Gimnazjum: Etap szkolny: 1) Film:...dobry, święty człowiek Jan Paweł II, Szukaj w:

Transkrypt

1 Gimnazjum: Etap szkolny: 1) Film:...dobry, święty człowiek Jan Paweł II, Szukaj w: 2) Ostatnie chwile życia, pogrzeb i Testament Jana Pawła II: OSTATNIE DNI JANA PAWŁA II Artykuł na podstawie zeszytu Acta Apostolicae Sedis - oficjalnego biuletynu Stolicy Apostolskiej z dnia 17 kwietnia 2005 roku. -Poniedziałek, 31 stycznia Watykańskie Biuro Prasowe poinformowało, że przewidziane na ten dzień audiencje nie odbędą się z powodu grypy papieża. -Wtorek, 1 luty Stan zdrowia uległ pogorszeniu w związku z ostrym zapaleniem krtani i towarzyszącym mu skurczem tchawicy. Okazała się konieczna hospitalizacja w trybie pilnym. o 22:50 papieża przewieziono karetką reanimacyjną do Kliniki Gemelli, gdzie umieszczono go w przeznaczonej dla niego sali na 10-tym piętrze. Oddziałem kierował profesor Rodolfo Proietti. Tam Ojciec Święty został poddany zabiegom udrażniającym system oddechowy oraz niezbędnym badaniom. -Środa, 2 luty - Z uwagi na stan zdrowia papieża odwołano audiencję ogólną. -Sobota, 5 luty W wyniku skutecznej terapii papież mógł zobaczyć tego dnia w telewizji uroczystość urządzoną w Auli Pawła VI na święto Matki Bożej Zaufania - patronki rzymskiego wyższego seminarium duchownego. Pobyt w szpitalu przedłużał się, aby umożliwić polepszenie stanu zdrowia. Codziennie papież koncelebrował Mszę św. w swoim pokoju. -Środa Popielcowa, 9 luty Podczas eucharystii Jan Paweł II poświęcił popiół, którym posypał go abp Stanisław Dziwisz. -Czwartek, 10 luty 2005, Po zakończeniu ostatnich badań, włącznie z tomografią całego ciała, które pozwoliły wykluczyć istnienie innych schorzeń, Ojciec Święty powrócił samochodem do Watykanu. -W kolejnych dniach - Pojawił się nawrót powtarzających się ataków poprzedniego schorzenia dróg oddechowych. Przebieg choroby był stale kontrolowany przez watykański personel medyczny. Stan zdrowia wciąż się pogarszał z powodu owej niewydolności oddechowej spowodowanej odnotowanym już wcześniej zwężeniem krtani. -Czwartek, 24 luty, Po kolejnych nocnych kryzysach stało się niezbędne ponowne umieszczenie papieża w Klinice Gemelli. Tego dnia wieczorem po rozmowie i za zgodą pacjenta dokonano zabiegu tracheotomii. Operację przeprowadzili: profesor Gaetano Paludetti z kliniki stomatologicznej Katolickiego Uniwersytetu Najświętszego Serca Pana Jezusa oraz doktor Angelo Camaioni, ordynator oddziału laryngologii rzymskiego szpitala San Giovanni praktykujący także w Watykanie. Towarzyszył im profesor Rodolfo Proietti kierujący oddziałem anestezjologii i reanimacji Katolickiego Uniwersytetu Najświętszego Serca Pana Jezusa. Zabiegowi asystowali: profesor Enrico de Campora z kliniki laryngologicznej Uniwersytetu Florenckiego oraz osobisty lekarz papieski doktor Renato Buzzonetti. -IV Niedziela Wielkiego Postu, 6 marca Ze względu na dobry stan pooperacyjny pacjenta, podjęto ćwiczenia oddechu i mowy. Ich efektem było odprawienie tego dnia prze Ojca Świętego ubranego w różowy ornat mszy w małej kaplicy przylegającej do jego sali szpitalnej. Na zakończenie liturgii z IV Niedzieli Wielkiego Postu papież udzielił z okna błogosławieństwa. Głos miał bardzo słaby i mówił z wyraźną trudnością. -V Niedziela Wielkiego Postu, 13 marca 2005, Jan Paweł II powrócił do Watykanu. Zaraz po przybyciu do swych apartamentów wziął udział w nabożeństwie Gorzkich Żali, które odbyło się w jego prywatnej kaplicy. Opiekę medyczną nad chorym sprawowała stale watykańska ekipa złożona z 10 lekarzy,

2 w tym z reanimatorów, kardiologów, laryngologów i internistów. Wspomagało ich 4 pielęgniarzy pod kierunkiem jego osobistego lekarza. W apartamentach umieszczono kompletną aparaturę medycznotechniczną potrzebną w opiece. -W kolejnych dniach - Następowała powolna poprawa stanu zdrowia, utrudniana przez poważne kłopoty z przełykaniem, mówieniem i odżywianiem się. Zauważalne było wyraźne osłabienie organizmu. -Niedziela Palmowa, 20 marca 2005 oraz Wielka Środa, 23 marca Ojciec Święty ukazał się w oknie prywatnej biblioteki, jednak tylko milcząco pobłogosławił zgromadzonych na placu. -Wielkanoc, 27 marca Papież przez 13 minut pozostawał w oknie swego apartamentu, trzymając w ręce kartki z orędziem wielkanocnym. Tekst odczytał z Placu św. Piotra kardynał sekretarz stanu Angelo Sodano. Papież usiłował odczytać słowa błogosławieństwa Urbi et Orbi, jednak bezskutecznie. Jedynie ręką pobłogosławił miastu i światu. -Środa, 30 marca Ukazał się komunikat informujący o rozpoczęciu odżywiania Ojca Świętego poprzez stałą sondę dożołądkową. Tego samego dnia, papież również pojawił się w oknie, jednak nie mówił, tylko pobłogosławił obecnych. Była to ostatnia publiczna stacja jego drogi krzyżowej. -Czwartek, 31 marca 2005, krótko po Jan Paweł II będąc w prywatnej kaplicy odczuł silne dreszcze. Temperatura ciała gwałtownie podniosła się do 39,6 stopnia Celsjusza. Nastąpił silny szok septyczny połączony z zapaścią sercowo-naczyniową spowodowaną infekcją dróg moczowych. Zastosowano odpowiednie środki terapii i wspomagania