na środowisko a tym samym proponowanych środków zapobiegawczych ograniczających jego wpływ w zakresie przywracania wartości użytkowych zdegradowanemu środowisku wodno-gruntowemu poprzez usuwanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych (typ projektów / przedsięwzięć z grupy J ). W przypadku wystąpienia sytuacji, gdzie uniknięcie oddziaływania na szczególnie cenne elementy przyrody jest niemożliwe, konieczne jest podjęcie odpowiednio wcześniej działań kompensacyjnych. Nowe obiekty powinny być tak zaprojektowane, aby komponowały się z otoczeniem i były dostosowane architektonicznie do pozostałych obiektów, nie powodując dysharmonii krajobrazu, a podczas eksploatacji inwestycji należy stosować przewidziane w przepisach prawnych ograniczenia emisyjne. Przewiduje się że proponowane projekty obszarów technologicznych nie będą miały negatywnego wpływu na obszary Natura 2000, ze względu na ich potencjalną lokalizację na obszarach zurbanizowanych, lokalny charakter podejmowanych działań oraz innowacyjne rozwiązania technologiczne zakładające minimalizację skutków środowiskowych. Ponieważ w tym przypadku ważnym aspektem jest lokalizacja potencjalnego przedsięwzięcia względem obszarów Natura 2000 rozwiązania zapobiegawcze i minimalizujące ewentualne oddziaływanie przedsięwzięć będą przedmiotem rozwiązań koncepcyjno projektowych i oceny oddziaływania na środowisko. Zakłada się, że podstawowym narzędziem temu służącym będą analizy wariantowych rozwiązań lokalizacyjnych. 88

89 Należy również pamiętać o tym, że w związku z charakterem Programu potencjalnie możliwe jest powstanie innych oddziaływań na środowisko lecz nie wynikających pośrednio lub bezpośrednio z PRT. Zarówno w przypadku działań wskazanych w niniejszej prognozie jak i tych, które mogą zaistnieć w wyniku skutków wdrożenia Programu, należy stosować zasadę przezorności i stosować ogólnie przyjęte działania zapobiegawcze tj.: Zapewnienie wysokiego poziomu przebiegu procedur oceny oddziaływania na środowisko dla poszczególnych przedsięwzięć stanowiących praktyczny (w odniesieniu do technologii) wymiar wdrożenia PRT; Zapewnienie zgodności wydawanych decyzji administracyjnych z zasadami ochrony środowiska m.in. poprzez włączanie się do postępowań administracyjnych różnych kompetentnych podmiotów na prawach strony (m.in. służb administracji); Ścisła egzekucja zapisów określonych w decyzjach administracyjnych, regulaminach utrzymania czystości i porządku w gminach oraz w przepisach prawnych; Konsolidacja i udostępnianie informacji o stanie i ochronie środowiska; Wzmacnianie (finansowe, merytoryczne, sprzętowe, kadrowe) funkcji kontrolnej służb ochrony środowiska. 89

90 8 MOŻLIWE TRANSGRANICZNE ODDZIAŁYWANIE NA ŚRODOWISKO Ocena skutków środowiskowych związanych z wdrożeniem Programu w postaci narzędzi i rozwiązań systemowych ze względu na ich charakter pozwala na stwierdzenie ogólne, że nie będzie występowało istotne oddziaływanie transgraniczne. Wskazane w wyniku opracowania Programu narzędzia, odnoszące się do systemowego wpierania rozwoju obszarów technologicznych, będą prowadziły do przełamywania barier i intensyfikacji współpracy pomiędzy sektorem przedsiębiorstw, badań i rozwoju, instytucji otoczenia biznesu oraz władz regionu w zakresie spójnego programowania i wdrażania działań przekładających się na poprawę sytuacji gospodarczej i konkurencyjnej poprzez stymulowanie protechnologicznego rozwoju. Można tutaj wskazać na podnoszenie współpracy, w szczególności w zakresie powiązań pomiędzy środowiskiem gospodarczym i badawczo rozwojowym wzmacniającym konkurencyjność gospodarki województwa wobec innych regionów w Unii Europejskiej. Realizacja Programu oraz wsparcie we wdrażaniu zidentyfikowanych technologii, będą skutkowały wzrostem potencjału gospodarczego regionu, a tym samym mogą przyczynić się do tworzenia pozytywnych relacji w układzie transgranicznymi. Niemniej jednak, jakiekolwiek potencjalne oddziaływanie na środowisko związane z tym procesem, będzie miało charakter lokalny. Potencjalna realizacja projektów obszarów technologicznych wymaga stosowania procedur określonych w dedykowanych, ze