Transcendentalizm Kanta jako metafizyka rozumu

Wielkość: px
Rozpocząć pokaz od strony:

Download "Transcendentalizm Kanta jako metafizyka rozumu"

Transkrypt

1 Mariusz Ferenc Uniwersytet Jagielloński Transcendentalizm Kanta jako metafizyka rozumu W swoim wystąpieniu chcę wskazać na metafizyczne konsekwencje Dialektyki transcendentalnej, tej części Krytyki czystego rozumu, w której Kant zajmuje się logiką pozoru 1, tendencjami czystego intelektu do popadania w konflikt z samym sobą. Konflikt ten zachodzi w wyniku nieuprawnionego stosowania kategorii do określania tego, co wykracza poza obręb możliwego doświadczenia. Narzędziem tego transcendującego przedsięwzięcia są idee transcendentalne, którym królewiecki filozof odmawia zastosowania przedmiotowokonstytutywnego, przypisując jedynie regulatywną rolę. Będę się starał pokazać, że ten heurystyczny wybieg nie jest metafizycznie neutralny. Wprost przeciwnie, pociąga on za sobą specyficzną wizję rzeczywistości, której centrum jest rozum, absolutny podmiot samego siebie. Cała rzeczywistość jest zaś odeń zależna pod względem swego formalnego określenia. Oczywiście, samą metafizykę rozumiem tutaj szerzej niż Kant, który (dość arbitralnie zresztą) określa tym mianem dociekania mające za przedmiot duszę, świat i Boga lub też wszelką spekulację wykraczającą poza empirię. Mam nadzieję, że w swoim wystąpieniu pokażę, iż Kant nie jest w stanie uniknąć tradycyjnej perspektywy metafizycznej, do której należy refleksja nad tym, co w bycie pierwotne, źródłowe i konstytutywne. Kant dochodzi do istotnych, pod względem ontologicznym, rozstrzygnięć już na etapie analityki transcendentalnej. Zazwyczaj, gdy już mówi się (skądinąd wbrew intencjom autora Krytyk) o metafizyczności idealizmu transcendentalnego, to ma się na myśli teorię przedmiotu zawartą w estetyce transcendentalnej i transcendentalnej dedukcji kategorii. Niewątpliwie to właśnie tam znajdują się określenia rzeczywistości poznawczej, które pozwalają wnioskować, jeśli nie o odpowiedniości, to przynajmniej o bliskim związku form poznania rzeczy i ich form bycia. Niemniej takie ujęcie metafizyczności Kantowskiego systemu nie wydaje mi się zadowalające. Nie tyle jest ono fałszywe, ile nie w pełni uwypukla charakterystyczną dla 1 Wyrażenia dialektyka transcendentalna, logika pozoru są określeniami dwuznacznymi. Oznaczają one po pierwsze umocowane w racjonalności mechanizmy generujące bezprzedmiotowe tezy na temat świata. Po drugie Kant jako dialektykę określa własną refleksję nad owymi, prowadzącymi do iluzji, rozumowaniami. Staram się używać tych wyrażeń w taki sposób, aby kontekst wskazywał, które ze znaczeń mam na myśli.

2 transcendentalizmu metafilozoficzną specyfikę teorii bytu 2. Ten aspekt filozofii krytycznej Kanta wychodzi moim zdaniem na jaw w dialektyce transcendentalnej. Co jest treścią naturalnej dialektyki rozumu ludzkiego? Otóż ma ona za przedmiot to, co nieuwarunkowane 3. Chcąc doprowadzić swe poznawcze wysiłki do najwyższej, absolutnej jedności, rozum tworzy pojęcia, które dotyczą ostatecznej rzeczywistości warunkującej dziedzinę intelektualnego poznania, przez co dąży do zupełnego uporządkowania zasad poznania rozsądkowego. Ma się ono dokonać poprzez określenie źródeł, w których umocowana jest sfera zjawiskowa. Owe źródła są charakteryzowane poprzez idee transcendentalne prostej, substancjalnej jaźni, świata jako całości możliwego doświadczenia oraz Boga, który pojęty jest jako czynnik warunkujący wszelką przedmiotowość 4. Ponieważ rozum dysponujący ideami transcendentalnymi jest pomyślany jako odnoszący się do zasad intelektu i jego czystych pojęć, schemat idei musi w swym kształcie być paralelny do schematu kategorialnego. Tak jest rzeczywiście, gdyż ilość kategorialnych relacji zostaje powielona przez liczbę idei oraz dialektycznych rozumowań. Idee zatem, podpadając pod wspólny tytuł, którym jest to, co nieuwarunkowane, dotyczą syntezy kategorycznej w pewnym podmiocie, syntezy hipotetycznej elementów szeregu oraz rozłącznej syntezy części w pewnym systemie 5. Toteż pojęcie tego, co absolutnie i nieograniczenie ważne oraz w sposób ostateczny warunkujące, posiada potrójną charakterystykę. Jest to fikcja teoretyczna, hipostazowana jako absolutna jedność myślącego podmiotu (dusza), absolutna jedność szeregu warunków zjawiska (świat, przyroda), absolutna jedność wszelkich przedmiotów myślenia w ogóle (Bóg) 6. Jako konieczną przedstawiają ją wnioskowania paralogiczne, antynomie czystego rozumu a także dowody na istnienie Boga, dające się podciągnąć pod sprzeczności płynące z niemożności określenia przedmiotowo ważnego pojęcia ideału transcendentalnego. Wszystkie te zabiegi mają charakter dogmatyczny, czyli proklamują pewien metafizyczny porządek, nie posiadając jednocześnie na swe poparcie zmysłowej naoczności. Ich konsekwencją jest jedynie pozór wiedzy, czcza iluzja. Jednakowoż, zdyskredytowane co do swoich przedmiotowych roszczeń, nie zostają przez Kanta zwyczajnie odrzucone. 2 Odnośnie związków pomiędzy ustaleniami przedmiotowymi transcendentalizmu, a jego metateoretycznymi postulatami por. Jan Hartman, Techniki metafilozofii, Aureus, Kraków, s Por. Immanuel Kant, Krytyka czystego rozumu, przeł. Roman Ingarden, Antyk, Kęty 2000, zwł. A 299/ B 356- A 309/ B 366. Oznaczane dalej jako KCR. 4 Por. KCR, A 334/ B 391-A 338/ B KCR, A 323/ B KCR, A 334/ B

