Monografia powiatu Jaworzno

Transkrypt

1 Analiza sytuacji na wybranych powiatowych rynkach pracy oraz stworzenie metodologii badania lokalnego rynku pracy w Polsce Monografia powiatu Jaworzno projekt realizowany przez konsorcjum firm: agencję profile sp. z o.o., profile dialog sp. z o.o. oraz MillwardBrown SMG/KRC dla MPiPS Wersja 3 z dnia Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2 Spis treści Wprowadzenie...3 Rozdział 1 Powiat Jaworzno: ogólna charakterystyka społeczno gospodarcza...9 Rozdział 2 Ludność powiatu Jaworzno...21 Rozdział 3 Pracujący w powiecie Jaworzno...41 Rozdział 4 Bezrobotni w powiecie Jaworzno...81 Rozdział 5 Nieaktywni zawodowo w powiecie Jaworzno Rozdział 6 Charakterystyka osób pozostających w rejestrach urzędu pracy Rozdział 7 Popyt na pracę w powiecie Jaworzno Podsumowanie

3 Wprowadzenie Niniejsza publikacja stanowi raport z badania rynku pracy w powiecie Jaworzno, przeprowadzonego w okresie od kwietnia do sierpnia 2006 roku w ramach projektu badawczego zatytułowanego Analiza sytuacji na wybranych powiatowych rynkach pracy oraz stworzenie metodologii badania lokalnego rynku pracy w Polsce, zamawianego przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, finansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny i zrealizowanego przez zespół badawczy konsorcjum firm: agencję profile sp. z o.o., profile dialog sp. z o.o. oraz MillwardBrown SMG/KRC. Poznanie przyczyn problemów występujących na lokalnym rynku pracy oraz właściwy dobór narzędzi w celu kreowania zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu moŝliwe jest tylko w przypadku posiadania kompleksowej charakterystyki sytuacji na tym rynku. Co więcej skuteczność doboru narzędzi i grup docelowych wymaga regularnego monitorowania sytuacji na rynku. Choć istnieją takie powiaty, gdzie problemy rynku pracy i promocja zatrudnienia są waŝnym elementem polityki władz lokalnych (co znajduje wyraz m.in. w regularnym monitorowaniu sytuacji), w wielu wciąŝ wiedza na temat funkcjonowania rynku pracy, zwłaszcza tego najbliŝszego, jest niewystarczająca. Stąd celem projektu było nie tylko zbadanie konkretnych rynków, ale przede wszystkim stworzenie metodologii badania lokalnego rynku pracy, która będzie mogła znaleźć zastosowanie w róŝnych przypadkach. Przygotowanie metodologii poprzedzone zostało badaniem sześciu wybranych powiatowych rynków pracy. Celem tej analizy było zgromadzenie wiedzy o tych rynkach, ale przede wszystkim przetestowanie moŝliwości zbierania informacji i narzędzi ich analizy. Powiaty, w których przeprowadzono badanie, zostały dobrane w sposób zapewniający moŝliwie duŝą róŝnorodność charakterystyk lokalnych rynków pracy i jego problemów (np. duŝy udział zatrudnienia w rolnictwie, duŝa aglomeracja, wysokie bezrobocie itd.). Wybór zakładał takŝe rozproszenie przestrzenne badanych powiatów 1, stąd w losowaniu wybrano powiat olecki (województwo warmińsko-mazurskie), łosicki (województwo mazowieckie), nakielski (województwo kujawsko-pomorskie), lwówecki (województwo dolnośląskie), miasto Jaworzno (województwo śląskie) oraz miasto Gdańsk (województwo pomorskie). Badanie było elementem jednej z czterech części projektu, z których pierwsza polegała na rozpoznaniu dostępnych publicznych źródeł informacji na temat lokalnego rynku 1 KaŜdy powiat musiał być z innego województwa. 3

4 pracy oraz sformułowaniu potrzeb informacyjnych władz lokalnych i lokalnych urzędów pracy. Potrzeby te określono przede wszytskim na podstawie teorii ekonomii oraz krajowych i międzynarodowych dokumentów dotyczących strategii zatrudnienia i rozwoju zasobów ludzkich. W części drugiej zebrano informacje na temat rynków pracy wybranych powiatów i przygotowano analizę tych danych. W oparciu o raporty powiatowe przygotowano propozycję metodologii badania lokalnego rynku pracy, którą proponujemy władzom i słuŝbom zatrudnienia innych powiatów (część trzecia). Część czwarta projektu polega na działaniach słuŝących upowszechnieniu wyników projektu, zarówno w postaci podręcznika z opisem metodologii, jak i dwóch konferencji, podczas których zaprezentowane zostaną wyniki badań oraz proponowana metodologia. Celem etapu drugiego projektu było moŝliwie wszechstronne zbadanie sytuacji na rynku pracy powiatu, zarówno od strony podaŝowej, jak i popytowej. Zamiarem autorów było określenie słabych i mocnych stron lokalnego rynku pracy, wskazanie potencjalnych szans na poprawę sytuacji, ale takŝe zagroŝeń mogących spowodować pogorszenie wyników rynku pracy w przyszłości oraz ocena działań podjętych przez władze lokalne (w szczególności przez powiatowy urząd pracy) w celu poprawy efektywności rynku. Zgodnie z podejściem dominującym w literaturze przedmiotu, a takŝe w dokumentach europejskich, skupiano się przede wszystkim na ocenie sytuacji na rynku pracy od strony zatrudnienia i szans jego wzrostu. Jest to jedna z kluczowych róŝnic w perspektywie oceny sytuacji w porównaniu z podejściem stosowanym w większości lokalnych urzędów pracy, skupiających się na problemie bezrobocia, zwykle wyłącznie z perspektywy bezrobocia rejestrowanego. Drugą charakterystyczną cechą zastosowanego podejścia był porównawczy charakter analizy: sytuację na danym rynku lokalnym odnoszono do sytuacji przeciętnej w sześciu badanych powiatach. Pozwoliło to na lepsze wychwycenie cech charakterystycznych dla danego rynku lokalnego. W badaniu generalnie posługiwano się przede wszystkim opisem statystycznym oraz analizą regresji. Posługiwano się przy tym kilkoma źródłami informacji o sytuacji na lokalnym rynku pracy, a w szczególności: publicznymi statystykami dotyczącymi gmin i powiatów, statystykami powiatowego urzędu pracy, lokalnymi źródłami informacji statystycznej (dane starostwa i innych organów czy organizacji), 4

5 wywiadami przeprowadzonymi z pracownikami powiatowego urzędu pracy, starostwa, urzędów gminy, organizacji pozarządowych, pracodawców i innymi kluczowymi informatorami, informacjami uzyskanymi z badania sondaŝowego przeprowadzonego wśród ludności powiatu oraz w przedsiębiorstwach powiatu. Szczególnie waŝnym źródłem informacji było to ostatnie. Wstępna analiza informacji dotyczących rynku pracy dostępnych na poziomie powiatów w ramach statystki publicznej wykazała, Ŝe zbiór ten jest niezwykle skromny i skupia się w zasadzie na informacjach o bezrobociu rejestrowanym i szczątkowych informacjach dotyczących pracujących. Stąd konieczne okazało się przeprowadzenie dodatkowego badania dotyczącego zachowań siły roboczej oraz pracodawców. Osoby, z którymi ankieterzy firmy SMG przeprowadzili wywiady, zostały wybrane na jeden z trzech sposobów. Posługując się operatem PESEL wybrano spośród mieszkańców powiatu w sposób losowy około 350 osób, z którymi przeprowadzono wywiad dotyczący ich charakterystyki demograficznej, zasobu kapitału ludzkiego, przeszłości zawodowej, bieŝącego stanu na rynku pracy (czy jest osoba pracującą, poszukującą pracy czy nieaktywną ekonomicznie) oraz (obecnych lub przeszłych) kontaktów z powiatowym urzędem pracy. W czasie wywiadu zgromadzono teŝ podstawowe informacje dotyczące gospodarstwa domowego respondenta i jego członków (dane społeczno-demograficzne, dotyczące mobilności przestrzennej i edukacyjnej, statusu na rynku pracy i kontaktów z urzędem pracy). Choć w trakcie analizy szczególną uwagę zwrócono na zatrudnienie, waŝnym zadaniem stojącym przed analitykiem rynku pracy jest scharakteryzowanie osób bezrobotnych na tym rynku. PoniewaŜ w przypadku próby 350 osobowej spodziewaliśmy się, Ŝe grupa bezrobotnych moŝe być zbyt mało liczna dla poprawnego wnioskowania statystycznego o cechach tej populacji, do próby podstawowej (baza Ap) dolosowano dodatkowo: inne osoby bezrobotne (poza głównym respondentem) z gospodarstw domowych, do jakich trafił ankieter w badaniu podstawowym (baza Ad) 2, osoby wylosowane z rejestrów powiatowego urzędu pracy, które choć jak pokazuje analiza w rozdziale 4 i 6 nie zawsze są bezrobotne w sensie 2 W trakcie przeprowadzeniu wywiadu z głównym respondentem, ankieter ustalał, jaki jest status ekonomiczny innych członków danego gospodarstwa domowego. JeŜeli stwierdził, Ŝe w gospodarstwie występują osoby bezrobotne (poza głównym respondentem) takŝe przeprowadzał z nimi wywiad (z wyjątkiem części dotyczącej charakterystyki gospodarstwa domowego, jaka została juŝ opisana w wywiadzie z głównym respondentem). 5

6 ekonomicznym, w duŝej części wyczerpują definicję bezrobocia ekonomicznego (baza B) 3. Drugim ankietowym źródłem informacji był sondaŝ przeprowadzony wśród pracodawców, których wylosowano z bazy płatników składek ZUS. W kaŝdym powiecie przeprowadzono około 250 wywiadów dotyczących cech przedsiębiorstw, wielkości i struktury bieŝącego zatrudnienia, zmian liczby pracujących w przeszłości i (planowych) w przyszłości, szkoleń pracowników oraz kontraktów z powiatowym rzędem pracy. Informacje zebrane w wywiadach pozwoliły stworzyć bazę C podstawowe źródło danych dla opisu popytu na pracę od strony pracodawców. Sposób doboru firm do badania oraz konstrukcja bazy danych zostały opisane szczegółowo w rozdziale 7. Liczbę przeprowadzonych wywiadów w poszczególnymi grupach respondentów podsumowuje poniŝsza tabela. TABELA 0.1. BADANIA SONDAśOWE W ANALIZIE 6 POWIATÓW: LICZBA PRZEPROWADZONYCH WYWIADÓW Powiat Liczba respondentów w sondaŝu ludności (baza podstawowa) Liczba respondentów w sondaŝu ludności powiększona o liczbę członków ich gospodarstw domowych Liczba respondentów w dodatkowym sondaŝu bezrobotnych w gospodarstwach domowych (baza dodatkowa) Liczba respondentów w sondaŝu osób wylosowanych z PUP Łączna liczba respondentów w sondaŝu ludności Liczba firm, jakie odpowiedziały na ankietę przeprowadzoną wśród przedsiębiorstw Baza Ap Baza Apc Baza Ad Baza B Ap+Ad+B Baza C Lwówecki Nakielski Łosicki M. Gdańsk M. Jaworzno Olecki Ogółem ŹRÓDŁO: OPRACOWANIE WŁASNE NA PODSTAWIE WYNIKÓW BADAŃ SONDAśOWYCH. Raport składa się z ośmiu części. Pierwsza ma formę monografii powiatu i identyfikuje specyfikę powiatu oraz te jego kluczowe cechy, które w sposób bardziej lub mniej bezpośredni oddziałują na lokalny rynek pracy. Przedmiotem oceny jest profil społeczno-gospodarczy powiatu, ogólna charakterystyka kapitału ludzkiego, atuty i bariery związane z rozwojem gospodarczym, a takŝe miejsce władz lokalnych PUP w kształtowaniu sytuacji na lokalnym rynku pracy. Część druga koncentruje się na potencjalnym zasobie siły roboczej powiatu, to jest ludności, przy czym skupia się na opisie cech ludności w wieku produkcyjnym (15-64 lata). 3 Ta grupa respondentów została wybrana takŝe ze względu na konieczność przeanalizowania zachowań klientów powiatowego urzędu pracy. 6

7 Przedmiotem analizy jest struktura społeczno demograficzna ludności, jej aktywność ekonomiczna, mobilność edukacyjna i przestrzenna oraz podstawowe cechy gospodarstw domowych. W części tej posługiwaliśmy się przede wszystkim danymi dostępnymi w ramach statystyki publicznej oraz wynikami ankiety przeprowadzonej wśród ludności, przy czym za populację bazową przyjęto tu wszystkich respondentów ankiety podstawowej (Ap) wraz z członkami ich gospodarstw domowych (Apc) 4. W powiecie Jaworzno były to 952 osoby. Celem rozdziałów od trzeciego do piątego jest identyfikacja charakterystycznych cech trzech kluczowych populacji na rynku pracy: pracujących, bezrobotnych i biernych (według standardowych definicji stosownych przez ILO, a w Polsce np. przez GUS w BAEL). Struktury tych grup opisane zostały na podstawie wyników badania sondaŝowego 5. PoniewaŜ chcąc określić specyfikę danego stanu ekonomicznego rozkład cech w tych grupach porównywano ze rozkładem w ludności ogółem, struktury populacji zasadniczo ustalane były na podstawie danych z badania podstawowego Ap (poniewaŝ tylko w tym przypadku próba jest reprezentatywna dla całej populacji). Analiza pracujących objęła ich strukturę demograficzną, zgromadzony kapitał ludzki (poziom i profil wykształcenia, staŝ pracy, dodatkowe kwalifikacje, wykonywany zawód), charakterystykę zatrudnienia ze względu na cechy pracodawcy, czas pracy, potencjał mobilności edukacyjnej, przestrzennej oraz zmiany miejsca pracy, formy zatrudnienia, poziom wynagrodzeń oraz satysfakcję z pracy. W przypadku bezrobotnych, ze względu na małą liczebność tej grupy, uwzględniono osoby, co do których ustalono, Ŝe są bezrobotne w badaniu podstawowym (Ap) oraz inne osoby bezrobotne w ankietowanych gospodarstwach domowych (baza Ad). Osoby bezrobotne zostały scharakteryzowane z punktu widzenia ich cech społeczno-demograficznych, czasu trwania bezrobocia i źródeł znalezienia się w bezrobociu, posiadanego kapitału ludzkiego oraz motywacji w poszukiwaniu pracy (w tym płacy progowej). Osobno scharakteryzowano osoby poszukujące pracy powyŝej 12 miesięcy. W końcowej części rozdziału dotyczącego populacji bezrobotnych porównano cechy osób bezrobotnych ekonomicznie (z bazy Ap i Ad) oraz osób zarejestrowanych w momencie badania w urzędzie pracy bez względu na ich status ekonomiczny (baza B). W powiecie Jaworzno pierwsza grupa liczyła 85 osób, a druga Dzięki temu udało się uzyskać większą liczebność interesujących populacji (np. osób kontynuujących naukę czy migrujących), co dało większą moŝliwość oceny cech tych populacji z punktu widzenia ich cech społecznodemograficznych czy zasobu kapitału ludzkiego. 5 Na temat osób biernych zawodowo nie ma innych kompleksowych źródeł informacji dostępnych na poziomie powiatu. Informacje o bezrobotnych dotyczą jedynie osób zarejestrowanych w powiatowym urzędzie pracy (co jak pokazano w rozdziale 4 i 6 nie jest jednoznaczne z bezrobociem w znaczeniu ekonomicznym), zaś publikowane informacje o pracujących są niezwykle ubogie. 7

8 osoby. Pozwoliło to nie tylko ocenić, jaka część osób zarejestrowanych to rzeczywiście bezrobotni (ten problem był szczegółowo analizowany w rozdziale 6), ale przede wszystkim porównać strukturę populacji obserwowanej przez urząd pracy oraz strukturę bezrobotnych ekonomicznie. Opis populacji nieaktywnych poza elementami typowymi (cechy społeczno demograficzne, kapitał ludzki) zawiera analizę źródeł utrzymania osób biernych oraz przyczyn ich bierności i skłonności do aktywizacji w przyszłości. Rozdział szósty skupia się wyłącznie na populacji osób zarejestrowanych w momencie badania w powiatowym urzędzie pracy. Przedmiotem naszego zainteresowania były tu cechy społeczno-demograficzne osób zarejestrowanych, okres ich rejestracji, kontakty z urzędem oraz korzystanie z jego oferty. Grupą, której cechy analizowano w tej części są wszystkie osoby, które odpowiedziały twierdząco na pytanie o fakt rejestracji w powiatowym urzędzie pracy w momencie badania, bez względu na sposób doboru do próby, a więc osoby wylosowane z bazy PESEL oraz osoby wylosowane z rejestru PUP (które z definicji spełniają kryterium doboru do próby w tym rozdziale). W powiecie Jaworzno było to 175 osób. W pewnych obszarach odnoszono się tu takŝe do grupy osób, które choć obecnie nie są zarejestrowane, mają za sobą takie doświadczenie 6. Populacja ta była niewielka (w powiecie Jaworzno liczyła tylko 8 osób), co nie pozwoliło na bardzo szczegółową analizę jej cech. W części siódmej przedmiotem badania był popyt na pracę, postrzegany od strony przedsiębiorstw. Po pierwsze charakteryzowano przedsiębiorstwa w powiecie. W drugiej części analizowano bieŝące zatrudnienie i jego strukturę oraz jego zmiany przeszłe i planowane w przyszłości. Istotnym elementem tej części badania była kwestia trudności w przyjęciach do pracy, sygnalizowanych coraz częściej przez pracodawców w wielu regionach. WaŜnym aspektem analizy były takŝe kontakty pracodawców z urzędem pracy oraz korzystanie przez nich z rozmaitych programów oferowanych przez PUP. Raport kończy podsumowanie wskazujące na silne i słabe strony rynku pracy w Jaworznie oraz dyskutujące te jego cechy, które mogą prowadzić do poprawy i pogorszenia sytuacji na lokalnym rynku pracy. Przedmiotem oceny są takŝe działania urzędu pracy oraz władz lokalnych. W wielu powiatach jest to pierwsza tak szczegółowa analiza lokalnego rynku pracy. Mamy nadzieję, Ŝe badanie to wniesie wiele do wiedzy władz lokalnych na temat funkcjonowania rynku pracy i pomoŝe w lepszym doborze stosowanych narzędzi polityk rynku pracy. 6 Były zarejestrowane w PUP w ciągu ostatnich 12 miesięcy, choć obecnie nie są. 8

9 1. Powiat Jaworzno: ogólna charakterystyka społeczno gospodarcza 1.1. Profil powiatu i jego spójność Spójność gospodarcza Jaworzno miasto na prawach powiatu znajduje się we wschodniej części województwa śląskiego, na pograniczu regionów Górnego Śląska i Małopolski. Miasto nie ma zwartej struktury osadniczej, co wynika z faktu, Ŝe powstało w wyniku połączenia wcześniej odrębnych gmin. Z tej przyczyny, mimo średniej klasy wielkości (96476 mieszkańców) 7, jego powierzchnia 152,7 km pozwala zakwalifikować je jako jedno z największych miast w Polsce 8. Struktura gospodarki jest silnie uwarunkowana jego połoŝeniem geograficznym. Jak inne miasta w województwie dolnośląskim, Jaworzno jest miastem typowo przemysłowym, w którym wiodącą rolę odgrywało górnictwo i przemysł energetyczny. Mimo procesów restrukturyzacji, kluczowe zakłady w mieście są wciąŝ w tych sektorach. JednakŜe, ten stan moŝe ulec zmianie jeśli wciąŝ będzie wzrastać znaczenie przedsiębiorstw produkcyjnousługowych. Ze względu na istnienie rozległych niezagospodarowanych terenów, władze miejskie starają się pozyskać inwestorów, by oŝywić aktywność gospodarczą w Jaworznie. Atutem Jaworzna jest, bez wątpienia, korzystne połoŝenie ze względu na szlaki komunikacyjne. Miasto leŝy bowiem przy kluczowych połączeniach krajowych: przy drodze krajowej nr 1 łączącej Gdańsk z Cieszynem; przy drodze nr 79 Warszawa Bytom oraz przy drodze nr 4 łączącej granice państwa wschód - zachód (Jędrychowice Korcza), której odcinek Katowice Kraków jest płatną autostradą A4. Dwie ostatnie drogi, umoŝliwiają szybki dojazd do międzynarodowych portów lotniczych w Krakowie Balicach i w Katowicach Pyrzowicach. Ponadto Stacja Jaworzno Szczakowa jest jednym z największych w Polsce węzłów kolejowych i waŝnym punktem przeładunku towarów. Warto podkreślić, Ŝe istniejąca infrastruktura transportowa i wodno-kanalizacyjna powinna w niedługim czasie ulec dalszej poprawie dzięki inwestycjom, które są obecnie w trakcie realizacji. 7 Dane GUS. 8 Dane na temat powierzchni pochodzą ze strony urzędu miasta: 9

10 Nasi informatorzy wskazywali jeszcze na fakt, Ŝe korzystny wpływ na sytuację powiatu ma bliskość dwóch ośrodków miejskich Krakowa i Katowic oraz stosunkowo dobry do nich dojazd. Część mieszkańców jest, ich zdaniem, przyzwyczajona do zachowań mobilnych i dzięki temu poszukuje zatrudnienia równieŝ poza Jaworznem. Ze względu na swój specyficzny charakter gospodarczy (do najwaŝniejszych pracodawców naleŝy m.in. Południowy Koncern Węglowy i Południowy Koncern Energetyczny) przeciętne miesięczne wynagrodzenie w Jaworznie znajduje się powyŝej średniej ogólnopolskiej (zgodnie z danymi GUS). Nie oddaje to jednak rzeczywistej sytuacji materialnej mieszkańców, z których znaczna część (i zdaniem kluczowych informatorów stale rosnąca) Ŝyje w skrajnym ubóstwie. Problemem powiatu jest nie tylko wysoki odsetek osób bezrobotnych ale takŝe ogromna ilość osób biernych zawodowo. Jest to efekt przemian gospodarczych, które nastąpiły po roku 1989 i zgodnie z uzyskanymi informacjami doprowadziły do spadku liczby miejsc pracy w Jaworznie o ponad połowę. Jak zaznaczono juŝ wcześniej, specyfiką Jaworzna jest jego rozległość i duŝe odległości pomiędzy poszczególnymi dzielnicami. Powoduje to, Ŝe są one dość zróŝnicowane pomiędzy sobą pod względem zamoŝności mieszkańców. Najlepszym przykładem jest tutaj dzielnica Szczakowa, gdzie upadek istniejących przez lata zakładów przemysłowych spowodował utratę pracy i zuboŝenie większości mieszkańców. Charakter gospodarczy powiatu powoduje, iŝ jest on naturalnym rynkiem pracy dla mieszkańców, chociaŝ w zgodnej opinii informatorów w ostatnich latach był to raczej rynek kurczący się. Wydaje się, Ŝe w ostatnim okresie nastąpiły w tym względzie pewne zmiany o czym świadczyć mogą zarówno spadek stopy bezrobocia rejestrowanego jak i wyniki przeprowadzonego badania ankietowego. Bliskość innych duŝych ośrodków miejskich (aglomeracja katowicka i Kraków) umoŝliwia mieszkańcom poszukiwanie pracy poza powiatem. Zgodnie z uzyskanymi informacjami z moŝliwości tej korzysta znaczna część mieszkańców (do czego przyczyniają się równieŝ działania miejscowego PUP) Spójność administracyjna Wytyczne dla długofalowych działań władz lokalnych zostały zawarte w uchwalonym w 2001 r. dokumencie Strategia ZrównowaŜonego Rozwoju Jaworzna A21 na lata

11 Strategia przewiduje 5 głównych obszarów aktywności władz: pole gospodarcze, ekologiczne, społeczne, infrastrukturalne, zarządcze. Jako priorytet w kwestiach gospodarczych miasto przyjęło wzrost inwestycji z udziałem kapitału zewnętrznego oraz rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Potencjalnych inwestorów mają, zdaniem władz lokalnych, przyciągnąć tereny dostosowywane przez miasto do potrzeb inwestycyjnych 10 oraz oferowane ulgi w podatkach lokalnych. śeby nie odstraszać inwestorów trudnościami związanymi z postępowaniem administracyjnym, władze lokalne powołały w strukturze Urzędu Miasta Biuro Obsługi Inwestora, które zapewnia firmom zindywidualizowaną obsługę. Niestety działania władz lokalnych nie opierają się na Ŝadnych analizach, mówiących które inwestycje byłyby szczególnie korzystne ze względu na lokalny rynek pracy. Rozpoznanie najbardziej interesujących dla Jaworzna inwestorów ze względu na charakterystykę miejscowej siły roboczej mogłoby pomóc właściwie ukierunkować działania promocyjne powiatu. Wspieraniem przedsiębiorczości drugim działaniem korzystnym gospodarczo zajmuje się w Jaworznie Agencja Rozwoju Lokalnego S.A. Od 2003r. agencja prowadzi bezpłatny punkt konsultacyjny dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz osób podejmujących działalność gospodarczą, znany jako Centrum Promocji Przedsiębiorczości. Usługi doradcze i informacyjne obejmują dosyć szeroki zakres (prawo, marketing, finanse, podatki, informacje o moŝliwościach zewnętrznego finansowania, pomoc w przygotowaniu wniosków o dofinansowanie z Unii Europejskiej). Z innych dziedzin jako najwaŝniejsze działania uznaje się projekty Czysta i Tania Woda program modernizacji i rozbudowy systemu zaopatrzenia w wodę i kanalizacji; Miasto twarzą do autostrady budowa obwodnic Jaworzna na drodze krajowej nr 79 oraz Budowa Centrali Miejskiej Biblioteki Publicznej mająca na celu upowszechnienie czytelnictwa (równieŝ wśród osób niepełnosprawnych). Większość środków na realizację inwestycji wciąŝ pochodzi z budŝetu gminy, choć podejmowane są starania o dotacje z Unii Europejskiej, z budŝetu państwa oraz z Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Przykładowo, w roku 2005 Jaworzno pozyskało ,98 zł ze środków unijnych na projekt Miasto twarzą do autostrady, co stanowiło 12% 9 Pełną i skróconą wersję Strategię ZrównowaŜonego Rozwoju Jaworzna A21 na lata moŝna znaleźć na stronie internetowej Urzędu Miasta: 10 Chodzi zarówno o uporządkowanie terenów poprodukcyjnych i ich modernizację (projekt Jaworznicki Park Przemysłowy), uporządkowanie infrastruktury i dobudowanie nowych elementów, rekultywację terenów poprzemysłowych (projekt Park Północny) oraz przygotowanie nowych terenów inwestycyjnych. 11

12 wydatków na wieloletnie zadania inwestycyjne w 2005 oraz 5 % wszystkich wydatków poniesionych w 2005 r. Warto zauwaŝyć, Ŝe władze lokalne w Jaworznie wykazują równieŝ zainteresowanie rozpoznaniem problemów społecznych, które są postrzegane przez mieszkańców jako najbardziej palące oraz chcą być oceniani przez mieszkańców. W tym celu, co dwa lata Urząd Miasta zleca zewnętrznej firmie przeprowadzenie badania, które ma na celu określić jakie kwestie wymagają zmian. W 2004 r. w reprezentatywnym badaniu realizowanym przez Pentor znalazły się pytania na temat jakości obsługi mieszkańców w Urzędzie Miejskim 11. Okazało się, Ŝe wśród osób, które w ciągu ostatniego roku były w urzędzie załatwić jakąś sprawę, 70% uwaŝa, Ŝe pracownicy urzędu w Jaworznie posiadają cechy zbliŝające ich do idealnego urzędnika. Są oni opisywani jako kompetentni i profesjonalni, uprzejmi i otwarci na interesanta, sympatyczni i mili. Ułatwieniu kontaktów urzędu z mieszkańcami słuŝy równieŝ dosyć innowacyjna strona internetowa, na której moŝna sprawdzić, ile osób czeka w kolejce do danego okienka dzięki podłączonej do internetu kamery cyfrowej. RównieŜ przeprowadzone wywiady wydają się potwierdzać pozytywne oceny władz samorządowych. Zdaniem informatorów miejscowe władze wyróŝniają się zarówno na tle poprzednich włodarzy miasta jak i rządzących w sąsiednich powiatach. Trzeba zauwaŝyć, Ŝe aktywna działalność władz samorządowych ułatwiają relatywnie wysokie dochody powiatu, które w 2005 roku wyniosły 2086 zł per capita i były prawie dwukrotnie wyŝsze niŝ średnia dla całego kraju. W tym kontekście moŝe nieco zaskakiwać dość niski poziom inwestycji (135,8 zł per capita w 2005 roku, średnia krajowa to ponad 150 zł per capita), który zdaniem przedstawicieli władz samorządowych wynika z zarezerwowania znacznych środków na rozpoczęte w ostatnim okresie inwestycje infrastrukturalne (związane z realizacją programu mającego przyciągnąć do Jaworzna duŝą liczbę inwestorów) Spójność społeczna Dane statystyczne jednoznacznie pokazują, Ŝe Jaworzno jest powiatem o ujemnym bilansie demograficznym. Pomiędzy rokiem 1995 i 2005 liczba ludności powiatu zmniejszyła się z do (dane GUS). Jednocześnie problemem powiatu w coraz większym stopniu jest starzenie się populacji, o czym najlepiej świadczy spadający odsetek osób w wieku do 20 lat i rosnący osób w wieku powyŝej 64 lat. 11 Wyniki badania są udostępnione na stronie internetowej Urzędu Miasta: 12