względu na ich charakter, dyrektywach wspólnotowych, w ramach których identyfikowane będą na stosunkowo wczesnym etapie ich planowania i programowania, wszelkie przesłanki wskazujące na możliwość wystąpienia takich oddziaływań. Umożliwi to zastosowanie bądź to środków zaradczych bądź też rozwiązań wariantowych. Przyjmując ogólne założenie Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata polegające na łagodzeniu oddziaływań transgranicznych należy konsekwentnie prowadzić postępowania w sprawie oceny oddziaływań na środowisko w odniesieniu do wszystkich projektów, jakie mogą zostać wywołane na skutek wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych PRT, aby na kolejnych, pośrednich etapach oddziaływania założeń Programu mieć możliwość monitorowania prawdopodobieństwa wystąpienia takich oddziaływań i poszukiwania rozwiązań zaradczych. 90

91 9 PROPOZYCJE ROZWIĄZAŃ ALTERNATYWNYCH STOSUNKU DO PRZEWIDYWANYCH W PROGRAMIE WRAZ Z UZASADNIENIEM ICH WYBORU Pojęcie alternatywy oznacza różne opcje strategiczne, za pomocą których można zrealizować założenia programowe uwzględniając najniższy poziom kosztów bądź największy poziom użyteczności a zarazem cele zrównoważonego rozwoju. Potencjalne zmiany aktualnego stanu środowiska na obszarze wdrażania programu są funkcją czasu i środków finansowych pozostających w dyspozycji budżetu państwa, województwa, samorządów instytucji i podmiotów gospodarczych oraz aktywności w pozyskiwaniu środków dotacyjnych przeznaczanych na cele rozwojowe. Uzyskiwane w ten sposób efekty ekologiczne będą, najprawdopodobniej, znacznie przesunięte w czasie w stosunku do działań, podejmowanych na podstawie Programu. Brak realizacji Programu, nie powinien przyczynić się do postępowania negatywnych tendencji w środowisku, zwłaszcza w zakresie objętym analizą, tj.: różnorodności biologicznej, ludzi, zwierząt, roślin, wody, powietrza, powierzchni ziemi, krajobrazu, klimatu, zasobów naturalnych, zabytków oraz dobór materialnych. Program będący rozwinięciem celów i kierunków działań zmierzających do protechnologicznego rozwoju regionu, określonych w Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Śląskiego na lata , z uwagi na propozycje systemowego podejścia do rozwoju technologii, stanowić będzie instrument przyspieszający osiągnięcie tych celów. Realizacja projektów obszarów technologicznych, zwłaszcza w zakresie Technologii dla ochrony środowiska, przyczyni się do jego poprawy poprzez zastosowanie nowoczesnych i skutecznych rozwiązań np. na terenach zdegradowanych, do oczyszczania ścieków, gruntu, zagospodarowania odpadów, ujmowania gazów itp. Ograniczanie oddziaływania na środowisko poprzez wsparcie rozwoju technologii prośrodowiskowych będzie miało pozytywny wpływ na jego jakość, zwłaszcza w odniesieniu do przyszłych pokoleń. Analiza wariantu zerowego w stosunku do oddziaływania na środowisko wykazuje, że brak wdrażania programu, nie przyniesie istotnych skutków pozytywnych i / lub negatywnych. Analizowanie wariantu zerowego jest trudne w odniesieniu do każdego proponowanego projektu obszaru technologicznego a tym bardziej technologii. Wprowadzenie na rynek nowych technologii będących skutkiem wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych PRT będzie wymagało przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko uwzględniającej jej specyfikę. Potencjalnie realizowane inwestycje powinny być lokowane na terenach zurbanizowanych. Wykorzystanie istniejących terenów przemysłowych, budynków, infrastruktury transportowej będzie pozytywnie wpływało na otoczenie. Zmniejszenie wykorzystywania zasobów naturalnych oraz zwiększenie wykorzystania odpadów i biomasy, zwłaszcza w technologiach energetycznych, będzie pozytywnie wpływało na środowisko naturalne. W ramach przeprowadzonej prognozy, na poziomie poszczególnych typów projektów obszarów technologicznych wskazano przedsięwzięcia, które mogłyby być hipotetycznie realizowane w odmienny sposób, stając się rozwiązaniem alternatywnym. 91