3 Autor Krytyki dobitnie pokazuje, że wnioskowania dialektyczne nie służą poznaniu. To ostatnie jest niezbywalną kompetencją intelektu. Ale ich regulatywne zastosowanie jest nie mniej istotne. Ujawnia się ono głównie w przypadku idei kosmologicznych (odnoszących się do świata, przyrody), które, mimo że transcendują obszar możliwego doświadczenia, niejako zewnętrznie go określając, nie zrywają całkowicie więzów łączących rozum z intelektem w jego wiedzotwórczej funkcji. Obejmując całościowo i jedynie hipotetycznie sferę empirii, wyznaczają kierunek poznaniu, czyli regulują je. Właściwe zadanie idei transcendentalnych jest więc przede wszystkim teleologiczne, ustanawiają one bowiem przed intelektem zupełny cel jako ostateczną rzeczywistość poznawczą, niemożliwą wprawdzie do osiągnięcia, ale pozwalającą badaniu empirycznemu na orientację co do własnego postępu 7. Regulując poznawanie intelektualne, zasady dialektyczne nie prowadzą do wewnętrznego konfliktu w łonie rozumu. Idee, podlegając heurystycznej dyrektywie, nie służą bowiem jako określenie rzeczy samej, ale jedynie granicy poznania, wiedzy w ogóle. Czysty rozum zaś, rozgraniczając immanentny użytek pojęć i ich zastosowanie przedmiotowe, stwarza przestrzeń do własnej realizacji jako podmiotu czystych myśli, sterujących poznawaniem, ale nie poznających. Nie tracą one na tym nic ze swej konieczności, ostateczności i źródłowości. Wprost przeciwnie, idee transcendentalne jako określenia czynności wiedzotwórczych, stają się konstytutywne. Nie w odniesieniu do wiedzy, ale względem samowiedzy. Gdyby nie one, intelektualna aktywność byłaby w swych inklinacjach ślepa, podobnie jak ślepa jest naoczność bez kategorii. Poprzez immanentyzację idei transcendentalnych rozum dokonuje zatem heurystycznego, samowiednego domknięcia. Jest to swoista wolta pociągająca za sobą złożone konsekwencje metafizyczne. Polega ona na fundowaniu totalności wszelkiego sensu, całości myśli możliwych do pomyślenia, jako nieusuwalnie umocowanych w dążeniach samego rozumu, a przez to niezbędnych dla jego funkcjonowania w zgodzie z własną naturą. Natura ta daje się scharakteryzować wedle określeń woli. Rozum jest w swej istocie rozumem praktycznym, nie w wąskim, moralnym, sensie, ale jest nim jako byt działający, prawodawczy, mający określone cele, które powinny być osiągnięte 8. Można tę operację dyskursywną zaobserwować na podstawie fragmentu dialektyki transcendentalnej, w którym zostaje zadekretowana zasadnicza niesprzeczność wolności i konieczności w przyrodzie, pozwalająca na spełnianie się powołania rozumu do bezwzględnej determinacji woli 9. Widać tutaj wyraźnie, jak rozum poprzez swą postulatywność, znajduje w 7 Por. KCR, A 508/ B 536-A 532/ B Stąd chociażby określenie zasad heurystycznych jako maksym, które ma miejsce w Dodatku do Dialektyki transcendentalnej. Por. KCR, A 666/ B Por. KCR, A 538/ B 566-A 558/ B

4 sobie samym autonomiczną podstawę całej rzeczywistości, jakkolwiek zrazu nie to wydaje się jego celem. Dlaczego należy podmiot działań moralnych uważać za wolny? Najprostsza odpowiedź na to pytanie brzmi: gdyż tego oczekuje sam rozum. Możliwość pomyślenia wolności jest koniecznym warunkiem jej uznania w pojęciu, do rzeczywistości zaś wprowadza ją żądanie rozumu markowane poprzez pojęcie zainteresowania, w tym wypadku zainteresowania moralnego. To zainteresowanie wprowadza bodziec do teoretycznego uzgodnienia wolności i konieczności przyrodniczej. Pojęcie to nie jest przez Kanta określone, ani w pierwszej ani w drugiej Krytyce tak starannie, jakby na to zasługiwało. Konotacje jednak, jakie za sobą pociąga, są w miarę jasne. Jest ono bowiem zasadą charakteryzującą władzę poznawczą pod względem pola jej użytkowania, przy czym jej racja nie może zostać zbadana ze względu na to, że jest ona sama warunkująca 10. Można co najwyżej stwierdzić jej obecność. Rozum posiada wiele zainteresowań, a więc jest kierowany przez swą naturę ku wielu celom. Jako intelekt ma on interes w poznaniu przedmiotu aż do najwyższych pryncypiów a priori, jako rozum praktyczny chce determinować wolę ze względu na ostateczny i zupełny cel 11. Jak się okazuje, te zadania sprowadzają się do jednego, a mianowicie do zainteresowania praktycznego. To zainteresowanie to nic innego, jak osiągnięcie autonomii, nie bycie determinowanym przez rzeczywistość empiryczną, a co za tym idzie swoboda w określaniu tego, co prymarne i ostateczne. Jak widać, zainteresowanie praktyczne jest tożsame z celem rozumu, jakim jest poszukiwanie tego, co nieuwarunkowane oraz sprowadzenie wszelkich myśli na temat możliwej przedmiotowości do zupełnej i ujednoliconej postaci. Przykładem takiego wprowadzającego zupełność rozumowania jest pogodzenie wolności transcendentalnej i konieczności przyrodniczej. Jakkolwiek w przyrodzie każdy element, jako dający się określić przez kategorie intelektu, nie może zostać uznany za nieuwarunkowany, to przecież może jako taki zostać ujęty przez myśl. Zjawiskowość nie jest wszak rzeczywistością samą w sobie i jako taka jest uzależniona od syntetycznej funkcji intelektu. Rozum zaś, jako władza ustanawiania zasad wykracza poza czysto intelektualno-empiryczną syntezę i w ten sposób dochodzi do pojęcia wolności. Nie może ono posiadać korelatu w obrębie możliwego doświadczenia, a więc funkcjonuje jako określenie wsobnej, noumenalnej rzeczywistości. Tak więc wolność jest zasadniczo możliwa i z tej swojej możliwości czerpie rację obowiązywania. Wolność 10 Por. Immanuel Kant, Krytyka praktycznego rozumu, przeł. Jerzy Gałecki, PWN, Warszawa 1986, s Por. również KCR, A 462/ B 490-A 476/ B 504, A 666/ B 694-A 669/ B Ibidem, s