serca oraz układu oddechowego. Uczyniono przy tym zadość wyraźnej woli pozostania przez Ojca Świętego we własnym mieszkaniu, gdzie zapewniono mu pełną opiekę. -Późnym popołudniem - Odprawiono przy łóżku chorego Mszę świętą, którą koncelebrował. W momencie przeistoczenia otwierał szerzej oczy i podnosił rękę nad chlebem i winem. Ponadto na Baranku Boży uderzał się w piersi. Kardynał Marian Jaworski udzielił mu namaszczenia chorych. o 19:17 - Ojciec Święty przyjął komunię. Następnie wyraził życzenie uczestniczenia w nabożeństwie eucharystycznym z rozmyślaniem i modlitwą. -Piątek, 1 kwietnia 2005, Ojciec Święty w pogodnym nastroju i pełnej świadomości koncelebrował Eucharystię. Około 7:15 - Wysłuchał odczytanych mu 14 stacji nabożeństwa Drogi Krzyżowej czyniąc przy każdej znak krzyża. Następnie poprosił o przeczytanie przedpołudniowej modlitwy brewiarzowej i fragmentów Pisma Świętego. Stan zdrowia nadal był bardzo ciężki z niepokojącymi wskaźnikami biologicznymi. Wciąż pogłębiała się niewydolność sercowo-naczyniowa, oddechowa i nerkowa. Jan Paweł II wyraźnie łączył się w modlitwie z obecnymi przy nim osobami. -Sobota, 2 kwietnia 2005, W obecności Ojca Świętego została odprawiona msza, podczas której chory zaczynał tracić przytomność. W godzinach południowych - Po raz ostatni odwiedził go kardynał sekretarz stanu, po czym zanotowano gwałtowny wzrost temperatury ciała. Około 15:30 - Słabym i niewyraźnym głosem papież powiedział po polsku: Pozwólcie mi odejść do domu Ojca. Krótko przed 19:00 - Stracił przytomność. Na monitorze widać było oznaki stopniowego zaniku funkcji życiowych organizmu. Zgodnie z polską tradycją półmrok pokoju, w którym umierał papież rozświetlała niewielka gromnica. O godzinie 20:00 - Przy łóżku paieża rozpoczęła się Msza z Niedzieli Miłosierdzia Bożego. Liturgii przewodniczył abp Stanisław Dziwisz. Koncelebrowali z nim: kard. Marian Jaworski, abp Stanisław Ryłko i ks. Mieczysław Mokrzycki. Polskie pieśni kościelne mieszały się z dobiegającymi zza okien śpiewami młodzieży modlącej się na Placu świętego Piotra. O godzinie 21:37 - Jan Paweł II zasnął w Panu.

3 POGRZEB Około 300 tysięcy wiernych, 200 prezydentów i premierów, przedstawiciele wszystkich wyznań świata., 5 mln ludzi zgromadzonych w Rzymie przed specjalnie rozstawionymi telebimami z czego ponad 1,5 mln to Polacy oraz wszechobecna wiara w rychłą beatyfikację Jana Pawła II - o czym świadczyły liczne transparenty santo subito ( święty natychmiast ). Innymi słowy pożegnanie papieża jakiego Rzym dotąd nie widział... Pogrzeb Jana Pawła II miał miejsce 8 kwietnia 2005 roku (piątek).zgodnie z wolą papieża wyrażoną w testamencie jego zwłoki doczesne spoczęły w trumnie z drewna cyprysowego, symbolizującego nieśmiertelność. Mszy świętej przewodniczył ówczesny dziekan kolegium kardynalskiego Joseph Ratzinger (od 19 kwietnia 2005 papież Benedykt XVI), którego członkowie koncelebrowali przy ceremonii pogrzebowej. Po zakończeniu nabożeństwa żałobnego, trumna znajdująca się dotąd na Placu Św. Piotra została przeniesiona podczas uroczystej procesji do podziemi Bazyliki św. Piotra, której przewodniczył kardynał kamerling - Eduardo Martinez Somalo. Było to doniosłe wydarzenie, którego świadkami byli wyłącznie duchowni z najbliższego otoczenia, papieża. Karol Wojtyła spoczął w krypcie Jana XXIII, beatyfikowanego w 2000 roku, w skromnym grobowcu o głębokości 1,7 m, przykrytym marmurową płytą z napisem Ioannes Paulus II 16 X IV W Grotach Watykańskich trumnę złożono do drugiej, cynkowej, którą szczelnie zalutowano, a tę w trzeciej, wykonanej z drewna orzechowego, którą następnie opatrzono watykańskimi pieczęciami. Razem z papieżem spoczął w nich woreczek z medalami wybitymi w czasie jego pontyfikatu oraz akt z najważniejsze fakty z okresu pontyfikatu Jana Pawła II. Świadkami wydarzeń w podziemiach bazyliki byli tylko najbliżsi współpracownicy papieża - arcybiskupi Stanisław Dziwisz i Piero Marini. TESTAMENT JANA PAWŁA II W Imię Trójcy Przenajświętszej. Amen. Czuwajcie, bo nie wiecie, kiedy Pan wasz przybędzie (por. Mt 24, 42) - te słowa przypominają mi ostateczne wezwanie, które nastąpi wówczas, kiedy Pan zechce. Pragnę za nim podążyć i pragnę, aby wszystko, co składa się na moje ziemskie życie, przygotowało mnie do tej chwili. Nie wiem, kiedy ona nastąpi, ale tak jak wszystko, również i tę chwilę oddają w ręce Matki mojego Mistrza: totus Tuus. W tych samych rękach matczynych zostawiam wszystko i Wszystkich, z którymi związało mnie moje życie i moje powołanie. W tych Rękach zostawiam nade wszystko Kościół, a także mój Naród i całą ludzkość. Wszystkim dziękuję. Wszystkich proszę o przebaczenie. Proszę także o modlitwę, aby Miłosierdzie Boże okazało się większe od mojej słabości i niegodności. W czasie rekolekcji przeczytałem raz jeszcze testament Ojca Świętego Pawła VI. Lektura ta skłoniła mnie do napisania niniejszego testamentu. Nie pozostawiam po sobie własności, którą należałoby zadysponować. Rzeczy codziennego użytku, którymi się posługiwałem, proszę rozdać wedle uznania. Notatki osobiste spalić. Proszę, ażeby nad tymi sprawami czuwał Ks. Stanisław, któremu dziękuję za tyloletnią wyrozumiałą współpracę i pomoc. Wszystkie zaś inne podziękowania zostawiam w sercu przed Bogiem Samym, bo trudno je tu wyrazić. Co do pogrzebu, powtarzam te same dyspozycje, jakie wydał Ojciec Święty Paweł VI. (dodatek na marginesie: Grób w ziemi, bez sarkofagu. 