13 W opinii kluczowych informatorów w ostatnim czasie w Jaworznie na duŝą skalę występuje zagraniczna migracja zarobkowa, szczególnie wśród najmłodszego pokolenia. Charakterystyczne jest jednak, iŝ informacji tych nie potwierdzają wyniki przeprowadzonego badania ankietowego. Przedstawiają one Jaworzno jako powiat o bardzo niskim poziomie migracji znacznie poniŝej średniej dla całego badania. Pewnym zaskoczeniem moŝe być duŝa aktywność zarówno władz lokalnych jak i organizacji pozarządowych. Z przeprowadzonych rozmów wyłania się obraz powiatu będącego niejako połączeniem dwóch skrajności z jednej strony istnieje duŝa grupa mieszkańców de facto wykluczonych z Ŝycia społecznego, z drugiej zaś młodzi, dobrze wykształceni zapaleńcy pracujący na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego. Bardzo waŝna jest tutaj dobra współpraca NGO z władzami samorządowymi, podkreślana praktycznie przez wszystkich informatorów. Przykładem takiej współpracy moŝe być działalność miejscowego Klubu Integracji Społecznej REDA oraz zakładanego właśnie Centrum Integracji Społecznej. Powstały one dzięki współpracy Stowarzyszenia Betlejem (NGO), Powiatowego Urzędu Pracy oraz Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej jako jedne z pierwszych w Polsce. Wizyty odbyta w siedzibie KIS oraz Stowarzyszenia Betlejem (prowadzi dom dla bezdomnych, którzy chcą podjąć pracę zarobkową) przekonują, Ŝe organizacje te rzeczywiście pręŝnie działają pomagając w powrocie na rynek pracy osobom długotrwale bezrobotnym i biernym zawodowo 12. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na rosnący problem związany z pogłębianiem się ubóstwa w pewnych segmentach populacji. W wielu przypadkach nabiera on niestety charakteru pokoleniowego, w gospodarstwach domowych gdzie Ŝadne z rodziców nie posiada pracy. Jak podkreślają kluczowi informatorzy powoduje on równieŝ zwiększanie się liczby uzaleŝnionych (głównie od alkoholu). Pokazuje to najlepiej znaczenie jakie ma dla powiatu działalność KIS, CIS i innych organizacji mających na celu walkę z długookresowym bezrobociem. WaŜną instytucją, juŝ od 11 lat aktywizującą społeczność Jaworzna, jest Agencja Rozwoju Lokalnego S.A 13. Oprócz opisywanej wcześniej działalności informacyjnodoradczej dla małych i średnich przedsiębiorstw, agencja zajmuje się szkoleniem bezrobotnych i osób o posiadających juŝ jakieś kwalifikacjach zawodowych. Agencja stara się dostosowywać szkolenia do potrzeb lokalnego rynku pracy, w związku z czym prowadzi 12 Instytucji tego typu jest w Jaworznie więcej. 13 Szczegóły na temat działalności agencji moŝna znaleźć na stronie: 13

14 badania popytu na pracę i rozmowy z pracodawcami (Wydział Badawczo-Rozwojowy). Kolejny segment aktywności stanowi program Firma Socjalna w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej dla osób zagroŝonych wykluczeniem społecznym: długotrwale bezrobotnych, pobierających świadczenia socjalne o niepełnych lub niedostosowanych kwalifikacjach zawodowych, czy ludzi bezdomnych. Warto podkreślić równieŝ aktywność miejscowego urzędu pracy, która wydaje się być bardzo duŝa. Przykładem tego mogą być zarówno sukcesy w pozyskiwaniu ofert pracy dla mieszkańców powiatu z przedsiębiorstw działających poza powiatem jak i bardzo wysoka skuteczność w zdobywaniu środków z funduszy strukturalnych (zgodnie z danymi PUP około 50% środków wydawanych na aktywne programy pochodzi właśnie z wygranych konkursów na realizację róŝnych projektów). DuŜa aktywność części mieszkańców widoczna jest takŝe na rynku lokalnych mediów. I tak niezaleŝnie od siebie wydawane są dwa konkurencyjne tytuły prasowe, działa równieŝ lokalna telewizja realizująca własny program. Według uzyskanych informacji planowane było takŝe powstanie lokalnej rozgłośni radiowej. Projekt ten nie został jednak sfinalizowany ze względu na brak dostępnych częstotliwości Kapitał ludzki stan i zmiany Wykorzystanie zasobów ludzkich Jak zaznaczono juŝ wcześniej Jaworzno jest powiatem miejskim o charakterze przemysłowym. Charakteryzuje się niską stopą zatrudnienia, wysokim bezrobociem oraz wysokim odsetkiem osób nieaktywnych zawodowo (zgodnie z przeprowadzonym badaniem wskaźnik aktywności w powiecie wynosi 63%, stopa bezrobocia ekonomicznego 22,5% zaś wskaźnik zatrudnienia 48,8%). Z drugiej strony notowany jest tutaj wyŝszy niŝ przeciętnie poziom wynagrodzeń, co związane jest jednak z istnieniem pewnej (mniejszościowej) grupy pracujących, których zarobki znacznie odbiegają od średniej. Specyfiką powiatu jest istnienie monopsonu kilka największych firm zatrudnia bardzo duŝy odsetek wszystkich pracujących. Powoduje to, Ŝe mogą one na miejscowym rynku pracy odgrywać rolę monopolisty, dyktującego warunki zatrudnienia. Według uzyskanych informacji siła oddziaływania największych pracodawców nie jest jednak zbyt wielka ze względu na profil ich działalności. Zarówno Południowy Koncern Węglowy jak i Południowy Koncern Energetyczny charakteryzują się stałością zatrudnienia, a zatem od dłuŝszego czasu nie kreują nowych miejsc pracy. 14

15 Zgodnie z przeprowadzonym badaniem największy odsetek pracujących zatrudniony jest w sektorze przemysłowym (razem z budownictwem), zaś nieco mniej w sektorze usług rynkowych. Sektor rolniczy praktycznie nie istnieje w Jaworznie, co w znaczący sposób wpływa zarówno na poziom dochodów jak i większy udział pozostałych sektorów w całości zatrudnienia. W ostatnich latach w Jaworznie obserwowany jest stopniowy spadek udziału zatrudnienia w przemyśle na rzecz usług rynkowych. Nadal jednak udział usług rynkowych jest bardzo niski, szczególnie w porównaniu z innymi ośrodkami miejskimi o podobnej wielkości. RYSUNEK 1.1. STRUKTURA PRACUJĄCYCH ZE WZGLĘDU NA SEKTOR EKONOMICZNY Usługi nierynkowe 17% Rolnictwo 1% Przemysł z budownictwem 44% Usługi rynkowe 38% Przyczyny trudności na rynku pracy Głównym problemem trudności na miejscowym rynku pracy jest niewątpliwie charakterystyka gospodarcza powiatu. Przez lata większość pracujących zatrudniona była w przemyśle, który w znacznej mierze upadł w efekcie przekształceń strukturalnych po 1989 roku. Zgodnie z uzyskanymi informacjami Jaworzno straciło w wyniku tego procesu około połowę istniejących wcześniej miejsc pracy i do dnia dzisiejszego nie odzyskało dawnego poziomu zatrudnienia. Specyfika produkcji przemysłowej i wymaganego wykształcenia powoduje trudności ze znalezieniem nowej pracy przez osoby, które utraciły zatrudnienie. Stąd w Jaworznie bezrobocie ma głównie charakter strukturalny, gdyŝ wynika z likwidacji i restrukturyzacji zakładów górniczych i przetwórstwa przemysłowego. Dodatkowym problemem jest jednak 15

16 wysoki odsetek osób nieaktywnych zawodowo. Przyczyny tego zjawiska w znacznej mierze tkwią w przekształceniach strukturalnych (część pracujących zdezaktywizowała się gdyŝ przeszła na wcześniejszą emeryturę, część nie była po prostu w stanie znaleźć nowej pracy), chociaŝ w przypadku Jaworzna istotne wydaje się takŝe funkcjonowanie tradycyjnego modelu rodziny 14. Szansą dla bezrobotnych i nieaktywnych zawodowo wydaje się być zmiana kwalifikacji zawodowych. W tym kontekście Powiatowy Urząd Pracy wykazuje się duŝą inicjatywą prowadząc szkolenia pozwalające zwykle znaleźć prawie natychmiastowe zatrudnienie. Problemem jest jednak często postawa bezrobotnych, którzy często nie chcą przyjąć oferowanych im ofert pracy Szkolnictwo Problemy znacznej części bezrobotnych i biernych zawodowo wynikają z nieodpowiedniego wykształcenia i kwalifikacji, które nie przystają do oczekiwań pracodawców. W tym kontekście system edukacyjny w Jaworznie przez lata produkował absolwentów, z których duŝa część nie jest dziś w stanie znaleźć zatrudnienia. Zdaniem niektórych informatorów równieŝ obecna oferta kształcenia jest niedopasowana do potrzeb rynku pracy, a przeprowadzane zmiany są nieprzemyślane. Na przykład przez zamknięcie na jakiś czas szkoły kształcącej górników, w zakładach gdzie górnicy będą przechodzić na emerytury zabraknie wykwalifikowanej kadry pochodzącej z Jaworzna. Ponadto badanie oferty kształcenia przeprowadzone przez PUP pozwoliło ujawnić róŝne anomalie. W Jaworznie jest szkoła zatrudniająca trzy osoby, ale nie uczą się w niej Ŝadni uczniowie. Z zebranych informacji wynika, Ŝe nie ma spójnej i długofalowej polityki edukacyjnej oraz Ŝe informacje na ten temat, którymi dysponują róŝne instytucje publiczne nie są wymieniane. Jeśli chodzi o kształcenie zawodowe i ogólnokształcące to w obecnej chwili w powiecie działa 5 liceów ogólnokształcących (w tym jedno społeczne), 5 liceów profilowanych, 7 techników i 7 zasadniczych szkół zawodowych. Wyniki przeprowadzonego 14 Zgodnie z uzyskanymi informacjami typowa rodzina górnicza to pracujący mąŝ i bierna Ŝona, zajmująca się domem. Oczywiście zmieniająca się sytuacja gospodarcza powoduje odchodzenie od tego modelu rodziny jednak na dzień dzisiejszy występuje wiele rodzin, które funkcjonowały w ten sposób przez lata. Nawet jeśli w tej chwili kobiety z takich rodzin chcą powrócić na rynek pracy to okazuje się to niezwykle trudne ze względu na deprecjację ich kapitału ludzkiego. 16

17 badania ankietowanego mogą jednak sugerować dość niski poziom kształcenia w szkołach w Jaworznie. Świadczyłby o tym wysoki odsetek osób deklarujących naukę w szkołach płatnych, który pośrednio prowadzi do wniosku, iŝ przegrywają oni walkę o miejsca na studiach dziennych z mieszkańcami innych powiatów. Warto zauwaŝyć, Ŝe decyzje dotyczące kierunków kształcenia w powiecie podejmowane są w uzgodnieniu z Radą Zatrudnienia. Na podstawie przeprowadzonych wywiadów trudno jest jednak stwierdzić, iŝ jej przedstawiciele dysponują wystarczającą wiedzą o miejscowym rynku pracy. Tymczasem jest to niezbędne dla stworzenia takiego systemu edukacji, który zapewni przyszłym absolwentom moŝliwość znalezienia zatrudnienia Gospodarka atuty i bariery Główne atuty powiatu Zdaniem kluczowych informatorów, potencjał rozwojowy powiatu związany jest przede wszystkim z jego połoŝeniem geograficznym. Bliskość głównych szlaków komunikacyjnych sprawia, iŝ Jaworzno jest miejscem potencjalnie atrakcyjnym dla inwestorów. Takie przekonanie podzielają takŝe władze samorządowe, które szansy na poprawę sytuacji na miejscowym rynku pracy upatrują właśnie w przyciągnięciu nowych inwestorów. O ile trudno nie zgodzić się z przekonaniem o atrakcyjnym połoŝeniu powiatu o tyle zastanawia bezgraniczne przekonanie władz samorządowych o zbawiennym wpływie inwestycji na poprawę sytuacji mieszkańców. Przeprowadzone wywiady nie pozwalają stwierdzić aby przy wyborze potencjalnych inwestorów kierowano się charakterystyką posiadanych zasobów ludzkich. Tymczasem moŝe się okazać, Ŝe ewentualni inwestorzy owszem stworzą miejsca pracy ale zostaną one zajęte przez mieszkańców okolicznych powiatów Główne bariery Jak podkreślano juŝ wcześniej barierą dla rozwoju gospodarczego powiatu moŝe być brak odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej oraz bierność znacznej części mieszkańców. W tym kontekście istotne wydaje się zwrócenie uwagi na istniejący system kształcenia, który naleŝałoby dopasować do oczekiwań pracodawców. 17

18 Potencjalną barierą dla rozwoju jest takŝe poziom infrastruktury publicznej. Wydaje się jednak, Ŝe władze samorządowe podejmują w tym kierunku odpowiednie działania, które powinny przynieść efekty w najbliŝszej przyszłości Władza lokalna i strategie lokalne w rozwiązywaniu problemów rynku pracy Wszyscy respondenci, z którymi przeprowadzone zostały wywiady jakościowe podkreślali rolę, jaką odgrywają na miejscowym rynku pracy władze samorządowe, Powiatowy Urząd Pracy i Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej. Powszechne jest takŝe przekonanie o dobrej współpracy powyŝszych instytucji, której przykładem jest np. powstanie Klubu Integracji Społecznej czy Centrum Integracji Społecznej. Charakterystyczna jest takŝe dobra współpraca instytucji pośrednio zaleŝnych od władz lokalnych np. pomiędzy Powiatowym Urzędem Pracy a Agencją Rozwoju Lokalnego. Jak zostało to wcześniej wspomniane działania powiatu są podejmowane w oparciu o wieloletnią strategię rozwoju, która obejmuje róŝne dziedziny Ŝycia. Oglądając strukturę wydatków w 2005r. moŝna odnieść wraŝenie, Ŝe w większym stopniu powiat przykłada się do celów gospodarczych (przygotowanie terenów inwestycyjnych), infrastrukturalnych (budowa i remonty dróg, chodników, budowa wodociągów i kanalizacji, remonty szpitali i przychodni), w mniejszym zaś próbuje stawić czoło kwestiom społecznym w szczególności podniesieniu poziomu wykształcenia mieszkańców i przeciwdziałaniu bezrobociu w mieście przez aktywizację mieszkańców. Z budŝetu z 2005r. wydatki na edukację nie dotyczyły bezpośrednio celów edukacyjnych, lecz raczej pozwalały zapewnić podstawowe warunki konieczne dla funkcjonowania instytucji edukacyjnych: np. budowa gmachu biblioteki, remonty budynków szkolnych i przedszkolnych, boisk sportowych, zaopatrzenie w sprzęt niezwiązany bezpośrednio z edukacją (m. in. zmywarki). Trudno na podstawie zebranych materiałów ocenić, czy władze mają umiejętność mobilizowania mieszkańców i zachęcania ich do współpracy. Pierwszym krokiem w tym kierunku jest informowanie mieszkańców o podejmowanych przez Urząd Miejski i władze miasta inicjatywach. Wyniki badania Pentoru pokazują, Ŝe 65% ankietowanych deklaruje, Ŝe docierają do nich takie komunikaty. Natomiast prawie jedna trzecia nie czuje się wystarczająco poinformowana. Najchętniej mieszkańcy sięgają w tym celu do prasy lokalnej, 18

19 w drugiej kolejności oglądają lokalną telewizję lub czytają przeznaczone do tego celu tablice ogłoszeniowe PUP w strukturach lokalnych i jego rola w kształtowaniu rynku pracy Trudno nie zgodzić się z tezą, iŝ Powiatowy Urząd Pracy w Jaworznie odgrywa znaczącą rolę na lokalnym rynku pracy. Świadczą o tym zarówno informacje uzyskane od kluczowych informatorów jak i wyniki przeprowadzonego badania ankietowego. Miejscowy urząd pracy wykazuje się duŝą aktywnością zarówno w obszarze pośrednictwa pracy jak i pozyskiwania środków z funduszy Unii Europejskiej (jest w tej dziedzinie jednym z liderów w kraju). Warto podkreślić, Ŝe rozwinął on równieŝ współpracę z innymi instytucjami na poziomie lokalnym i jest przez nie uwaŝany za waŝnego partnera. Szczególnie istotne są tutaj działania mające na celu informowanie uczniów o sytuacji na miejscowym rynku pracy (z inicjatywy PUP organizowane są spotkania w szkołach średnich) oraz współpraca przy tworzeniu KIS i CIS. Pokazuje to wyraźnie, Ŝe PUP w Jaworznie posiada dość szerokie spojrzenie na problematykę powiatowego rynku pracy. Z rozmów z pracownikami urzędu wynika, Ŝe PUP ze względu na ograniczone środki i liczbę personelu nie jest w stanie sprostać stawianym mu oczekiwaniom. Wynika to przede wszystkim z łączenia róŝnych funkcji: biernych i aktywnych programów polityki rynku pracy. Według zasłyszanych opinii urząd funkcjonowałby sprawniej gdyby mógł zająć się pomocą ludziom bezrobotnym przez organizowanie szkoleń, doradztwo zawodowe i inne programy aktywizacyjne. Trzeba bowiem pamiętać, Ŝe wszystkie te działania wymagają często zindywidualizowanej pomocy dla osoby zgłaszającej się do urzędu, a to z kolei jest czasochłonne. Tymczasem duŝa część obowiązków PUP jest związana z wypłacaniem zasiłków i korektą błędów, wynikających z niesprawnie zaprojektowanych systemów komputerowych. Trudności nastręczają równieŝ zmiany legislacyjne, zachodzące na poziomie krajowym. Jest to sytuacja frustrująca dla pracowników PUP jako wykonawcy ustaw i rozporządzeń, gdyŝ nie mają oni wpływu na ich kształt, a zdarza się, Ŝe wprowadzane przepisy tworzą kolejne przeszkody dla sprawnego funkcjonowania urzędu. Jako przykład podawano wprowadzoną w 2002 r. klasyfikację zawodów, która w znacznie mniejszym stopniu niŝ poprzednia klasyfikacja pozwala skategoryzować osoby z niskimi kwalifikacjami, przez co jest dysfunkcjonalna w pracy PUP. System komputerowy jest zaprojektowany w taki sposób, Ŝe urzędnicy nie mają dostępu do danych pierwotnych, gdy wyszukują potencjalnych pracowników w swojej bazie danych w odpowiedzi na konkretną ofertę pracy. W konsekwencji, muszą opierać się na zbyt szerokich i nie przystających do klientów urzędu 19

20 kategoriach, za pomocą których oprócz właściwych osób znajdują osoby niezdolne do podjęcia danej pracy. Dalsza selekcja odbywa się drogą telefoniczną, co jest oczywistą stratą czasu i pieniędzy. Brak komunikacji decydentów z osobami znającymi realia urzędu i odpowiedzialnymi za realizację przepisów jest oczywistą przeszkodą efektywnego działania PUP Podsumowanie Jaworzno jest powiatem miejskim o charakterze przemysłowym, co jednoznacznie definiuje specyfikę miejscowego rynku pracy. Wysoki poziom bezrobocia i duŝy odsetek osób nieaktywnych zawodowo jest pochodną przekształceń strukturalnych i funkcjonowania tradycyjnego modelu rodziny. Z kolei funkcjonowanie kilku duŝych zakładów przemysłowych w znacznej mierze zakłóca rzeczywisty obraz sytuacji na powiatowym rynku pracy, chociaŝby jeśli chodzi o poziom przeciętnych wynagrodzeń. Zdaniem kluczowych informatorów główną szansą na poprawę sytuacji na rynku pracy jest przyciągnięcie do powiatu inwestorów, co naleŝy do priorytetów władz samorządowych. Trudno jest jednoznacznie ocenić na ile skuteczne okaŝą się działania w tym kierunku, aczkolwiek niewątpliwie Jaworzno jest bardzo korzystnie połoŝone. Trzeba jednak pamiętać, Ŝe przyciągnięcie inwestorów pozwoli poprawić sytuację na miejscowym rynku pracy pod warunkiem dopasowania ich popytu do kwalifikacji istniejących w powiecie zasobów ludzkich. 20

21 2. Ludność Jaworzna 2.1. Podstawowa charakterystyka ludności Jaworzna Struktura demograficzna W Jaworznie mieszkało na koniec 2005 r. nieco ponad 96 tys. osób. W Jaworznie odnotowuje się systematyczny, choć słaby spadek liczby ludności. W wieku budzącym największe zainteresowanie z punktu widzenia rynku pracy tj lata znajdowało się osób, czyli 72,3%, podczas kiedy w kraju takich osób było 70,0%. Związek tej populacji z rynkiem pracy jest oczywisty znajdują się w niej osoby potencjalnie dziś mogące wykonywać prace zarobkową (aktywność zawodowa osób w wieku powyŝej 65 roku Ŝycia jest w Polsce nieznaczna i najczęściej występuje na wsi wśród prowadzących własne gospodarstwo rolne) lub sposobiące się do niej (młodzieŝ). W porównaniu do średniej krajowej populacja ta jest relatywnie większa, co moŝna uznać za atut miasto dysponuje znacznymi, potencjalnymi zasobami pracy. TABELA 2.1. STRUKTURA POPULACJI JAWORZNA WEDŁUG WIEKU Miasta Wyszczególnienie Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ludność liczba osób Struktura ludności ( ogółem = 100) Ogółem ,00 100,00 100, ,4 15,2 13, ,3 17,1 15, ,9 30,1 27, ,1 26,7 27, ,3 10,9 15, ,3 73,9 70,8 Struktura płci mieszkańców Jaworzna niewiele odbiega od średniej krajowej w podanym przedziale wieku udział męŝczyzn sięga 49,7% podczas kiedy w Polsce ogółem jest dokładnie taki sam. Zdecydowanie bardziej róŝni się struktura wieku. Mieszkańcy Jaworzna są starsi niŝ ma to miejsce przeciętnie w kraju. Dzieci do 14 roku Ŝycia stanowią w Jaworznie 14,4%, podczas kiedy w Polsce 17,0%, osoby w wieku poprodukcyjnym (65+) w Jaworznie 13,3% a w kraju 13,1%. 21

22 TABELA 2.2. STRUKTURA POPULACJI JAWORZNA W WIEU NA TLE STRUKTURY LUDNOŚCI BADANYCH POWIATÓW I LUDNOSCI OGÓŁEM Wyszczególnienie Ogółem MęŜczyźni Kobiety Tylko miasta razem męŝczyźni kobiety Relacja do średniej dla 6 powiatów 1,023 1,022 1,024 1,057 1,051 1,061 1,004 0,999 1,008 1,000 0,994 1,006 0,983 0,987 0,979 0,969 0,977 0,963 Relacja do średniej ogólnopolskiej 0,950 0,951 0,949 0,985 0,972 0,997 1,002 1,004 0,999 1,023 1,023 1,022 1,031 1,029 1,033 0,985 0,993 0,980 Proces starzenia się ludności Jaworzna będzie uwidaczniał się coraz silniej młodzieŝ w wieku typowym dla kształcenia się nie zastąpi liczebnie roczników typowo zaabsorbowanych pracą zawodową, więcej osób będzie przechodziło do stan bierności emerytalnej niŝ wchodziło w okres aktywności zawodowej. Z jednej wiec strony będzie malała presja demograficzna, która na rynku pracy potęgowała problemy z niedoborem miejsc pracy, z drugiej strony wymiana kwalifikacji dokonująca się za sprawą młodszego pokolenia będzie postępowała wolniej niŝ dotychczas. To oznacza równieŝ, Ŝe za kilka lat na rynku pracy dominować będzie grupa osób w wieku ograniczonej mobilności zawodowej. JuŜ dziś w Jaworznie w populacji lata jest o 3,1% większy udział osób z ostatnich 20 roczników niŝ przeciętnie w kraju. W dłuŝszej perspektywie trzeba zatem wyraźnie ukierunkować politykę na utrzymanie i nawet przyciągnięcie od Jaworzna osób w młodych grupach wieku i na dostosowanie polityk rynku pracy do potrzeb i moŝliwości osób w relatywnie starszych grupach Struktura społeczno-demograficzna w badaniu podaŝy pracy W badanej próbie struktura demograficzna ludności jest nieco zniekształcona występuje w niej więcej męŝczyzn (51,7%) niŝ kobiet, podobnie jak i w innych badanych powiatach. Minimalnie nadreprezentowane są osoby relatywnie młodsze, wieku lata (w badanej populacji wystąpiło ich 26,8% a w populacji generalnej 24,0%), niedoreprezentowane zaś są starsi; róŝnice jednak nie mają duŝej skali, mieszczą się w granicach ok. 1,5 punktu procentowego. 22

23 TABELA 2.3. STRUKTURA POPULACJI JAWORZNA W WIEKU W BADANIU WŁASNYM Jaworzno 6 powiatów Relacja 1:2 (1) (2) (3) Płeć MęŜczyźni 51,7 51,7 1,001 Kobiety 48,3 48,3 0,999 Wiek ,8 29,0 0, ,8 35,8 1, ,5 35,2 1,035 Wykształcenie WyŜsze 11,6 9,5 1,213 Średnie zawodowe i policealne 28,6 23,6 1,211 Średnie ogólnokształcące 11,8 11,9 0,993 Zasadnicze zawodowe 29,9 31,9 0,935 Gimnazjalne i poniŝej 18,2 23,1 0,788 Ludność biorąca udział w badaniu jest dość dobrze wykształcona wykształcenie co najmniej średnie posiada 52% tj. blisko o 15,4% więcej niŝ średnio we wszystkich badanych powiatach. Najgłębsza róŝnica uwidacznia się w zakresie wykształcenia wyŝszego, osób z takim wykształceniem jest w Jaworznie aŝ o 21,3% więcej. 15 Ponadprzeciętne wykształcenie jest typowe dla ludności duŝych aglomeracji, jest teŝ ich atutem w tworzeniu miejsc pracy, pozyskiwaniu inwestycji, zwiększaniu PKB, wynagrodzeń i dochodów. Nie inaczej jest w Jaworznie Aktywności ekonomiczna i edukacyjna ludności Aktywność ekonomiczna Populacja w badaniu została dobrana tak, Ŝeby uzyskać dodatkową liczbę obserwacji osób bezrobotnych (tych statystycznie jest mniej), zatem sztucznie zawyŝono ich liczbę i tym samym taki miernik, jak stopa bezrobocia, musi być wyŝsza niŝ w badaniach GUS. Rzeczywiście, stopa bezrobocia w naszym badaniu sięga aŝ 22,5%, podczas kiedy w tym czasie średnia stopa bezrobocia w kraju spadła do 16,0%. W Jaworznie stopa bezrobocia lokowała się w ostatnich latach powyŝej przeciętnej, jednak w porównaniu z oficjalnymi danymi dotyczącymi bezrobocia za rok 2005 zawyŝenie jest istotne. ZawyŜenie bezrobocia musiało z kolei powodować zaniŝenie udziału w populacji pozostałych grup zatrudnionych i nieaktywnych zawodowo, co teŝ wpływało zaniŝająco na podstawowy miernik sytuacji na 15 Dla porównania: dane dla ludności w wieku 15 i więcej lat z Narodowego Spisu Powszechnego 2002 r. podają, Ŝe osób wykształceniem wyŝszym było w Polsce 10,2%, z wykształceniem średnim i policealnym 36,2%, z tym ze w miastach osób z wykształceniem wyŝszym było 13,7% a e średnim i policealnym 38,6%. 23

24 rynku pracy, jakim jest stopa zatrudnienia. Miernik ten mimo to osiągnął w Jaworznie 48,8% tj. wysokość przekraczającą rzeczywisty, przeciętny poziom krajowy, który w tym czasie wynosił 45,2%. Jest to jednak wynik niŝszy niŝ średnia dla całego badania. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku współczynnika aktywności zawodowej w badaniu w Jaworznie wynosiła ona 63% i zdecydowanie przewyŝszała rezultat krajowy (53,9%). Na tle badanych powiatów aktywność zawodowa w Jaworznie okazuje jednak niska, co wynika głównie z zastąpienia bezrobotnych przez osoby nieaktywne zawodowo (patrz tabela 1.5). Przemysłowy charakter miasta sugeruje, Ŝe niski poziom aktywności zawodowej moŝe być związany z jednej strony z restrukturyzacją (spowodowała ona bierność części osób, które utraciły pracę), z drugiej zaś z regulacjami pozwalającymi przechodzić niektórym grupom zawodowym na wcześniejszą emeryturę (w Jaworznie byliby to przede wszystkim górnicy). Potwierdzają to dane pokazujące aktywność zawodową w podziale na grupy wiekowe. Okazuje się, Ŝe w grupie osób w wieku powyŝej 45 lat aktywność zawodowa jest znacznie poniŝej średniego poziomu w badaniu (róŝnica wynosi ponad 11 punktów procentowych), czyli w Jaworznie dochodzi w stopniu ponadprzeciętnym do niekorzystnej dezaktywizacji zawodowej w wieku przedemerytalnym. Pozytywny jest natomiast wysoki współczynnik aktywności zawodowej wśród osób w wieku lata. Wynosi on ponad 87,1% ale mimo wszystko trudno jest to uznać za wynik rewelacyjny gdyŝ średnia dla 6 powiatów w tej grupie wiekowej to 87,6%. A zatem we wszystkich grupach wiekowych z wyjątkiem osób najmłodszych (chociaŝ tutaj róŝnica na korzyść jest minimalna) w Jaworznie mamy do czynienia z niŝszą stopą aktywności zawodowej niŝ średnio w badaniu. TABELA 2.4. CHARAKTERYSTYKA RYNKU PRACY JAWORZNA W BADANIU WŁASNYM PODSTAWOWE WSKAŹNIKI Współczyn -nik aktywności zawodowej Jaworzno 6 powiatów relacja Jaworzno/6 powiatów stopa bezrobocia Wskaźnik zatrudnienia Współczynnik aktywności zawodowej stopa bezro - bocia Wskaźnik zatrudnienia Współczynni k aktywności zawodowej stopa bezro - bocia Wskaźnik zatrudnienia Wyszczególnienie Ogółem 63,0 22,5 48,8 66,1 23,8 50,3 0,954 0,943 0,970 Płeć MęŜczyźni 61,8 18,3 50,4 66,7 23,0 51,4 0,925 0,799 0,981 Kobiety 64,3 26,4 47,3 65,4 24,8 49,2 0,982 1,064 0,961 Wiek ,4 39,8 24,3 38,8 39,9 23,3 1,042 0,998 1, ,1 16,4 72,9 87,6 20,5 69,7 0,995 0,801 1, ,3 22,9 42,7 66,4 20,8 52,6 0,833 1,102 0,811 Wykształcenie WyŜsze 87,4 13,4 75,7 83,9 10,3 75,2 1,041 1,296 1,006 24