5 transcendentalna nie jest przypisana rzeczy należącej do rzeczywistości empirycznej, ale podmiotowi prawa moralnego. Prawo to nie jest niczym innym jak samym rozumem, toteż rozum, który żadną rzeczą oczywiście nie jest 12, jako taki jest autonomiczny, a idea transcendentalna tego, co przyczynowo nieuwarunkowane, staje się cechą, którą rozum refleksyjnie odkrywa jako mu przynależną. Nie tylko wolność, będąca początkowo jedynie moralną ideą transcendentalną, zostaje poprzez rozum zaanektowana jako jego autodeskrypcyjne określenie. Podobnie ma się rzecz z pojęciami trwałego podmiotu (duszy) i ideału transcendentalnego (Boga). Rozum w sposób regulatywny charakteryzuje się jako tożsamy w sobie i prosty substrat wszelkich pomyśleń, a także, skoro jest w nim zapodmiotowana wszelka przedmiotowość (pojęciowo), warunkująca podstawa wszechstronnie określająca rzeczywistość. Jednym słowem, to sam rozum można uznać za najwyższą i najważniejszą ideę regulatywną w dialektycznym dyskursie, rozum, który w swym pojęciu zakłada się jako absolut. Ten moment stanowi decydujący punkt Kantowskiego dyskursu, gdyż mimo powściągliwych i skromnych zapewnień oraz deklaracji, zasadniczemu przekształceniu ulega perspektywa, z jakiej ocenia się roszczenia i osiągnięcia rozumu. Chociaż jego inklinacje zdawały się mieć za przedmiot obiektywną wiedzę empiryczną, to poprzez transcendentalną waloryzację dialektyka staje się narzędziem i jednocześnie wyrazem samowiedzy. Ta heurystyczna funkcja zostaje zarazem zabsolutyzowana. Nie tylko bowiem spełnia się ona poprzez regulację rozsądkowego poznawania, ale, określając refleksyjnie granice intelektu nabiera charakterystyki konstytutywnej. Stwarza to asumpt do pojęcia rozumu już nie jako władzy rozumowań pozbawionych obiektywnej ważności, ale źródłowej i gruntującej rzeczywistość substancji, która realizuje się w sposób wolny, czyli praktycznie. Rozum, jako wolny i prawodawczy, stanowi nadrzędną instancję w Kantowskim uniwersum ontologicznym. Jako taki jest przedstawiony w Krytyce praktycznego rozumu. G. W. F. Hegel odnośnie ogólnej perspektywy wyrażonej w drugiej Krytyce używa następujących słów: Jest to stanowisko absolutności; we wnętrzu (...) człowieka otwiera się coś nieskończonego. (...) uznaję tylko to, co jest zgodne z moim określeniem 13. Tutaj dopełnia się zadanie immanentyzacji racjonalności zapoczątkowane w pierwszej Krytyce. Te pojęcia bowiem, które w obrębie krytyki metafizyki dialektycznej zostały uznane za bezprzedmiotowe fikcje, służące jedynie samowiedzy określenia, czyli idee transcendentalne, 12 Por. KCR, A 551/ B G. W. F. Hegel, Wykłady z historii filozofii, tom III, przeł. przeł. Światosław Florian Nowicki, PWN, Warszawa 2002, s

6 tutaj nabierają obiektywnej realności. Są one par excellence konstytutywne, skoro odnoszą się wprost do swego przedmiotu 14. Nie charakteryzują go wprawdzie bliżej, jako że przedmiot ten nie jest przedstawiony w naoczności, ale wskazują na jego realny sposób istnienia. Muszą bowiem mieć realność zarówno idee wolności, duszy jak i Boga, o ile ma zostać urzeczywistniony nadrzędny cel wszelkiej racjonalności, ostateczny przedmiot działania moralnego, najwyższe dobro. A ponieważ reguły empirycznego używania intelektu, wiedzy zdobywanej na polu możliwego doświadczenia, są odniesione do jedynie przygodnych zadań rozumu w jego funkcji teoretycznej, toteż nie mogą one konkurować z zasadami postulatywnymi. Te ostatnie charakteryzują pośrednio rozum w jego spontaniczności i stwórczości, służą jemu i jego dezyderatom. Lecz do jakiego stopnia można uznać rozum na gruncie filozofii Kanta jako władzę zrywającą ciasne ograniczenia empirii, autonomizującą się w wyniku anulowania swej zasadniczo receptywnej pozycji w obrębie możliwego doświadczenia? Z pewnością nie może być mowy o prostym uleganiu dialektycznemu pozorowi, jako że ten polega w swej istocie na hipertrofii roszczeń rozsądkowych zasad określania przedmiotów. Absolutyzacja rozumu jako takiego ma związek z odkrywaną za poziomie refleksji heurystycznej tendencją do całościowego, formalnego określania porządku bytu, jako pomyślanego od strony tego, że jest pomyślany. Rozum, rozpoznając rezultaty samowiednego namysłu, może określić się jako ostateczna nieuwarunkowana rzeczywistość, która wchłania niejako wszelką negatywność. Jedność rozumu i tego, co wobec niego inne, jest jednakże tylko formalna, a więc istnieje tylko jako pewne graniczne pojęcie. Rozum ludzki, mimo swej praktyczności, nie jest stwórczy, istnieje coś poza nim i jego określeniami. Jak to ujmuje Hegel: Filozofia Kanta kończy się dualizmem 15 oraz Jeśli podsumować całość Kantowskiej filozofii, to znajdujemy wszędzie ideę myślenia, która jest sama w sobie absolutnym pojęciem, która ma w sobie różnicę, realność (...) 16. Racjonalność ludzka pozostaje jedynie analogonem pierwotnej i koniecznej rozumności absolutu, czyli boskiej inteligencji czystej. Rozum więc, stanowiący przedmiot transcendentalnego namysłu i w jego wyniku nabierający (samo)wiedzy o swej absolutności, nie jest ostateczną źródłowością w filozofii Kanta, ta ostatnia jednakowoż 14 Por. Immanuel Kant, Krytyka praktycznego rozumu, op. cit., G. W. F. Hegel, op. cit., s Ibidem, s