92 Tabela 30 Rozwiązania podstawowe i alternatywne dla zdefiniowanych typów projektów Typy projektów A B C D E F G H Wariant podstawowy Roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków, obiektów inżynierii lądowej i wodnej, specjalistycznych, kubaturowych, itp. Budowa i rozbudowa laboratoriów, zakup sprzętu laboratoryjnego (np. zwiększenie ilości i zakresu badań), badania terenowe. Zakłady produkcyjne substancji farmaceutycznych, materiałów czynnych biologicznie lub chemicznie. Zakłady produkcyjne urządzeń, instrumentów i aparatury medycznej (w tym jonizującej) oraz urządzeń elektrycznych i elektronicznych (np. mikrotechnologia, makrotechnologia), wytwarzanie oprogramowania. Zakłady produkcyjne infrastruktury przemysłowej oraz budowa instalacji przemysłowych oczyszczania ścieków i wody, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych, czystych instalacji węglowych, instalacji oczyszczania gazów, itp. Zakłady produkcyjne metali, wyrobów gumowych, tworzyw sztucznych, materiałów niemetalicznych, itp. Zakłady, instalacje do produkcji urządzeń i materiałów transportowych. Zakłady, instalacje oraz urządzenia związane z wytwarzaniem energii ze źródeł odnawialnych i nieodnawialnych, gazów, odpadów komunalnych i innych. Budowa systemów informatycznych, platform I informacyjnych, teleinformatycznych i komunikacyjnych, przewodowy i bezprzewodowy przesyłanie danych. Przywracanie wartości użytkowych J zdegradowanemu środowisku wodno-gruntowemu poprzez usuwanie zanieczyszczeń w nich zgromadzonych. Źródło: Analizy własne Alternatywa Wykorzystanie istniejących obiektów. Wynajem istniejących pomieszczeń biurowo usługowych Wykorzystanie istniejących pomieszczeń laboratoryjnych, lub adaptacja innych na pomieszczenia badawcze, wykorzystanie istniejącego zaplecza badawczego, Wykorzystanie istniejących zasobów zakładów produkcyjnych, tworzenie nowych działów w istniejących, konkurencyjnych branżach. Wykorzystanie istniejących zasobów przedsiębiorstw, rozwijanie nowych procesów produkcyjnych w konkurencyjnych przedsiębiorstwa branż pokrewnych. Rozbudowa / przebudowa istniejących instalacji oczyszczania ścieków, unieszkodliwiania i zagospodarowania odpadów, instalacji ciepłowniczych. Zwiększenie mocy produkcyjnej małych instalacji w przedmiotowym obszarze. Rozbudowa / modernizacja obecnie prowadzonych procesów technologicznych w istniejących instalacjach. Rozbudowa i wytwarzanie w istniejących zakładach i instalacjach produkcyjnych. Wprowadzenie źródeł energii odnawialnej do istniejących instalacji prowadzących proces wytwarzania energii gdzie głównym paliwem energetycznym jest węgiel, gaz, wyroby ropopochodne. Wykorzystanie istniejących systemów informatycznych, poprzez rozbudowę ich funkcjonalności. Przywracanie wartości użytkowych z wykorzystaniem tradycyjnych długoterminowych metod remediacji. Realizacja projektów w wariancie alternatywnym, dla których PRT jest tylko stymulatorem i nie stanowi ich bezpośredniego wsparcia, może być traktowana jako zmniejszenie oddziaływania na środowisko jak i kosztów wdrożeniowych. Inwestycje w wariancie podstawowym, ze względu na to, że będą one innowacyjne oraz realizowane jako zmniejszające presję oddziaływania na środowisko w perspektywie mogą oddziaływać na środowisko dużo korzystniej niż obiekty jakie powstaną w wariancie alternatywnym. 92

93 10 WSKAZANIE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY Niniejsza dokumentacja obejmowała wykonanie prognozy wpływu na środowisko skutków wdrażania Programu Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata Wskazane w Programie narzędzia i rozwiązania systemowe są w pełni identyfikowalne a ich bezpośrednie oddziaływanie na środowisko nieznaczące. Skutki wdrożenia narzędzi i rozwiązań systemowych (czyli PRT) mogą prowadzić do realizacji inwestycyjnych projektów obszarów technologicznych, które z kolei mogą oddziaływać na środowisko. W trakcie sporządzania niniejszej prognozy dokonano analizy potencjalnego oddziaływania potencjalnych, hipotetycznych projektów obszarów technologicznych na poszczególne komponenty środowiska. Analiza ta uwzględniała współczesną wiedzę i szereg założeń co do skutków jakie może wywołać wdrożenia PRT. Hipotetycznie przyjęte typy projektów obszarów technologicznych wynikają