25 Średnie zawodowe i policealne 73,9 21,4 58,1 75,6 20,8 59,9 0,977 1,029 0,970 Średnie ogólnokształcące 55,4 32,3 37,5 60,0 21,8 46,9 0,923 1,483 0,799 Zasadnicze zawodowe 68,3 19,1 55,3 76,1 25,7 56,6 0,898 0,742 0,978 Gimnazjalne i poniŝej 26,6 47,8 13,9 37,8 39,4 22,9 0,703 1,213 0,605 Rynek pracy w Jaworznie na tle pozostałych powiatów moŝemy uznać za relatywnie słaby. Świadczy o tym przede wszystkim stosunkowo niski udział pracujących w populacji oraz wysoki odsetek biernych zawodowo. Pozytywną cechą jest wyŝszy niŝ przeciętnie poziom zatrudnienia populacji w wieku i lata. TABELA 2.5. STRUKTURA POPULACJI ZE WZGLEDU NA AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNĄ Jaworzno relacja Jaworzno/6 powiatów Wyszczególnienie Pracujący Bezrobotny Bierny Pracujący Bezrobotny Bierny Ogółem 48,8 14,2 37,0 0,970 0,900 1,091 Płeć MęŜczyźni 50,4 11,3 38,2 0,981 0,739 1,149 Kobiety 47,3 16,9 35,7 0,961 1,045 1,035 Wiek ,3 16,1 59,6 1,043 1,040 0, ,9 14,3 12,9 1,046 0,797 1, ,7 12,7 44,7 0,811 0,918 1,331 Wykształcenie WyŜsze 75,7 11,7 12,6 1,006 1,349 0,784 Średnie zawodowe i policealne 58,1 15,8 26,1 0,970 1,005 1,071 Średnie ogólnokształcące 37,5 17,9 44,6 0,799 1,369 1,115 Zasadnicze zawodowe 55,3 13,0 31,7 0,978 0,666 1,326 Gimnazjalne i poniŝej 13,9 12,7 73,4 0,605 0,852 1, Aktywność edukacyjna Jaworzno jest rzeczywiście tym miejscem, gdzie bierność jest ponadprzeciętnie wysoka (udział biernych o 9,7% wyŝszy niŝ w badaniu 6 powiatów). Jednocześnie jednak pozytywne jest, iŝ udział młodych (15-24 lata) biernych, kształcących się przewyŝsza w Jaworznie analogiczny udział w całym badaniu o prawie 3%, zaś biernych uczących się w wieku lata aŝ o 37,1%. Zatem jest to miasto, gdzie młodzi silnie inwestują w swoje kwalifikacje. Co ciekawe nie ma tutaj Ŝadnego zróŝnicowania ze względu na płeć: nauka połączona z biernością zawodową występuje równie często wśród kobiet ja i męŝczyzn (w 25

26 obu przypadkach jest to 15,3%). Patrząc na to pod kątem posiadanego wykształcenia naukę ponad pracę stawiają przede wszystkim osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniŝej (48,6%) oraz średnim ogólnokształcącym (32,1%). Wydaje się dość naturalną ścieŝką edukacyjną, wziąwszy pod uwagę, Ŝe te obie grupy nie uzyskały podczas kształcenia się Ŝadnego zawodu, a ponadto w drugiej z nich mieszczą się bardzo młode osoby, których dotyczy jeszcze obowiązek szkolny. Co istotne, kontynuacja kształcenia przez osoby bierne po gimnazjach (lub szkołach podstawowych) pojawia się w Jaworznie o 17,6% częściej niŝ w 6 powiatach i to w sytuacji, kiedy w tym mieście osób młodych jest stosunkowo mniej. To wskazuje na większą powszechność edukacji na poziomie ponadgimnazjalnym wśród młodzieŝy. TABELA 2.6. STRUKTURA POPULACJI ZE WZGLĘDU NA AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNĄ I EDUKACYJNĄ Wyszczególnienie Pracuje i uczy się Pracuje, nie uczy się Bezrobotny i uczy się Bezrobotny nie uczy się Bierny i uczy się Bierny, nie uczy się Struktura ludności w powiecie Jaworzno Ogółem 5,0 43,8 2,6 11,6 15,3 21,6 Płeć MęŜczyźni 4,9 50,6 2,2 7,8 15,3 19,2 Kobiety 5,0 36,5 3,1 15,5 15,3 24,5 Wiek ,0 13,3 7,5 8,6 54,1 5, ,1 67,7 1,7 12,6 2,3 10, ,6 42,1 0,0 12,7 0,0 44,7 Wykształcenie WyŜsze 14,6 60,9 6,4 5,5 5,5 7,3 Średnie zawodowe i policealne 6,3 51,8 2,6 13,2 6,3 19,9 Średnie ogólnokształcące 6,3 31,3 5,4 12,5 32,1 12,5 Zasadnicze zawodowe 0,7 54,6 0,7 12,3 1,1 30,6 Gimnazjalne i poniŝej 3,5 10,4 1,7 11,0 48,6 24,9 Relacja udziałów danej grupy w powiecie Jaworzno do średniego udziału tej grupy w 6 powiatach Ogółem 1,172 0,951 1,445 0,827 0,973 1,194 Płeć MęŜczyźni 1,164 0,982 1,455 0,646 1,007 1,241 Kobiety 1,154 0,906 1,437 0,972 0,952 1,161 Wiek ,137 0,976 1,496 0,820 1,027 0, ,311 1,030 1,839 0,741 1,371 0, ,657 0,804 0,000 0,928 0,000 1,338 Wykształcenie WyŜsze 1,296 0,948 1,817 1,021 0,779 0,839 Średnie zawodowe i policealne 1,181 0,949 0,985 1,010 0,806 1,194 Średnie ogólnokształcące 0,783 0,801 1,270 1,406 1,227 0,912 26

27 Zasadnicze zawodowe 0,972 0,977 1,400 0,647 0,505 1,405 Gimnazjalne i poniŝej 1,000 0,536 1,880 0,783 1,176 1,191 Warto zauwaŝyć, Ŝe w Jaworznie dość popularne jest teŝ łączenie kształcenia się z pracą zawodową. Wśród ludności ogółem 5% uczy się i pracuje, zaś 2,6% uczy się szukając pracy. Ten ostatni wynik ze względu na nadreprezentację bezrobotnych jest prawdopodobnie zawyŝony. Najczęściej pracują i uczą się jednocześnie osoby w wieku lata (11%) oraz absolwenci uczelni wyŝszych (14,6%). Sytuacja taka występuje nieco częściej w przypadku męŝczyzn niŝ kobiet ale równica wynosi tutaj zaledwie 0,1%. Trzeba podkreślić, Ŝe w Jaworznie odsetek osób z wyŝszym wykształceniem, które nadal kształcą się i pracują jednocześnie jest większy od średniej dla 6 badanych powiatów aŝ o prawie 30%. MoŜe to dobrze świadczyć o ambicjach edukacyjnych mieszkańców powiatu i jest powodem do optymizmu jeśli chodzi o ich przyszłość zawodową. NaleŜy zauwaŝyć, Ŝe kształcą się nie tylko młodzi naukę w połączeniu z pracą podejmowały równieŝ osoby grupy wieku lata (5,1%) a nawet starsi, lata (0,6%). Istotne jest teŝ, Ŝe młodzieŝ do 25 roku Ŝycia w Jaworznie rzadziej niŝ średnio w całym badaniu pracuje nie podejmując w tym czasie nauki (chociaŝ róŝnica wynosi niecałe 3%). Tym samym moment wejścia na rynek pracy w Jaworznie jest stosunkowo bardziej odroczony (mniejsza niŝ średnio aktywność zawodowa młodych), a jeśli juŝ do niej dochodzi, to często praca jest łączona z nauką. TABELA 2.7. STRUKTURA POPULACJI ZE WZGLĘDU NA AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNĄ I EDUKACYJNĄ Jaworzno nie uczą się 6 powiatów nie uczą się Relacje Jaworzno/6 powiatów nie uczą się Wyszczególnienie uczą się uczą się uczą się Ogółem 23,0 77,0 22,1 77,9 1,042 0,988 Płeć MęŜczyźni 22,5 77,6 21,2 78,9 1,061 0,984 Kobiety 23,4 76,6 22,8 77,2 1,028 0,992 Wiek ,6 27,5 67,5 32,5 1,074 0, ,1 90,9 6,5 93,5 1,402 0, ,6 99,4 0,7 99,4 0,892 1,001 Wykształcenie WyŜsze 26,4 73,6 21,7 78,3 1,213 0,941 Średnie zawodowe i policealne 15,1 84,9 15,7 84,3 0,961 1,007 Średnie ogólnokształcące 43,8 56,3 38,5 61,5 1,136 0,915 Zasadnicze zawodowe 2,5 97,5 3,3 96,7 0,745 1,009 Gimnazjalne i poniŝej 53,8 46,3 46,0 54,0 1,168 0,857 27

28 Pomimo, Ŝe odsetki osób uczących się w Jaworznie nie są znacząco wyŝsze niŝ we wszystkich badanych powiatach (tylko o 4,2%), to jednak przewaga edukacyjna jest silniejsza, poniewaŝ w populacji ogółem jest mniej młodzieŝy, więc kształci się ona o 7,4% częściej niŝ średnio. Co waŝniejsze, w porównaniu z innymi powiatami nauka jest częstsza i w starszych grupach wieku, aczkolwiek odsetki ludności kontynuujących naukę powyŝej 25 roku Ŝycia silnie maleją, a zjawisko szkolnej edukacji w wieku powyŝej 45 lat jest prawdziwą rzadkością. TABELA 2.8. ODPŁATNOŚĆ ZA NAUKĘ Powiat Jaworzno Uczy się/studiuje w szkole płatnej Uczy się/studiuje bezpłatnie Relacja: Jaworzno/6powiatów Uczy się/studiuje w szkole płatnej Uczy się/studiuje bezpłatnie Wyszczególnienie Ogółem 37,0 63,0 1,343 0,870 Płeć MęŜczyźni 37,3 62,7 1,375 0,860 Kobiety 36,5 63,6 1,285 0,887 Wiek ,2 70,8 1,328 0, ,1 21,9 1,117 0, ,0 0,0 1,444 0,000 Wykształcenie WyŜsze 72,4 27,6 1,187 0,708 Średnie zawodowe i policealne 73,2 26,8 1,416 0,555 Średnie ogólnokształcące 38,8 61,2 1,235 0,892 Zasadnicze zawodowe 42,9 57,1 1,072 0,952 Gimnazjalne i poniŝej 8,6 91,4 0,866 1,015 Stan aktywności Pracujący 34,0 66,0 0,56 1,71 Bezrobotny 34,2 65,8 0,55 1,74 Bierny 41,4 58,6 2,82 0,69 Dochód na głowę w gospodarstwie domowym ,8 74,2 1,140 0, ,7 63,3 1,211 0, ,0 61,0 1,209 0, ,0 30,0 1,475 0,571 Kształcący się mieszkańcy Jaworzna, rzadziej niŝ mieszkańcy innych powiatów, uczą się bezpłatnie. Z jednej strony moŝe to świadczyć o mniejszej dostępności bezpłatnych miejsc w szkołach i na uczelniach, a z drugiej o tym, Ŝe w ubieganiu się o te miejsca częściej przegrywają z lepiej przygotowanymi mieszkańcami innych regionów. Z drugiej jednak strony moŝe to wynikać z tego, Ŝe nadal kształci się duŝy odsetek osób z wyŝszym 28

29 wykształceniem. Osoby te pracując zawodowo z jednej strony nie mogą uczęszczać na zajęcia w trybie dziennym, z drugiej zaś mogą sobie pozwolić na opłacanie czesnego dzięki pracy zarobkowej (odpłatnie kształci się 78,1% uczących się osób w wieku lata). Cecha ta nie jest typowa dla duŝych ośrodków miejskich i ponownie dobrze moŝe świadczyć o ambicjach edukacyjnych mieszkańców powiatu. W dalszym ciągu, wyŝsze kwalifikacje powinny skutkować wyŝszym zatrudnieniem i płacami, co znów dodatnio jest sprzęŝone z kształceniem. Wbrew oczekiwaniom osoby bierne zawodowo nie są bynajmniej grupą najczęściej kształcącą się bezpłatnie. WyŜszy odsetek osób korzystających ze szkolnictwa publicznego jest zarówno w grupie pracujących jak i bezrobotnych. MoŜe to być dowód potwierdzający hipotezę o słabym poziomie edukacji w powiecie, przynajmniej jeśli chodzi o naukę na poziomie średnim zawodowym i średnim ogólnokształcącym. Osoby, które nie dostały się na bezpłatne miejsca na uczelniach wyŝszych lub studiach policealnych zmuszone byłyby bowiem do korzystania z płatnych form kształcenia. I rzeczywiście okazuje się, Ŝe odsetek osób z wykształceniem średnim zawodowym i ogólnokształcącym uczących się odpłatnie znacznie przewyŝsza średnią dla 6 powiatów. W przypadku osób z wykształceniem średnim zawodowym w Jaworznie uczy się odpłatnie ponad 41% osób więcej niŝ średnio w badaniu, zaś w grupie osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym róŝnica ta wynosi ponad 23%. Warto jednak zauwaŝyć, Ŝe takŝe wśród osób z wyŝszym wykształceniem płatne formy nauki podejmowane są w Jaworznie częściej niŝ gdzie indziej (róŝnica wynosi ponad 18%). W grupie osób uczących się bezpłatnie przewaŝają te z wykształceniem gimnazjalnym i poniŝej (ich odsetek wynosi ponad 91% z wszystkich osób z tym poziomem wykształcenia, które kontynuują naukę). Warto zwrócić jeszcze uwagę na związek jaki występuje pomiędzy finansowaniem kształcenia, a dochodem gospodarstwa domowego. W tym przypadku sytuacja w Jaworznie wydaje się dość zaskakująca. Okazuje się bowiem, Ŝe w powiecie odsetek osób uczących się odpłatnie jest wyŝszy od średniej dla 6 powiatów we wszystkich grupach dochodu. Największa róŝnica występuje w grupie osób deklarujących dochód na głowę przekraczający 1000 zł w Jaworznie płaci za naukę prawie 50% osób więcej niŝ średnio w badaniu. Zastanawiające są takŝe wysokie odsetki osób kształcących się odpłatnie w gospodarstwach domowych o najniŝszym poziomie dochodu. 29

30 2.2.3 Mobilność przestrzenna Mobilność przestrzenna Polaków nie była do ostatnich lat wysoka. Po przystąpieniu do UE, zaczęły się bardziej masowe zjawiska migracyjne. W naszym badaniu nie jesteśmy w stanie ustalić zakresu migracji, nie mamy bowiem w ogóle danych o osobach przebywających stale poza miejscem zamieszkania, wiemy tylko, czy ktoś w okresie ostatniego roku przebywał poza stałym miejscem zamieszkania przez co najmniej miesiąc w związku z pracą lub nauką. Nasza wiedza jest przy tym ograniczona do tych osób, których gospodarstwo domowe mieści się pod krajowym adresem i którego nie wszyscy członkowie wyjechali, gdyŝ tylko wówczas powstać mógł z nimi wywiad. Badanie zatem chwyta przemieszczanie się Polaków w ostatnim roku, jeśli pozostają na stałe mieszkańcami badanego powiatu, w naszym przypadku Jaworzna. Skala migracji w celach kształceniowych i zarobkowych okazuje się niezbyt wielka tego rodzaju migracje objęły tylko 2,5% populacji. Z punktu widzenia ludności ogółem w wieku moŝna to uznać za mało, lecz w stosunku do niektórych subpopulacji, liczba ta jest okazuje się nieco bardziej znacząca. Szczególnie dotyczy to osób w wieku lata (gdzie wyjazdy objęły 4,4% osób), z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym (3,3%), z gospodarstw domowych o dochodzie 1000 zł lub więcej na głowę (6,7%). Prawie dwukrotnie częściej wyjeŝdŝali męŝczyźni niŝ kobiety. Warto zauwaŝyć, Ŝe w przypadku wyjazdów związanych z pracą dominują przedstawiciele gospodarstw domowych o niskim poziomie dochodu. Najlepiej pokazuje to motywacje jakimi kierują się osoby podejmujące decyzję o wyjeździe. TABELA 2.9. STRUKTURA POPULACJI Z PUNKTU WIDZENIA WYJAZDÓW ZWIĄZANYCH Z PRACĄ LUB NAUKĄ Jaworzno Relacja Jaworzno/6 powiatów WyjeŜdŜali w związku w związku w w związku w związku w Wyszczególnienie z pracą z nauką kraju zagranicę razem z pracą z nauką kraju zagranicę razem Ogółem 2,0 0,5 1,1 1,5 2,6 0,618 0,337 0,466 0,580 0,526 Płeć MęŜczyźni 2,5 0,8 1,9 1,5 3,3 0,602 0,563 0,710 0,487 0,591 Kobiety 1,6 0,2 0,2 1,6 1,8 0,651 0,132 0,117 0,718 0,437 Wiek ,8 1,6 2,0 2,4 4,4 0,942 0,337 0,359 1,116 0, ,9 0,3 1,2 2,0 3,2 0,553 0,479 0,677 0,491 0, ,6 0,0 0,3 0,3 0,6 0,374 0,000 1,161 0,215 0,363 Wykształcenie WyŜsze 0,9 1,9 1,9 0,9 2,8 0,305 0,610 0,574 0,325 0,457 30

31 Średnie zawodowe i policealne 2,6 0,7 1,5 1,9 3,3 0,517 0,390 0,443 0,519 0,482 Średnie ogólnokształcące 1,9 0,9 0,9 1,9 2,8 0,710 0,224 0,208 0,805 0,412 Zasadnicze zawodowe 2,8 0,0 1,1 1,8 2,8 0,775 0,000 1,049 0,605 0,719 Gimnazjalne i poniŝej 0,6 0,0 0,0 0,6 0,6 0,420 0,000 0,000 0,540 0,236 Stan aktywności Pracujący 3,5 0,0 0,9 2,6 3,5 0,727 0,000 0,540 0,689 0,644 Bezrobotny 0,8 0,8 1,5 0,0 1,5 0,227 1,310 0,879 0,000 0,387 Bierny 0,6 1,2 1,2 0,6 1,7 0,604 0,328 0,328 0,604 0,387 Dochód na głowę w gospodarstwie domowym ,0 0,0 0,0 3,0 3,0 0,774 0,000 0,000 1,113 0, ,3 0,0 1,6 2,7 4,3 1,113 0,000 0,778 0,839 0, ,2 0,0 0,6 0,6 1,2 0,532 0,000 0,297 0,309 0, ,9 3,8 3,8 2,9 6,7 0,731 1,507 1,275 0,829 1,036 Uderzająco niski jest poziom wyjazdów zagranicznych, które dotyczą jedynie 1,5% ogółu populacji. Jest to prawie o połowę mniej niŝ średnio dla 6 badanych powiatów i nie do końca zgadza się z informacjami uzyskanymi podczas wywiadów jakościowych. A zatem pozostaje pytanie o to czy próba ankietowanych osób była niereprezentatywna czy teŝ skala wyjazdów jest znacznie mniejsza niŝ powszechnie jest to odczuwane. Charakterystyczne jest, Ŝe najczęściej wyjeŝdŝały osoby deklarujące się obecnie jako pracujące, przy czym wyjazdy w tej grupie osób w 100% związane były z pracą i większości były to wyjazdy zagraniczne. MoŜe to świadczyć o korzyściach jakie osiągnęły te osoby dzięki wyjazdom zdobyte doświadczenie i wiedza (języki), a być moŝe takŝe kapitał, pozwoliły znaleźć im zatrudnienie po powrocie do kraju Gospodarstwa domowe Aktywność ekonomiczna Liczba zbadanych gospodarstw domowych była wprawdzie niska, zatem trudno w sposób statystycznie poprawny analizować uzyskane dane ale przynajmniej moŝna zauwaŝyć, Ŝe aktywność członków tych gospodarstw wykazuje pewne współzaleŝności z ich demograficzną charakterystyką. Po pierwsze, niezaleŝnie od liczby dorosłych członków gospodarstwa domowego wykonywanie pracy zawodowej było częstsze, jeśli posiadali oni dzieci. Po drugie, bardzo charakterystyczne jest to, Ŝe brak pracy pojawił się relatywnie często wśród takich 31

32 gospodarstw domowych z dziećmi, gdzie była tylko jedna osoba dorosła. O korelacji pomiędzy posiadaniem dzieci i pracą zawodową najlepiej przekonuje porównanie odsetka gospodarstw, w których nie ma osoby pracującej. Największy odsetek (25%) jest w gospodarstwach z dziećmi i jedną osobą dorosłą jednak w gospodarstwach bez dzieci osiąga on poziom prawie 55% (jedna osoba bez dzieci) lub nawet prawie 60% (w gospodarstwach gdzie są dwie osoby dorosłe bez dzieci). Zarazem duŝo większy odsetek dorosłych pozostających bez pracy, wywodzących się z gospodarstw z dziećmi bezrobotnymi, deklarował status bezrobotnego. Oznacza to, Ŝe osoby takie częściej poszukują pracy, prawdopodobnie ze względu na większą motywację. Bardzo niepokojącym zjawiskiem jest fakt, iŝ stosunkowo duŝy odsetek gospodarstw domowych z dziećmi to gospodarstwa takie, gdzie liczba bezrobotnych jest większa od 1. Niepokoi to szczególnie w przypadku gospodarstw, w których liczba dorosłych wynosi 2, a zatem nie ma innych dorosłych osób niŝ bezrobotne (w Jaworznie jest ponad 7% takich gospodarstw). Podobna sytuacja występuje równieŝ w gospodarstwach z dziećmi i 3 lub większą liczbą dorosłych (w tym pierwszym przypadku 2 osoby bezrobotne deklaruje aŝ 25% gospodarstw). Wydaje się to być przejawem sygnalizowanego w wywiadach jakościowych problemu jakim jest ogromna ilość rodzin w Jaworznie pozbawionych środków do Ŝycia (prawdopodobnie jedynym źródłem utrzymania w większości przypadków jest tutaj pomoc społeczna). Dlatego teŝ nieodzownym elementem polityki rynku pracy powinno być wypracowanie środków kompleksowego podejścia do usuwania bezrobocia z rodzin, gdzie bezrobocie nie ma charakteru jednostkowego. Nieaktywność zawodowa jest zjawiskiem częstszym w gospodarstwach domowych z więcej niŝ dwoma osobami dorosłymi. MoŜe pod tym się kryć zjawisko dwupokoleniowości w gospodarstwie przebywają wówczas osoby starsze pobierające emerytury lub renty, albo są w nich dzieci, tylko w wieku od 15 lat wzwyŝ, które kontynuują naukę. TABELA AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA CZŁONKÓW GOSPODARSTW DOMOWYCH W POWIECIE JAWORZNO Jest osoba pracująca Nie ma osoby pracującej Nie ma osoby bezrobotnej Nie ma osoby nieaktywnej Typ gospodarstwa domowego* N Jest osoba bezrobotna Jest osoba nieaktywna 1 dorosła, z dziećmi** 4 75,0 25,0 25,0 75,0 0,0 100,0 0,0 1 dorosła, bez dzieci 31 45,2 54,8 19,4 80,6 35,5 64,5 0,0 2 dorosłe, z dziećmi 70 94,3 5,7 31,4 68,6 22,9 77,1 7,1 2 dorosłe, bez dzieci 47 40,4 59,6 23,4 76,6 68,1 31,9 4,3 3 dorosłe, z dziećmi 32 87,5 12,5 50,0 50,0 84,4 15,6 25,0 3 dorosłe, bez dzieci 63 79,4 20,6 36,5 63,5 77,8 22,2 11,1 4 i więcej dorosłe, z ,0 0,0 40,0 60,0 80,0 20,0 5,0 2 osoby bezrobotne 32

33 dziećmi 4 i więcej dorosłe, bez dzieci 81 91,4 8,6 28,4 71,6 87,7 12,3 4,9 N ,7 21,3 31,9 68,1 63,8 36,2 8,0 *za dorosłą uznajemy osobę w wieku lata, za dziecko 0-14 lat **z minimum jednym dzieckiem Źródła utrzymania Porównanie źródeł utrzymania gospodarstw domowych ponownie pokazuje zaleŝność jaka występuje pomiędzy posiadaniem dzieci a aktywnością zawodową. Wśród gospodarstw domowych z dziećmi znacznie wyŝszy jest odsetek tych deklarujących przynajmniej jedną osobę osiągającą dochody z pracy. Z kolei gospodarstwa domowe bez dzieci w największym stopniu utrzymują się z emerytur i rent. Charakterystyczny jest wysoki odsetek gospodarstw z dwoma osobami dorosłymi bez dzieci deklarujący takie źródło utrzymania prawdopodobnie w większości są to rodziny składające się z osób starszych, które odeszły na wcześniejszą emeryturę. TABELA ŹRÓDŁA UTRZYMANIA GOSPODARSTW DOMOWYCH W POWIECIE JAWORZNO Jest osoba, która nie ma własnego źródła utrzymania Jest osoba, która osiąga dochody z pracy Jest osoba, która ma dochody emerytalnorentowe Jest osoba, która ma inne dochody socjalne Jest osoba, która ma inne źródła dochodów Typ gospodarstwa domowego* N 1 dorosła, z dziećmi** 4 0,00 75,00 25,00 25,00 0,00 1 dorosła, bez dzieci 31 3,23 45,16 35,48 6,45 9,68 2dorosła, z dziećmi 70 40,00 94,29 11,43 2,86 4,29 2 dorosła, bez dzieci 47 17,02 40,43 63,83 6,38 8,51 3 dorosła, z dziećmi 32 81,25 87,50 9,38 3,13 18,75 3 dorosła, bez dzieci 63 63,49 79,37 41,27 4,76 7,94 4 i więcej dorosła, z dziećmi 20 80,00 100,00 30,00 5,00 5,00 4 i więcej dorosła, bez dzieci 81 75,31 88,89 39,51 7,41 11,11 N ,92 69,39 29,85 4,85 7,91 *za dorosłą uznajemy osobę w wieku lata, za dziecko 0-14 lat **z minimum jednym dzieckiem 2.4. Wyniki regresji Opisane powyŝej rozkłady ludności według podstawowych cech podaŝy pracy pozwalają na stwierdzenie jaką część danej grupy osób, np. kobiet, stanowią pracujący, jaką bezrobotni a jaką bierni. Nie moŝna jednak na tej podstawie powiedzieć jakie czynniki 33