13.III.1992). O miejscu niech zdecyduje Kolegium Kardynalskie i Rodacy. Apud Dominum Misericordia et copiosa apud Eum redemptio Jan Paweł pp. II Rzym, 6.III Po śmierci proszę o Msze Święte i modlitwy. 5.III *** Wyrażam najgłębszą ufność, że przy całej mojej słabości Pan udzieli mi każdej łaski potrzebnej, aby sprostać wedle Jego Woli wszelkim zadaniom, doświadczeniom i cierpieniom, jakich zechce zażądać od swego sługi w ciągu życia. Ufam też, że nie dopuści, abym kiedykolwiek przez jakieś swoje postępowanie: słowa, działanie lub zaniedbanie działań, mógł sprzeniewierzyć się moim obowiązkom na tej świętej Piotrowej Stolicy. ***

4 24.II III Również w ciągu tych rekolekcji rozważałem prawdę o Chrystusowym kapłaństwie w perspektywie owego Przejścia, jakim dla każdego z nas jest chwila jego śmierci. Rozstania się z tym światem - aby narodzić się dla innego, dla świata przyszłego, którego znakiem decydującym, wymownym jest dla nas Zmartwychwstanie Chrystusa. Odczytałem więc zeszłoroczny zapis mojego testamentu, dokonany również w czasie rekolekcji - porównałem go z testamentem mojego wielkiego Poprzednika i Ojca Pawła VI, z tym wspaniałym świadectwem o śmierci chrześcijanina i papieża - oraz odnowiłem w sobie świadomość spraw, do których sporządzony przeze mnie (w sposób raczej prowizoryczny) ów zapis z 6.III.1979 się odnosi. Dzisiaj pragnę do niego dodać tylko tyle, że z możliwością śmierci każdy zawsze musi się liczyć. I zawsze musi być przygotowany do tego, że stanie przed Panem i Sędzią - a zarazem Odkupicielem i Ojcem. Więc i ja liczę się z tym nieustannie, powierzając ów decydujący moment Matce Chrystusa i Kościoła - Matce mojej nadziei. Czasy, w których żyjemy, są niewymownie trudne i niespokojne. Trudna także i nabrzmiała właściwą dla tych czasów próbą - stała się droga Kościoła, zarówno Wiernych jak i Pasterzy. W niektórych krajach, (jak np. w tym, o którym czytałem w czasie rekolekcji), Kościół znajduje się w okresie takiego prześladowania, które w niczym nie ustępuje pierwszym stuleciom, raczej je przewyższa co do stopnia bezwzględności i nienawiści. Sanguis Martyrum - semen Christianorum. A prócz tego - tylu ludzi ginie niewinnie, choćby i w tym kraju, w którym żyjemy... Pragnę raz jeszcze całkowicie zdać się na Wolę Pana. On Sam zdecyduje, kiedy i jak mam zakończyć moje ziemskie życie i pasterzowanie. W życiu i śmierci Totus Tuus przez Niepokalaną. Przyjmując już teraz tę śmierć, ufam, że Chrystus da mi łaskę owego ostatniego Przejścia czyli Paschy. Ufam też, że uczyni ją pożyteczną dla tej największej sprawy, której staram się służyć: dla zbawienia ludzi, dla ocalenia rodziny ludzkiej, a w niej wszystkich narodów i ludów (wśród nich serce w szczególny sposób się zwraca do mojej ziemskiej Ojczyzny), dla osób, które szczególnie mi powierzył - dla sprawy Kościoła, dla chwały Boga Samego. Niczego więcej nie pragnę dopisać do tego, co napisałem przed rokiem - tylko wyrazić ową gotowość i ufność zarazem, do jakiej niniejsze rekolekcje ponownie mnie usposobiły. Jan Paweł pp. II *** 5.III W ciągu tegorocznych rekolekcji przeczytałem (kilkakrotnie) tekst testamentu z 6.III Chociaż nadal uważam go za prowizoryczny (nie ostateczny), pozostawiam go w tej formie, w jakiej istnieje. Niczego (na razie) nie zmieniam, ani też niczego nie dodaję, gdy chodzi o dyspozycje w nim zawarte. Zamach na moje życie z 13.V.1981 w pewien sposób potwierdził słuszność słów zapisanych w czasie rekolekcji z 1980 r. (24.II - 1.III). Tym głębiej czuję, że znajduję się całkowicie w Bożych Rękach - i pozostaję nadal do dyspozycji mojego Pana, powierzając się Mu w Jego Niepokalanej Matce (Totus Tuus). Jan Paweł pp. II *** 5.III Ps. W związku z ostatnim zdaniem testamentu z 6.III.1979 (o miejscu m.in.pogrzebu) niech zdecyduje Kolegium Kardynalskie i Rodacy - wyjaśniam, że mam na myśli Metropolitę Krakowskiego lub Radę Główną Episkopatu Polski - Kolegium Kardynalskie zaś proszę, aby ewentualnym prośbom w miarę możności uczynili zadość. *** 1.III.1985 (w czasie rekolekcji): Jeszcze - co do zwrotu Kolegium Kardynalskie i Rodacy : Kolegium Kardynalskie nie ma żadnego obowiązku pytać w tej sprawie Rodaków, może jednak to uczynić, jeśli z jakichś powodów uzna za stosowne. JPII Rekolekcje jubileuszowego roku 2000 ( III.) (do testamentu) 1. Kiedy w dniu 16.października 1978 konklawe kardynałów wybrało Jana Pawła II, Prymas Polski kard. Stefan Wyszyński powiedział do mnie: zadaniem nowego papieża będzie wprowadzić Kościół w Trzecie Tysiąclecie. Nie wiem, czy przytaczam to zdanie dosłownie, ale taki z pewnością był sens tego, co wówczas usłyszałem. Wypowiedział je zaś Człowiek, który przeszedł do historii jako Prymas Tysiąclecia. Wielki Prymas.