7 inaczej, niż jako rozumna (tyle że w doskonałym, stwórczym czy materialnym sensie) pojęta być nie może. Podsumujmy: rozum posiada pewne pojęcia, których użytek konstytutywny w obrębie możliwego doświadczenia prowadzi do sprzeczności. Nie są one jednak dowolnie przyjmowane, a wypływają wprost z natury racjonalności. Ich zastosowanie w kontekście empirycznych czynności wiedzotwórczych może być co najwyżej regulatywne. Dzięki temu użytkowi rozum nabywa wiedzy dotyczącej samego siebie. W obrębie samowiedzy więc idee transcendentalne stają się konstytutywne, a mianowicie określają cele rozumu i jego naturę dążącą do ustanowienia zupełności. Ta zupełność, jako zaprojektowana jedynie, nie ma statusu zasady określającej rzeczywistość pozamyślową, jest jedynie myślą rozumu o sobie samym. Dochodzi do niej rozum na drodze namysłu praktycznego, tzn. rozważając swą ugruntowaną w wolności pozycję, niezależną od wszelkiego wpływu empirii. Toteż rozum nie może mieć o sobie żadnego pojęcia, które nie stawiałoby go na równi z ostateczną zasadą bytu, a więc absolutem. Ponieważ Kant uznaje rzeczywistość tego, co nie myślane, idea własnej absolutności, jaką rozum posiada, myśląc siebie, nie zostaje wprowadzona bezpośrednio, ale daje się odczytać jako konsekwencja Kantowskich dociekań dialektycznych, zawierających spory potencjał spekulatywny, z trudem dający się ograniczać przez empiryczną, rozsądkową powściągliwość. Zdanie sobie z tego sprawy stawia w nowym świetle kwestię metafizyczności Kantowskiego systemu. Na zakończenie warto dodać, że filozofia Kanta nie jest odosobniona w przypadku traktowania absolutu jako czystego rozumu i jednocześnie samostwarzającej się przez myślenie substancji. Wszak takie ujęcie ma miejsce w Metafizyce Arystotelesa, w której jest on określany właśnie jako myślenie samego siebie, a jednocześnie jako przyczyna poruszająca rzeczywistość, najwyższa i najczystsza bytowa doskonałość. Absolut Stagiryty jest myślą, gdyż tylko myśl, pozbawiona materii i przygodności, może być całkowitym urzeczywistnieniem siebie samej, ale też udoskonaleniem i obdarzeniem ontologiczną godnością tego, co wobec niej inne. Można zaryzykować twierdzenie, ze Kant w gruncie rzeczy rehabilituje w filozofii transcendentalnej starożytny paradygmat filozofii pierwszej, choć nie to jest przecież głównym celem Krytyki czystego rozumu. A może Arystoteles jest jedynie wyraźnym eksponentem spekulatywnej perspektywy, której żadna filozofia nie jest w stanie uniknąć, nawet taka, której wiodącym motywem jest krytyka metafizyki jako przedsięwzięcia bezprzedmiotowego? Jeśli tak, to z pewnością największym osiągnięciem na polu tak rozumianej filozofii byłby Heglowski system, którego dwoma filarami, w projekcie 7

8 dialektycznego wysłowienia (nie w sensie Kantowskim oczywiście) tożsamości bytu i pojęcia, są właśnie filozofia pierwsza Arystotelesa i transcendentalny idealizm Kanta. 8

Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant

Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant Filozofia, Germanistyka, Wykład IX - Immanuel Kant 2011-10-01 Plan wykładu 1 Immanuel Kant - uwagi biograficzne 2 3 4 5 6 7 Immanuel Kant (1724-1804) Rysunek: Immanuel Kant - niemiecki filozof, całe życie

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA

SPIS TREŚCI. Część pierwsza KRYTYKA ESTETYCZNEJ WŁADZY SĄDZENIA SPIS TREŚCI Przedmowa tłumacza................. XI KRYTYKA WŁADZY SĄDZENIA Przedmowa do pierwszego wydania............ 3 Wstęp...................... 11 I. O podziale filozofii............... 11 II. O suwerennej

Bardziej szczegółowo

AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI

AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI FUNDACJA NA RZECZ NAUKI POLSKIEJ EWA NOWAK-JUCHACZ AUTONOMIA JAKO ZASADA ETYCZNOŚCI KANT, FICHTE, HEGEL WROCŁAW 2002 SPIS TREŚCI Przedmowa. WOLNOŚĆ I FILOZOFIA 7 Część I. KANT 13 Rozdział I. WOLA I JEJ

Bardziej szczegółowo

Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii

Andrzej L. Zachariasz. ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii Andrzej L. Zachariasz ISTNIENIE Jego momenty i absolut czyli w poszukiwaniu przedmiotu einanologii WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2004 Opiniowali Prof. zw. dr hab. KAROL BAL Prof. dr hab.

Bardziej szczegółowo

ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA

ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA ZAGADNIENIA NA KOLOKWIA RACJONALIZM XVII WIEKU [COPLESTON] A. KARTEZJUSZ: 1. metoda matematyczna i) cel metody ii) 4 reguły iii) na czym polega matematyczność metody 2. wątpienie metodyczne i) cel wątpienia

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych

Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych Filozofia, ISE, Wykład III - Klasyfikacja dyscyplin filozoficznych 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych 2 Podział dyscyplin filozoficznych Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych:

Bardziej szczegółowo

Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3,

Tomasz Dreinert Zagadnienie rzeczy samej w sobie w transcendentalizmie Immanuela Kanta. Pisma Humanistyczne 3, Tomasz Dreinert Zagadnienie "rzeczy samej w sobie" w transcendentalizmie Immanuela Kanta Pisma Humanistyczne 3, 137-143 2001 Tomasz D reinert ZAGADNIENIE RZECZY SAMEJ W SOBIE W TRANSCENDENTALIZMIE IMMANUELA

Bardziej szczegółowo

Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności

Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z

Bardziej szczegółowo

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA

IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA IMMANUEL KANT ETYKA DEONTOLOGICZNA PROJEKT ETYKI KANTA W POSZUKIWANIU OBIEKTYWNYCH PODSTAW ETYKI Wobec krytyki Huma Immanuel Kant stara się znaleść jakąś obiektywną podstawę dla etyki, czyli wykazać, że

Bardziej szczegółowo

Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu

Sylabus LICZBA GODZIN. Treści merytoryczne przedmiotu Sylabus Nazwa Przedmiotu: Teoria bytu (ontologia) Typ przedmiotu: obligatoryjny Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: I rok, semestr II; II rok, semestr I (studia filozoficzne I stopnia)

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16

SPIS TREŚCI I. WPROWADZENIE - FILOZOFIA JAKO TYP POZNANIA. 1. Człowiek poznający Poznanie naukowe... 16 SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... 5 P r z e d m o w a do d r u g i e g o w y d a n i a... 7 P r z e d m o w a do t r z e c i e g o w y d a n i a... 9 P r z e d m o w a do c z w a r t e g o w y d a n i a...

Bardziej szczegółowo

Spór o poznawalność świata

Spór o poznawalność świata ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie. 2010-10-01 Plan wykładu 1 Czym jest filozofia Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady 3 Metafizyka Ontologia Epistemologia

Bardziej szczegółowo

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii.

Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. Zagadnienia historiozoficzne we współczesnej filozofii. historiozofia DZIEJÓW FILOZOFIA nauka filozoficzna o ostatecznych czynnikach sprawczych, istocie i sensie ludzkich dziejów jako całości, zw. także

Bardziej szczegółowo

Johann Gottlieb Fichte

Johann Gottlieb Fichte Johann Gottlieb Fichte 1762-1814 Fichte i kant Kant odniósł tylko częściowy sukces szukając transcendentalnej jedności naszego poznania, ponieważ był pod zbytnim wpływem empiryzmu. Treść nie jest nam po

Bardziej szczegółowo

Immanuel Kant ( )

Immanuel Kant ( ) Immanuel Kant (1724-1804) Studiował logikę, metafizykę i nauki przyrodnicze (fizykę) na uniwersytecie w Królewcu, stolicy Prus Zakonnych (lenna polskiego w latach 1466-1525), Prus Książęcych (lenna polskiego

Bardziej szczegółowo

Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga?

Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? Przymioty Boga Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? dowody na istnienie Boga ustaliły, że On jest, ale czy poza wiedzą o Jego istnieniu możemy coś wiedzieć o Jego istocie? Św. Tomasz twierdzi, że

Bardziej szczegółowo

SPIS TREŚCI. Wstęp 3.

SPIS TREŚCI. Wstęp 3. SPIS TREŚCI Wstęp 3 I. ROZWAŻANIA WSTĘPNE 23 1. Luteranizm i jego znaczenie dla filozofii 23 1.1. Główne założenia doktrynalne luteranizmu 24 1.2. Luter i filozofia 33 2. Reakcja na Reformację - racjonalizacje

Bardziej szczegółowo

David Hume ( )

David Hume ( ) David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.

Bardziej szczegółowo

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII

KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII KLASYCZNA KONCEPCJA RELIGII Różnice w koncepcjach religii człowiek Bóg człowiek doświadcza Boga człowiek doświadcza Boga i odnosi się do Niego nie za bardzo wiadomo, czy jakiś przedmiot istnieje można

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk

Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk Filozofia, Pedagogika, Wykład I - Miejsce filozofii wśród innych nauk 10 października 2009 Plan wykładu Czym jest filozofia 1 Czym jest filozofia 2 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Znaczenie

Bardziej szczegółowo

ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ

ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ ANDRZEJ L. ZACHARIASZ TEORIA POZNANIA JAKO RELATYSTYCZNA KONCEPCJA PRAWDY TEORETYCZNEJ WYDAWNICTWO UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO RZESZÓW 2011 Recenzował prof. dr hab. TADEUSZ BUKSIŃSKI Opracowanie redakcyjne

Bardziej szczegółowo

IMMANUEL KANT DZIEŁA ZEBRANE. TOM II Krytyka czystego rozumu. Wydanie Translatorium Filozofii Niemieckiej Instytutu Filozofii UMK

IMMANUEL KANT DZIEŁA ZEBRANE. TOM II Krytyka czystego rozumu. Wydanie Translatorium Filozofii Niemieckiej Instytutu Filozofii UMK IMMANUEL KANT DZIEŁA ZEBRANE TOM II Krytyka czystego rozumu Wydanie Translatorium Filozofii Niemieckiej Instytutu Filozofii UMK Przekład Mirosław Żelazny Redakcja naukowa Marta Agata Chojnacka, Milena

Bardziej szczegółowo

Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa

Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział

Bardziej szczegółowo

Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje

Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o

Bardziej szczegółowo

Przedmiot, źródła i drogi poznania

Przedmiot, źródła i drogi poznania Wieloznaczność pojęcia poznanie Czynność (uświadomiona) Rezultat czynności Pozostałe czynności, mające na celu uzyskanie informacji 1.Relacja poznawcza. Przedmiot Podmiot Akty poznawcze 1.1 Przedmiot poznania:

Bardziej szczegółowo

Rodzaje argumentów za istnieniem Boga

Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty

Bardziej szczegółowo

Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.

Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.

Bardziej szczegółowo

1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016

1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:

Bardziej szczegółowo

Immanuel Kant. Dzieła zebrane

Immanuel Kant. Dzieła zebrane Immanuel Kant Dzieła zebrane tom iii Prolegomena do wszelkiej przyszłej metafizyki, która ma wystąpić jako nauka Ugruntowanie metafizyki moralności Metafizyczne podstawy przyrodoznawstwa Krytyka praktycznego

Bardziej szczegółowo

Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta

Filozofia przyrody - Filozofia Eleatów i Demokryta 5 lutego 2012 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 4 Materializm Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej

Bardziej szczegółowo

DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM

DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie. Paweł Mazanka Janusz Sidorek. Wydawnictwo WAM DIETRICH VON HILDEBRAND CZYM JEST FILOZOFIA? Tłumaczenie Paweł Mazanka Janusz Sidorek Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści OD TŁUMACZY 9 Kim był Dietrich von Hildebrand? 9 Nawrócenie 12 Stosunek do

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna

Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna Filozofia, Pedagogika, Wykład III - Filozofia archaiczna 2009-09-04 Plan wykładu 1 Jońska filozofia przyrody - wprowadzenie 2 3 Jońska filozofia przyrody - problematyka Centralna problematyka filozofii

Bardziej szczegółowo

INFORMATYKA a FILOZOFIA

INFORMATYKA a FILOZOFIA INFORMATYKA a FILOZOFIA (Pytania i odpowiedzi) Pytanie 1: Czy potrafisz wymienić pięciu filozofów, którzy zajmowali się także matematyką, logiką lub informatyką? Ewentualnie na odwrót: Matematyków, logików

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa

Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa Filozofia, Historia, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Podział nauk Arystoteles podzielił wszystkie dyscypliny wiedzy na trzy grupy:

Bardziej szczegółowo

ESTETYKA FILOZOFICZNA

ESTETYKA FILOZOFICZNA 3 GÜNTHER PÖLTNER ESTETYKA FILOZOFICZNA Tłumaczenie Juliusz Zychowicz Wydawnictwo WAM Kraków 2011 5 SPIS TREŚCI Przedmowa 9 1 Problem określenia przedmiotu estetyki filozoficznej 11 1.1 Potoczne określenie

Bardziej szczegółowo

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki. Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Profesora Mieczysława Gogacza ujęcie etyki Dawid Lipski Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego Definicja etyki : Etykę stanowi ustalenie, które działania ludzkie chronią zgodne z prawdą dobro osób

Bardziej szczegółowo

Obraz nauki i rzeczywistości z perspektywy strukturalizmu Michała Hellera

Obraz nauki i rzeczywistości z perspektywy strukturalizmu Michała Hellera Obraz nauki i rzeczywistości z perspektywy strukturalizmu Michała Hellera Andrzej Stogowski Poznań 9 V 2009 r. Sposób uprawiania przez Michała Hellera nauki i filozofii (resp. filozofii w nauce ) stawia

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA

EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,

Bardziej szczegółowo

Sylabus. Kod przedmiotu:

Sylabus. Kod przedmiotu: Sylabus Nazwa Przedmiotu: TEORIA POZNANIA Kod przedmiotu: Typ przedmiotu: obowiązkowy Poziom przedmiotu: zaawansowany rok studiów, semestr: rok I i II, semestr i (rok akad. 009/010, 010/011) Liczba punktów

Bardziej szczegółowo

12. Idealizm subiektywny i idealizm obiektywny. Metafizyczny realizm

12. Idealizm subiektywny i idealizm obiektywny. Metafizyczny realizm 12. Idealizm subiektywny i idealizm obiektywny. Metafizyczny realizm Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Metafizyka a ontologia Jak dotąd

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna

Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna Filozofia, Socjologia, Wykład II - Podział filozofii. Filozofia archaiczna 2011-10-01 Plan wykładu 1 Klasyczny podział dyscyplin filozoficznych Metafizyka Ontologia Epistemologia Logika Etyka Estetyka

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów.