34 wpływają na prawdopodobieństwo bycia w jednym w tych trzech stanów, bo poszczególne cechy osób mogą być ze sobą skorelowane. Aby moŝna było określić, czy omawiane wcześniej cechy ludności mają niezaleŝny wpływ na przynaleŝność do poszczególnych stanów na rynku pracy, przeprowadzone zostało ekonometryczne badanie współzaleŝności tych cech ze stanem na rynku pracy. Konkretnie, oszacowana została wielomianowa regresja logitowa (ang. multinomial logit regression), w której zmienną zaleŝną (wyjaśnianą) jest stan na rynku pracy, zaś zmiennymi niezaleŝnymi (wyjaśniającymi) zamieszczone w tabeli 1 cechy osób oraz gospodarstw domowych, do których te osoby naleŝą. W oszacowanej regresji pominięte zostały dwie zmienne, znajdujące się w tabeli 1, w związku z silną korelacją ze stanem na rynku pracy. Zmiennymi tymi są: źródło dochodu uzyskiwanie dochodu z pracy jest silnie skorelowane z faktem wykonywania pracy (współczynnik korelacji Pearsona = 0.900), fakt rejestracji w PUP jest silnie skorelowany z faktem bycia bezrobotnym (współczynnik korelacji Pearsona = 0.755). W wyniku oszacowania regresji logitowej metodą największej wiarygodności (ML) uzyskane zostały dwa wektory estymatorów obrazujących wpływ cech z tabeli 1 na prawdopodobieństwo przebywania w jednym z trzech stanów. W związku z tym, Ŝe interpretacja tych estymatorów jest skomplikowana, wyliczone zostały łatwe w interpretacji efekty krańcowe, które dla powiatu Jaworzno zostały zamieszczone w tabeli 2, zaś dla wszystkich 6 powiatów ogółem w tabeli 3. Wyniki zawarte w tabeli 2 moŝna zinterpretować następująco. Przeciętne prawdopodobieństwo, Ŝe osoba mieszkająca w powiecie Jaworzno pracuje wynosi 52,8%, prawdopodobieństwo, Ŝe jest bezrobotna 13,6%, zaś prawdopodobieństwo, Ŝe jest bierna zawodowo 33,6%. PoniŜej tych prawdopodobieństw w tabeli 2 przedstawione jest o ile punktów procentowych prawdopodobieństwo bycia w danym stanie róŝni się dla osoby o danej cesze w stosunku do tzw. kategorii bazowej. Przykładowo, prawdopodobieństwo, Ŝe kobieta z powiatu Jaworzno pracuje 16 jest o 16,6 punktu procentowego niŝsze niŝ w przypadku męŝczyzny (męŝczyzna jest tu kategorią bazową). 17 Ta róŝnica zakłada, Ŝe porównywane osoby nie róŝnią się pod względem Ŝadnej innej włączonej do regresji 16 Prawdopodobieństwo, Ŝe kobieta pracuje jest liczone w stosunku do pozostawania bez pracy, tj. bycia bezrobotnym lub biernym. 17 Nie oznacza to, Ŝe prawdopodobieństwo, iŝ męŝczyzna pracuje wynosi 52,8%, zaś, Ŝe kobieta pracuje 36,2%. W przypadku męŝczyzny jest ono większe o 24,1% niŝ w przypadku kobiety. Nie jesteśmy w stanie określić dokładnie, ile wynosi. WaŜne jest jednak, Ŝe wiemy, ile wynosi róŝnica prawdopodobieństw. 34

35 zmiennej zaleŝnej z wyjątkiem płci (przyjmuje się, Ŝe wszystkie pozostałe zmienne (cechy) są na poziomie średnim w badanej próbie). Zidentyfikowana róŝnica wynika więc wyłącznie z róŝnic pomiędzy kobietami i męŝczyznami pod względem takich cech, które nie zostały uwzględnione w modelu regresji, np. praca w gospodarstwie domowym. W kolejnej kolumnie znajduje się informacja o istotności oszacowanego parametru tj. prawdopodobieństwo, Ŝe wynosi on W przypadku analizowanej zmiennej prawdopodobieństwo to jest zerowe, co oznacza, Ŝe kobiety z całą pewnością mają mniejsze prawdopodobieństwo pracy niŝ męŝczyźni o identycznych analizowanych cechach. Znając metodę interpretacji wyników moŝna przejść do podstawowych wniosków płynących z regresji oszacowanej dla powiatu Jaworzno (tabela 2) oraz dla badanych 6 powiatów ogółem (tabela 3). Po pierwsze, kobiety rzadziej niŝ męŝczyźni (przy pozostałych cechach na poziomie średnim) pracują, zaś częściej są bezrobotne lub bierne zawodowo. Wniosek ten jest zgodny z wnioskami wynikającymi z analizy częstości, która została przeprowadzona w poprzednich częściach opracowania. Oznacza to, Ŝe na tamten wynik nie miała istotnego wpływu współzaleŝność płci i pozostałych zmiennych. Gdyby tak bowiem było, np. gdyby kobiety rzadziej pracowały tylko dlatego, Ŝe, załóŝmy, są one duŝo gorzej wykształcone od męŝczyzn, to wyniku oszacowania regresji zmienna kobieta okazałaby się nieistotna. Uzyskane wyniki wskazują jednak, Ŝe bez względu na róŝnice w pozostałych cechach kobiety rzadziej pracują, a częściej są bierne lub bezrobotne. Wynik ten moŝna więc interpretować tylko przy pomocy cech spoza modelu. W przypadku Jaworzna moŝna przypuszczać, Ŝe ze względu na występowanie tradycyjnego modelu rodziny kobiety więcej czasu poświęcają na pracę w gospodarstwie domowym i opiekę nad dziećmi. W 6 powiatach ogółem wyniki są jakościowo identyczne, ale zróŝnicowanie prawdopodobieństw pomiędzy kobietami i męŝczyznami jest nieco mniejsze (zob. tabela 3). NaleŜy jednak pamiętać o specyfice gospodarczej Jaworzna, w którym jest wiele rodzin górniczych (to właśnie te rodziny funkcjonują najczęściej według schematu pracujący mąŝ i bierna zawodowo Ŝona). Po drugie, osoby w wieku lata oraz lata duŝo rzadziej pracują niŝ osoby w wieku lata, nieco rzadziej są bezrobotne, a jednocześnie duŝo, duŝo częściej są bierne zawodowo. Interpretacja tego wyniku wydaje się oczywista. Osoby w wieku lata w 18 Wszystkie parametry w modelu ekonometrycznym są szacowane. Oznacza to, Ŝe w oszacowana wartość parametru (tzw. estymator) moŝe się róŝnić od wartości faktycznej. Wyliczane jest więc prawdopodobieństwo tego, Ŝe wartość parametru jest równa zeru. Standardowo przyjmuje się, Ŝe jeśli przekracza ono 10%, zmienna niezaleŝna uznawana jest za nieistotną, tj. nie mającą wpływu na zmienną zaleŝną. 35

36 duŝej części jeszcze się uczą, natomiast spośród osób w wieku lata zapewne część jest na rencie lub wcześniejszej emeryturze. W Jaworznie osoby w wieku lata pracują rzadziej i częściej są nieaktywne niŝ średnio w 6 powiatach. Wynik ten oddaje jednak charakterystykę gospodarczą miasta, gdzie z jednej strony mamy duŝą grupę osób, które utraciły pracę w wyniku przekształceń strukturalnych, z drugiej zaś znaczna część pracowników posiada prawo do wcześniejszej emerytury (przede wszystkim górnicy). Po trzecie, prawdopodobieństwo pracy jest dodatnio związane z poziomem wykształcenia. Warto zauwaŝyć wysokie prawdopodobieństwo pracy osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym, co ponownie moŝe być pochodną przemysłowego charakteru miasta. W przypadku osób z wykształceniem średnim ogólnym oraz średnim zawodowym i policealnym prawdopodobieństwo pracy jest niŝsze niŝ osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (chociaŝ w tym drugim przypadku jedynie minimalnie). MoŜna jednak to uzasadnić tym, Ŝe zapewne stosunkowo duŝa część absolwentów liceów ogólnokształcących i zawodowych kontynuuje naukę, czy to na studiach, czy to w szkołach policealnych. Prawdopodobieństwo bycia biernym zawodowo jest niŝsze w przypadku osób z wykształceniem powyŝej podstawowego w porównaniu z osobami z wykształceniem podstawowym. Wynika to niewątpliwie z faktu, Ŝe wszyscy absolwenci szkół podstawowych kontynuują naukę, podczas gdy jedynie część absolwentów szkół ponadpodstawowych decyduje się na studia. Warto zwrócić uwagę, Ŝe spośród absolwentów szkół ponadpodstawowych największe prawdopodobieństwo bierności mają absolwenci liceów ogólnokształcących, spośród których zapewne większość uczy się albo na studiach, albo teŝ w szkołach policealnych. Z kolei, prawdopodobieństwo bycia bezrobotnym nie jest w powiecie Jaworzno w sposób istotny statystycznie (na poziomie 10%) związane z poziomem wykształcenia. W 6 powiatach ogółem występuje podobny kierunek zaleŝności jak w powiecie Jaworzno. Podstawową róŝnicą jest to, Ŝe w pozostałych powiatach posiadanie wyŝszego poziomu wykształcenia w mniejszym stopniu zwiększa prawdopodobieństwo pracy i w mniejszym stopniu zmniejsza prawdopodobieństwo bierności zawodowej. Wynika z tego, Ŝe w powiecie Jaworzno relatywnie większe znaczenie odgrywają kwalifikacje pracowników, co jest prawdopodobnie związane przede wszystkim z brakiem sektora rolniczego. Po czwarte, z badania wyraźnie wynika, Ŝe zamieszkiwanie w Jaworznie (miasto zaliczane do kategorii o liczbie mieszkańców pomiędzy 50 a 99 tysięcy), w przeciwieństwie do mieszkania na wsi, zmniejsza prawdopodobieństwo pracy a jednocześnie zwiększa prawdopodobieństwo bierności zawodowej. Wynik ten nie moŝe specjalnie zaskakiwać ze 36

37 względu na wspominaną juŝ wielokrotnie gospodarczą specyfikę powiatu. Trudno jest natomiast ocenić czy zaleŝność ta spełniona byłaby w próbie ogólnopolskiej, chociaŝ z badania wynika, iŝ zamieszkiwanie w mieście (niezaleŝnie od jego wielkości) zmniejsza prawdopodobieństwo pracy i zwiększa prawdopodobieństwo bierności w porównaniu do mieszkańców wsi. Po piąte, pozostali członkowie gospodarstwa domowego, poza jego głową oraz współmałŝonkiem, mają mniejsze prawdopodobieństwo pracy oraz większe bierności. Interpretacja tego wyniku wydaje się prosta. Pozostali członkowie gospodarstwa domowego to zapewne na ogół dzieci lub osoby starsze, a te właśnie grupy są w większości bierne. W 6 badanych powiatach ogółem występuje identyczna zaleŝność, jak w powiecie Jaworzno. Po szóste, jeśli w gospodarstwie domowym przebywają dzieci w wieku do 14 lat, to członkowie takiego gospodarstwa mają większe prawdopodobieństwo bycia pracującymi. Prawidłowość ta występuje nie tylko w powiecie Jaworzno, ale równieŝ w pozostałych badanych powiatach. Poza powiatem Jaworzno posiadanie dzieci do lat 14 ma ponadto ujemny wpływ na prawdopodobieństwo bezrobocia (dla Jaworzna relacja ta jest nieistotna statystycznie). Po siódme, w powiecie Jaworzno dochód gospodarstwa domowego per capita jest dodatnio związany z prawdopodobieństwem pracy (chociaŝ tutaj mamy problem z istotnością statystyczną) i prawdopodobieństwem bierności oraz ujemnie z prawdopodobieństwem bezrobocia. Wyniki te są całkowicie zgodne z oczekiwaniami im więcej bowiem członków gospodarstwa domowego pracuje, tym wyŝszy dochód per capita. Z kolei zaleŝność pomiędzy dochodem a biernością moŝe oznaczać, Ŝe w zamoŝnych gospodarstwach domowych inwestuje się w kształcenie dzieci. Alternatywnie, moŝna teŝ przypuszczać, Ŝe zamoŝne gospodarstwa domowe mogą sobie pozwolić na to, Ŝeby jedna osoba nie pracowała i zajmowała się dziećmi. PowyŜsze zaleŝności występują równieŝ w pozostałych badanych powiatach, warto jednak zwrócić uwagę na to Ŝe zaleŝność pomiędzy dochodem a biernością jest w Jaworznie duŝo silniejsza niŝ przeciętnie w 6 powiatach. Ponownie pokazuje to ogromne znaczenie sektora górniczego w powiecie. 37

38 TABELA EFEKTY KRAŃCOWE DETERMINANT STANU NA RYNKU PRACY W POWIECIE JAWORZNO. Zmienna Przeciętne prawdopodobieństwo bycia w E U N Parametr P > z Parametr P > z Parametr P > z danym stanie 0,528 0,136 0,336 Kobieta -0,166 0,000 0,094 0,001 0,072 0,086 Wiek Wykształcenie lata -0,303 0,000 0,059 0,233 0,244 0, lata -0,357 0,000-0,008 0,825 0,365 0,000 WyŜsze 0,413 0,000-0,042 0,439-0,371 0,000 Średnie zawodowe 0,352 0,000 0,027 0,573-0,380 0,000 Średnie ogólne 0,206 0,018 0,046 0,478-0,252 0,000 Zasadnicze zawodowe 0,368 0,000-0,015 0,732-0,353 0,000 Inni członkowie poza głową gospodarstwa oraz jej/jego współmałŝonkiem -0,168 0,018-0,027 0,494 0,196 0,006 Dzieci w wieku do 14 lat 0,078 0,161-0,005 0,868-0,073 0,158 Posiadanie Tak, ze stałym łączem 0,200 0,000-0,064 0,052-0,135 0,005 komputera Tak, bez stałego łącza 0,167 0,004 0,004 0,915-0,171 0,001 Dochód per capita 0,068 0,103-0,152 0,000 0,084 0,033 Uwaga: Kategorię bazową stanowią osoby o następującym zestawie cech: męŝczyźni, w wieku lata, z wykształceniem podstawowym, mieszkający na wsi, będący głową gospodarstwa domowego lub męŝem/ŝoną głowy gospodarstwa domowego, w których gospodarstwie domowym nie ma dzieci do lat 14, nie posiadające komputera, nie posiadające gospodarstwa rolnego. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych indywidualnych z badania podaŝowego. TABELA EFEKTY KRAŃCOWE DETERMINANT STANU NA RYNKU PRACY WE WSZYSTKICH SZEŚCIU POWIATACH. Zmienna E U N Parametr P > z Parametr P > z Parametr P > z Przeciętne prawdopodobieństwo bycia w danym stanie 0,521 0,156 0,323 Kobieta -0,167 0,000 0,068 0,000 0,099 0,000 Wiek lata -0,359 0,000-0,025 0,133 0,385 0, lata -0,274 0,000-0,042 0,004 0,316 0,000 Wykształcenie WyŜsze 0,319 0,000-0,038 0,125-0,281 0,000 Średnie zawodowe 0,268 0,000-0,009 0,618-0,259 0,000 Średnie ogólne 0,225 0,000-0,018 0,429-0,208 0,000 Zasadnicze zawodowe 0,225 0,000 0,004 0,793-0,229 0,000 Klasa Do 10 tys. -0,077 0,008 0,008 0,676 0,070 0,012 miejscowości tys. -0,026 0,402 0,015 0,442 0,011 0,707 38

39 50-99 tys. -0,089 0,003 0,030 0,154 0,059 0, tys. -0,004 0,922-0,003 0,896 0,007 0,837 Inni członkowie poza głową gospodarstwa oraz jej/jego współmałŝonkiem -0,191 0,000 0,008 0,668 0,184 0,000 Dzieci w wieku do 14 lat 0,058 0,009-0,029 0,032-0,028 0,155 Posiadanie Tak, ze stałym łączem 0,098 0,000-0,070 0,000-0,028 0,201 komputera Tak, bez stałego łącza 0,075 0,002-0,019 0,199-0,056 0,011 Gospodarstwo do 5 ha 0,046 0,209-0,046 0,020 0,000 0,998 rolne PowyŜej 5 ha 0,274 0,000-0,140 0,000-0,134 0,000 Dochód per capita 0,127 0,000-0,134 0,000 0,007 0,617 Uwaga: Kategorię bazową stanowią osoby o następującym zestawie cech: męŝczyźni, w wieku lata, z wykształceniem podstawowym, mieszkający na wsi, będący głową gospodarstwa domowego lub męŝem/ŝoną głowy gospodarstwa domowego, w których gospodarstwie domowym nie ma dzieci do lat 14, nie posiadające komputera, nie posiadające gospodarstwa rolnego. Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych indywidualnych z badania podaŝowego Podsumowanie Ludność Jaworzna wykazuje wiele cech charakterystycznych dla polskich miast lub zespołów miejskich metropolitalnych. Po pierwsze, populacja według wieku wyraźnie zmienia się w kierunku starzenia przybywa coraz mniej osób w wieku produkcyjnym, coraz więcej przesuwa się poza wiek poprodukcyjny. Jest to sygnał, Ŝe nadobfitość młodych ludzi, wchodzących na rynek pracy i zgłaszających swoje potrzeby, zacznie maleć. Wolniej teŝ będzie przebiegał proces odnowy kapitału ludzkiego. Miasto wciąŝ jednak przez najbliŝsze lata będzie opierało się na młodzieŝy zasilającej rynek pracy ilościowo i jakościowo, ze względu na poziom wykształcenia. Młodzi w Jaworznie częstej niŝ przeciętnie kształcą się. Skutkuje to wprawdzie mniejszą aktywnością zawodową wśród najmłodszych, ale znając polski system kształcenia lepiej rokuje ze względu na poziom uzyskanej wiedzy i umiejętności. Z kolei duŝy udział pracujących i jednocześnie uczących się młodych osób, pozwala mieć nadzieję na to, iŝ wejdą na rynek pracy po ukończeniu szkół z pewnym doświadczeniem praktycznym. Jaworzno na tle innych badanych powiatów znajduje się w gorszej sytuacji, jeśli chodzi o dostęp do pracy. Stosunkowo niewiele osób pracuje (48,8%), co jest wynikiem niŝszym niŝ średnio w 6 badanych powiatach. Jeszcze gorzej Jaworzno wygląda na tle Europy i jej celów w zakresie polityki ekonomicznej i społecznej Strategia Lizbońska zakłada 70% stopę zatrudnienia. 39

40 Charakterystyczne okazało się rozłoŝenie dostępu do pracy między gospodarstwa domowe o róŝnej charakterystyce. Szczególnie mało pracujących jest w gospodarstwach nie posiadających dzieci. Takie gospodarstwa są zaleŝne od pozazarobkowych źródeł utrzymania, przede wszystkim emerytur i rent. Bardzo niepokojący jest wysoki odsetek gospodarstw domowych z co najmniej 2 osobami bezrobotnymi. Konieczne jest kompleksowe podejście do tej grupy rodzin. W Jaworznie są to częściej gospodarstwa wieloosobowe z dziećmi. Nasze badanie nie wykazało, sugerowanej w wywiadach, masowej emigracji z Jaworzna. W porównaniu do innych regionów skala emigracji jest stosunkowo niska i nie zmienia zasadniczego kształtu rynku pracy. MoŜe wpływać na funkcjonowanie niektórych subrynków zawodowych, ale tego ze względu na ograniczoną reprezentatywność nie byliśmy w stanie stwierdzić. 40

41 3. Pracujący w powiecie Jaworzno 3.1. Wprowadzenie W powiecie Jaworzno pracujący stanowią 47,2% ludności w wieku lata. Wskaźnik zatrudnienia w tym powiecie jest niŝszy od średniej dla wszystkich badanych powiatów. Warto zauwaŝyć, Ŝe jest takŝe istotnie niŝszy od średniej w kraju (który w pierwszym (zimowym) kwartale 2006 wynosił 53,4% 19 ). Charakterystyczna dla powiatu jest niska stopa zatrudnienia kobiet (jedynie w powiecie Jaworzno jest ona niŝsza), chociaŝ nie odbiega ona znacząco od średniej dla całego badania. Bardzo niska (w ujęciu względnym i bezwzględnym) jest równieŝ stopa zatrudnienia osób powyŝej 45. roku Ŝycia (ponad 29% osób niepracujących powyŝej 45 roku Ŝycia pobiera emeryturę, a ponad 27% - rentę inwalidzką). Jest to niewątpliwie pochodna charakterystyki gospodarczej powiatu, w którym przez dekady waŝną rolę odgrywało górnictwo i przemysł cięŝki. TABELA 3.1. WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA W POWIECIE JAWORZNO Powiat Jaworzno 6 powiatów Relacja 1:2 Ogółem ,2 47,9 0,985 Wiek lata 29,6 25,2 1, lata 70,1 65,2 1, ,5 43,7 0,720 Płeć MęŜczyźni 55,0 54,1 1,017 Kobiety 39,0 41,2 0, Wskaźnik zatrudnienia dla ludności w wieku lata, na podstawie danych BAEL za I kwartał 2006 (Kwartalna informacja o rynku pracy, GUS). 41

42 3.2. Struktura demograficzna W populacji pracujących powiatu Jaworzno, podobnie jak w ludności ogółem, dominują męŝczyźni. Stanowią bowiem 59,6% pracujących (51,1% - w ludności w wieku lata). Jest to cecha typowa dla wszystkich badanych powiatów, z tym, Ŝe w powiecie Jaworzno nadreprezentacja męŝczyzn w populacji pracujących jest istotnie większa (i wynosi ponad 16% wobec 13% w całej badanej grupie). Największą liczebnie grupą wieku wśród pracujących jest grupa osób w wieku mobilnym (25 44 lata): stanowią oni 62,1% pracujących. Osoby w wieku powyŝej 45 roku Ŝycia stanowią 23,5% pracujących, zaś 14,5% to osoby poniŝej 25 roku Ŝycia. TABELA 3.2. STRUKTURA DEMOGRAFICZNA PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO NA TLE LUDNOŚCI OGÓŁEM I 6 POWIATÓW Jaworzno 6 powiatów Pracujący Ludność ogółem Relacja 1:2 Pracujący Ludność ogółem Relacja 4:5 Wiek ,5 23,0 0,628 12,9 24,4 0, ,1 41,8 1,486 54,9 40,3 1, ,5 35,2 0,667 32,2 35,3 0,913 Płeć M 59,6 51,1 1,166 58,6 51,8 1,130 K 40,4 48,9 0,826 41,4 48,2 0,860 Miejsce zamieszkania Wieś 39,4 36,9 1,067 Miasta do 10 tys. 14,2 16,6 0,857 Miasta tys. 11,9 11,9 0,992 Miasta tys. 100,0 100,0 1,000 16,8 17,1 0,985 Miasta tys. 17,7 17,5 1,012 W powiecie Jaworzno, podobnie jak w pozostałych powiatach, mamy do czynienia z nadreprezentacją w pracujących (w stosunku do ludności ogółem) osób w wieku lata, a niedoreprezentowaniem pozostałych grup wiekowych, zwłaszcza młodszej. O ile jednak głębokie niedoreprezentowanie osób młodszych (wśród pracujących jest ich prawie o połowę 42

43 mniej niŝ w ludności ogółem w wieku produkcyjnym) jest podobne do innych powiatów, to w powiecie Jaworzno szczególnie duŝa jest dominacja osób w wieku mobilnym (ich nadreprezentacja wynosi 48,6% wobec 36,2% średnio w badanych powiatach) oraz niedoreprezentowanie osób powyŝej 45 roku Ŝycia (33,3% względem 8,6% w 6 powiatach). Ponownie zatem dostrzegamy problem wcześniejszej dezaktywizacji zawodowej osób powyŝej 45 roku Ŝycia, związany z charakterystyką gospodarczą powiatu. Zaskakującym jest z kolei, Ŝe dotyczy ona obu płci w podobnym stopniu. Specyficzny jest takŝe większy udział najmłodszej grupy wiekowej w grupie pracujących męŝczyzn oraz względnie wysoka relacja udziału tej grupy wiekowej w pracujących do udziału w ludności ogółem w przypadku tej płci moŝe to oznaczać ich mniejszą skłonność do kontynuacji nauki lub potencjalnie łączenie nauki z pracą zawodową (badanie moŝe potwierdzać tę tezę, chociaŝ niewielkie rozmiary próby nie pozwalają na jednoznaczną odpowiedź na to pytanie 20 ). TABELA 3.3. STRUKTURA PRACUJĄCYCH WEDŁUG PŁCI (M MĘśCZYŹNI, K - KOBIETY) I WIEKU NA TLE STRUKTURY LUDNOŚCI W WIEKU LATA Jaworzno 6 powiatów Pracujący Ludność ogółem Relacja udziału w pracujących do udziału w ludności Pracujący Ludność ogółem Relacja udziału w pracujących do udziału w ludności M K M K M K M K M K M K Wiek ,2 10,5 29,9 22,1 0,574 0,473 13,0 12,7 23,7 25,2 0,548 0, ,6 67,2 41,1 42,4 1,425 1,582 55,2 54,5 40,4 40,3 1,367 1, ,2 22,4 35,0 35,5 0,693 0,631 31,8 32,8 36,0 34,5 0,885 0,948 Powiat Jaworzno jest przykładem miasta na prawach powiatu. Specyfika ta ma istotne konsekwencje dla rynku pracy. I tak praktycznie brak jest udziału rolnictwa w zatrudnieniu, bardzo wysoki jest udział zatrudnienia w przemyśle (ponad 47% całości zatrudnienia), wyŝszy niŝ przeciętna dla Polski jest takŝe odsetek osób zatrudnionych w usługach rynkowych (29% w Jaworznie wobec 26,9% w kraju). 20 W badanej próbie, w grupie wiekowej lata znalazły się w powiecie Jaworzno 24 osób pracujące (w tym 17 męŝczyzn). Z 7 kobiet, 4 kontynuują edukację, z 17 męŝczyzn 7 uczy się lub studiuje. Tak niskie liczebności nie pozwalają na wiarygodnie wnioskowanie co do całej populacji. 43

44 3.3. Kapitał ludzki Kluczowym aspektem opisu struktury populacji pracujących (czy szerzej siły roboczej) jest analiza zgromadzonego przez nią kapitału ludzkiego, a więc przede wszystkim wykształcenia i innych kwalifikacji. PoniŜej opisano poziom i profil wykształcenia pracujących powiatu Jaworzno, wykonywany przez nich zawód, dodatkowe kwalifikacje oraz ogólny staŝ w zatrudnieniu, będący miarą kapitału ludzkiego nabywanego w drodze gromadzenia doświadczenia zawodowego Poziom i profil wykształcenia Poziom wykształcenia pracujących powiatu Jaworzno jest nieco wyŝszy niŝ średnia dla całego badania, pomimo tego naleŝy go uznać za niski: 33,7% pracujących ma wykształcenie zasadnicze zawodowe, zaś prawie 40% wykształcenie co najwyŝej zasadnicze zawodowe. Jednocześnie jednak, podobnie jak średnio w 6 powiatach, osoby pracujące w powiecie Jaworzno mają przeciętnie wyŝszy poziom wykształcenia niŝ cała populacja w wieku produkcyjnym. W populacji pracujących nadreprezentowane są osoby z wykształceniem wyŝszym (o 43%), średnim zawodowym i policealnym (o 17,4%) i zasadniczym zawodowym (o 2,4%). Zjawisko to jest jednak typowe dla całego kraju, a w powiecie Jaworzno występuje z mniejszym nasileniem niŝ w innych badanych powiatach (co moŝe jednak wynikać po prostu z wyŝszego poziomu wykształcenia ludności ogółem). Nieco słabiej niŝ w całej badanej próbie w grupie pracujących nadreprezentowane są takŝe osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (co wiązać się moŝe z charakterem gospodarki powiatu, która wymaga względnie wysokiego poziomu wykształcenia). Wysokie niedoreprezentowanie osób z wykształceniem gimnazjalnym wiąŝe się zapewne z kontynuacją nauki przez te osoby 21. Sytuacja ta nie róŝni się istotnie od innych powiatów. TABELA 3.4. STRUKTURA PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA Jaworzno 6 powiatów 21 Spośród ludności z wykształceniem gimnazjalnym i poniŝej, uczy się w powiecie Jaworzno 41,8%, zaś wśród osób z wykształceniem gimnazjalnym aŝ 100%. 44

45 Pracujący Ludność ogółem Relacja 1:2 Pracujący Ludność ogółem Relacja 4:5 Wykształcenie WyŜsze 15,1 10,5 1,433 14,8 9,5 1,557 Średnie zawodowe i policealne 37,4 31,8 1,174 30,6 25,6 1,196 Średnie ogólnokształcące 7,8 9,1 0,861 8,7 10,7 0,817 Zasadnicze zawodowe 33,7 33,0 1,024 35,0 33,8 1,037 Gimnazjalne i poniŝej 6,0 15,6 0,385 10,9 20,5 0,531 Podobnie jak w innych badanych powiatach, takŝe w powiecie Jaworzno kobiety są lepiej wykształcone od męŝczyzn. Wśród pracujących kobiet 73,1% ma wykształcenie średnie zawodowe, policealne lub wyŝsze. Wśród męŝczyzn, analogiczny odsetek wynosi jedynie 51,5%. RóŜnica ta jest w pewnym stopniu odzwierciedleniem róŝnic w strukturze edukacji kobiet i męŝczyzn w wieku produkcyjnym. Dla pracujących jest to jednak znacznie głębsza (róŝnica 21,6 punktów procentowych wobec 8,6 w ludności ogółem). A zatem w powiecie Jaworzno, podobnie, jak w całej Polsce, silniejszym warunkiem zatrudnienia kobiet jest odpowiednio wyŝszy (niŝ u męŝczyzn) poziom wykształcenia. Co ciekawe, związek ten jest w Jaworznie silniejszy niŝ w innych badanych powiatach. Trzeba jednocześnie podkreślić, Ŝe ogólny poziom wykształcenia ludności w Jaworznie jest wyŝszy od średniej dla całego badania zarówno w przypadku męŝczyzn jak i kobiet (Tabela 2.6.). TABELA 3.5. STRUKTURA PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG PŁCI M MĘśCZYŹNI, K - KOBIETY) I POZIOMU WYKSZTAŁCENIA Jaworzno 6 powiatów Pracujący Ludność ogółem Relacja udziału w pracujących do udziału w ludności Pracujący Ludność ogółem Relacja udziału w pracujących do udziału w ludności Wykształcenie M K M K M K M K M K M K WyŜsze 8,1 25,4 8,3 12,8 0,970 1,984 11,3 19,8 8,2 11,0 1,381 1,803 Średnie zawodowe i policealne 39,4 34,3 35,0 28,5 1,125 1,205 29,2 32,5 24,5 26,7 1,190 1,218 Średnie ogólnokształcące 4,0 13,4 3,9 14,5 1,039 0,924 5,9 12,7 7,4 14,2 0,795 0,895 Zasadnicze zawodowe 43,4 19,4 40,0 25,6 1,086 0,758 42,5 24,5 39,8 27,3 1,068 0,896 Gimnazjalne i poniŝej 5,1 7,5 12,8 18,6 0,395 0,401 11,1 10,5 20,1 20,9 0,553 0,504 45