5 Byłem świadkiem Jego posłannictwa, Jego heroicznego zawierzenia. Jego zmagań i Jego zwycięstwa. Zwycięstwo, kiedy przyjdzie, będzie to zwycięstwo przez Maryję - zwykł był powtarzać Prymas Tysiąclecia słowa swego Poprzednika kard. Augusta Hlonda. W ten sposób zostałem poniekąd przygotowany do zadania, które w dniu 16. października 1978 r. stanęło przede mną. W chwili, kiedy piszę te słowa jubileuszowy Rok 2000 stał się już rzeczywistością, która trwa. W nocy 24 grudnia 1999 r. została otwarta symboliczna Brama Wielkiego Jubileuszu w Bazylice św. Piotra, z kolei u św. Jana na Lateranie, u Matki Bożej Większej (S.Maria Maggiore) - w Nowy Rok, a w dniu 19 stycznia Brama Bazyliki św. Pawła za murami. To ostatnie wydarzenie ze względu na swój ekumeniczny charakter szczególnie zapisało się w pamięci. 2. W miarę jak Rok Jubileuszowy 2000 posuwa się naprzód, z dnia na dzień i z miesiąca na miesiąc, zamyka się za nami dwudziesty wiek, a otwiera wiek dwudziesty pierwszy. Z wyroków Opatrzności dane mi było żyć w tym trudnym stuleciu, które odchodzi do przeszłości, a w roku, w którym wiek mego życia dosięga lat osiemdziesięciu ( octogesima adveniens ), należy pytać, czy nie czas powtórzyć za biblijnym Symeonem Nuncdimittis? W dniu 13. maja 1981 r., w dniu zamachu na Papieża podczas audiencji na placu św. Piotra, Opatrzność Boża w sposób cudowny ocaliła mnie od śmierci. Ten, który jest jedynym Panem Życia i śmierci, sam mi do życie przedłużył, niejako podarował na nowo. Odtąd ono jeszcze bardziej do Niego należy. Ufam, że On Sam pozwoli mi rozpoznać, dokąd mam pełnić tę posługę, do której mnie wezwał w dniu 16.października Proszę Go, ażeby raczył mnie odwołać wówczas, kiedy Sam zechce. W życiu i śmierci do Pana należymy... Pańscy jesteśmy (por. Rz 14, 8). Ufam też, że dokąd dane mi będzie spełniać Piotrową posługę w Kościele, Miłosierdzie Boże zechce użyczać mi sił do tej posługi nieodzownych. 3. Jak co roku podczas rekolekcji odczytałem mój testament z dnia 6.III Dyspozycje w nim zawarte w dalszym ciągu podtrzymuję. To, co wówczas a także w czasie kolejnych rekolekcji zostało dopisane, stanowi odzwierciedlenie trudnej i napiętej sytuacji ogólnej, która cechowała lata osiemdziesiąte. Od jesieni roku 1989 sytuacja ta uległa zmianie. Ostatnie dziesięciolecie ubiegłego stulecia wolne było od dawniejszych napięć, co nie znaczy, że nie przyniosło z sobą nowych problemów i trudności. Niech będą dzięki Bożej Opatrzności w sposób szczególny za to, że okres tzw. zimnej wojny zakończył się bez zbrojnego konfliktu nuklearnego, którego niebezpieczeństwo w minionym okresie wisiało nad światem. 4. Stojąc na progu trzeciego tysiąclecia in medio Ecclesiae, pragnę raz jeszcze wyrazić wdzięczność Duchowi Świętemu za wielki dar Soboru Watykańskiego II, którego wraz z całym Kościołem - a w szczególności z całym Episkopatem - czuję się dłużnikiem. Jestem przekonany, że długo jeszcze dane będzie nowym pokoleniom czerpać z tych bogactw, jakimi ten Sobór XX wieku nas obdarował. Jako Biskup, który uczestniczył w soborowym wydarzeniu od pierwszego do ostatniego dnia, pragnę powierzyć to wielkie dziedzictwo wszystkim, którzy do jego realizacji są i będą w przyszłości powołani. Sam zaś dziękuję Wiecznemu Pasterzowi za to, że pozwolił mi tej wielkiej sprawie służyć w ciągu wszystkich lat mego pontyfikatu. In medio Ecclesiae... od najmłodszych lat biskupiego powołania - właśnie dzięki Soborowi - dane mi było doświadczyć braterskiej wspólnoty Episkopatu. Jako kapłan Archidiecezji Krakowskiej doświadczyłem, czym jest braterska wspólnota prezbyterium - Sobór zaś otworzył nowy wymiar tego doświadczenia. 5. Ileż osób winien bym tutaj wymienić? Chyba już większość z nich Pan Bóg powołał do Siebie - Tych, którzy jeszcze znajdują się po tej stronie, niech słowa tego testamentu przypomną, wszystkich i wszędzie, gdziekolwiek się znajdują. W ciągu dwudziestu z górą lat spełniania Piotrowej posługi in medio Ecclesiae doznałem życzliwej i jakże owocnej współpracy wielu Księży Kardynałów, Arcybiskupów i Biskupów, wielu kapłanów, wielu osób zakonnych - Braci i Sióstr - wreszcie bardzo wielu osób świeckich, ze środowiska kurialnego, ze strony wikariatu Diecezji Rzymskiej oraz spoza tych środowisk. Jakże nie ogarnąć wdzięczną pamięcią wszystkich na świecie Episkopatów, z którymi spotykałem się w rytmie odwiedzin ad limina Apostolorum? Jakże nie pamiętać tylu Braci chrześcijan - nie katolików? A rabina Rzymu? i tylu innych przedstawicieli religii pozachrześcijańskich? A ilu przedstawicieli świata kultury, nauki, polityki, środków przekazu? 6. W miarę, jak zbliża się kres mego ziemskiego życia, wracam pamięcią do jego początku, do moich Rodziców, Brata i Siostry (której nie znałem, bo zmarła przed moim narodzeniem), do wadowickiej parafii, gdzie zostałem ochrzczony, do tego miasta mojej młodości, do rówieśników, koleżanek i kolegów ze szkoły podstawowej, z gimnazjum, z uniwersytetu, do czasów okupacji, gdy pracowałem jako robotnik, a potem do parafii w Niegowici, i krakowskiej św. Floriana, do duszpasterstwa akademickiego, do środowiska... do wielu środowisk... w Krakowie, w Rzymie... do osób, które Pan mi szczególnie powierzył - wszystkim pragnę powiedzieć jedno: Bóg Wam zapłać! In manus Tuas, Domine, commendo spiritum meum. A.D.17.III.2000