Filozofia, ISE, Wykład V - Filozofia Eleatów. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia Parmenidesa z Elei Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii 2 3 Ontologia Parmenidesa Epistemologiczny aspekt Parmenidejskiej filozofii

Bardziej szczegółowo

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych

ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co

Bardziej szczegółowo

Argument teleologiczny

Argument teleologiczny tekst Argument teleologiczny i piąta droga św. Tomasza z Akwinu Argument z celowości 1. W świecie obserwujemy celowe działanie rzeczy, które nie są obdarzone poznaniem (np. działanie zgodnie z prawami

Bardziej szczegółowo

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II

Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania

Bardziej szczegółowo

Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie

Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie Chcę poznać Boga i duszę Filozofowie o Absolucie W jaki sposób można poznać Boga? Jak poznać Kogoś, Kto pozostaje niewidzialny i niepoznawalny? Szukając argumentów na istnienie Boga Świat (np. Teoria Wielkiego

Bardziej szczegółowo

PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU

PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU PROJEKT NAUKOWEJ ETYKI ETYKA OSIEMNASTEGO WIEKU ETYKA I METODA NAUKOWA Metoda naukowa uniwersalne narzędzie poznania prawdy. pozwala ustalić prawdę ponad wszelką wątpliwość powoduje bardzo dynamiczny rozwój

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza

Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza 2010-10-01 Plan wykładu 1 Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie 2 Zasady metody Kryteria prawdziwości 3 Rola argumentów sceptycznych Argumenty sceptyczne

Bardziej szczegółowo

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu

Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy. Wartości w wychowaniu Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Wartości w wychowaniu prof. Ewa Chmielecka Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 20 października 2009 r. EKONOMICZNY UNIWERSYTET DZIECIĘCY WWW.UNIWERSYTETDZIECIECY.PL O czym

Bardziej szczegółowo

Etyka problem dobra i zła

Etyka problem dobra i zła Etyka problem dobra i zła Plan wykładu Definicje i podstawowe odróżnienia Problem dobrego życia w klasycznej etyce Arystotelesowskiej Chrześcijańska interpretacja etyki Arystotelesowskiej Etyka - problem

Bardziej szczegółowo

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Wykład 1. Wprowadzenie. Filozofia, metodologia, informatyka Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się

Bardziej szczegółowo

Dedukcja transcendentalna

Dedukcja transcendentalna Dedukcja transcendentalna Problem Hume a-kanta Immanuel Kant (1724-1804, Krytyka czystego rozumu 1781, Prolegomena 1783, fragmenty): Na podstawie (samego) doświadczenia poznanie naukowe nie jest możliwe,

Bardziej szczegółowo

FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie

FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące

Bardziej szczegółowo

MAX WEBER zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk

MAX WEBER zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk OBIEKTYWIZM W NAUCE MAX WEBER 1864 1920 zainteresowania: socjologia, ekonomia polityczna, prawo, teoria polityki, historia gospodarcza, religioznawstwo, metodologia nauk społecznych uosobienie socjologii

Bardziej szczegółowo

Immanuel Kant ( )

Immanuel Kant ( ) Immanuel Kant (1724-1804) Filozof z Królewca, jeden z najwybitniejszych myślicieli wszechczasów Duchowy ojciec Unii Europejskiej (w traktacie O wiecznym pokoju wprowadza pojęcie pokój jako podstawowy termin

Bardziej szczegółowo

Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo".

Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa prawo. Aby móc mówić o prawach człowieka, należy najpierw rozróżnić kilka aspektów słowa "prawo". W ujęciu przedmiotowym rozumiane jest ono jako system norm prawnych, czyli ogólnych, które powstały w związku

Bardziej szczegółowo

Krytyka czystego rozumu obejmuje teorię poznania, druga etykę, trzecia estetykę oraz filozofię świata organicznego.

Krytyka czystego rozumu obejmuje teorię poznania, druga etykę, trzecia estetykę oraz filozofię świata organicznego. Immanuel Kant opracowanie na postawie W. Tatarkiewicza, Historia filozofii, t II. 1724-1804. Urodził się w Królewcu i w Królewcu przeżył i zakończył życie. W pracy konkursowej z 1764 roku przeprowadził

Bardziej szczegółowo

Krytyka czystego rozumu a problem możliwości metafizyki

Krytyka czystego rozumu a problem możliwości metafizyki 1 Paweł Sikora Krytyka czystego rozumu a problem możliwości metafizyki (...) krytyka jest niezbędnym przygotowaniem do krzewienia gruntownej metafizyki jako nauki, która winna być opracowywana dogmatycznie

Bardziej szczegółowo

FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY

FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY EGZAMIN MATURALNY W ROKU SZKOLNYM 2013/2014 FILOZOFIA POZIOM PODSTAWOWY ROZWIĄZANIA ZADAŃ I SCHEMAT PUNKTOWANIA MAJ 2014 2 Egzamin maturalny z filozofii Część I (20 punktów) Zadanie 1. (0 3) Obszar standardów

Bardziej szczegółowo

GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda

GWSP GIGI. Filozofia z aksjologią. dr Mieczysław Juda GWSP Filozofia z aksjologią dr Mieczysław Juda GIGI Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm Hume a Filozofia z aksjologią [5] Systemy nowożytne: empiryzm Locke a i sceptycyzm

Bardziej szczegółowo

Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.

Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii

Bardziej szczegółowo

Hugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( )

Hugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( ) Hugo Grotius (1583-1645) Franciszek Suarez (1548-1617) Samuel Pufendorf (1632-1694) Tomistyczna koncepcja prawa jako rozumnego urządzenia świata (Hugo Grotius) Woluntarystyczna wizja prawa, którego źródłem

Bardziej szczegółowo

Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018

Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Czy i/lub w jakim sensie można uważać, że świat jest matematyczny? Wprowadzenie do dyskusji J. Lubacz, luty 2018 Do czego odnoszą się poniższe stwierdzenia? Do tego, czym jest matematyka dla świata, w

Bardziej szczegółowo

LOGIKA Wprowadzenie. Robert Trypuz. Katedra Logiki KUL GG października 2013

LOGIKA Wprowadzenie. Robert Trypuz. Katedra Logiki KUL GG października 2013 LOGIKA Wprowadzenie Robert Trypuz Katedra Logiki KUL GG 43 e-mail: trypuz@kul.pl 2 października 2013 Robert Trypuz (Katedra Logiki) Wprowadzenie 2 października 2013 1 / 14 Plan wykładu 1 Informacje ogólne