46 Dziedziną, w jakiej najczęściej pracujący posiadają wykształcenie są dziedziny usługowe, typu mechanika, stolarstwo, elektryka, elektromechanika (32,7%). Następnie 15,8% deklaruje wykształcenie w dziedzinach związanych z inŝynierią i procesami produkcyjnymi, 11,5% - w programach ogólnych, 6,1% - w naukach społecznych i ekonomii oraz 5,5% - w dziedzinie pedagogiki, w dziedzinie zdrowia i opieki społecznej oraz w innych. Te 7 dziedzin opisuje profil wykształcenia ponad 82% pracujących. Znaczne rozproszenie wskazań respondentów nie pozwala na w pełni wiarygodne odniesienie tej struktury do innych powiatów. MoŜna jednak zauwaŝyć, iŝ w powiecie Jaworzno mamy do czynienia z względnie wysokim udziałem osób z wykształceniem w dziedzinach usługowych, stosunkowo niski jest natomiast udział osób z wykształceniem ogólnym. Co istotne jest to widoczne zarówno wśród pracujących jak i ludności ogółem. W obu przypadkach, jest to cecha korzystna z punktu widzenia rynku pracy. Wykształcenie ogólne nie daje konkretnego zawodu, co zmniejsza szanse na znalezienie pracy w sytuacji jej utraty, zwłaszcza na rynku charakteryzującym się względnie duŝym udziałem przemysłu. Byłoby ona atutem w sytuacji wysokiego odsetka osób kontynuujących kształcenie, ten zaś w powiecie Jaworzno jest raczej niski i wynosi niecałe 35% (wśród osób z wykształceniem ogólnym). Z kolei wysoki odsetek pracujących z wykształceniem usługowym jest korzystny w pespektywie przekształceń gospodarczych i zwiększającego się znaczenia sektora usług. W sytuacji szybkich zmian technologicznych, jakie charakteryzują dzisiejszą gospodarkę, waŝny jest nie tylko profil wykształcenia, ale takŝe jego aktualność. Dotychczasowe badania wskazują, iŝ często mamy do czynienia z niedopasowaniami strukturalnymi nawet w obrębie jednego z punktu widzenia formalnego - zawodu 22. Ponad 20% pracujących w powiecie Jaworzno posiada najświeŝsze kwalifikacje uzyskane na drodze edukacji szkolnej: uzyskała obecny poziom wykształcenia szkolnego w okresie ostatnich 4 lat (lata ). Jest to odsetek nieznacznie większy niŝ średnio w badanych powiatach. Więcej osób posiada kwalifikacje starsze: 34% pracujących uzyskało obecni poziom wykształcenia ponad 20 lat temu, co jednak nie jest złym wynikiem na tle innych powiatów gdzie odsetek ten wynosi 43,1%. Niska relacja udziału osób tej ostatniej grupy w populacji pracujących do populacji ogółem (0,77 wobec 0,95 średnio w 6 powiatach) ponownie wydaje się wskazywać na istotny problem wczesnej dezaktywizacji zawodowej osób w starszych 22 Klasycznym przykładem jest tutaj przypadek szwaczek w Łodzi. Pracodawcy systematycznie zgłaszają problemy z obsadzeniem wakatów przy jednoczesnym wysokim bezrobociu w tym zawodzie. Związane jest to z nieaktualnym wykształceniem pracowników w tym zawodzie. 46

47 grupach wieku produkcyjnego. Powiat Jaworzno wyróŝnia się w tym zakresie w stosunku do innych powiatów: mamy do czynienia z duŝo większym niedoreprezentowaniem tej grupy osób w pracujących względem ludności ogółem. TABELA 3.6. STRUKTURA PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG CZASU UZYSKANIA OBECNEGO POZIOMU WYKSZTAŁCENIA Jaworzno 6 powiatów Pracujący Ludność ogółem Relacja 1:2 Pracujący Ludność ogółem Relacja 4:5 Czas od ukończenia szkoły (lata) ,3 13,0 0,710 6,2 10,0 0, ,1 13,3 0,833 12,3 16,2 0, ,7 11,0 1,514 15,0 11,4 1, ,0 18,6 1,564 23,5 17,2 1, i więcej 34,0 44,1 0,771 43,1 45,2 0, Zawód wykonywany przez osoby pracujące Struktura zawodowa pracujących w powiecie Jaworzno jest odzwierciedleniem ich względnie niskiego poziomu wykształcenia. Ponad 53% z nich wykonuje zawód z trzech grup zawodowych: robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy, pracownicy przy pracach prostych oraz pracownicy usług osobistych i sprzedawcy. Te 3 grupy zawodowe dominują takŝe w populacji pracujących wszystkich 6 powiatów, jednak ich łączny udział w tym wypadku wynosi 46,8% i jest o 7 punktów procentowych niŝszy niŝ w przypadku powiatu Jaworzno. JuŜ wcześniej podkreślane było jednak, Ŝe poziom wykształcenia w Jaworznie i tak wypada korzystnie na tle średniej dla całego badania. Znajduje to takŝe swoje odbicie w strukturze zawodowej w Jaworznie odsetek pracujących na stanowisku specjalisty czy technika jest większy niŝ średnio w 6 powiatach. W powiecie Jaworzno mamy do czynienia z wyraźnym zróŝnicowaniem struktury zawodowej kobiet i męŝczyzn. Kobiety najczęściej wykonują zawody z grupy piątej (pracownicy usług osobistych i sprzedawcy): w przypadku tej grupy mamy do czynienia takŝe z nadreprezentacją względem średniej dla wszystkich powiatów. Jednocześnie niewiele mniejszy odsetek kobiet (21,%) pracuje na stanowisku specjalisty oraz jako technicy i inny średni personel (20,9%). W obu przypadkach jest to znacznie więcej niŝ w przypadku 47

48 męŝczyzn co moŝna uznać za odzwierciedlenie wyŝszego poziomu wykształcenia kobiet. RóŜnica ta szczególnie widoczna jest w przypadku stanowisk specjalistów, które zajmuje jedynie 6,2% wszystkich pracujących męŝczyzn 23. Z drugiej strony ponad 40% męŝczyzn pracujących w powiecie Jaworzno pracuje jako robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy (średnia dla 6 powiatów to 29,2%), co doskonale oddaje przemysłowy charakter miasta. TABELA 3.7. STRUKTURA PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG WYKONYWANEGO ZAWODU 6 Jaworzno powiatów Relacja (%) (%) 1:2 Opis grupy zawodowej Przedstawiciele władz publicznych, wyŝsi urzędnicy i kierownicy 1,2 2,5 0,492 Specjaliści 12,4 8,7 1,423 Technicy i inny średni personel 15,5 13,4 1,163 Pracownicy biurowi 6,8 6,2 1,102 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 18,6 14,7 1,266 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,6 14,6 0,042 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 26,7 20,2 1,323 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9,9 7,8 1,278 Pracownicy przy pracach prostych 8,1 11,9 0,679 Najczęściej wykonywanym zawodem jest zawód sprzedawcy i demonstratora, który zgodnie z badaniem wykonuje w Jaworznie ponad 11% pracujących. Pozostałe zawody mają duŝo mniejszy udział w całości zatrudnienia, a do najczęściej wymienianych naleŝy m.in. zawód górnika, ekonomisty, technika technologii chemicznej, ślusarza i sprzątaczki Dodatkowe kwalifikacje Większość pracodawców wymaga od pracowników nie tylko wykształcenia szkolnego oraz doświadczenia, ale takŝe dodatkowych kwalifikacji. Tabela 2.9. pokazuje strukturę 23 ChociaŜ to akurat nie odbiega od średniej dla 6 powiatów. Fenomenem Jaworzna jest raczej wysoki odsetek specjalistów wśród kobiet, który moŝe wynikać z uwarunkowań społecznych. JeŜeli bowiem przyjmiemy, Ŝe znaczna część kobiet w Jaworznie nie pracuje znajdując się na utrzymaniu męŝa-górnika, to prawdopodobnie te które podejmują pracę posiadają po prostu wyŝsze wykształcenie i kwalifikacje zawodowe. 48

49 pracujących w powicie Jaworzno według trzech podstawowych kwalifikacji: posiadania prawa jazdy, znajomości języka obcego oraz umiejętności obsługi komputera. NaleŜy nadmienić, Ŝe informacja o dwóch z nich (język obcy i obsługa komputera) mają charakter deklaratywny ze strony respondenta. Choć pytanie zawierało doprecyzowanie, co rozumiemy pod tymi pojęciami, mamy wątpliwości, czy właściwie zostało ono odczytane przez respondentów. TABELA 3.8. DODATKOWE KWALIFIKACJI PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO Jaworzno 6 powiatów Ludność Relacja Ludność Relacja Pracujący ogółem 1:2 Pracujący ogółem 4: Prawo jazdy kategorii B 63,3 50,0 1,265 62,9 49,7 1,266 Znajomość przynajmniej jednego języka obcego 47,6 49,0 0,971 49,5 48,0 1,031 Obsługa komputera 75,3 64,8 1,163 63,2 56,5 1,119 DuŜa część pracujących posiada dodatkowe kwalifikacje często wymagane przez pracodawców: ponad 26% posiada wszystkie trzy umiejętności. Prawie połowa osób pracujących deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego w stopniu umoŝliwiającym swobodną komunikację, ponad 63% posiada prawo jazdy kategorii B, zaś 3 osoby na 4 umieją posługiwać się komputerem w stopniu umoŝliwiającym pisanie, dokonywanie obliczeń, korzystanie z internetu. W przypadku kwalifikacji dotyczących prawa jazdy i obsługi komputera, wśród pracujących spotykamy je częściej niŝ w całej populacji osób w wieku produkcyjnym. Co ciekawe okazuje się, Ŝe niŝszy jest natomiast odsetek pracujących deklarujących znajomość języka obcego niŝ średnia dla ludności ogółem. Prawdopodobnie wynika to z faktu lepszej znajomości języków obcych wśród osób młodych, które nadal się uczą i zaliczane są do grupy biernych zawodowo. Warto zauwaŝyć równieŝ wyŝszy odsetek osób deklarujących umiejętność obsługi komputera (zarówno wśród pracujących jak i ogółu ludności) niŝ średnio w pozostałych badanych powiatach. Wydaje się, Ŝe jest to naturalna konsekwencja miejskiego charakteru powiatu (umoŝliwia łatwiejszy dostęp do usług IT), chociaŝ moŝe teŝ być to w jakimś stopniu pochodna wyŝszego poziomu wykształcenia. TABELA 3.9. DODATKOWE KWALIFIKACJI PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG PŁCI (M MĘśCZYŹNI, K - KOBIETY) 49

50 Jaworzno 6 powiatów Pracujący (1) Ludność ogółem (2) Relacja 1:2 (3) Pracujący (4) Ludność ogółem (5) Relacja 4:5 (6) M K M K M K M K M K M K Prawo jazdy kategorii B 74,8 46,3 67,2 32,0 1,112 1,447 74,6 46,3 65,1 33,1 1,146 1,399 Znajomość przynajmniej jednego języka obcego 47,5 47,8 49,7 48,3 0,955 0,990 48,6 50,7 46,9 49,2 1,038 1,032 Obsługa komputera 73,7 77,6 66,7 62,8 1,106 1,236 62,1 64,8 55,6 57,4 1,116 1,129 W powiecie Jaworzno podobnie jak w sześciu badanych powiatach pracujący męŝczyźni częściej niŝ kobiety posiadają prawo jazdy, rzadziej znają języki (niewielka róŝnica) i umieją obsługiwać komputer. Nieco mniejsza niŝ w innych powiatach jest róŝnica w znajomości języków obcych, większa w zakresie umiejętności uŝywania komputera. Większe róŝnice obserwujemy natomiast jeśli chodzi o przekrój wiekowy: wśród najmłodszych pracujących znajomość języków obcych oraz umiejętność obsługi komputera jest istotnie częstsza niŝ wśród starszych osób. Jeszcze bardziej widoczne jest to w przypadku ludności ogółem. Szczególna duŝa róŝnica (większa niŝ średnio w badanych powiatach) dotyczy umiejętności obsługi komputera przez osoby najmłodsze i najstarsze. MoŜe to oznaczać, Ŝe z czasem, w miarę wchodzenia na rynek pracy młodego pokolenia, poziom kwalifikacji pracujących w powiecie będzie się systematycznie zwiększał. Wysoki odsetek osób umiejących korzystać z komputera będzie zaś szansą na łatwiejszą absorpcję nowych technologii i umiejętności. TABELA DODATKOWE KWALIFIKACJI PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG WIEKU Powiat Jaworzno 6 powiatów Pracujący Ludność ogółem Pracujący Ludność ogółem Prawo jazdy kategorii B 45,8 62,1 76,9 29,6 55,8 56,5 46,5 65,8 64,5 31,5 58,3 52,4 Znajomość przynajmniej jednego języka obcego 70,8 44,7 41,0 74,1 43,8 38,7 71,7 48,4 42,5 70,0 44,4 36,8 Obsługa komputera 95,8 79,6 51,3 96,3 72,8 34,7 85,0 69,0 44,5 86,3 61,7 38,3 50

51 Ogólny staŝ pracy Drugim obok wykształcenia i kwalifikacji - kluczowym elementem oceny kapitału ludzkiego jest doświadczenie zawodowe. Pracodawcy podkreślają, iŝ obecny system edukacji szkolnej daje przede wszystkim wiedzę ogólną, często nieprzydatną w codziennej pracy zawodowej. Praktyczne umiejętności i kwalifikacje zdobywane są najczęściej w drodze doświadczenia zawodowego. Podstawową dostępną miarą ogólnego kapitału ludzkiego jest ogólny staŝ pracy danej osoby. Choć zazwyczaj zmienna ta jest dość wysoko skorelowana z wiekiem badanych (w powiecie Jaworzno współczynnik korelacji wynosi 0,89), dostarcza wielu interesujących informacji o sile roboczej. Średni staŝ pracy pracującego w powiecie Jaworzno wynosi 14,9 lat i jest niŝszy niŝ średnia dla pozostałych powiatów. Większość pracowników legitymuje się staŝem między 4,4 a 25,4 lat. Rozkład jest prawie symetryczny (nieznacznie skośny w lewo: wartość mediany wynosi 14 lat). Charakterystyczna jest takŝe mała koncentracja (wartość kurtozy poniŝej 3 wskazuje na mniejszą koncentrację niŝ w rozkładzie normalnym). TABELA OGÓLNY STAś PRACY PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO (W LATACH) Powiat Jaworzno 6 powiatów Relacja Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety (%) (%) (%) (%) (%) (%) Ogółem MęŜczyźni Kobiety Średnia 14,9 16,5 12,4 16,3 17,1 15,1 0,917 0,966 0,825 Odchylenie standardowe 10,5 11,5 8,2 11,4 11,8 10,8 0,921 0,975 0,768 Współczynnik zmienności 0,7 0,7 0,6 0,7 0,7 0,7 1,005 1,009 0,931 Skośność 0,5 0,3 0,6 0,4 0,4 0,4 1,375 0,892 1,700 Kurtoza 2,4 2,1 2,7 2,1 2,1 2,1 1,167 1,029 1,340 Kwartyl 1 5,0 5,0 5,5 6,0 6,0 5,0 0,833 0,833 1,100 Mediana 14,0 16,0 10,5 15,0 15,0 14,0 0,933 1,067 0,750 Kwartyl 3 22,0 25,0 17,0 25,0 26,0 24,0 0,880 0,962 0,708 Średni staŝ pracy kobiet jest o 4,1 lat krótszy niŝ męŝczyzn (mediana zaś w przypadku kobiet jest niŝsza o 4,5 lat), co wyraźnie wskazuje na to, Ŝe kobiety średnio mają za sobą krótszy okres doświadczenia zawodowego. TakŜe inne miary pozycyjne rozkładu są niŝsze w przypadku kobiet zwraca uwagę zwłaszcza wartość trzeciego kwartyla, która dla kobiet jest 51

52 niŝsza niŝ dla męŝczyzn o 5 lat. TakŜe wyŝszy współczynnik skośności wskazuje na silniejszą prawostronną asymetrię w przypadku staŝu kobiet (dłuŝsze prawe ramię rozkładu). RYSUNEK 3.1. HISTOGRAM OGÓLNEGO STAśU PRACY PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI (LEWY PANEL) ORAZ FUNCKJA GĘSTOŚCI OGÓLNEGO STAśU PRACY DLA 6 POWIATÓW (PRAWY PANEL) Rozkład ogólnego czasu pracy w powiecie Jaworzno jest niŝszy od średniej dla 6 powiatów: charakteryzuje się nieco niŝszą średnią (o ponad 8%) i medianą (o ponad 6%). Rozkład jest nieco bardziej przesunięty w lewo (wydłuŝone prawe ramię), charakteryzuje się większym rozproszeniem Charakterystyka zatrudnienia ze względu na cechy pracodawcy Podstawowa analiza zatrudnienia od strony przedsiębiorstw obejmuje sektor własności, sekcje gospodarki oraz wielkość firm. W istotny osób cechy te wpływają na trwałość zatrudnienia, jego wraŝliwość na zmiany koniunktury gospodarczej oraz determinują strukturę popytu na pracę. Spośród pracowników najemnych, ponad połowa (56,9%) pracuje w przedsiębiorstwach prywatnych. Jest to jednak udział istotnie niŝszy niŝ średnio w badanych powiatach i średnio w Polsce. Niewątpliwie wynika to z przemysłowego charakteru miasta, gdzie duŝe zakłady ciągle naleŝą do sektora publicznego. Co ciekawe, odwrotnie jak w innych powiatach, w powiecie Jaworzno udział pracujących w sektorze prywatnym jest wyŝszy wśród kobiet. Podobnie wygląda sytuacja jeśli bierzemy pod uwagę ogół pracujących, 52

53 nadreprezentacja zatrudnienia męŝczyzn w sektorze publicznym względem średniej dla 6 powiatów nawet rośnie ich udział jest w powiecie Jaworzno o 61,5% wyŝszy niŝ średnio. Choć oznacza to przeciętnie większe bezpieczeństwo dla pracujących, a w przypadku Jaworzna takŝe wyŝsze płace 24, nie stanowi elementu sprzyjającego długofalowej budowie efektywnego rynku pracy. TABELA PRACUJĄCY W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG SEKTORA WŁASNOŚCI PRACODAWCY Powiat Jaworzno 6 powiatów Relacja powiatu Jaworzno do 6 powiatów Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety (%) (%) (%) (%) (%) (%) Pracownicy najemni Sektor prywatny 56,9 54,6 60,3 61,5 64,8 57,1 0,925 0,842 1,056 Sektor publiczny 43,2 45,5 39,7 38,5 35,2 42,9 1,120 1,290 0,925 Pracujący ogółem Sektor prywatny 61,4 59,2 64,6 71,3 74,7 66,5 0,439 0,792 0,972 Sektor publiczny 38,6 40,8 35,4 28,7 25,3 33,5 1,349 1,615 1,056 Większość mieszkańców powiatu Jaworzno pracuje w usługach, przy czym ponad 38% znajduje zajęcie w usługach rynkowych. Udział sekcji usługowych jest w powiecie Jaworzno o kilka punktów procentowych wyŝszy niŝ średnio w badanych powiatach, ale wiąŝe się to jednak przede wszystkim z praktycznie zerowym zatrudnieniem w rolnictwie. Przemysłowy charakter powiatu widoczny jest w wysokim odsetku osób pracujących w przemyśle i budownictwie (ponad 43%) 25. Jest to wielkość znacząco wyŝsza niŝ średnia dla całego badania. Udział w zatrudnieniu według sekcji znacząco róŝni się w przypadku podziału na płeć. I tak prawie połowa pracujących kobiet (49,2%) zatrudnionych jest w sektorze usług rynkowych podczas gdy w przypadku męŝczyzn 6 na 10 pracuje w przemyśle i budownictwie. 24 W Jaworznie, średnia płaca netto w sektorze prywatnym wynosi 1265 PLN, a w sektorze publicznym 1498 PLN (pracownicy najemni). 25 Struktura zatrudnienia w przemyśle jest następująca: 40% - przemysł przetwórczy, 31% - górnictwo, 13% - wytwarzanie energii elektrycznej, 16% - budownictwo. 53

54 TABELA PRACUJĄCY W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG SEKCJI PKD I PŁCI (M MĘśCZYŹNI, K - KOBIETY) Sekcje PKD Miasto Jaworzno 6 powiatów Relacja powiatu Jaworzno do 6 powiatów Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety Rolnictwo 0,6 0,0 1,5 18,4 20,0 16,8 0,033 0,000 0,092 Przemysł z budownictwem 43,9 59,6 20,0 32,2 41,4 18,8 1,364 1,440 1,062 Usługi rynkowe 38,4 31,3 49,2 31,2 28,4 35,3 1,231 1,103 1,395 Usługi nierynkowe 17,1 9,1 29,2 18,2 10,3 29,7 0,938 0,886 0,984 W przeciwieństwie do tendencji ogólnokrajowej w powiecie Jaworzno dominuje zatrudnienie w duŝych firmach zatrudniających ponad 250 osób. Kolejnym największym pracodawcą są małe firmy zatrudniające do 9 osób oraz te w z przedziału osób. Na tle innych badanych powiatów, dla powiatu Jaworzno charakterystyczny jest wysoki udział w zatrudnieniu osób pracujących w największych firmach oraz niski udział osób zatrudnionych w najmniejszych przedsiębiorstwach (spośród osób pracujących w przedsiębiorstwach do 9 osób, 33% pracuje w firmach 1 lub 2 osobowych). Wskazuje to wyraźnie na niedorozwój mikro przedsiębiorczości, w tym drobnych usług. Wydaje się to dość zaskakujące biorąc pod uwagę wysoki odsetek osób deklarujących pracę w sektorze usług rynkowych oraz potencjalnie duŝy rynek wewnętrzny. Podobnie jak średnio w badanych powiatach, kobiety pracują zwykle w mniejszych przedsiębiorstwach (55,4% kobiet pracuje w firmach nie zatrudniających więcej niŝ 50 osób, analogiczny odsetek dla męŝczyzn wynosi 41,4%). TakŜe sygnalizowana powyŝej nadreprezentacja zatrudnienia w firmach duŝej wielkości jest zróŝnicowana według płci: znacznie większy w firmach powyŝej 250 zatrudnionych jest odsetek pracujących męŝczyzn niŝ kobiet (33,3% do 20%). TABELA PRACUJĄCY W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG WIELKOŚCI FIRMY Relacja powiatu Jaworzno do 6 Wielkość firmy Miasto Jaworzno 6 powiatów powiatów Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety Ogółem MęŜczyźni Kobiety 1-9 osób 25,6 21,2 32,3 36,0 35,4 36,8 0,712 0,598 0, osób 21,3 20,2 23,1 22,3 21,2 23,9 0,955 0,951 0, osób 8,5 7,1 10,8 11,0 10,2 12,1 0,779 0,694 0, osób 9,8 12,1 6,2 8,5 9,3 7,3 1,151 1,303 0,842 54

55 251 i więcej 28,1 33,3 20,0 14,6 16,5 11,8 1,924 2,021 1,689 Nie wiem 6,7 6,1 7,7 7,7 7,4 8,1 0,877 0,822 0, Czas pracy Dla oceny wykorzystania zasobów pracy na danym rynku pracy konieczna jest nie tylko ocena podejmowania pracy przez ludność w wieku produkcyjnym, ale takŝe uwzględnienie czasu pracy. Największa część respondentów deklaruje pracę w wymiarze 40 godzin tygodniowo (40,5%). Obserwujemy jednak częste odchylenia od tej najbardziej typowej wielkości. Tabela 2.16 przedstawia podstawowe statystyki opisowe tygodniowego czasu pracy pracujących w powiecie Jaworzno. TABELA CZAS PRACY W POWIECIE JAWORZNO MIARY ROZKŁADU Miasto Jaworzno 6 powiatów Liczba godzin pracy w Ogółem MęŜczyźni Kobiety Relacja Ogółem MęŜczyźni Kobiety Relacja tygodniu (1) (2) (3) 2:3 (4) (5) (6) 5:6 Średnia 42,6 45,3 38,4 1,179 44,4 46,0 42,2 1,088 Odchylenie standardowe 12,9 13,5 10,7 1,264 18,4 18,1 18,6 0,973 Współczynnik zmienności 0,3 0,3 0,2 1,072 0,4 0,3 0,4 0,894 Skośność 0,4 0,6-0,8-0,768 1,6 1,0 2,5 0,421 Kurtoza 6,3 6,3 36,0 0,176 14,3 10,3 20,6 0,498 Kwartyl , ,000 Mediana , ,125 Kwartyl , ,146 Połowa respondentów pracuje powyŝej 40 godzin, a 25% powyŝej 48 godzin w tygodniu. Choć mediana jest niŝsza od średniej, to wyraźnie dostrzec moŝna, jak mało osób pracuje w niepełnym wymiarze czasu pracy (jeśli zdefiniujemy to jako czas poniŝej 40 godzin w tygodniu będzie to jedynie 19% pracujących). Wiązać się to moŝe z sygnalizowanym wcześniej niskim poziomem płac, uniemoŝliwiającym utrzymanie się przy otrzymywaniu jedynie części pełnoetatowego wynagrodzenia. Wydaje się, iŝ zjawisko to moŝe być istotnym problemem w aktywizacji zawodowej i w kształtowaniu podaŝy pracy na rynku lokalnym. Z drugiej strony, 9,8% pracujących pracuje 60 godzin i więcej, a zatem w wymiarze 55

56 przekraczającym o 50% (i więcej) standardowy etat. Teoretycznie wiązać się to moŝe z bardzo wysokimi płacami (rzadkie kwalifikacje i wysokie płace z nimi związane mogą skłaniać do pracy w ponadstandardowym wymiarze; efekt substytucyjny) lub przeciwnie z niskimi kwalifikacjami, niską produktywnością oraz niskimi płacami, co powoduje, Ŝe pracownicy pracują w większym wymiarze w celu uzyskania dochodów gwarantujących utrzymanie im i ich rodzinom. W powiecie Jaworzno mamy raczej do czynienia z tym pierwszym przypadkiem 26. Warto przy tym zauwaŝyć, Ŝe odsetek osób deklarujących pracę w ponadetatowym wymiarze czasu jest mniejszy niŝ w innych badanych powiatach. RYSUNEK 3.2. HISTOGRAM TYGODNIOWEGO CZASU PRACY PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI (LEWY PANEL) ORAZ FUNKCJA GĘSTOŚCI CZASU PRACY DLA 6 POWIATÓW (PRAWY PANEL) Choć czas pracy kobiet jest średnio krótszy niŝ czas pracy męŝczyzn, róŝnica nie jest duŝa i wynosi jedynie 6,9%. Charakterystyczne jest jednak to, iŝ w przypadku kobiet mamy do czynienia z prawostronną asymetrią, to w przypadku męŝczyzn, asymetria ma charakter lewostronny (patrz: Tabela 2.16), a zatem kobiety częściej pracują poniŝej średniej, męŝczyźni odwrotnie powyŝej średniej. 26 Niewiele ponad 31% osób pracujących 60 godzin tygodniowo i więcej ma wykształcenie co najwyŝszej zasadnicze zawodowe. Sugerowałyby to, iŝ w Jaworznie motywacją do ponadetatowego czasu pracy są wysokie płace oferowane osobom na stanowiskach wymagających dobrego poziomu wykształcenia. 56

57 RYSUNEK 3.3. HISTOGRAM TYGODNIOWEGO CZASU PRACY PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI DLA MĘśCZYZN I KOBIET Spośród osób pracujących, 7,9% deklaruje posiadanie pracy dodatkowej (jednej lub więcej). Nie jest to jednak udział znacząco wyŝszy w średnio w 6 badanych powiatach, gdzie wynosi 7,5%. Niestety mała liczebność tej grupy w próbie (13 osób) powoduje, iŝ nie są tu moŝliwe analizy dotyczące cech tej populacji. Dość zaskakujące są wyniki dotyczące organizacji pracy. Trudno stwierdzić, na ile są one dowodem znacznej elastyczności pracowników, a na ile świadectwem duŝych wymagań pracodawców w sytuacji silnej presji konkurencyjnej i wysokiego bezrobocia, a na ile wynikają z nie wystarczającej precyzji pytania ankietowego. Okazuje się bowiem, Ŝe w powiecie Jaworzno jedynie 29,3% osób deklaruje, Ŝe nie pracuje w weekendy, zaś prawie 1/4 robi to zwykle. Ponad 37% pracowników pracuje w nocy (zwykle lub czasami), zaś aŝ 57,9% - wieczorami. Większość osób świadczy pracę w systemie zmianowym (62,8%), a tylko 19,6% pracuje w domu. Po raz kolejny jest to dowód na przemysłowy charakter powiatu. TABELA NIETYPOWA ORGANIZACJA CZASU PRACY W POWIECIE JAWORZNO Relacja powiatu Organizacja czasu pracy Powiat Jaworzno 6 powiatów Jaworzno do 6 powiatów Ogółem M K Ogółem M K Ogółem M K Praca w domu - zwykle 4,9 5,1 4,6 19,4 18,0 21,3 0,254 0,283 0,217 Praca w domu - czasami 14,7 12,2 18,5 14,9 13,9 16,2 0,991 0,881 1,140 Praca na zmiany - zwykle 51,8 59,6 40,0 32,3 34,5 29,1 1,607 1,730 1,374 Praca na zmiany - czasami 11,0 11,1 10,8 13,1 13,4 12,7 0,838 0,827 0,851 Praca wieczorem - zwykle 20,7 23,2 16,9 21,3 23,1 18,7 0,976 1,008 0,905 Praca wieczorem - czasami 37,2 48,5 20,0 27,0 41,5 30,6 1,379 1,168 0,654 57