6 3) Jan Paweł II - Homilia w czasie Mszy św. odprawionej na Placu Zwycięstwa, Warszawa, 2 czerwca 1979 r. Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! Umiłowani Rodacy, Drodzy Bracia i Siostry, Uczestnicy eucharystycznej Ofiary, która sprawuje się dziś w Warszawie na placu Zwycięstwa, 1. Razem z wami pragnę wyśpiewać pieśń dziękczynienia dla Opatrzności, która pozwala mi dziś jako pielgrzymowi stanąć na tym miejscu. Pragnął - wiemy, że bardzo gorąco pragnął - stanąć na ziemi polskiej, przede wszystkim na Jasnej Górze, zmarły niedawno papież Paweł VI. Pierwszy po wielu stuleciach papież-pielgrzym. Do końca życia nosił to pragnienie w swoim sercu i z nim zszedł do grobu. I oto czujemy, że pragnienie to było tak potężne i tak głęboko uzasadnione, że przerosło ramy jednego pontyfikatu i - w sposób po ludzku trudny do przewidzenia - realizuje się dzisiaj. Dziękujemy więc Bożej Opatrzności za to, że dała Pawłowi VI tak potężne pragnienie. Dziękujemy za cały ten styl papieża-pielgrzyma, jaki zapoczątkował wraz z Soborem Watykańskim II. Gdy bowiem Kościół cały uświadomił sobie na nowo, iż jest Ludem Bożym - Ludem, który uczestniczy w posłannictwie Chrystusa, Ludem, który z tym posłannictwem idzie przez dzieje, który "pielgrzymuje", papież nie mógł dłużej pozostać "więźniem Watykanu". Musiał stać się na nowo Piotrem pielgrzymującym, tak jak ten pierwszy, który z Jerozolimy przywędrował poprzez Antiochię do Rzymu, aby tam dać świadectwo Chrystusowi i przypieczętować je swoją krwią. Dzisiaj dane mi jest wypełnić to pragnienie zmarłego papieża Pawła VI wśród was, umiłowani synowie i córki mojej Ojczyzny. Kiedy bowiem - z niezbadanych wyroków Bożej Opatrzności po śmierci Pawła VI i po kilkutygodniowym zaledwie pontyfikacie mojego bezpośredniego poprzednika Jana Pawła I - zostałem głosami kardynałów wezwany ze stolicy św. Stanisława w Krakowie na stolicę św. Piotra w Rzymie, zrozumiałem natychmiast, że moim szczególnym zadaniem jest spełnienie tego pragnienia, którego Paweł VI nie mógł dopełnić na milenium chrztu Polski. Jako więc wasz rodak, syn polskiej ziemi, a zarazem jako papież-pielgrzym witam was wszystkich! Witam najdostojniejszego Prymasa Polski. Witam wszystkich obecnych tutaj arcybiskupów, biskupów, pasterzy Kościoła w naszej Ojczyźnie. Pozwólcie, że pośród naszych gości powitam w sposób szczególny kardynałaarcybiskupa Santo Domingo. To tam wypadało mi skierować pierwsze kroki papieskiego pielgrzymowania w miesiącu styczniu. Tam po raz pierwszy ucałowałem ziemię, na której stanęła kiedyś stopa Krzysztofa Kolumba, po której przeszły stopy tylu głosicieli Ewangelii, a wśród nich także i naszych rodaków i polskich żołnierzy. Dzisiaj, wspólnie z wami, tego świadka mojej pierwszej papieskiej podróży witam w Warszawie. Czyż moja pielgrzymka do Ojczyzny w roku, w którym Kościół w Polsce obchodzi dziewięćsetną rocznicę śmierci św. Stanisława, nie jest zarazem jakimś szczególnym znakiem naszego polskiego pielgrzymowania poprzez dzieje Kościoła - nie tylko po szlakach naszej Ojczyzny, ale zarazem Europy i świata? Odsuwam tutaj na bok moją własną osobę - niemniej muszę wraz z wami wszystkimi stawiać sobie pytanie o motyw, dla którego właśnie w roku 1978 (po tylu stuleciach ustalonej w tej dziedzinie tradycji) został na rzymską stolicę św. Piotra wezwany syn polskiego narodu, polskiej ziemi. Od Piotra, jak i od wszystkich apostołów Chrystus żądał, aby byli Jego "świadkami w Jerozolimie i w całej Judei, i w Samarii, i aż po krańce ziemi" (Dz 1,8). Czyż przeto nawiązując do tych Chrystusowych słów, nie wolno nam wnosić zarazem, że Polska stała się w naszych czasach ziemią szczególnie odpowiedzialnego świadectwa? Że właśnie stąd - z Warszawy, a także z Gniezna, z Jasnej Góry, z Krakowa, z całego tego historycznego szlaku, który tyle razy nawiedzałem w swoim życiu i który w tych dniach znów będę miał szczęście nawiedzić, że właśnie stąd ze szczególną pokorą, ale i ze szczególnym przekonaniem trzeba głosić Chrystusa? Że właśnie tu, na tej ziemi, na tym szlaku, trzeba stanąć, aby odczytać świadectwo Jego Krzyża i Jego Zmartwychwstania? Ale, umiłowani rodacy - jeśli przyjąć to wszystko, co w tej chwili ośmieliłem się wypowiedzieć - jakżeż ogromne z tego rodzą się zadania i zobowiązania! Czy do nich naprawdę dorastamy?

7 2. Dane mi jest dzisiaj, na pierwszym etapie mojej papieskiej pielgrzymki do Polski, sprawować Najświętszą Ofiarę w Warszawie, na placu Zwycięstwa. Liturgia sobotniego wieczoru, w przeddzień Zesłania Ducha Świętego przenosi nas do wieczernika w Jerozolimie, w którym nazajutrz apostołowie - zgromadzeni wokół Maryi, Matki Chrystusa - mają otrzymać Ducha Świętego. Otrzymają Ducha, którego Chrystus im wyjednał przez krzyż, aby w mocy tego Ducha mogli wypełnić Jego polecenie. "Idźcie więc i nauczajcie wszystkie narody, udzielając im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego. Uczcie je zachowywać wszystko, co wam przykazałem" (Mt 28,19-20). W takich słowach Chrystus Pan przed swym odejściem ze świata przekazał apostołom swe ostatnie polecenie, swój "mandat misyjny". I dodał: "A oto Ja jestem z wami przez wszystkie dni aż do skończenia świata" (Mt 28,20). Dobrze się stało, że moja pielgrzymka do Polski, związana z dziewięćsetną rocznicą męczeńskiej śmierci św. Stanisława, wypadła w okresie Zesłania Ducha Świętego oraz uroczystości Trójcy Przenajświętszej. W taki bowiem sposób mogę, dopełniając jakby pośmiertnie pragnienia Pawła VI, przeżyć raz jeszcze tysiąclecie chrztu na ziemi polskiej i wpisać tegoroczny Stanisławowy jubileusz w to tysiąclecie, z którego wzięły początek całe dzieje narodu i Kościoła. Właśnie