Bardziej szczegółowo

Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka

Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka Wykład 4: Etyka w Akademii Krakowskiej Dr Magdalena Płotka E-mail: magdalenaplotka@gmail.com Dwa rodzaje etyki w Krakowie Burydanowska: Burydan podkreślał wagę ideału wychowawczego etyki Burydan oddzielał

Bardziej szczegółowo

1. WPROWADZENIE. Metody myślenia ta części logiki, która dotyczy zastosowania. praw logicznych do praktyki myślenia.

1. WPROWADZENIE. Metody myślenia ta części logiki, która dotyczy zastosowania. praw logicznych do praktyki myślenia. 1. WPROWADZENIE Metody myślenia ta części logiki, która dotyczy zastosowania praw logicznych do praktyki myślenia. Zreferowane będą poglądy metodologów, nie zaś samych naukowców. Na początek potrzebna

Bardziej szczegółowo

Heiner F. Klemme. Oblicza wolności. Studia z praktycznej filozofii Kanta i jej historii. Tłumaczenie. Dariusz Pakalski

Heiner F. Klemme. Oblicza wolności. Studia z praktycznej filozofii Kanta i jej historii. Tłumaczenie. Dariusz Pakalski Heiner F. Klemme Oblicza wolności Studia z praktycznej filozofii Kanta i jej historii Tłumaczenie Dariusz Pakalski Toruń 2013 Recenzent Mirosław Żelazny Tłumaczenie Dariusz Pakalski Redaktor prowadzący

Bardziej szczegółowo

Nazwa. Wstęp do filozofii. Typ przedmiotu. Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany

Nazwa. Wstęp do filozofii. Typ przedmiotu. Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany Nazwa Kierunek Poz. kształcenia Jednostka prowadząca Jednostka dla której przedmiot jest oferowany Typ Opis Wstęp do filozofii kognitywistyka studia st. stacjonarne Wydział Filozofii i Socjologii, nstytut

Bardziej szczegółowo

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie.

Filozofia, Germanistyka, Wykład I - Wprowadzenie. 2011-10-01 Plan wykładu Program zajęć 1 Program zajęć 2 3 4 5 Klasyczna definicja filozofii Inne próby zdefiniowania filozofii 6 Filozoficzna geneza nauk szczegółowych - przykłady Plan wykładu - informacje

Bardziej szczegółowo

Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko. Metodyka pracy naukowej

Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko. Metodyka pracy naukowej Czym jest nauka? Tomasz Poskrobko Metodyka pracy naukowej Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności wykonywane przez naukowców Zbiór czynności które należy przyswoić Nauka Kultura Poznanie naukowe Czynności

Bardziej szczegółowo

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA FILOZOFII LEONA BRUNSCHVICGA

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA FILOZOFII LEONA BRUNSCHVICGA Marta Ples GŁÓWNE ZAŁOŻENIA FILOZOFII LEONA BRUNSCHVICGA Podjęcie filozoficznych rozważań zawsze wiąże się z określeniem czym jest filozofia, jaki jest właściwy przedmiot jej badań oraz jakimi metodami

Bardziej szczegółowo

Szczecin, dnia 01 grudnia 2011 r.

Szczecin, dnia 01 grudnia 2011 r. Szczecin, dnia 01 grudnia 2011 r. Szanowna Pani dr n. med. Agnieszka Ruchała-Tyszler Wiceprezes Okręgowej Rady Lekarskiej Okręgowa Izba Lekarska w Szczecinie w miejscu OPINIA PRAWNA wydana na zlecenie

Bardziej szczegółowo

EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII MAJ 2014 POZIOM ROZSZERZONY. Czas pracy: 180 minut. Liczba punktów do uzyskania: 50 WPISUJE ZDAJĄCY

EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII MAJ 2014 POZIOM ROZSZERZONY. Czas pracy: 180 minut. Liczba punktów do uzyskania: 50 WPISUJE ZDAJĄCY Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD WPISUJE ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY

Bardziej szczegółowo

Roman Schulz WYKŁADY Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ. Tom III Logos edukacji

Roman Schulz WYKŁADY Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ. Tom III Logos edukacji Roman Schulz WYKŁADY Z PEDAGOGIKI OGÓLNEJ Tom III Logos edukacji TORUŃ 2009 SPIS TREŚCI Słowo wstępne... 9 I. Z problematyki teorii poznania... 11 1. Poznanie i jego poznanie... 11 2. Epistemologia: jej

Bardziej szczegółowo

Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów)

Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) Przedmiot: Antropologia kulturowa Karta (sylabus) modułu/przedmiotu Pedagogika... (Nazwa kierunku studiów) studia pierwszego stopnia Przedmiot w języku angielskim: Cultural anthropology Kod przedmiotu:

Bardziej szczegółowo

A r t u r A n d r z e j u k. Czym jest tomizm?

A r t u r A n d r z e j u k. Czym jest tomizm? A r t u r A n d r z e j u k Czym jest tomizm? Plan Najważniejsze tezy filozoficzne Tomasza z Akwinu Potępienia w 1277 i spory nimi wywołane Arystotelizm chrześcijański a tomizm Tomizm trydencki Odmiany

Bardziej szczegółowo

Baruch Spinoza ( )

Baruch Spinoza ( ) Baruch Spinoza (1632-1677) Dla jednych: najszlachetniejszy i najbardziej godny miłości z wielkich filozofów (B. Russell). Dla innych: Największy heretyk XVII wieku. Obrońca diabła. Duchowy sabotaŝysta.

Bardziej szczegółowo

Dlaczego matematyka jest wszędzie?

Dlaczego matematyka jest wszędzie? Festiwal Nauki. Wydział MiNI PW. 27 września 2014 Dlaczego matematyka jest wszędzie? Dlaczego świat jest matematyczny? Autor: Paweł Stacewicz (PW) Czy matematyka jest WSZĘDZIE? w życiu praktycznym nie

Bardziej szczegółowo

Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN

Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN Czy i jak możliwe jest rozstrzygnięcie sporu etycznego o IVF? Zbigniew Szawarski Komitet Bioetyki przy Prezydium PAN z.szawarski@uw.edu.pl 26.VI.2013 Dwa rodzaje sporów Spór teoretyczny Nauka Filozofia

Bardziej szczegółowo

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD UZUPEŁNIA ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY

Bardziej szczegółowo

P L SJ A I W WAM K 2014

P L SJ A I W WAM K 2014 P L SJ E W WAM A I K 2014 Spis treści 1. O filozofii w ogóle......................... 13 1.1. O filozofii najogólniej...................... 14 1.2. Filozofia czy historia poglądów................ 16 1.3.