z ich agregacji z uwzględnieniem ich specyfiki i możliwości technicznych, oraz potencjalnego oddziaływania na środowisko. Niemniej jednak rozwijanie istniejących i / lub wprowadzanie nowych technologii poprzez te projekty może prowadzić do innego, nieokreślonego na tym etapie oddziaływania, które będzie wynikało ze szczegółowych rozwiązań na etapie ich przygotowywania i wdrażania. Oddziaływanie to powinno być przedmiotem oceny wpływu na środowisko, która może być przeprowadzona po zapoznaniu się ze szczegółami proponowanych rozwiązań w ramach danej technologii. Z uwagi na charakter PRT w prognozie nie zostały uwzględnione szczegółowe propozycje rozwiązań alternatywnych, związanych z realizacją poszczególnych projektów obszarów technologicznych, analiza tych rozwiązań powinna być wykonana każdorazowo po przedstawieniu szczegółowych założeń. Można stwierdzić, że częściowo efekt ten może zostać osiągnięty poprzez uwzględnienie proponowanych działań zapobiegających, ograniczających lub rekompensujących negatywne skutki oddziaływań na poszczególne elementy środowiska. Trudność we wskazaniu oddziaływań projektów na poszczególne komponenty środowiska, wynikała konieczności hipotetycznego (pośredniego) operowania na poziomie technologii, grup technologii i obszarów technologicznych niedających możliwości przeprowadzenia szczegółowej kwantyfikacji oddziaływań (czy to korzystnych czy też niekorzystnych), które będą służyły do wyznaczania nowych kierunków działań i rozwiązań służących podniesieniu konkurencyjności oraz innowacyjności regionalnej gospodarki a także poprawie życia mieszkańców regionu i budowaniu gospodarki opartej na wiedzy. Strategiczny charakter dokumentu, powoduje, że wskazane w nim narzędzia i rozwiązania systemowe mogą spowodować pośrednio, efekty długofalowe w wielu dziedzinach gospodarki i życia społecznego regionu poprzez wspieranie przedsięwzięć innowacyjnych w ramach programów operacyjnych. Ze względu na przedmiot prognozy oddziaływania na środowisko niedostatki techniki nie mają istotnego wpływu na formułowane wnioski. 93

94 11 PRZEWIDYWANE METODY ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROGRAMU Program Rozwoju Technologii Województwa Śląskiego na lata jest dokumentem strategicznym, którego wdrożenie ma służyć rozwojowi protechnologicznemu i proinnowacyjnemu województwa. Przedstawiony w programie model oceny obszarów technologicznych, ma umożliwić podejmowanie decyzji co do alokacji środków publicznych i kierunków wsparcia wybranych grup i obszarów technologicznych. Założono w nim dwustopniową procedurę: Pierwszy stopień analizy ustanawia ramy eksperckiej oceny obszarów technologicznych i daje wstępny obraz grup tematycznych jest elementem typowo diagnostycznym. Drugi stopień analizy jest komplementarnym sposobem klasyfikacji grup technologicznych pozwalającym na określenie orientacji strategicznych ma charakter wspierający dla ustaleń rekomendowanych. W wyniku pierwszego stopnia analizy, zostaną ocenione trzy potencjalne poziomy: techniczny, organizacyjny intelektualny, w jakimi w danym obszarze technologicznym dysponuje region. Pierwszy stopień oceny pozwoli na określenie skutków środowiskowych, jakie będą wywoływane w powyżej wskazanych potencjalnych poziomach oddziaływania. Kolejnym krokiem jest przypisanie danych technologii, grup technologii i obszarów technologicznych, do wzajemnie powiązanych z sobą oddziaływań mających: duże znaczenie dla rozwoju województwa, małe znaczenie dla rozwoju województwa, wysoki potencjał, niski potencjał Poniżej przedstawiono macierz oceny grup i obszarów technologicznych jaki został zaproponowany w PRT. Rysunek 9 Macierz oceny grup i obszarów technologicznych wg [14] Przeprowadzenie poprawnej oceny danej grupy technologii lub obszaru technologicznego, będzie skutkowało późniejszym jej wdrożeniem lub też zaprzestaniem rozwoju. Przeprowadzona ocena na podstawie prezentowanej macierzy, będzie wskazywała, które grupy technologii i obszary technologiczne należy poddać szczegółowej ocenie wpływu na środowisko oraz które rekomendacje programowe przyczyniają się do ich rozwoju (technologii). 94