uroczystość Zesłania Ducha Świętego oraz Trójcy Przenajświętszej szczególnie nas przybliża do tego początku. W apostołach, którzy otrzymują Ducha Świętego w dzień Zielonych Świąt, są już niejako duchowo obecni wszyscy ich następcy, wszyscy biskupi, również ci, którym od tysiąca lat wypadło głosić Ewangelię na ziemi polskiej. Również ten Stanisław ze Szczepanowa, który swoje posłannictwo na stolicy krakowskiej okupił krwią przed dziewięcioma wiekami. I są w tych apostołach i wokół nich - w dniu Zesłania Ducha Świętego - zgromadzeni nie tylko przedstawiciele tych ludów i języków, które wymienia księga Dziejów Apostolskich. Są wokół nich już wówczas zgromadzone różne ludy i narody, które przyjdą do Kościoła poprzez światło Ewangelii i moc Ducha Świętego w różnych epokach, w różnych stuleciach. Dzień Zielonych Świąt jest dniem narodzin wiary i Kościoła również na naszej polskiej ziemi. Jest to początek przepowiadania wielkich spraw Bożych również w naszym polskim języku. Jest to początek chrześcijaństwa również w życiu naszego narodu: w jego dziejach, w jego kulturze, w jego doświadczeniach. 3. Kościół przyniósł Polsce Chrystusa - to znaczy klucz do rozumienia tej wielkiej i podstawowej rzeczywistości, jaką jest człowiek. Człowieka bowiem nie można do końca zrozumieć bez Chrystusa. A raczej: człowiek nie może siebie sam do końca zrozumieć bez Chrystusa. Nie może zrozumieć ani kim jest, ani jaka jest jego właściwa godność, ani jakie jest jego powołanie i ostateczne przeznaczenie. Nie może tego wszystkiego zrozumieć bez Chrystusa. I dlatego Chrystusa nie można wyłączać z dziejów człowieka w jakimkolwiek miejscu ziemi. Nie można też bez Chrystusa zrozumieć dziejów Polski - przede wszystkim jako dziejów ludzi, którzy przeszli i przechodzą przez tę ziemię. Dzieje ludzi! Dzieje narodu są przede wszystkim dziejami ludzi. A dzieje każdego człowieka toczą się w Jezusie Chrystusie. W Nim stają się dziejami zbawienia. Dzieje narodu zasługują na właściwą ocenę wedle tego, co wniósł on w rozwój człowieka i człowieczeństwa, w jego świadomość, serce, sumienie. To jest najgłębszy nurt kultury. To jej najmocniejszy zrąb. To jej rdzeń i siła. Otóż tego, co naród polski wniósł w rozwój człowieka i człowieczeństwa, co w ten rozwój również dzisiaj wnosi, nie sposób zrozumieć i ocenić bez Chrystusa. "Ten stary dąb tak urósł, a wiatr go żaden nie obalił, bo korzeń jego jest Chrystus" (Piotr Skarga, Kazania sejmowe). Trzeba iść po śladach tego, czym - a raczej kim - na przestrzeni pokoleń był Chrystus dla synów i córek tej ziemi. I to nie tylko dla tych, którzy jawnie weń wierzyli, którzy Go wyznawali wiarą Kościoła. Ale także i dla tych, pozornie stojących opodal, poza Kościołem. Dla tych wątpiących, dla tych sprzeciwiających się. 3. Jeśli jest rzeczą słuszną, aby dzieje narodu rozumieć poprzez każdego człowieka w tym narodzie - to równocześnie nie sposób zrozumieć człowieka inaczej jak w tej wspólnocie, którą jest jego naród. Wiadomo, że nie jest to wspólnota jedyna. Jest to jednakże wspólnota szczególna, najbliżej chyba związana z rodziną, najważniejsza dla dziejów duchowych człowieka. Otóż nie sposób zrozumieć dziejów narodu polskiego - tej wielkiej tysiącletniej wspólnoty, która tak głęboko stanowi o mnie, o każdym z nas - bez Chrystusa. Jeślibyśmy odrzucili ten klucz dla zrozumienia naszego narodu, narazilibyśmy się na zasadnicze

8 nieporozumienie. Nie rozumielibyśmy samych siebie. Nie sposób zrozumieć tego narodu, który miał przeszłość tak wspaniałą, ale zarazem tak straszliwie trudną - bez Chrystusa. Nie sposób zrozumieć tego miasta, Warszawy, stolicy Polski, która w roku 1944 zdecydowała się na nierówną walkę z najeźdźcą, na walkę, w której została opuszczona przez sprzymierzone potęgi, na walkę, w której legła pod własnymi gruzami, jeśli się nie pamięta, że pod tymi samymi gruzami legł również Chrystus-Zbawiciel ze swoim krzyżem sprzed kościoła na Krakowskim Przedmieściu. Nie sposób zrozumieć dziejów Polski od Stanisława na Skałce do Maksymiliana Kolbe w Oświęcimiu, jeśli się nie przyłoży do nich tego jeszcze jednego i tego podstawowego kryterium, któremu na imię Jezus Chrystus. Tysiąclecie chrztu Polski, którego szczególnie dojrzałym owocem jest św. Stanisław - tysiąclecie Chrystusa w naszym wczoraj i dzisiaj - jest głównym motywem mojej pielgrzymki, mojej dziękczynnej modlitwy wspólnie z wami wszystkimi, drodzy rodacy, których Jezus Chrystus nie przestaje uczyć wielkiej sprawy człowieka. Z wami, dla których Chrystus nie przestaje być wciąż otwartą księgą nauki o człowieku, o jego godności i jego prawach. A zarazem nauki o godności i prawach narodu. Księże Prymasie! Pragnę tę Najświętszą Ofiarę wspólnie z braćmi biskupami i kapłanami złożyć we wszystkich intencjach, które Wasza Eminencja wymienił na początku. W dniu dzisiejszym na tym placu Zwycięstwa w stolicy Polski proszę wielką modlitwą Eucharystii wspólnie z wami, aby Chrystus nie przestał być dla nas otwartą księgą życia na przyszłość. Na nasze polskie jutro. 