58 Praca w nocy - zwykle 13,4 17,2 7,7 10,8 13,3 7,3 1,237 1,291 1,048 Praca w nocy - czasami 24,4 37,4 4,6 22,0 27,5 14,2 1,109 1,360 0,326 Praca w soboty lub niedziele - zwykle 24,4 20,2 30,8 24,8 24,3 25,6 0,984 0,833 1,203 Praca w soboty lub niedziele - czasami 46,3 60,6 24,6 47,7 54,7 37,7 0,971 1,108 0, Potencjał mobilności wśród pracujących powiatu Jaworzno Większość badań rynku pracy w Polsce wskazuje na duŝą skalę niedostosowań strukturalnych popytu i podaŝy pracy. Stąd niezbędnym elementem analizy jest ocena potencjału mobilności w wymierzy edukacji i kwalifikacji, w mierze przestrzennym oraz mobilność między miejscami pracy Mobilność edukacyjna Mobilność edukacyjną pracującym moŝemy scharakteryzować w dwóch aspektach. Pierwszy z nich przede wszystkim waŝny jest dla pracujących z najmłodszych grup wiekowych i dotyczy kontynuacji nauki w trybie szkolnym. Drugi chyba waŝniejszy dla ogółu pracujących dotyczy kształcenia ustawicznego, jakie prowadzić moŝe do zdobywania nowych kwalifikacji, zmiany tych kwalifikacji czy ich podnoszenia. O ile w całej populacji wieku w powicie Jaworzno, naukę w systemie szkolnym kontynuuje 19,4%, wśród pracujących jest to 10,8% (średnio w badanych powiatach 9,2%). Większość z nich studiuje, a jedynie 1/3 kontynuuje naukę w szkole. Nie ma jednego dominującego kierunku kształcenia najpopularniejsze są kierunki biznesowe i informatyka. Ponownie jednak niska liczebność próby (18 osób) stawia pod znakiem zapytania jej reprezentatywność. Spośród osób studiujących polowa uczęszcza do szkół państwowych. Odsetek kontynuujących naukę jest w powiecie Jaworzno wyŝszy niŝ średnio w 6 powiatach zarówno wśród pracujących, jak i ludności ogółem. 58

59 TABELA KONTYNUACJA NAUKI W SYSTEMIE SZKOLNYM WŚRÓD PRACUJACYCH POWIATU JAWORZNO Jaworzno 6 powiatów Kontynuacja nauki Pracujący Ludność ogółem Relacja 1:2 Pracujący Ludność ogółem Relacja 4: Tak, na uczelni 7,2 9,7 0,748 6,0 8,1 0,742 Tak, w szkole 3,6 9,7 0,374 3,2 10,0 0,327 Ogółem tak 10,8 19,4 0,561 9,2 18,1 0,512 Nie 89,2 80,6 1,105 90,8 81,9 1,107 Spośród badanych pracujących 31,9% uczestniczyło w ciągu ostatnich 12 miesięcy w szkoleniach, kursach czy warsztatach. Z pośród osób deklarujących uczestnictwo w szkoleniach 42% brało udział w jednym tego typu szkoleniu, a reszta w dwóch lub więcej. Pracujący są tą populacją na rynku pracy, która szkoli się najczęściej: w całej populacji ponad 77% osób zadeklarowało, Ŝe nie brało udziały w Ŝadnym szkoleniu. Powiat Jaworzno nie odbiega w tym zakresie od średniej dla badanych powiatów. Generalnie naleŝy ten odsetek określić jako niski: w sytuacji tak wysokiego bezrobocia, przy jednoczesnym sygnalizowaniu przez pracodawców braków w podaŝy pracy o określonych kwalifikacjach szkolenia są jedną z najskuteczniejszych form poprawy sytuacji. W odróŝnieniu od innych powiatów w Jaworznie nie dominują szkolenia krótkookresowe. Jedynie 28,3% pracujących zadeklarowało, Ŝe łączny czas trwania szkoleń w jakich wzięły udział wynosił 7 dni lub mniej, zaś 15,1% stwierdziło, Ŝe trwały one nie więcej jak 3 dni. Ponad 71% osób zadeklarowało udział w szkoleniach powyŝej 7 dni, a prawie połowa w tych trwających ponad 2 tygodnie. Istnieje zatem duŝe prawdopodobieństwo, Ŝe znaczna część szkolonych rzeczywiście moŝe zasadniczo poprawić swoje kwalifikacje zawodowe. W populacji osób pracujących większość szkoleń finansowana jest przez pracodawcę (ponad 58%). Sami pracownicy sfinansowali szkolenia w ponad 25% przypadków, zaś w ponad 8% uczynił to urząd pracy. Jedynie w nieco ponad 7% przypadków szkolenie było finansowane przez inna instytucję. Rozkład ten róŝni się nieco od rozkładu finansowania szkoleń wśród pracujących od rozkładu w całej populacji osób w wieku produkcyjnym: przez pracodawców sfinansowanych zostało ponad 46% szkoleń, zaś przez urząd pracy ponad 12%. Warto zaznaczyć nieco wyŝszy odsetek szkoleń finansowanych w Jaworznie przez urząd pracy niŝ średnia dla 6 powiatów. MoŜe to wskazywać na duŝą aktywność miejscowego PUP. 59

60 TABELA STRUKTURA SZKOLEŃ PODEJMOWANYCH PRZEZ PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG PODMIOTU FINANSUJĄCEGO SZKOLENIE* Osoba finansująca szkolenie Jaworzno 6 powiatów Pracujący (%) Ludność ogółem (%) Pracujący do ludności ogółem Pracujący (%) Ludność ogółem (%) Pracujący do ludności ogółem Szkolący się lub rodzina 25,5 30,6 0,834 17,9 25,6 0,700 Pracodawca 58,5 46,5 1,257 53,2 42,1 1,265 Urząd pracy 8,5 12,5 0,679 7,1 10,9 0,648 Inna instytucja 7,5 10,4 0,725 21,8 21,4 1,019 * Rozkład na podstawie deklaracji dotyczących 3 ostatnich szkoleń Zdecydowana większość szkoleń, jakie przeszli pracujący w powiecie Jaworzno miało na celu uzupełnienie kwalifikacji lub uzyskanie dodatkowych kwalifikacji. Struktura ta nie odbiega w tym względzie znacząco od całej ludności w wieku produkcyjnym. Nie jest Ŝadnym zaskoczeniem, iŝ pracujący rzadziej niŝ średnio szkolą się w celu zdobycia pierwszych kwalifikacji, rzadziej szkolą się równieŝ z w celu zmiany zawodu czy powodów nie mających związków z pracą zawodową. Częściej uzupełniają natomiast kwalifikacje związane ze swoją obecną pracą. Na tle średniej dla wszystkich badanych powiatów charakterystyczny dla powiatu Jaworzno jest odsetek osób biorących udział w szkoleniach mających na celu zdobycie pierwszych kwalifikacji lub zmianę zawodu (zarówno wśród pracujących jak i ludności ogółem). MoŜe to świadczyć o większej aktywności mieszkańców w tym względzie i powinno pozytywnie wpłynąć na ich moŝliwości znalezienia zatrudnienia (bądź jego zmiany). TABELA STRUKTURA SZKOLEŃ PODEJMOWANYCH PRZEZ PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG CELÓW SZKOLENIA* Osoba finansująca szkolenie Jaworzno 6 powiatów Pracujący (%) Ludność ogółem Pracujący do ludności Pracujący (%) Ludność ogółem Pracujący do ludności ogółem (%) ogółem (%) śeby zdobyć pierwsze kwalifikacje 4,7 7,6 0,617 3,5 5,3 0,648 śeby zmienić kwalifikacje (zawód) 8,5 11,8 0,719 4,6 6,8 0,680 60

61 śeby uzupełnić kwalifikacje zawodowe 50,0 41,7 1,200 48,7 40,9 1,192 śeby uzyskać dodatkowe umiejętności, które być moŝe uda się wykorzystać zawodowo 55,7 58,3 0,954 55,6 55,6 1,000 Z powodów nie mających związku z aktywnością zawodową, zainteresowania własne 0,9 4,2 0,226 4,6 6,2 0,749 * Rozkład na podstawie deklaracji dotyczących 3 ostatnich szkoleń Spośród szkolących się osób pracujących, najwięcej zadeklarowało udział w szkoleniach nauczycielskich i z dziedziny pedagogiki oraz z grupy innych usług w obu przypadkach ponad 14% 27. DuŜym powodzeniem cieszą się takŝe szkolenia w dziedzinie zdrowia i opieki społecznej (11,3%), biznesu (10,4%) oraz inŝynierii i procesów produkcyjnych (9,4%). Na tle 6 powiatów charakterystyczny jest względnie wysoki udział w dziedzinie zdrowia oraz inŝynierii i procesów produkcyjnych. To pierwsze moŝe w obecnej sytuacji (wyjazdy zagraniczne pracowników słuŝby zdrowia) okazać się bardzo korzystne i znacznie zwiększyć szanse szkolonych na znalezienie pracy. Pozostaje jedynie pytanie o to czy osoby szkolone z publicznych pieniędzy zdecydują się pozostać w kraju. Z kolei szkolenia w dziedzinie inŝynierii i procesów produkcyjnych są związane z przemysłowym charakterem miasta i takŝe powinny zwiększyć szanse szkolonych na rynku pracy Mobilność przestrzenna Istotne wydają się dwa aspekty takiej mobilności przenoszenie się na stałe lub na dłuŝsze okresy w celu podjęcia pracy (w kraju lub za granicą) oraz chęć pracowników do dojazdów do pracy, czas poświęcany tym dojazdom i ponoszone w związku z nimi koszty (które to elementy obniŝają efektywne wynagrodzenie uzyskiwane z pracy). Szersza analiza mobilności długookresowej (zwłaszcza zagranicznej, według informacji uzyskanych podczas wywiadów z kluczowymi respondentami, szczególnie istotnej w przypadku mieszkańców powiatu Jaworzno) zawarta jest w rozdziale o ludności. Ponad 98,8% respondentów zakwalifikowanych obecnie jako pracujący nie opuszczało w ciągu ostatnich 12 miesięcy swojego gospodarstwa domowego na okres miesiąca lub dłuŝej w związku z praca lub nauką. Pracujący w powiecie Jaworzno podejmowali w tym zakresie 27 Ponad 15% badanych zadeklarowało szkolenia z grupy inne. 61

62 mniejszą aktywność niŝ w innych badanych powiatach: w całej badanej populacji pracujących około 4,6% osób deklaruje opuszczanie gospodarstwa domowego. Jeśli jednak spojrzymy na całą przeszłość zawodową pracujących powiatu Jaworzno, to okaŝe się, Ŝe ponad 12% z nich ma doświadczenie w pracy zagranicą. Jest to znacznie mniej niŝ w 6 powiatach (17,3%). W pracy za granicą doświadczenie mają przede wszystkim męŝczyźni (75%), osoby z zasadniczym zawodowym (stanowią 45% populacji osób deklarujących zatrudnienie w pracy za granica wobec 33,7% w całej populacji pracujących). Pracujące kobiety znacznie rzadziej wyjeŝdŝają do pracy za granicę (jedynie 6,2% pracujących deklaruje takie doświadczenie, wobec 16,2 - wśród męŝczyzn). RóŜnica w porównaniu ze średnią dla 6 powiatów wynosi w przypadku pracujących kobiet 34%, zaś męŝczyzn prawie 30%. Jeszcze bardziej widoczna jest jednak niska mobilność kobiet w Jaworznie przy porównaniu doświadczenia z pracy zagranicą dla ludności ogółem. Średnia dla 6 powiatów jest dwukrotnie większa. TABELA DOŚWIADCZENIE PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO W PRACY ZA GRANICĄ Ogółem 10,9 Ludność MęŜczyźni 16,5 ogółem Kobiety 4,8 Ogółem 12,2 MęŜczyźni 16,2 Powiat Jaworzno Pracujący Kobiety 6,2 Ogółem 15,6 Ludność MęŜczyźni 21,0 ogółem Kobiety 9,6 Ogółem 17,3 MęŜczyźni 23,0 6 powiatów Pracujący Kobiety 9,3 Ogółem 0,694 Ludność MęŜczyźni 0,782 ogółem Kobiety 0,500 Ogółem 0,705 Relacja powiatu MęŜczyźni 0,704 Jaworzno do 6 powiatów Pracujący Kobiety 0,660 Drugim aspektem mobilność przestrzennej są dojazdy do pracy. Kwestia ta jest szczególnie waŝna dla osób podejmujących pracę w sektorze prywatnym, gdzie poziom płac 62

63 jest dość niski. Długie czasy dojazdu przy niskich płacach działałyby istotnie demotywująco dla podejmowania aktywności zawodowej. Ponad 71% pracujących w powiecie Jaworzno pracuje w firmie mieszczącej się w miejscowości ich zamieszczania. Jest to odsetek nieco wyŝszy niŝ w pozostałych 6 powiatach (69,6%) i związany jest z charakterem gospodarczym powiatu (większość zatrudnienia kreują firmy zlokalizowane na terenie miasta). Co piąty pracujący dojeŝdŝa do pracy poza powiat, w przypadku Jaworzna trudno jest natomiast zrozumieć co mieli na myśli respondenci deklarujący dojazd do pracy w tym samym powiecie ale w innej miejscowości. MoŜna domyślać się, Ŝe wynika to albo z faktu nieznajomości podziału administracyjnego (granic powiatu) albo z charakterystycznego połoŝenia miasta, które jest podzielone na kilka dzielnic w przeszłości stanowiących odrębne miejscowości. Z pracujących dojeŝdŝających poza powiat co czwarty wskazał Katowice (12 osób na 47), prawie 15% Sosnowiec. Istotnym kierunkiem dojazdów są takŝe Mysłowice. Pracodawcy z siedzibą poza krajem mają marginalne znaczenie. TABELA PRACUJĄCY POWIATU JAWORZNO WEDŁUG MIEJSCA PRACY Jaworzno 6 powiatów Relacja 1:2 Gdzie się mieści firma? W tej samej miejscowości 71,3 69,6 1,025 W tym samym powiecie, ale innej miejscowości 7,3 18,2 0,402 Poza powiatem 20,7 11,2 1,844 Poza krajem 0,6 0,9 0,649 DuŜa róŝnica w odsetku osób dojeŝdŝających do pracy poza powiat zamieszkania (względem średniej dla 6 powiatów) przekłada się na dłuŝszy czas dojazdu. DuŜe odległości pomiędzy poszczególnymi dzielnicami Jaworzna równieŝ wpływają na wydłuŝenie dojazdu do miejsca pracy (Tabela 2.23). Średni czas dojazdu w obie strony wynosi ponad 29 minut i jest o około 15% dłuŝszy niŝ średnio w 6 powiatach (Ŝadna z ankietowanych osób nie zadeklarowała czasu dojazdu równego 0). Rozkład czasu pracy ma wyraźnie wydłuŝone prawe ramię (jest to cecha typowa dla wszystkich badanych rozkładów czasu dojazdu, w powiecie Jaworzno współczynnik skośności jest jednak o 10% wyŝszy niŝ średnio; patrz: Rysunek 2.5). Połowa pracujących nie traci na dojazdy więcej niŝ 20 minut, co jest identyczne ze średnią dla 6 powiatów. Jednocześnie jednak 25% osób poświęca na dojazdy ponad 40 minut i jest to 10 minut więcej niŝ średnia dla całego badania. A zatem potwierdza to wyniki pokazujące, Ŝe część pracowników dojeŝdŝa na znaczne odległości. 63

64 TABELA PRACUJĄCY POWIATU JAWORZNO WEDŁUG CZASU DOJAZDU DO PRACY Jaworzno 6 powiatów Relacja 1:2 Czas dojazdu do pracy Do 5 minut 3,4 15,6 0, minut 29,9 27,5 1, minut 39,5 33,4 1, minut 19,7 19,0 1,036 Ponad godzinę 7,5 4,4 1,692 RYSUNEK 3.4. HISTOGRAM ROZKŁADU CZASU DOJAZDU DO PRACY PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI (LEWY PANEL) ORAZ FUNCKJA GĘSTOŚCI CZASU DOJAZDU DLA 6 POWIATÓW (PRAWY PANEL) Długi średni czas dojazdu do pracy moŝna częściowo wiązać z tym, Ŝe jedynie 4,9% osób pracuje na miejscu i nie musi przemieszczać się udając się do miejsca pracy. Udział ten jest znacząco niŝszy niŝ średnio w badanych powiatach (gdzie wynosi ponad 21%), co wiąŝe się zapewne z względnie niskim udziałem rolnictwa w zatrudnieniu i niskim odsetkiem samozatrudnionych. Z pozostałych osób najwięcej przemieszcza się komunikacją publiczną (ta forma przemieszczania się do pracy jest w powiecie Jaworzno prawie dwukrotnie częstsza niŝ średnio w badanych powiatach) lub korzysta z prywatnego samochodu. TakŜe spośród osób dojeŝdŝających poza powiat większość korzysta z samochodu prywatnego (ponad 55%) lub komunikacji publicznej (ponad 41%). WyŜszy odsetek osób korzystających z publicznego transportu to efekt lepszej infrastruktury transportowej zarówno w Jaworznie jak i w sąsiednich powiatach. Wśród zatrudnionych dojeŝdŝających w ten sposób do zakładu pracy 90% stanowią pracownicy najemni, z czego 57% pracuje w sektorze prywatnym. 64

65 Niewątpliwie w tym elemencie Jaworzno jest na tle innych powiatów w lepszej sytuacji jest to potencjalnie szansa dla zwiększania poziomu zatrudnienia wśród niepracujących, którzy skłonni byliby dojeŝdŝać do pracy (barierą moŝe być jedynie koszt dojazdów) Mobilność między miejscami pracy W ocenie mobilności między miejscami pracy, naleŝy zwrócić uwagę na dwa aspekty. Z jednej strony, im ta mobilność jest większa, tym bardziej płynny jest rynek pracy. Wówczas nawet przy wyŝszym poziomie bezrobocia, bezrobotni nie poszukują długo pracy, nie wpadają w pułapkę bezrobocia długookresowego, nie tracą zgromadzonego kapitału ludzkiego. Z drugiej jednak strony, zbyt duŝa mobilność, której przejawem moŝe być krótki staŝ pracy u danego pracodawcy czy duŝa liczba miejsc pracy w okresie kariery zawodowej, jest dowodem na niski poziom bezpieczeństwa zatrudnienia (w skrajnych przypadkach moŝemy mieć do czynienia z wytworzeniem się dualnego rynku pracy) oraz niski poziom specyficznego kapitału ludzkiego nabywanego w firmach. Trzech z dziesięciu pracujących powiatu Jaworzno pracuje od początku swojej kariery zawodowej w jednym miejscu pracy, a ponad połowa co najwyŝej w dwóch. Kobiety zmieniają pracę rzadziej niŝ męŝczyźni: 69,3% kobiet pracowało co najwyŝej w dwóch miejscach (w przypadku męŝczyzn analogiczny wskaźnik wynosi 35,4%). AŜ 38,5% kobiet pracowało jedynie w 1 miejscu i jest to ponad 30% niŝ średnio dla 6 powiatów. WiąŜe się to zapewne z częstszym niŝ przeciętnie podejmowaniem przez kobiety zatrudnienia w sektorze publicznym. Powiat Jaworzno nie róŝni się istotnie od innych powiatów: nieco wyŝszy jest odsetek osób deklarujących 1 miejsce pracy (ale tą statystykę zawyŝają kobiety), zdecydowanie mniej osób pracowało natomiast w 10 lub więcej miejscach pracy (tutaj róŝnica wynosi ponad 50%). Pokazuje to większą stabilność pracy w powiecie i związane jest prawdopodobnie ze znaczeniem jakie odgrywają na miejscowym rynku pracy zakłady naleŝące do sektora publicznego. TABELA LICZBA MIEJSC PRACY W CZASIE KARIERY ZAWODOWEJ PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO Relacja powiatu Jaworzno Miasto Jaworzno 6 powiatów do 6 powiatów Ogółem M K Ogółem M K Ogółem M K 1 miejsce 29,3 23,2 38,5 26,5 24,3 29,5 1,106 0,955 1,305 2 miejsca 25,6 22,2 30,8 26,3 23,3 30,5 0,976 0,955 1,010 3 miejsca 19,5 16,2 24,6 20,2 17,9 23,4 0,965 0,901 1, miejsc 24,4 36,4 6,2 24,4 30,2 16,1 1,000 1,204 0, miejsc i więcej 1,2 2,0 0,0 2,7 4,3 0,5 0,450 0,474 0,000 65

66 Większa niŝ przeciętna dla całego badania liczba osób deklarujących pracę tylko w jednym miejscu znajduje swoje odbicie równieŝ w średniej liczbie miejsc pracy pracujących powiatu Jaworzno (2,71 wobec 2,99 średnio w 6 powiatach). Co ciekawe większy niŝ dla 6 powiatów jest odsetek osób pracujących, które w ciągu ostatnich 3 lat miały przerwy w pracy zawodowej (Tabela 2.25). Ponad 45% z tych osób, jako przyczynę przerwy wskazało bezrobocie (średnio w 6 powiatach 53,2%), zaś 11,8% - szkolenie lub naukę (średnio 13,6%). Charakterystyczne jest to, Ŝe aŝ 19,6% wskazało inne przyczyny przerwy w pracy zawodowej. TABELA PRZERWY W PRACY ZAWODOWEJ W POWIECIE JAWORZNO Przerwy w pracy zawodowej Powiat 6 powiatów Relacja Tak 31,3 28,8 1,085 Nie 68,7 71,2 0,966 Przeciętnie, pracujący w powiecie Jaworzno pracuje u swojego obecnego pracodawcy 7,6 lat. Jednocześnie jednak 50% pracujących pracuje krócej niŝ 3,8 roku, a 25% - poniŝej 1,1 roku, a zatem większość osób ma staŝe istotnie poniŝej średniej. Nie występują istotne róŝnice w średnim staŝu kobiet i męŝczyzn: przeciętny staŝ pracy kobiet jest krótszy i wynosi 6,8 lat (u męŝczyzn - 8,2 lat), choć jednocześnie rozkład staŝu kobiet charakteryzuje się nieco wyŝszą medianą. Oznacza to, Ŝe kobiety mają dłuŝsze staŝe pracy w zakresie krótkich staŝy (do około 4 lat). Jest to jednak w przypadku kobiet charakterystyczne dla wszystkich badanych powiatów (niŝsza średnia, wyŝsza mediana). TABELA STAś PRACY U BIEśACEGO PRACODAWCY (W LATACH) MIARY ROZKŁADU StaŜ u bieŝącego Miasto Jaworzno 6 powiatów Relacja powiatu do 6 powiatów pracodawcy wg płci Ogółem M K Ogółem M K Ogółem M K Średnia 7,6 8,2 6,8 8,6 8,8 8,4 0,887 0,932 0,814 Odchylenie standardowe 8,2 8,1 6,7 9,3 9,7 8,7 0,888 0,835 0,778 Współczynnik zmienności 1,1 1,0 1,0 1,1 1,1 1,0 1,001 0,896 0,956 Skośność 1,2 1,2 1,0 1,4 1,4 1,2 0,897 0,817 0,843 Kurtoza 3,7 3,3 3,2 4,3 4,5 3,8 0,848 0,740 0,834 Kwartyl 1 1,1 1,1 1,0 1,4 1,3 1,4 0,761 0,837 0,704 Mediana 3,8 3,8 3,9 4,8 4,6 5,1 0,806 0,819 0,764 Kwartyl 3 12,3 13,3 10,5 12,9 12,9 12,8 0,948 1,026 0,818 66

67 W porównaniu ze średnią dla wszystkich badanych powiatów, przeciętny staŝ pracy u bieŝącego pracodawcy w powiecie Jaworzno jest o ponad 11% krótszy. W szczególności znacznie więcej osób niŝ średnio legitymuje się najkrótszym staŝem: pierwszy kwartyl jest w powiecie Jaworzno o 24% niŝszy niŝ średnio dla 6 powiatów. NiŜsze są takŝe mediany. Specyfiką powiatu jest zatem duŝy udział osób z najkrótszym czasem zatrudnienia u danego pracodawcy (aŝ 10% pracujących pracuje u swojego pracodawcy nie dłuŝej niŝ 4 miesiące, średnio dla 6 powiatów pierwszy decyl wynosi ponad 5 miesięcy). MoŜe być to związane ze specyficznym momentem badania, kiedy w wielu przedsiębiorstwach zwiększono w niedawnej przeszłości zatrudnienie w związku z poprawą koniunktury czy wahaniami sezonowymi. RYSUNEK 3.5. HISTOGRAM STAśU PRACY U DANEGO PRACODAWCY PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI (LEWY PANEL) ORAZ FUNCKJA GĘSTOŚCI STAśU PRACY U DANEGO PRACODAWCY DLA 6 POWIATÓW (PRAWY PANEL) Podobnie jak w innych badanych powiatach, takŝe w powiecie Jaworzno staŝ u danego pracodawcy istotnie zaleŝy od sektora własności przedsiębiorstwa: w przypadku pracodawców publicznych jest o 2,7 razy dłuŝszy niŝ w przypadku firm prywatnych (średnio w 6 powiatach analogiczna relacja wynosi 2,3). ZróŜnicowanie to widoczne jest takŝe w przypadku miar pozycyjnych: mediana jest ponad trzykrotnie wyŝsza w sektorze publicznym niŝ w prywatnym, zaś trzeci kwartyl prawie czterokrotnie. 67

68 TABELA STAś PRACY U BIEśĄCEGO PRACODAWCY (W LATACH) WEDŁUG WŁASNOŚCI FIRMY MIARY ROZKŁADU StaŜ u bieŝącego Miasto Jaworzno 6 powiatów pracodawcy wg formy Ogółem Prywatna Publiczna Relacja Ogółem Prywatna Publiczna Relacja własności (1) (2) (3) 3:2 (4) (5) (6) 6:5 Średnia 7,8 4,4 12,1 2,753 7,2 4,8 11,0 2,301 Odchylenie standardowe 8,4 5,1 9,7 1,900 8,1 6,0 9,3 1,540 Współczynnik zmienności 1,1 1,2 0,8 0,690 1,1 1,3 0,8 0,669 Skośność 1,2 1,7 0,4 0,238 1,5 2,5 0,6 0,237 Kurtoza 3,5 5,7 2,1 0,378 4,5 10,8 2,4 0,223 Kwartyl 1 1,1 0,8 1,8 2,440 1,1 0,9 2,2 2,402 Mediana 3,8 2,5 12,1 4,832 4,1 2,7 9,7 3,622 Kwartyl 3 12,8 5,7 20,0 3,527 10,5 6,4 18,0 2,804 RYSUNEK 3.6. HISTOGRAM STAśU PRACY U DANEGO PRACODAWCY PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI DLA OSÓB PRACUJĄCYCH W PRZEDSIĘBIORSTWACH PRYWATNYCH I PUBLICZNYCH Są to cechy charakterystyczne dla wszystkich badanych powiatów. Jednocześnie jednak co odróŝnia powiat Jaworzno od innych mediana i trzeci kwartyl w sektorze publicznym przyjmują wyŝsze wartości niŝ średnio dla 6 powiatów. Jest to oznaka duŝej stabilności zatrudnienia w sektorze publicznym. Z kolei niŝsza niŝ średnio wartość pierwszego kwartyla moŝe wskazywać na to, Ŝe w ostatnim okresie powstały w sektorze publicznym nowe miejsca pracy. 68

69 3.7. Przedsiębiorczość W warunkach barier dla rozwoju zatrudnienia najemnego w sektorze prywatnym, sytuację na rynku pracy mogłaby poprawić większa aktywność ludności w zakresie samozatrudnienia. Nie wydaje się, aby pracujący w powiecie Jaworzno istotnie odbiegali od innych powiatów w zakresie skłonności do przedsiębiorczości: 17,1% z nich deklaruje posiadanie w przeszłości lub obecnie firmy (średnio w 6 powiatach odsetek ten wynosi 17,3%). W populacji pracujących z doświadczeniem w przedsiębiorczości, nieznacznie dominują męŝczyźni: stanowią 60,7% tej grupy (wobec 59,6% w całej populacji pracujących), Najczęściej doświadczenie w zakresie prowadzenia firmy mają osoby z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym oraz wyŝszym. W populacji tej nadreprezentowane są osoby z wykształceniem wyŝszym oraz średnim ogólnym (osoby z wykształceniem średnim zawodowym i policealnym dominują równieŝ w populacji pracujących). TABELA DOŚWIADCZENIE PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO W PROWADZENIU WŁASNEJ FIRMY Ogółem 14,8 Ludność MęŜczyźni 16,5 ogółem Kobiety 13,0 Ogółem 17,1 MęŜczyźni 17,2 Powiat Jaworzno Pracujący Kobiety 16,9 Ogółem 13,5 Ludność MęŜczyźni 16,7 ogółem Kobiety 9,9 Ogółem 17,3 MęŜczyźni 19,5 6 powiatów Pracujący Kobiety 14,2 Ogółem 1,100 Ludność MęŜczyźni 0,987 ogółem Kobiety 1,321 Ogółem 0,986 Relacja powiatu MęŜczyźni 0,881 Jaworzno do 6 powiatów Pracujący Kobiety 1,191 69