Bardziej szczegółowo

DLACZEGO KRYTYKA JEST METODĄ FILOZOFII

DLACZEGO KRYTYKA JEST METODĄ FILOZOFII Dorota Barcik DLACZEGO KRYTYKA JEST METODĄ FILOZOFII Filozofia dąży do wyrażania całości świata 1. Na to stwierdzenie, zaczerpnięte z jednej z historii filozofii, jaką daje nam współczesny namysł nad dotychczasowymi

Bardziej szczegółowo

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI

Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Elementy filozofii i metodologii INFORMATYKI Filozofia INFORMATYKA Metodologia Czym jest FILOZOFIA? (objaśnienie ogólne) Filozofią nazywa się Ogół rozmyślań, nie zawsze naukowych, nad naturą człowieka,

Bardziej szczegółowo

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk

Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece

Bardziej szczegółowo

"Nowe Życie" 2012-04-13. Okresy rozwojowe. Wykład 5 Akademia Umiejętności Wychowania. Plan

Nowe Życie 2012-04-13. Okresy rozwojowe. Wykład 5 Akademia Umiejętności Wychowania. Plan Okresy rozwojowe Wykład 5 Akademia Umiejętności Wychowania Plan Sens pojęcia rozwoju, w relacji do wychowania Proces rozwojowy Znaczenie okresów rozwojowych w wychowaniu Charakterystyka okresów Cel i droga

Bardziej szczegółowo

Wstęp do prawoznawstwa. Zagadnienie organizacyjne Zagadnienia ogólne

Wstęp do prawoznawstwa. Zagadnienie organizacyjne Zagadnienia ogólne Wstęp do prawoznawstwa Zagadnienie organizacyjne Zagadnienia ogólne 1 Zagadnienia organizacyjne Adrian Zając adrian.zajac@uwr.edu.pl Katedra Teorii i Filozofii Prawa Konsultacje: na www Plan zajęć Literatura

Bardziej szczegółowo

Poznanie substancji oddzielonych. środa, 9 stycznia 13

Poznanie substancji oddzielonych. środa, 9 stycznia 13 Poznanie substancji oddzielonych Czym jest władza? władza - narzędzie duszy do wykonywania określonych aktów władza jako proprietas (własność, właściwość) - specjalny rodzaj przypadłości. władza jako możność

Bardziej szczegółowo

Paweł Sikora Problemy z pojęciem Istnienia w filozofii transcendentalnej I. Kanta

Paweł Sikora Problemy z pojęciem Istnienia w filozofii transcendentalnej I. Kanta 1 Paweł Sikora Problemy z pojęciem Istnienia w filozofii transcendentalnej I. Kanta Wśród wielu kłopotów teoretycznych, wyłaniających się podczas analiz tekstów Kanta, zagadnienie istnienia zasługuje na

Bardziej szczegółowo

TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.

TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System

Bardziej szczegółowo

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu.

Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. Układ graficzny CKE 2013 KOD UZUPEŁNIA ZDAJĄCY PESEL Miejsce na naklejkę z kodem EGZAMIN MATURALNY Z FILOZOFII POZIOM ROZSZERZONY

Bardziej szczegółowo

AKTY MOWY A OBYCZAJ. ROZWAŻANIA METODOLOGICZNE

AKTY MOWY A OBYCZAJ. ROZWAŻANIA METODOLOGICZNE AKTY MOWY A OBYCZAJ. ROZWAŻANIA METODOLOGICZNE 2 Definicja Kultura a praktyka Dziedziny Kultura zestaw sądów normatywnych i dyrektywalnych regulujących w trybie subiektywno-racjonalnym praktyki społeczne

Bardziej szczegółowo

Opinia prawna dotycząca pełnienia funkcji organów nowej jednostki samorządu terytorialnego do czasu wyboru nowych organów

Opinia prawna dotycząca pełnienia funkcji organów nowej jednostki samorządu terytorialnego do czasu wyboru nowych organów BAS-WAL-2767/14 Warszawa, dnia 18 grudnia 2014 r. Pan Poseł Jerzy Materna Klub Parlamentarny Prawo i Sprawiedliwość Opinia prawna dotycząca pełnienia funkcji organów nowej jednostki samorządu terytorialnego

Bardziej szczegółowo

Tezy: Teza 1 Przykład 1 USTAWA z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1393)

Tezy: Teza 1 Przykład 1 USTAWA z dnia 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz. U. z 2013 r. poz. 1393) Dobre praktyki legislacyjne 147 PODMIOT WŁAŚCIWY DO PODPISANIA OBWIESZCZENIA W SPRAWIE OGŁOSZENIA TEKSTU JEDNOLITEGO AKTU WYKONAWCZEGO DO USTAWY, W PRZYPADKU WSPÓŁUCZESTNICZENIA DWÓCH LUB WIĘCEJ PODMIOTÓW

Bardziej szczegółowo

Stosowanie tego kodeksu postępowania w żaden sposób nie uchybia przepisom krajowym regulującym poszczególne zawody.

Stosowanie tego kodeksu postępowania w żaden sposób nie uchybia przepisom krajowym regulującym poszczególne zawody. PL PL PL EUROPEJSKI KODEKS POSTĘPOWANIA DLA MEDIATORÓW Niniejszy kodeks postępowania określa zasady, które mediatorzy mogą dobrowolnie przyjąć, na swoją własną odpowiedzialność. Może on być stosowany we

Bardziej szczegółowo

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Korzeniowski

POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Korzeniowski Sygn. akt II BP 18/11 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 13 marca 2012 r. SSN Zbigniew Korzeniowski w sprawie z powództwa H.P. przeciwko PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. o zapłatę, po rozpoznaniu

Bardziej szczegółowo

Zastępca Szefa. Kancelarii Sejmu RP

Zastępca Szefa. Kancelarii Sejmu RP Do druku nr 166 WICEPREZES NACZELNEJ RADY ADWOKACKIEJ Jacek Trela Warszawa, dnia 18 stycznia 2015 r. Pan Adam Podgórski Zastępca Szefa Kancelarii Sejmu RP Dot. GMS-WP-173-296115 NRA -12-SM -1.1.2016 W

Bardziej szczegółowo

PODSTAWY PROBLEMATYKI ARGUMENTACJI ZA ISTNIENIEM BOGA

PODSTAWY PROBLEMATYKI ARGUMENTACJI ZA ISTNIENIEM BOGA PODSTAWY PROBLEMATYKI ARGUMENTACJI ZA ISTNIENIEM BOGA I) Problem relacji: Wiara rozum (fides ratio), Wiara Wiedza (Fides Scientia) - Czy treści przekonań religijnych można tak uzasadnić, aby stały się

Bardziej szczegółowo

PIOTR JAROSZYŃSKI Spór o piękno Kraków 2002, ss. 276

PIOTR JAROSZYŃSKI Spór o piękno Kraków 2002, ss. 276 PIOTR JAROSZYŃSKI Spór o piękno Kraków 2002, ss. 276 Teorię piękna sformułowali już Grecy, została ona później przejęta przez filozofię chrześcijańską. Tam gdzie byt został uznany jako pochodny od Absolutu

Bardziej szczegółowo