4. Stoimy tutaj w pobliżu Grobu Nieznanego Żołnierza. W dziejach Polski - dawnych i współczesnych - grób ten znajduje szczególne pokrycie. Szczególne uzasadnienie. Na ilu to miejscach ziemi ojczystej padał ten żołnierz. Na ilu to miejscach Europy i świata przemawiał swoją śmiercią, że nie może być Europy sprawiedliwej bez Polski niepodległej na jej mapie? Na ilu to polach walk świadczył oprawach człowieka wpisanych głęboko w nienaruszalne prawa narodu, ginąc "za wolność naszą i waszą"? "Gdzie są ich groby, Polsko! Gdzie ich nie ma! Ty wiesz najlepiej - i Bóg wie na niebie!" (Artur Oppman, Pacierz za zmarłych). Dzieje Ojczyzny napisane przez Grób jednego Nieznanego Żołnierza. Przyklęknąłem przy tym grobie, wspólnie z Księdzem Prymasem, aby oddać cześć każdemu ziarnu, które - padając w ziemię i obumierając w niej - przynosi owoc. Czy to będzie ziarno krwi żołnierskiej przelanej na polu bitwy, czy ofiara męczeńska w obozach i więzieniach. Czy to będzie ziarno ciężkiej, codziennej pracy w pocie czoła na roli, przy warsztacie, w kopalni, w hutach i fabrykach. Czy to będzie ziarno miłości rodzicielskiej, która nie cofa się przed daniem życia nowemu człowiekowi i podejmuje cały trud wychowawczy. Czy to będzie ziarno pracy twórczej w uczelniach, instytutach, bibliotekach, na warsztatach narodowej kultury. Czy to będzie ziarno modlitwy i posługi przy chorych, cierpiących, opuszczonych. Czy to będzie ziarno samego cierpienia na łożach szpitalnych, w klinikach, sanatoriach, po domach: "wszystko, co Polskę stanowi". Skąd przychodzą te słowa? Księże Prymasie, tak głosi Akt milenijny, złożony przez ciebie i Episkopat Polski na Jasnej Górze: "wszystko, co Polskę stanowi". To wszystko w rękach Bogarodzicy - pod krzyżem na Kalwarii i w wieczerniku Zielonych Świąt. To wszystko: dzieje Ojczyzny, tworzone przez każdego jej syna i każdą córkę od tysiąca lat - i w tym pokoleniu, i w przyszłych - choćby to był człowiek bezimienny i nieznany, tak jak ten żołnierz, przy którego grobie stoimy... To wszystko: i dzieje ludów, które żyły wraz z nami i wśród nas, jak choćby ci, których setki tysięcy zginęły w murach warszawskiego getta. To wszystko w tej Eucharystii ogarniam myślą i sercem i włączam w tę jedną jedyną Najświętszą Ofiarę Chrystusa na placu Zwycięstwa. I wołam, ja, syn polskiej ziemi, a zarazem ja: Jan Paweł II papież, wołam z całej głębi tego tysiąclecia, wołam w przeddzień święta Zesłania, wołam wraz z wami wszystkimi: Niech zstąpi Duch Twój! Niech zstąpi Duch Twój! I odnowi oblicze ziemi. Tej Ziemi! Amen. Jan Paweł II

9 4) Gniezno, 3 czerwca 1979, przemówienie do młodzieży zgromadzonej na Wzgórzu Lecha. 1. Dobrze, moi drodzy! Przyjmuję zamówienie społeczne 1. Widać, że się rozumiemy od pierwszego słowa. Skoro jestem w tym kraju, trzeba mówić językiem tego kraju. I pragnę powiedzieć wam krótko na temat, o którym w Gnieźnie musi się coś powiedzieć, na temat Bogurodzicy. Przedtem parę słów na temat autora. Wiadomo, autor nie jest znany. Tradycja przypisuje pochodzenie Bogurodzicy św. Wojciechowi więc na temat św. Wojciecha... Ale jeszcze wpierw mówić będę od siebie. Poprzednik naszego umiłowanego Prymasa, kardynał August Hlond kiedyś, w związku z uroczystością św. Wojciecha, w latach między I a II wojną światową nie pamiętam dokładnie, w którym roku odwiedzał Pragę, i w czasie uroczystego zebrania, zaproszony na podium, powiedział tylko jedno zdanie:,,kiedy nadejdą owe Pentecostes Slavae Zielone Świątki Słowian... Myślę, że to, co tutaj dzisiaj przeżywamy, jest jakimś echem słów tego wielkiego prymasa Polski niepodległej, Polski dwudziestolecia, Polski okupacyjnej. Przytaczam je ze czcią dla tego, kto te słowa wypowiedział, a zarazem dla tego, kto jest autorem, jeżeli nie Bogurodzicy, to przynajmniej inspiracji, z której wzięła ona początek. Moi drodzy, Bogurodzica jest najstarszym pomnikiem polskiej literatury. Historia literatury pozwala nam ustalić najstarsze zapisy tej wspaniałej pieśni-orędzia na wiek XV. Mówię: pieśni-orędzia, ponieważ,,bogurodzica jest nie tylko pieśnią. Jest równocześnie wyznaniem wiary, jest polskim symbolem, polskim Credo, jest katechezą, jest nawet dokumentem chrześcijańskiego wychowania. Główne prawdy wiary i zasady moralności weszły w nią. Nie jest tylko zabytkiem. Jest dokumentem życia. Jakub Wujek, który pochodził z wielkopolskiego Wągrowca, najstarszy polski biblista, tłumacz Pisma Świętego, nazywał ją,,katechizmem polskim. Śpiewamy ją zawsze z głębokim przejęciem, z uniesieniem, pamiętając, że śpiewano ją w momentach uroczystych i decydujących. A czytamy ją z wielkim wzruszeniem. Trudno czytać inaczej te prastare wersety, jeśli się pomyśli, że wychowywały się na nich pokolenia naszych praojców. Bogurodzica jest nie tylko zabytkiem kultury. Ona dała kulturze polskiej podstawowy, pierwotny zrąb. 2. Czym jest kultura? Kultura jest wyrazem człowieka. Jest potwierdzeniem człowieczeństwa. Człowiek ją tworzy i człowiek przez nią tworzy siebie. Tworzy siebie wewnętrznym wysiłkiem ducha: myśli, woli, serca. I równocześnie człowiek tworzy kulturę we wspólnocie z innymi. Kultura jest wyrazem międzyludzkiej komunikacji, współmyślenia i współdziałania ludzi. Powstaje ona na służbie wspólnego dobra i staje się podstawowym dobrem ludzkich wspólnot. Kultura jest przede wszystkim dobrem wspólnym narodu. Kultura polska jest dobrem, na którym opiera się życie duchowe Polaków. Ona wyodrębnia nas jako naród. Ona stanowi o nas przez cały ciąg dziejów. Stanowi bardziej niż siła materialna. Bardziej nawet niż granice polityczne. Wiadomo, że naród polski przeszedł przez ciężką próbę utraty niepodległości, która trwała z górą sto lat a mimo to pośród tej próby pozostał sobą. Pozostał duchowo niepodległy, ponieważ miał swoją kulturę. Więcej jeszcze. Moi kochani: wiemy, że w okresie najtragiczniejszym, w okresie rozbiorów, naród polski tę swoją kulturę ogromnie jeszcze ubogacił i pogłębił, bo tylko tworząc kulturę, można ją zachować. 