70 3.8. Pośrednictwo pracy Spośród instytucji rynku pracy (w wąskim rozumieniu), analiza populacji pracujących pozwala na ocenę funkcjonowania pośrednictwa pracy w powiecie kluczowego elementu dla sprawnego i skutecznego łączenia osób poszukujących pracy i ofert pracy. W powiecie Jaworzno ponad 22,6% pracujących znalazła obecne miejsce pracy zgłaszając się bezpośrednio do pracodawcy, u którego wcześniej nie pracowała. Jeszcze większy odsetek populacji pracujących skorzystał w tym zakresie z pomocy krewnych, osobistych znajomych (33,5%), zaś 10,4% przez znajomych z pracy. Wydaje się to być cechą charakterystyczną Jaworzna i świadczy o znaczeniu jakie w poszukiwaniu pracy odgrywają nieformalne kontakty (w 6 powiatach odsetek osób, które skorzystały z pomocy rodziny lub znajomych jest znacznie niŝszy). Ponad 4,3% osób pracuje u wcześniejszego pracodawcy, zaś 8,5% pracujących samodzielnie zorganizowało sobie miejsce pracy. Ten ostatni wynik nie świadczy najlepiej o przedsiębiorczości mieszkańców powiatu i w jakimś stopniu moŝe tłumaczyć niski odsetek osób pracujących w małych firmach (o czym była juŝ mowa wcześniej). Jedynie 4,9% osób znalazło miejsce pracy korzystając z urzędu pracy, co jednak jest nieco większym odsetkiem niŝ średnia dla 6 powiatów. Stosunkowo mało popularne jest takŝe korzystanie z ofert zamieszczanych w prasie, Internecie itp, (niecałe 7,3% pracujących uzyskało pracę w ten sposób). Wydaje się zatem, Ŝe stosunkowo słabo działa w powiecie Jaworzno zinstytucjonalizowane pośrednictwo pracy, czy to publiczne czy prywatne. TABELA PRACUJĄCY W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG SPOSOBU ZNALEZIENIA PRACY Jak znaleźli tę pracę? Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Ogółem Ogółem Ogółem Przez urząd pracy 4,9 4,3 1,148 Przez prywatne biuro pośrednictwa pracy 0,6 0,9 0,656 zgłosiłem się na ogłoszenie umieszczone w prasie, Internecie, w innym miejscu 7,3 5,0 1,473 dałe(a)m ogłoszenie do prasy, Internetu, w innym miejscu 0,0 0,5 0,000 zgłosiłem się do swojego dawnego pracodawcy 4,3 4,0 1,057 sam(a) zgłosiłe(a)m się do pracodawcy, u którego nie pracowałem przedtem 22,6 21,4 1,057 70

71 Przez krewnych lub osobistych znajomych 33,5 26,6 1,259 Przez kontakty zawodowe (znajomych z pracy) 10,4 6,9 1,494 sam sobie zorganizowałem własne miejsce pracy 8,5 10,8 0,792 przejąłem od rodziny firmę/ gospodarstwo rolne 0,0 11,6 0,000 w inny sposób 7,9 8,0 0, Formy pracy Prawie 90% pracujących powiatu Jaworzno pracuje najemnie (umowa o pracę, umowa zlecenie itp,), zaś prawie 8% - pracuje na własny rachunek. Świadczenie pracy jako pomagający członek rodziny ma marginalne znaczenie (niecałe 2,5%). Co ciekawe, wbrew tendencjom widocznym w kraju (gdzie kobiety częściej wykonują pracę najemną, a męŝczyźni pracują na własny rachunek) w Jaworznie nie widać zróŝnicowania w formie pracy pomiędzy płciami. TABELA STATUS ZATRUDNIENIA PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO Forma pracy Miasto Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Ogółem M K Ogółem M K Ogółem M K Pracujący na własny rachunek 7,9 8,1 7,7 20,9 23,9 16,5 0,379 0,338 0,465 Pomagający członek rodziny 2,5 2,0 3,1 4,6 4,1 5,4 0,533 0,499 0,577 Pracownik najemny 89,6 89,9 89,2 74,5 72,0 78,1 1,203 1,248 1,142 Charakterystyczny jest równieŝ niski procent osób pracujących na własny rachunek jest on prawie trzykrotnie niŝszy niŝ średnio w 6 powiatach. Częściej mamy natomiast do czynienia z zatrudnieniem najemnym. WiąŜe się to prawdopodobnie głównie z mniejszym niŝ średnio udziałem rolnictwa w zatrudnieniu. Jeśli bowiem spojrzymy na formy zatrudnienia w sektorze pozarolniczym, powiat Jaworzno nie odbiega od średniej prawie 90% pracujących w 6 powiatach to pracownicy najemni. 71

72 TABELA STATUS ZATRUDNIENIA PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO W SEKTORZE ROLNICZYM I POZA POLNICTWEM Forma pracy Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Sektor Sektor Sektor Sektor Sektor Sektor Ogółem rolniczy pozarolniczy Ogółem rolniczy pozarolniczy Ogółem rolniczy pozarolniczy Pracujący na własny rachunek 7,9 0,0 8,0 20,9 70,8 9,1 0,379 0,000 0,879 Pomagający członek rodziny 2,4 100,0 1,8 4,6 18,5 1,7 0,533 5,420 1,057 Pracownik najemny 89,6 0,0 90,2 74,5 10,7 89,2 1,203 0,000 1,011 Praktyka ogólnopolska pokazuje, Ŝe rejestracja własnej firmy nie musi koniecznie oznaczać prowadzania działalności gospodarczej. Choć dla osób prowadzących własną działalność gospodarczą obowiązkowe są ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe), ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne i co więcej wszystkie opłacane są od dochodu deklarowanego, a nie rzeczywiście osiąganego. Jednak zadeklarowana suma nie moŝe być niŝsza niŝ 60% średniego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Praktyka pokazuje, iŝ często pracodawcy szukają oszczędności, skłaniając pracowników do zakładania własnej działalności gospodarczej i rozliczają się z nimi za pomocą faktur. ObniŜa to koszty pracy. Zmniejsza takŝe pośrednie koszty pracy ze strony pracownika. Jest zatem (w krótkim okresie) atrakcyjne takŝe dla niego (zwłaszcza, Ŝe często odrzucenie takiej propozycji moŝe wiązać się z utratą zatrudnienia). Co więcej, w 2005 wprowadzono waŝną regulację pozwalającą na czasowe opłacanie składek od 30% minimalnej płacy pod warunkiem, iŝ jest to pierwsza działalność danej osoby, co uczyniło tę formę zmniejszania klina podatkowego jeszcze bardziej atrakcyjną. Nie jest łatwo w praktyce odróŝnić rzeczywiste podjęcie działalności gospodarczej od ucieczki od wysokich kosztów pracy. Jedną z moŝliwości jest zbadanie, dla ilu podmiotów dana firma świadczy usługi. Jeśli jest to tylko jeden podmiot, moŝe, ale nie musi, oznaczać to, Ŝe mamy do czynienia de facto z pracą najemną, jedynie inaczej nazwaną. Spośród osób pracujących na własny rachunek, ponad 84% świadczy usługi na rzecz wielu firm czy instytucji. Pozostałe 15% świadczy prace wyłącznie na rzecz jednego klienta (Ŝaden ankietowany nie odpowiedział, Ŝe świadczy pracę głównie dla jednej firmy a okazjonalnie dla innych). A zatem w przypadku nieco ponad 15% osób pracujących na własny rachunek mamy do czynienia z pracą mającą cechy zatrudnienia najemnego, 72

73 zorganizowanego jednak w bardziej atrakcyjnej dla pracodawcy formie samozatrudnienia. Porównanie tych wyników z wynikami dla całej badanej próby pokazuje, Ŝe zjawisko to występuje w Jaworznie rzadziej niŝ średnio w badanych powiatach. Z kolei odsetek podmiotów świadczących usługi dla więcej niŝ jednej firmy jest znacznie większy niŝ gdzie indziej. TABELA PRACUJĄCY NA WŁASNY RACHUNEK POWIATU JAWORZNO WEDŁUG LICZBY KLIENTÓW Pracujący na własny rachunek Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Świadczą pracę tylko dla jednej firmy 15,4 19,8 0,777 Świadczą pracę głównie dla jednej firmy 0 9,1 0,000 Świadczą usługi na rzecz wielu firm 84,6 71,1 1,191 Choć prowadzenie działalności gospodarczej jest średnio w powiecie Jaworzno mniej częste niŝ średnio w badanych powiatach, względnie więcej osób prowadzących taką działalność zatrudnia pracowników najemnych. Nie zmienia to faktu, Ŝe udział pracodawców w pracujących jest znikomy i sięga 3%. Charakterystyczną cechą Jaworzna jest fakt, iŝ Ŝaden ankietowany nie zgłosił zatrudnienia osób spoza rodziny ale wynika to zapewne z małej liczebności próby. TABELA PRACUJĄCY NA WŁASNY RACHUNEK POWIATU JAWORZNO WEDŁUG STOSUNKU DO ZATRUDNIANIA PRACOWNIKÓW NAJEMNYCH Pracujący na własny rachunek Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Nie zatrudniający pracowników 46,2 47,2 0,978 Zatrudniający, ale wyłącznie z rodziny 0 35,4 0,000 Zatrudniającym takŝe spoza rodziny 53,8 17,4 3,088 W grupie pracowników najemnych dominuje zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony (ponad 68%). W powiecie Jaworzno w mniejszym stopniu niŝ gdzie indziej widoczne są skutki ogólnokrajowych zmian w zakresie form zatrudnienia: spośród pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę 21,8% pracuje na podstawie umowy na czas określony (średnia dla 6 powiatów wynosi 27,8%). Około 7,5% pracujących deklaruje zatrudnienie na podstawie umowy-zlecenia czy umowy o dzieło. 73

74 Jedynie 2,7% osób deklaruje natomiast pracę na podstawie innej formy umowy. W zakresie najczęstszych form zatrudnienia pracowników najemnych (umowa na czas określony i nieokreślony), powiat Jaworzno nie odbiega istotnie od innych. Widoczna jest jedynie róŝnica w odsetku osób zatrudnionych na czas określony i nieokreślony (tych ostatnich jest w Jaworznie ponad 15% więcej niŝ wynosi średnia dla całego badania). TABELA STATUS ZATRUDNIENIA PRACOWNIKÓW NAJEMNYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG PŁCI (M- MĘśCZYŹNI, K KOBIETY) Pracownicy najemni Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Ogółem M K Ogółem M K Ogółem M K Umowa na czas nieokreślony 68,0 66,3 70,7 59,0 58,1 60,3 1,153 1,142 1,173 Umowa na czas określony 21,8 24,7 17,2 27,8 30,0 24,8 0,783 0,823 0,694 Umowa-zlecenie lub umowa o dzieło 7,5 6,7 8,6 9,8 8,4 11,6 0,764 0,799 0,744 Inna 2,7 2,3 3,5 3,4 3,5 3,3 0,800 0,648 1,042 W powiecie Jaworzno, podobnie jak w całym kraju, mamy do czynienia z zaleŝnością między strukturą statusu zatrudnienia a wiekiem pracujących: im starsi pracujący, tym większy udział umów na czas nieokreślony, a mniejszy form elastycznych (umów na czas określony, umów cywilnoprawnych czy innych form). Choć moŝna postawić tezę, iŝ elastyczne formy są obecnie juŝ standardowym sposobem na wchodzenie na rynek pacy osób młodych, to w powiecie Jaworzno, zjawisko to ma miejsce na nieco mniejszą skalę niŝ w innych powiatach (udział osób pracujących na umowę na czas nieokreślony w wieku lata jest o 8 punktów procentowych wyŝszy niŝ średnio). TABELA 3.34A. STATUS ZATRUDNIENIA PRACUJĄCYCH POWIATU JAWORZNO WEDŁUG GRUP WIEKU Umowa na czas nieokreślony (%) Umowa na czas określony (%) Umowa-zlecenie lub umowa o dzieło (%) Inna lata 31,6 31,6 26,3 10, lata 59,5 31,0 7,1 2, lata 80,0 16,0 4,0 0, ,6 13,9 2,8 2,8 74

75 TABELA 2.34B. STATUS ZATRUDNIENIA PRACUJĄCYCH 6 POWIATÓW WEDŁUG GRUP WIEKU Umowa na czas Umowa na czas Umowa-zlecenie lub Inna (%) nieokreślony (%) określony (%) umowa o dzieło (%) lata 23,7 42,3 24,7 9, lata 54,3 34,5 8,5 2, lata 64,3 23,6 9,3 2, ,9 17,3 4,2 2,9 Obserwujemy teŝ róŝnicę statusu zatrudnienia w zaleŝności od sektora własności w przedsiębiorstwach: umowy na czas określony oraz inne formy zatrudnienia występują częściej w przedsiębiorstwach prywatnych. Na tle innych powiatów, firmy prywatne powiatu Jaworzno charakteryzują się jednak nieco bardziej tradycyjną strukturą form zatrudnienia względnie rzadsze są umowy na czas określony oraz umowy-zlecenia i umowy o dzieło. MoŜe to być efekt niskiej dynamiki zatrudnienia w firmach prywatnych. Podobnie jest z firmami z sektora publicznego, chociaŝ tutaj róŝnica pomiędzy Jaworznem, a innymi powiatami jest znacznie mniejsza. TABELA STATUS ZATRUDNIENIA PRACOWNIKÓW NAJEMNCYH POWIATU JAWORZNO Pracownicy najemni Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Ogółem Prywatne Publiczne Ogółem Prywatne Publiczne Ogółem Prywatne Publiczne Umowa na czas nieokreślony 68,0 56,6 82,5 59,0 46,4 79,1 1,153 1,221 1,043 Umowa na czas określony 21,8 28,9 12,7 27,8 35,9 14,9 0,783 0,806 0,851 Umowa-zlecenie lub umowa o dzieło 7,5 10,8 3,2 9,8 12,8 4,8 0,764 0,846 0,654 Inna 2,7 3,6 1,6 3,4 4,9 1,1 0,800 0,737 1,420 75

76 3.10. Płaca i satysfakcja z pracy Wynagrodzenie za pracę Spośród 166 osób, które w powiecie Jaworzno odpowiedziały na moduł E ankiety podaŝowej, 143 (86,1%) udzieliło odpowiedzi na pytanie dotyczące bieŝącego wynagrodzenia. Zgodnie z wynikami badania, średnie miesięczne wynagrodzenie netto w powiecie Jaworzno wyniosło w maju 2006 roku 1419 zł. Przynajmniej 50% osób otrzymywało jednak z pracy dochód poniŝej 1200 zł (z czego około ponad 64% z nich pracuje w tygodniu mniej niŝ 42 godziny). Rozkład wynagrodzeń jest przesunięty w lewo (współczynnik skośności 3,16) ale niezbyt skoncentrowany (kurtoza jest znacznie niŝsza niŝ średnio dla 6 powiatów). TABELA PŁACE NETTO W POWIECIE JAWORZNO: MIARY ROZKŁADU Płaca bieŝąca Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Ogółem M K Ogółem M K Ogółem M K Średnia 1418,8 1635,6 1081,9 1306,6 1457,2 1098,8 1,086 1,122 0,985 Odchylenie standardowe 1027,0 1154,5 670,2 1485,1 1496,1 1446,9 0,692 0,772 0,463 Współczynnik zmienności 0,7 0,7 0,6 1,1 1,0 1,3 0,637 0,688 0,470 Skośność 3,1 3,0 1,9 6,5 5,8 8,1 0,481 0,530 0,232 Kurtoza 17,4 15,1 7,9 61,1 50,7 82,6 0,285 0,298 0,096 Kwartyl ,143 1,250 1,033 Mediana ,200 1,364 1,250 Kwartyl ,200 1,250 1,167 W powiecie Jaworzno obserwujemy istotną róŝnicę między płacami męŝczyzn i kobiet: średnia płaca męŝczyzn są o ponad 51% wyŝsza niŝ w przypadku kobiet. Wynagrodzenia męŝczyzn charakteryzują się jednak większą zmiennością i większą asymetrią prawostronną (masa ich rozkładu jest bardziej przesunięta w lewą stronę), co jest nietypowe na tle 6 powiatów, a takŝe danych ogólnopolskich. 76

77 RYSUNEK 3.7. HISTOGRAM WYNAGRODZEŃ NETTO PRACUJACYCH W POWIECIE JAWORZNO I JEGO FUNKCJA GĘSTOŚCI (LEWY PANEL) ORAZ FUNCKJA GĘSTOŚCI WYNAGRODZEŃ NETTO DLA 6 POWIATÓW (PRAWY PANEL), PŁACE<=5000ZŁ Średnia płaca w powiecie Jaworzno jest o 8,6% wyŝsza niŝ średnio w badanych powiatach. RóŜnica w poziomie wynagrodzeń jest szczególnie widoczna dla osób ze średnimi i wysokimi wynagrodzeniami: mediana i trzeci kwartyl są wyŝsze o 20%. RóŜnica jest znacznie większa w przypadku męŝczyzn (odpowiednio 36,4% i 25%) niŝ kobiet (odpowiednio 25% i 16,7%). W powiecie Jaworzno, podobnie jak w innych powiatach i w całej Polsce, średnia płaca netto w sektorze publicznym (1498,3 zł) jest wyŝsza niŝ w sektorze prywatnym (1369,1 i 1264,7 zł w sektorze prywatnym obejmującym jedynie pracowników najemnych). Jest to zjawisko co najmniej zaskakujące: większej niepewności zatrudnienia oraz większej wartości dodanej na zatrudnionego w sektorze prywatnym towarzyszą bowiem niŝsze płace (jest to cecha ogólnokrajowa). TABELA PŁACE NETTO W POWIECIE JAWORZNO WEDŁUG SEKTORA WŁASNOŚCI*: MIARY ROZKŁADU Płaca bieŝąca Powiat Jaworzno (1) 6 powiatów (2) Relacja 1:2 (3) Ogółem Prywatny Publiczny Ogółem Prywatny Publiczny Ogółem Prywatny Publiczny Średnia 1418,2 1369,1 1498,3 1307,4 1243,4 1443,5 1,085 1,101 1,038 Odchylenie standardowe 1030,7 1158,8 781,7 1492,9 1348,1 1757,4 0,690 0,860 0,445 Współczynnik zmienności 0,7 0,8 0,5 1,1 1,1 1,2 0,636 0,781 0,429 Skośność 17,3 17,0 8,5 6,5 6,1 6,6 2,646 2,788 1,279 Kurtoza 3,2 3,4 1,7 60,5 59,1 54,2 0,052 0,057 0,031 Kwartyl ,143 1,048 1,250 77

78 Mediana ,200 1,061 1,182 Kwartyl ,200 1,000 1,250 * Sektor prywatny obejmuje zarówno pracujących najemnie w firmach prywatnych, jak i samozatrudnionych. W powiecie Jaworzno płace sektorze publicznym są o 9,4% wyŝsze niŝ w prywatnym (średnio w 6 powiatach róŝnica wynosi 16%). Mniejsza róŝnica wiąŝe się ze względnie wyŝszymi płacami w sektorze prywatnym (w powiecie Jaworzno są one o ponad 10% wyŝsze niŝ średnio w 6 powiatach, zaś w sektorze publicznym róŝnica wynosi 3,8% ). Struktura płac w sektorze prywatnym i publicznym róŝni się przede wszystkim w zakresie niŝszych poziomów wynagrodzeń: w sektorze prywatnym 25% osób o najniŝszych płacach zarabia nie więcej niŝ 700 zł. Z kolei sektorze prywatnym pierwszy kwartyl wynosi 1000 zł. Na poziomie mediany róŝnica między sektorami wynosi 250 zł, w przypadku trzeciego kwartyla wzrasta aŝ do 500 zł. RYSUNEK 3.8. WYESTYMOWANE FUNKCJE GĘSTOŚCI ROZKŁADÓW WYNAGRODZEŃ NETTO PRACOWNIKÓW W POWIEICIE JAWORZNO WEDŁUG SEKTORÓW WŁASNOŚCI Ponad 72% pracujących powiatu Jaworzno uwaŝa, Ŝe zasługuje na inne wynagrodzenie niŝ to, jakie otrzymuje. Jedynie 6% osób stwierdziło, Ŝe nie umie odpowiedzieć na tak zadane pytanie, ale teŝ ponad 21% stwierdziło, Ŝe zarabia tyle, na ile zasługuje, wziąwszy pod uwagę kwalifikacje, wysiłek i swoje inne cechy. Są to jak moŝna by się spodziewać osoby o wyŝszych niŝ przeciętnie zarobkach (średnia płaca w tej grupie wynosi 1965 zł, a mediana 1500 zł). Co ciekawe, w przeciwieństwie do średniej dla 6 powiatów kobiety są mniej zadowolone ze swoich zarobków (18,5%, wobec 23,2% wśród męŝczyzn). Powiat Jaworzno praktycznie nie róŝni się od średniej dla wszystkich powiatów odsetki niezadowolonych ze swoich zarobków i zadowolonych róŝnią się od średniej dla 78

79 całego badania o dziesiąte części procenta. Gdyby osoby, jakie deklarują, iŝ zarabiają mniej niŝ to, na co zasługują, otrzymały wskazane przez siebie wynagrodzenia, średnia płaca w powiecie Jaworzno wynosiłaby 2567 zł, zaś połowa osób zarabiałaby przynajmniej 2000 zł. W powiecie Jaworzno średnio płaca deklarowana jako poŝądana przez respondenta jest o 81% wyŝsza od płacy bieŝącej (w przypadku męŝczyzn o 84,7%, zaś kobiet o 73,1%). W porównaniu ze średnią dla wszystkich powiatów róŝnica ta jest większa zarówno w przypadku męŝczyzn jak i kobiet. RYSUNEK 3.9. WYESTYMOWANE FUNCJE GĘSTOŚCI ROZKŁADÓW BIEśĄCYCH WYNAGRODZEŃ NETTO ORAZ WYNAGRODZEŃ, NA JAKIE WŁASNYM ZDANIEM ZASŁUGUJĄ RESPONDENCI W POWIECIE JAWORZNO, PŁACE<=5000ZŁ Zadowolenie z pracy Choć większość respondentów uwaŝa, Ŝe zarabia za mało, większość z nich jest zadowolona ze swojej obecnej pracy (85,4% deklaruje, Ŝe jest bardzo zadowolona lub raczej zadowolona). Jest to odsetek większy niŝ średnio w badanych powiatach, gdzie wynosi prawie 79%. Wydaje się, Ŝe to ogólne zadowolenie osób pracujących wiązać się moŝe z samym faktem posiadania zatrudnienia, a niekoniecznie otrzymywanym wynagrodzeniem, niesioną satysfakcją czy samorealizacją. Jest to zjawisko znane z innych badań społecznych: respondenci często deklarują zadowolenie ze stanu, którego nie są w stanie zmienić (np. osoby chore deklarują zadowolenie ze swojego stanu zdrowia). 79

80 TABELA ZADOWOLENIE Z PRACUJĄCYCH W POWIECIE JAWORZNO Powiat Jaworzno (%) 6 powiatów (%) Relacja powiatu Jaworzno do 6 powiatów Czy jest zadowolony z tej pracy? Bardzo zadowolony 28,7 23,9 1,200 Raczej zadowolony 56,7 54,9 1,033 Raczej niezadowolony 8,5 13,2 0,645 Bardzo niezadowolony 1,8 3,7 0,492 Nie wiem 4,3 4,2 1,007 Jak bardzo prawdopodobne jest, Ŝe w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy straci pracę? Bardzo prawdopodobne 6,1 6,6 0,921 Raczej prawdopodobne 14,0 15,2 0,922 Niezbyt prawdopodobne 40,2 33,5 1,201 W ogóle nieprawdopodobne 28,7 33,4 0,858 Nie wiem 11,0 11,3 0,974 Jak łatwo byłoby znaleźć inną pracę? Bardzo łatwo 6,1 6,4 0,952 Raczej łatwo 18,3 18,5 0,988 Raczej trudno 36,6 26,9 1,361 Bardzo trudno 29,9 36,9 0,809 Nie wiem 9,2 11,3 0,812 Jednocześnie 20% pracujących powiatu Jaworzno stwierdza, iŝ jest prawdopodobnie, Ŝe w ciągu najbliŝszych 12 miesięcy stracą pracę (istotnie rzadziej respondenci stwierdzają, iŝ jest to bardzo prawdopodobne). Odsetek ten nie odbiega od średniej dla sześciu powiatów i ogólnie moŝemy ocenić go jako względnie niski. Wiązać się to moŝe z faktem, Ŝe w wielu przedsiębiorstwach ograniczono zatrudnienie do minimum, tak Ŝe dalsze redukcje są mało prawdopodobne, a osoby zatrudnione względnie bezpieczne na swoich posadach. Podobnie jak średnio w 6 powiatach prawie ¼ pracujących stwierdza, Ŝe względnie łatwo byłoby im znaleźć inna pracę zapewniająca podobny dochód i świadczenia. 80

81 4. Bezrobotni w Jaworznie 4.1. Podstawowa charakterystyka Struktura społeczno-demograficzna Wśród bezrobotnych w Jaworznie przewaŝają kobiety. Stanowią one 69% populacji bezrobotnych Jaworzna, gdy w całej populacji miasta jest ich mniej niŝ męŝczyzn (48,9%). Taką tendencję, choć na mniejszą skalę, moŝna zaobserwować we wszystkich badanych powiatach. W Jaworznie nie ma wyraźnie dominującej grupy wiekowej wśród bezrobotnych. Natomiast w stosunku do całej populacji miasta, zauwaŝalna jest wyraźna nadreprezentacja osób w młodym wieku (w populacji miasta takich osób jest zaledwie 23%, a wśród bezrobotnych aŝ 34%). TABELA 4.1. STRUKTURA BEZROBOTNYCH W JAWORZNIE NA TLE 6 POWIATÓW Jaworzno 6 powiatów Bezrobotni Ludność ogółem Relacja 1:2 Bezrobotni Ludność ogółem Relacja 4:5 Wiek ,0 23,0 1,478 32,6 24,4 1, ,0 41,8 0,838 42,0 40,3 1, ,0 35,2 0,880 25,4 35,3 0,720 Płeć MęŜczyźni 31,0 51,1 0,606 40,3 51,8 0,778 Kobiety 69,0 48,9 1,412 59,7 48,2 1,239 Miejsce zamieszkania Wieś 38,0 36,9 1,030 Miasta do 10 tys. 14,7 16,6 0,886 Miasta tys. 13,5 11,9 1,134 Miasta tys. 100,0 100,0 1 21,0 17,1 1,228 Miasta tys. 12,8 17,5 0, Źródła bezrobocia Z punktu widzenia problemu doboru narzędzi zwalczania bezrobocia niezwykle istotna jest nie tylko wiedza o charakterystyce społeczno-demograficznej bezrobotnych, ale takŝe o źródłach ich napływu do bezrobocia. Informacja taka razem z wiedzą na temat 81

82 posiadanego przez nich kapitału ludzkiego moŝe być wykorzystywana przy doborze narzędzi polityki rynku pracy. Zgodnie z podstawową klasyfikacją stosowną przez Międzynarodową Organizację Pracy (a w Polsce GUS), wyróŝnia się cztery kategorie bezrobotnych: a. bezrobotnych, którzy stracili pracę, tzn. osoby, które odeszły z ostatniego miejsca pracy nie z własnej inicjatywy i natychmiast (tzn. w ciągu 3 miesięcy) rozpoczęły poszukiwanie pracy, b. bezrobotnych, którzy zrezygnowali z pracy, tzn. osoby, które odeszły z pracy z własnej inicjatywy i natychmiast rozpoczęły poszukiwanie pracy, c. bezrobotnych, którzy powracają do pracy po przerwie trwającej minimum 3 miesiące, d. bezrobotnych, którzy nigdy nie pracowali i poszukują pierwszej w Ŝyciu pracy 28. TABELA 4.2. BEZROBOTNI W MIEŚCIE JAWORZNO WEDŁUG PRZYCZYNY ZNALEZIENIA SIĘ W BEZROBOCIU* Relacja Źródło bezrobocia Miasto Jaworzno 6 powiatów Jaworzna do 6 powiatów Bezrobotni, którzy wchodzą na rynek pracy po raz pierwszy 24,7 25,3 0,975 Bezrobotni, którzy wchodzą na rynek pracy po przerwie 41,2 41,6 0,990 Bezrobotni, którzy odeszli z pracy 10,6 9,1 1,168 Bezrobotni, którzy stracili pracę 23,5 24,0 0,980 * Dane w tabeli oparte są o podział stosowany przez GUS. Niestety braki precyzyjnych odpowiedzi na pytanie, kiedy bezrobotny zakończył pracę (dot. bezrobotnych, którzy pracowali) powoduje, Ŝe w całej próbie dla 6 powiatów liczebność grupy bezrobotnych zmniejsza się ze 476 do 375 osób, a w Jaworznie ze 100 do 85 osób. 28 Najnowsze dane ogólnopolskie (BAEL, I kwartał 2006) wskazują na dominację w bezrobociu osób reaktywizujących się po przerwie (42%). Więcej niŝ co piąty bezrobotny to osoba, która po raz pierwszy weszła na rynek pracy i od razu znalazła się w bezrobociu (22%). Niecała 1/3 bezrobotnych (32,4%) to osoby, które znalazły się w bezrobociu po okresie zatrudnienia, przy czym odejście z zatrudnienia miało miejsce z inicjatywy pracodawcy. Jedynie 3,3% bezrobotnych to osoby, które odeszły z pracy z własnej inicjatywy. Niezwykle interesujące jest prześledzenie zmian, jakie zaszły w tej strukturze w ostatnich latach. W roku 1998 (ostatnim roku przed załamaniem gospodarczym końca poprzedniej dekady), ponad 60% bezrobotnych to były osoby, które odeszły z pracy (6,6% - z własnej inicjatywy, a 54% - z inicjatywy pracodawcy). Osoby wchodzące na rynek pracy po raz pierwszy i po przerwie stanowiły odpowiednio 19% i 20% bezrobotnych. 82

83 Z danych dla Jaworzna wynika, Ŝe sytuacja w tym powiecie nie odbiega znacząco od przeciętnej sytuacji dla sześciu badanych powiatów. Największa róŝnica dotyczy odsetka osób, które z własnej inicjatywy odchodzą z pracy. Pozytywną tendencją jest natomiast relatywnie mniejszy udział wśród bezrobotnych osób, które wchodzą na rynek pracy 29. Spośród bezrobotnych wchodzących ponownie na rynek pracy, połowa ma przerwę w zatrudnieniu nie dłuŝszą niŝ 64 miesiące. Jednak dla wielu osób ten okres jest dłuŝszy, co przekłada się na średnią wynoszącą 81 miesięcy. Obie te miary są w przypadku Jaworzna znacznie wyŝsze niŝ średnio w badanych powiatach, gdzie wynoszą odpowiednio 59 i 75,1 miesiąca. Co więcej, pierwszy kwartyl okresu przerw w pracy kształtuje się na wyŝszym poziomie w Jaworznie (37 miesięcy) niŝ średnio dla sześciu powiatów (27 miesięcy). Oznacza to, Ŝe w Jaworznie ze względu na dłuŝszy okres braku aktywności zawodowej bezrobotni są bardziej naraŝeni na dewaluację swoich kwalifikacji zawodowych i umiejętności, przez co trudniej moŝe im być znaleźć pracę we wcześniej wykonywanym zawodzie. Największa liczba bezrobotnych rekrutuje się z sektora usług rynkowych (65,6%). Większość bezrobotnych była w ostatnim miejscu zatrudnienia pracownikami najemnymi (87,5%). Mimo to, Jaworzno wyróŝnia się wysokim odsetkiem bezrobotnych, dla których miejscem ostatniej aktywności była własna działalność gospodarcza. Udział ten wyniósł w przypadku Jaworzna 12,5%, przy średniej dla sześciu powiatów na poziomie 7,6%. Jeśli zaś chodzi o sektor własności poprzedniego miejsca pracy dla bezrobotnych, którzy byli wcześniej pracownikami najemnymi, to zdecydowanie więcej bezrobotnych pochodzi z sektora prywatnego 67,7%. 29 Jeśli uwzględnimy całą próbę bezrobotnych badanych w gospodarstwach domowych, okaŝe się, Ŝe 21% bezrobotnych Jaworzna to osoby, które nie mają za sobą Ŝadnego doświadczenia zawodowego (wobec 20,3% średnio w badanych powiatach). Z kolei 34,3% ankietowanych bezrobotnych w Jaworznie nie pracowało po 15 roku Ŝycia łącznie dłuŝej niŝ 12 miesięcy. Jest ich więcej niŝ w 6 badanych powiatach, gdzie przeciętnie odsetek ten wynosi 29,2%. 83

84 Usługi nierynkowe 4,9 Przemysł 29.5 Usługi rynkowe 65,6 RYSUNEK 4.1. STRUKTURA BEZROBOTNYCH WZGLĘDEM SEKCJI OSTATNIEGO MIEJSCA PRACY Analizując przyczyny zaprzestania pracy naleŝy zauwaŝyć, Ŝe najwaŝniejszą z nich, jest bankructwo pracodawcy, likwidacja stanowiska pracy lub zwolnienie grupowe (21,5%), a w drugiej kolejności względy rodzinne lub osobiste (18,5%). Więcej niŝ średnio dla sześciu powiatów, w Jaworznie w przypadku 18,5% ankietowanych bezrobotnych nie moŝemy jednoznacznie ustalić powodu zakończenia aktywności, gdyŝ wybrali oni odpowiedź zwolniony z innej przyczyny. Ponadto, Jaworzno róŝni się od innych powiatów relatywnie małym odsetkiem osób, które zaprzestały pracować ze względu na koniec pracy na czas określony lub pracy dorywczej (10,8% dla Jaworzna, 19% dla sześciu powiatów). 34,3% ankietowanych bezrobotnych w Jaworznie nie pracowało po 15 roku Ŝycia łącznie dłuŝej niŝ 12 miesięcy. Jest to nieco więcej niŝ w 6 badanych powiatach, gdzie przeciętnie odsetek ten wynosi 29,2% Czas trwania bezrobocia 61,2% ankietowanych poszukuje pracy przez okres 12 miesięcy lub mniej. Oznacza to, Ŝe mniej niŝ połowa bezrobotnych pozostaje w bezrobociu długookresowo (38,8%). Udział ten dla Jaworzna jest nieznacznie większy niŝ w 6 powiatach, gdzie wynosi 37,2%. Porównując te wyniki z informacją, Ŝe 62% badanych osób, które obecnie są bezrobotne, 12 miesięcy temu było równieŝ bezrobotne dochodzimy do ciekawego spostrzeŝenia. Widać, bowiem, Ŝe ponad jedna piąta bezrobotnych nie kwalifikuje się do kategorii długotrwale bezrobotnych, mimo, Ŝe ma problem ze znalezieniem stabilnego zatrudnienia. Prawdopodobnie, chodzi o osoby, które podczas ostatniego roku podjęły pracę, ale nie udało 84

85 im się jej utrzymać. Stan nieaktywności zawodowej przed rokiem deklaruje 18% obecnie bezrobotnych, natomiast 20% obecnie bezrobotnych to osoby, które 12 miesięcy temu pracowały. Na podstawie tych danych moŝna stwierdzić, Ŝe wbrew powszechnym przekonaniom, utrata pracy w małym stopniu wciąŝ powoduje wzrost bezrobocia. W przewaŝającym stopniu, osoby, które są teraz bezrobotne były juŝ bezrobotne wcześniej. Części z nich udało w ciągu ostatniego roku podjąć tymczasowo jakąś pracę zarobkową, natomiast sytuacja reszty nie uległa w tym czasie zmianie. Krótko mówiąc, bezrobotni tworzą dosyć stałą grupę osób. Podstawowe miary rozkładu czasu poszukiwania pracy są w przypadku Jaworzna zbliŝone do analogicznych wskaźników liczonych dla sześciu powiatów. Średni czas poszukiwania pracy w Jaworznie wynosi 14,8 miesiąca. Patrząc na medianę, widać jednak, Ŝe wartość średniej jest obciąŝona przez obserwacje skrajne. Połowa bezrobotnych poszukuje pracy przez 11,5 miesiąca lub mniej. Pierwszy i trzeci kwartyl dla Jaworzna przyjmują te same wartości, co średnio we wszystkich badanych powiatach. Na ich podstawie moŝna stwierdzić, Ŝe jedna czwarta bezrobotnych, najlepiej przystosowana do funkcjonowania rynku pracy, poszukuje zatrudnienia przez co najwyŝej cztery miesiące, natomiast dla 25% bezrobotnych, takie poszukiwania trwają co najmniej dwa lata. TABELA 4.3. PODSTAWOWE MIARY ROZKŁADU CZASU POSZUKIWANIA PRACY Jaworzno 6 powiatów Średnia 14,80 14,94 Odchylenie standardowe 13,12 13,56 Współczynnik zmienności 0,89 0,91 Skośność 0,76 0,92 Kurtoza 2,34 2,72 Kwartyl Mediana 11,5 11 Kwartyl

86 RYSUNEK 4.2. HISTOGRAM ROZKŁADU CZASU POSZUKIWANIA PRACY (LEWY PANEL) WRAZ Z WYESTYMOWANĄ FUNKCJĄ GĘSTOŚCI DLA JAWORZNA I 6 POWIATÓW (PRAWY PANEL) Kapitał ludzki Poziom i profil wykształcenia PrzewaŜającym typem wykształcenia wśród populacji lokalnych bezrobotnych jest średnie zawodowe i policealne (33%), w dalszej kolejności znajdują się zasadnicze zawodowe (26%) oraz gimnazjalne i poniŝej (17%). Porównując jednak strukturę wykształcenia bezrobotnych Jaworzna z całą populacją miasta, widzimy, Ŝe bezrobotnych wyróŝnia jako grupę relatywnie większy udział osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. MoŜe to świadczyć o większych trudnościach tej grupy ze znalezieniem pracy w Jaworznie. Drugą taką grupą, choć w mniejszym stopniu, tworzą osoby z wykształceniem gimnazjalnym i niŝszym. W populacji bezrobotnych tego miasta na tle sześciu badanych powiatów duŝo większy odsetek stanowią osoby z wyŝszym wykształceniem. RóŜnica ta jest prawie dwukrotna. Nadreprezentacja osób z wyŝszym wykształceniem wśród bezrobotnych w Jaworznie w porównaniu do innych powiatów nie wynika z lepszego poziomu wykształcenia mieszkańców Jaworzna. MoŜliwe, Ŝe w tym wypadku jest to raczej związane ze strukturą zatrudnienia (dominacja sektora przemysłowego) w powiecie i małym zapotrzebowaniem na osoby o wykształceniu wyŝszym. Rozmowy prowadzone w PUP i Agencji Rozwoju Lokalnego pozwalają sformułować jeszcze inną interpretację. Problem nie tkwi w nadmiarze osób z wykształceniem wyŝszym w stosunku do popytu na pracę, tylko w niedopasowaniu profilu tego wykształcenia do potrzeb pracodawców. Po pierwsze, zwracano uwagę na istnienie nadwyŝki pewnych kierunków 86

87 edukacji. Po drugie, podkreślano, Ŝe w praktyce bardzo trudno znaleźć jest dobrze wykształconych pracowników. TABELA 4.4. STRUKTURA WYKSZTAŁCENIA W JAWORZNIE NA TLE 6 POWIATÓW Jaworzno 6 powiatów Bezrobotni Ludność ogółem Relacja 1:2 Bezrobotni Ludność ogółem Relacja 4:5 Wykształcenie WyŜsze 10,0 10,5 0,951 5,7 9,5 0,600 Średnie zawodowe i policealne 33,0 31,8 1,037 25,6 25,6 1,000 Średnie ogólnokształcące 14,0 9,1 1,540 10,9 10,7 1,019 Zasadnicze zawodowe 26,0 33,0 0,789 36,6 33,8 1,083 Gimnazjalne i poniŝej 17,0 15,6 1,088 21,2 20,5 1,034 Razem , ,000 Odpowiedzi na pytanie o profil edukacji zadane wszystkim bezrobotnym, bez względu na poziom wykształcenia, dają następujące wyniki. Najczęściej występującą dziedziną są programy ogólne, które deklaruje 28,3% respondentów, w dalszej kolejności są to: inne usługi (23,2%), handel (11,1%) oraz inŝynieria, procesy produkcyjne i budownictwo (11,1%). Ukończenie kształcenia w zakresie ogólnym (ponad 1/4 bezrobotnych), jak zostało to wcześniej wzmiankowane, oznacza brak przygotowania do wykonywania jakiegokolwiek zawodu. Warto teŝ dodać, Ŝe istotne mogą się okazać dane pokazujące, jakie specjalizacje występują częściej u bezrobotnych Jaworzna w porównaniu do innych badanych powiatów. Są to: kierunki fizyczne (czyli fizyka, chemia i nauka ziemi) oraz kierunek humanistyczny i artystyczny. Obie kategorie występują mniej więcej trzykrotnie częściej wśród bezrobotnych w Jaworznie niŝ w innych powiatach. Innym przykładem nadreprezentacji jest statystyka oraz prawo i administracja. Ze względu na zbyt małe liczebności bezrobotnych o takich profilach, nie daje się na ich podstawie sformułować jednoznacznych wniosków. MoŜna jedynie przypuszczać, Ŝe relatywnie większy udział niektórych z wymienionych profili wykształcenia wśród bezrobotnych jest związany z przekształceniami gospodarczymi (m.in. zmniejszenie zatrudnienia w zakładach chemicznych) i z niedopasowaniem systemu edukacji do rynku pracy. Nasi informatorzy wskazywali, Ŝe jednym z popularnych kierunków kształcenia jest administracja, w momencie gdy rynek pracy nie jest w stanie wchłonąć absolwentów tego kierunku. Z danych dotyczących czasu, jaki upłynął od momentu zakończenia edukacji wynika, Ŝe w Jaworznie mamy do czynienia z trudniejszą sytuacją absolwentów na rynku pracy. Osoby, które ukończyły szkołę nie później niŝ rok temu, są bardziej naraŝone na znalezienie 87

88 się w bezrobociu niŝ przeciętnie w 6 badanych powiatach. Nadreprezentacja absolwentów w populacji bezrobotnych wynosi w Jaworznie około 62,7%. Analogiczny wskaźnik dla 6 badanych powiatów to tylko 36%. Ponadto osoby, które zakończyły edukację od 2 do 4 lat temu mają większe szanse znaleźć się w bezrobociu w Jaworznie niŝ przeciętnie w 6 badanych powiatach. Rynek pracy w Jaworznie jest więc szczególnie trudny dla osób, które stosunkowo niedawno zakończyły edukację. TABELA 4.5. STRUKTURA CZASU OD UKOŃCZENIA SZKOŁY W JAWORZNIE NA TLE 6 POWIATÓW Jaworzno 6 powiatów Bezrobotni Ludność ogółem Relacja 1:2 Bezrobotni Ludność ogółem Relacja 4:5 Czas od ukończenia szkoły (lata) ,2 13,0 1,627 13,6 10 1, ,2 13,3 1,288 18,3 16,2 1, ,1 11,0 0,642 11,6 11,4 1, ,2 18,6 0,980 18,1 17,2 1, i więcej 36,4 44,1 0,825 38,4 45,2 0,850 Razem , ,000 Jest to tym bardziej niepokojące, Ŝe przytłaczająca większość bezrobotnych respondentów (90,8%) deklaruje, iŝ w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie brała udziału w Ŝadnym szkoleniu. Brak dalszego kształcenia prowadzi do dezaktualizacji zdobytej wiedzy i umiejętności, a w konsekwencji moŝe zwiększać prawdopodobieństwo pozostawania w bezrobociu. Absolwenci, nie posiadający wcześniejszego doświadczenia zawodowego, z niewystarczającym wykształceniem do znalezienia zatrudnienia, mają nikłe szanse na zmianę sytuacji jeśli nie wykaŝą się aktywnością w zdobywaniu wiedzy, równieŝ poprzez szkolenia Ostatnio wykonywany zawód Analiza populacji bezrobotnych w Jaworznie według ostatnio wykonywanego zawodu pozwoli wyodrębnić specyficzne cechy tej grupy na tle innych badanych powiatów. Przede wszystkim, występuje wyraźna nadreprezentacja pracowników biurowych. Jest ich w populacji bezrobotnych w Jaworznie prawie dwukrotnie więcej niŝ średnio we wszystkich badanych powiatach. Warto przypomnieć, Ŝe prawdopodobnie jest to związane z nadmierną podaŝą absolwentów kierunków administracyjnych. O prawie 30% więcej jest wśród jaworznickich bezrobotnych pracowników usług osobistych i sprzedawców, przedstawicieli władz publicznych, wyŝszych urzędników i kierowników oraz specjalistów. W tym tradycyjnie przemysłowym powiecie w stosunku do sześciu badanych powiatów w grupie 88

89 bezrobotnych jest mniej robotników przemysłowych i rzemieślników oraz pracowników przy pracach prostych. WciąŜ jednak robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy stanowią drugą najliczniejszą, bezrobotną grupę zawodową w powiecie, po pracownikach usług osobistych i sprzedawcach. TABELA 4.6. STRUKTURA BEZROBOTNYCH W JAWORZNIE NA TLE 6 POWIATÓW WEDŁUG OSTATNIO WYKONYWANEGO ZAWODU Jaworzno 6 powiatów Relacja (%) (%) 1:2 Lp. Opis grupy zawodowej (1) (2) (3) Przedstawiciele władz publicznych, wyŝsi urzędnicy i 1 kierownicy 1,6 1,2 1,293 2 Specjaliści 1,6 1,2 1,293 3 Technicy i inny średni personel 4,8 4,6 1,035 4 Pracownicy biurowi 14,3 7,4 1,942 5 Pracownicy usług osobistych i sprzedawcy 36,5 28,2 1,294 6 Rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy 0,0 0,6 0,000 7 Robotnicy przemysłowi i rzemieślnicy 17,5 26,1 0,670 8 Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń 9,5 9,5 1,001 9 Pracownicy przy pracach prostych 14,3 21,2 0, Dodatkowe kwalifikacje 72% badanych bezrobotnych w Jaworznie deklaruje, Ŝe nie posiada prawa jazdy kategorii B. Udział tych osób jest większy niŝ średnio dla 6 badanych powiatów, gdzie wynosi 60,7%. W Jaworznie 48% badanych bezrobotnych nie posiada znajomości choćby jednego języka obcego w stopniu umoŝliwiającym swobodną komunikację i pracę. Jest to sytuacja korzystniejsza niŝ dla przeciętna dla 6 powiatów, gdzie brak znajomości języka obcego deklaruje 56,8% bezrobotnych. I wreszcie 30% ankietowanych nie posiada umiejętności podstawowej obsługi komputera w zakresie pisania, wykonywania prostych obliczeń lub wyszukiwania informacji w Internecie. Analogiczny odsetek dla 6 badanych powiatów jest nieco mniejszy i wynosi 46,6%. Do tych danych naleŝy podchodzić z duŝą ostroŝnością. Wyniki pogłębionych badań dotyczących tych umiejętności wskazują na znacznie gorszą umiejętność pracy z komputerem i mniejszą znajomość języków obcych. 89

90 Doświadczenie zawodowe W Jaworznie 79% bezrobotnych miało wcześniejsze doświadczenie pracy zarobkowej. 11,4% spośród bezrobotnych, którzy mieli za sobą doświadczenie pracy, pracowało poza granicami Polski. Jest to mniej niŝ przeciętnie dla 6 badanych powiatów, gdzie odsetek takich osób wynosi 17,2. Jaworzno cechuje duŝy odsetek osób, które posiadają doświadczenie z prowadzenia własnej firmy. Przyjmuje on wartość 11,4%, gdy dla sześciu powiatów wynosi jedynie 8,7%. Pewnym przybliŝeniem zgromadzonego doświadczenia zawodowego moŝe być takŝe liczba miejsc pracy oraz liczba lat przepracowanych powyŝej 15. roku Ŝycia. Bezrobotni w Jaworznie w przeszłości pracowali przeciętnie w 2,5 miejscach pracy. MęŜczyźni średnio rzecz biorąc w jednym więcej niŝ kobiety (mediana rozkładu). Pod tym względem nie widać znaczącej róŝnicy między osobami krótko i długotrwale bezrobotnymi. TABELA 4.7. PODSTAWOWE MIARY ROZKŁADU LICZBY MIEJSC PRACY Jaworzno 6 powiatów Płeć Czas poszukiwania pracy Płeć Czas poszukiwania pracy Do Ogółe m M K 12 mies. Więcej niŝ 12 mies. Ogółe m M K Do 12 mies. Więcej niŝ 12 mies. Średnia 2,53 3,13 2,29 2,47 2,55 3,05 4,22 2,25 3,10 2,96 Odchylenie standardowe 1,66 2,24 1,30 1,59 1,75 5,02 7,61 1,34 6,16 2,57 Współczynnik zmienności 0,66 0,72 0,57 0,64 0,69 1,65 1,8 0,6 1,99 0,87 Skośność 1,76 1,64 0,80 1,23 2,46 14,04 9,63 1,19 12,60 3,20 Kurtoza 7,59 5,50 2,63 4,52 11,03 239,91 108,05 4,29 177,25 17,77 Kwartyl Mediana Kwartyl , Bezrobotni w Jaworznie charakteryzują się przeciętnie o 1,5 roku dłuŝszym ogólnym okresem pracy powyŝej 15. roku Ŝycia niŝ w 6 powiatach. Inaczej niŝ w badanych powiatach, to kobiety w Jaworznie mają za sobą przeciętnie o 2 lata dłuŝszy staŝ pracy niŝ męŝczyźni. RóŜnicę między płciami oddaje mediana. Połowa kobiet bezrobotnych pracowała 11,5 roku lub mniej, gdy dla połowy męŝczyzn czas pracy wyniósł jedynie 4 lata. Co więcej, staŝ pracy kobiet w Jaworznie jest średnio o 2,5 roku dłuŝszy niŝ w przypadku sześciu powiatów. 90

91 TABELA 4.8. PODSTAWOWE MIARY ROZKŁADU LICZBY LAT PRACY POWYśEJ 15. ROKU śycia Jaworzno 6 powiatów Płeć Czas poszukiwania pracy Płeć Czas poszukiwania pracy Do Do 12 Ogółe m M K 12 mies. Więcej niŝ 12 mies. Ogółe m M K mies. Więcej niŝ 12 mies. Średnia 12,16 10,72 12,76 9,67 15,66 10,71 11,36 10,28 9,66 12,47 Odchylenie standardowe 10,93 11,70 10,65 10,50 10,86 9,94 10,86 9,26 9,62 10,32 Współczynnik zmienności 0,90 1,09 0,83 1,09 0,69 0,93 0,96 0,9 1,00 0,83 Skośność 0,66 0,87 0,59 1,00 0,31 0,9 0,89 0,86 1,08 0,65 Kurtoza 2,24 2,31 2,27 2,64 2,18 2,98 2,89 2,82 3,50 2,41 Kwartyl , Mediana , Kwartyl Zdecydowana większość (88,6%) obecnych bezrobotnych, którzy posiadają doświadczenie z wcześniejszej pracy, deklaruje, Ŝe nie był to ciągły okres pracy. Jest to sytuacja zbliŝona do tej sześciu powiatów, gdzie przerwy w ciągłości pracy deklaruje aŝ 90% badanych bezrobotnych. Do najczęściej wymienianych przyczyn przerw w pracy naleŝą w Jaworznie: bezrobocie (81,4%); leczenie, choroba lub rehabilitacja (11,43%), wychowanie, opieka nad dziećmi (10%); nauka lub szkolenia (10%). Dane te potwierdzają wcześniej sformułowaną hipotezę, Ŝe bezrobotni tworzą raczej zamknięty krąg. Cztery piąte bezrobotnych o wcześniejszym doświadczeniu zawodowym było juŝ wcześniej bez pracy. Oznacza to, Ŝe obecna grupa bezrobotnych jest relatywnie mało zasilana przez osoby, które nigdy nie spotkały się wcześniej z tą sytuacją. Biorąc pod uwagę fakt, Ŝe w Jaworznie prawdopodobieństwo trwałej poprawy sytuacji zawodowej bezrobotnych jest mniejsze niŝ średnio w sześciu powiatach, moŝemy mieć do czynienia z intensyfikacją marginalizacji społecznej tej grupy i ich rodzin. Trzeba dodać, Ŝe w Jaworznie w pytaniu wielokrotnego wyboru o przyczyny przerw pracy jedna czwarta bezrobotnych z wcześniejszym doświadczeniem, wybrała odpowiedź inne przyczyny niŝ niŝej wymienione. Na tej podstawie, moŝna przypuszczać, Ŝe nakreślany tu obraz jest niepełny. 91

92 Motywacje do poszukiwania pracy Poszukiwanie pracy i udział w zachowaniach mobilnych zawodowo 18,2% badanych bezrobotnych zadeklarowało, Ŝe w ostatnim miesiącu nie podjęło Ŝadnych aktywnych kroków w celu znalezienia pracy. 46,5% badanych bezrobotnych odwiedzało Powiatowy Urząd Pracy w celu znalezienia oferty pracy. 12,1% zamieszczało ogłoszenia w prasie czy Internecie, 19,2% bezrobotnych poszukiwało pracy przez kontakty zawodowe, natomiast 28,3% zgłaszało się na ogłoszenia umieszczane w prasie, czy Internecie, 11,1% zgłosiło się do pracodawcy u którego wcześniej nie pracowało. Znikoma część bezrobotnych dokształcała się (7,1%) lub poszukiwała pracy przez prywatne biuro pośrednictwa pracy (7%). Tylko 3% zgłosiło się do dawnego pracodawcy, a 2% próbowało samemu zorganizować sobie miejsce pracy. Zdecydowanie najpopularniejszą formą aktywności było poszukiwanie pracy wśród znajomych i krewnych. Taką formę aktywności deklaruje aŝ 54,5% badanych bezrobotnych. MoŜe to świadczyć o postrzeganiu tej formy aktywności jako najskuteczniejszej w znalezieniu zatrudnienia ale teŝ o braku umiejętności korzystania z innych dróg zdobycia pracy. Zdecydowana większość, bo 59,8% ankietowanych bezrobotnych deklaruje poszukiwanie pracy stałej. Liczną grupę stanowią równieŝ bezrobotni poszukujący jakiejkolwiek pracy 33,3%. Rzadkim zjawiskiem jest według respondentów odrzucanie ofert pracy. Dotyczy to przeciętnie co czwartego bezrobotnego (26,2%), lecz zdarza się znacznie częściej niŝ średnio w 6 powiatach (16,4%). Najczęstszą przyczyną odrzucenia oferty pracy jest za niska oferowana płaca oraz koszty lub czas dojazdu do pracy. Te przyczyny wskazało 8% bezrobotnych. W dalszej kolejności jest to zbyt długi czas pracy i zbyt cięŝka praca (w obydwu przypadkach ponad 4%). Z tego wniosek, Ŝe pojawiające się zbyt mało liczne oferty pracy w części są ofertami nieatrakcyjnymi (niskie zarobki, uciąŝliwe warunki, a nawet praca na czarno) Płaca progowa Połowa respondentów stwierdza, Ŝe byłaby gotowa podjąć pracę przy minimalnym wynagrodzeniu netto równym 950 złotych lub mniej. Najczęściej, bo aŝ w około jednej trzeciej przypadków, bezrobotni w Jaworznie deklarowali 1000 zł netto jako płacę progową. Jednocześnie około czterech piątych badanych bezrobotnych mówi, Ŝe podjęłoby jakąkolwiek pracę dostępną natychmiast, lecz za płacę o 10% niŝszą od deklarowanej płacy progowej. W 6 badanych powiatach skłonność do podjęcia jakiejkolwiek pracy za wynagrodzenie o 10% niŝsze od oczekiwanego wyraŝa 87,9% bezrobotnych. Warto zauwaŝyć, Ŝe średnia płaca 92

93 progowa netto jest niŝsza w Jaworznie niŝ w 6 badanych powiatach. Ponadto 75% bezrobotnych w powiecie deklaruje, Ŝe podjęłoby pracę za wynagrodzenie równe 1000 zł netto lub mniej, gdy w 6 powiatach analogiczna część populacji bezrobotnych podjęłaby pracę za 1200 zł netto lub mniej. TABELA 4.9. PODSTAWOWE MIARY ROZKŁADU PŁAC PROGOWYCH I PŁAC FAKTYCZNYCH Płace progowe Płace faktyczne Relacja Jaworzno 6 powiatów Jaworzno 6 powiatów Jaworzno 6 powiatów Średnia 948,3 1064, ,8 1306,6 66,8 81,5 Odchylenie standardowe 300,42 620, , ,14 Współczynnik zmienności 0,32 0,58 0,72 1,14 Skośność 1,57 7,03 3,16 6,57 Kurtoza 6,42 80,11 17,42 61,09 Kwartyl ,0 114,3 Mediana ,2 100,0 Kwartyl ,6 80,0 RYSUNEK 4.3. WYESTYMOWANE FUNKCJE GĘSTOŚCI DLA ROZKŁADU PŁAC PROGOWYCH (LINIA CIĄGŁA NIEBIESKA) ORAZ DLA PŁAC FAKTYCZNYCH (LINIA PRZERYWANA CZERWONA) DLA JAWORZNA Zasadne jest w tym miejscu równieŝ dokonanie porównania wymagań płacowych z przeciętnymi płacami oferowanymi przez pracodawców. Okazuje się, Ŝe w Jaworznie przeciętnie oczekiwane wynagrodzenie netto wynosi zaledwie 66,8% przeciętnej płacy w tym powiecie, podczas gdy w 6 badanych powiatach ta relacja wynosi 81,5%. Patrząc na medianę i trzeci kwartyl moŝemy się przekonać, Ŝe płace progowe deklarowane przez bezrobotnych są niŝsze od płac faktycznych. Mimo, Ŝe w Jaworznie wynagrodzenia faktyczne są wyŝsze niŝ przeciętnie w sześciu powiatach, wymagania płacowe bezrobotnych są niŝsze niŝ przeciętnie. 93