3. Kultura polska od początku nosi bardzo wyraźne znamiona chrześcijańskie. To nie przypadek, że pierwszym zabytkiem, świadczącym o tej kulturze, jest Bogurodzica. Chrzest, który w ciągu całego millenium przyjmowały pokolenia naszych rodaków, nie tylko wprowadzał ich w tajemnicę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, nie tylko czynił dziećmi Bożymi przez łaskę, ale znajdował stale bogaty rezonans w dziejach myśli, w twórczości artystycznej, w poezji, muzyce, dramacie, plastyce, malarstwie i rzeźbie. I tak jest do dzisiaj. Inspiracja chrześcijańska nie przestaje być głównym źródłem twórczości polskich artystów. Kultura polska stale płynie szerokim nurtem natchnień mających swoje źródło w Ewangelii. To przyczynia się zarazem do gruntownie humanistycznego charakteru tej kultury to czyni ją tak głęboko, tak

10 autentycznie ludzką,,,...albowiem jak pisze Mickiewicz w Księgach pielgrzymstwa polskiego cywilizacja, prawdziwie godna człowieka, musi być chrześcijańska. W dziejach kultury polskiej odzwierciedla się dusza narodu. Żyją w nich jego dzieje. Jest ona nieustającą szkołą rzetelnego i uczciwego patriotyzmu. Właśnie dlatego też umie stawiać wymagania, umie podtrzymywać ideały, bez których trudno człowiekowi uwierzyć w swoją godność i siebie samego wychować. Moi Drodzy, 4. Te słowa mówi do was człowiek, który swoją duchową formację zawdzięcza od początku polskiej kulturze, polskiej literaturze, polskiej muzyce, plastyce, teatrowi polskiej historii, polskim tradycjom chrześcijańskim, polskim szkołom, polskim uniwersytetom. Mówiąc do was, młodych, w ten sposób, pragnę przede wszystkim spłacić dług, jaki zaciągnąłem wobec tego wspaniałego dziedzictwa ducha, jakie zaczęło się od Bogurodzicy. Równocześnie zaś pragnę dziś stanąć przed wami z tym dziedzictwem, jako wspólnym dobrem wszystkich Polaków, a zarazem z wybitną cząstką europejskiej i ogólnoludzkiej kultury. I proszę was: Pozostańcie wierni temu dziedzictwu! Uczyńcie je podstawą swojego wychowania! Uczyńcie je przedmiotem szlachetnej dumy! Przechowajcie to dziedzictwo! Pomnóżcie to dziedzictwo! Przekażcie je następnym pokoleniom! Przybądź, Duchu Święty, Ześlij z nieba wzięty Światła Twego strumień. Przyjdź, Ojcze ubogich, Przyjdź, Dawco łask drogich, Przyjdź, Światłości sumień... Światłości młodych polskich sumień, przyjdź! Przyjdź i umocnij w nich tę miłość, z której się kiedyś poczęła pierwsza polska pieśń Bogurodzica: orędzie wiary i godności człowieka na naszej ziemi! Polskiej, słowiańskiej ziemi!

11 5) Jan Paweł II nauczyciel Patriotyzmu, w:

12

13 6) Internetowa encyklopedia Jana Pawła II hasło pielgrzymki do Polski oraz wszystkie osiem zamieszczonych tam haseł dot. poszczególnych pielgrzymek Jan Paweł II jako papież pielgrzymował do Ojczyzny 8 razy. Papieskie celebracje gromadziły kilkusettysięczne tłumy. Były to dla Polaków niezapomniane przeżycia duchowe i niezwykłe doświadczenia jedności i siły, nie tylko wobec ucisku komunistycznego, ale również i później, po 1989 r. w obliczu nowych wyzwań i trudności. Oto kolejne lata, w których Jan Paweł II odwiedzał Polskę: I pielgrzymka (2 10 czerwca 1979) II pielgrzymka (16 23 czerwca 1983) III pielgrzymka (8 14 czerwca 1987) IV pielgrzymka (1 9 czerwca, sierpnia 1991) V pielgrzymka (22 maja 1995) VI pielgrzymka (31 maja 10 czerwca 1997) VII pielgrzymka (5 17 czerwca 1999) VIII pielgrzymka (16 19 sierpnia 2002) I pielgrzymka Trwała od 2 do 10 czerwca 1979 r. Przebiegała pod hasłem "Gaude Mater Polonia". W istocie - była to pielgrzymka wielkiej radości i niezapomnianego entuzjazmu, który w rok później zaowocował powstaniem "Solidarności". II pielgrzymka Trwała od 16 do 23 czerwca 1983 r. W Polsce wówczas wciąż obowiązywał (choć był zawieszony) stan wojenny. Pielgrzymka przebiegała pod hasłem Pokój Tobie, Polsko - Ojczyzno moja! Miesiąc po wizycie apostolskiej, 22 lipca 1983 r. stan wojenny został odwołany. III pielgrzymka Trwała od 8 do 14 czerwca 1987 r. Przebiegała pod hasłem "Do końca ich umiłował". Myśli przewodnie pielgrzymki w dużej mierze koncentrowały się wokół Eucharystii. Jednym z głównych celów pielgrzymki był udział papieża w II Krajowym Kongresie Eucharystycznym. Papież zainaugurował go 8 czerwca Mszą św. i homilią w kościele Wszystkich Świętych w Warszawie. Tematyka papieskich homilii w czasie III wizyty w Ojczyźnie w dużej mierze koncentrowała się właśnie wokół Eucharystii i jej powiązania z innymi sakramentami w życiu osobistym i społecznym. Z okazji pielgrzymki skomponowana też została specjalnie pieśń "Panie, dobry jak chleb". Na jedaej z papieskich mszy, 13 czerwca na lotnisku w Łodzi-Lublinku 1600 dzieci przystąpiło do Pierwszej Komunii Świętej. Jan Paweł II dokonał też dwóch beatyfikacji. 9 czerwca w Tarnowie beatyfikowana została Karolina Kózkówna, zaś 14 czerwca w Warszawie - bp Michał Kozal. Uroczysta Eucharystia w Warszawie kończyła zarazem II Krajowy Kongres Eucharystyczny. To podczas III pielgrzymki do Ojczyzny miało miejsce pamiętne spotkanie Jana Pawła II z młodzieżą na Westerplatte. Papież powiedział wówczas: Każdy z was, młodzi przyjaciele, znajduje też w życiu jakieś swoje "Westerplatte". Jakiś wymiar zadań, które trzeba podjąć i wypełnić. Jakąś słuszną sprawę, o którą nie można nie walczyć. Jakiś obowiązek, powinność, od której nie można się uchylić. Nie można "zdezerterować". Wreszcie jakiś porządek prawd i wartości, które trzeba "utrzymać" i "obronić", jak to Westerplatte, w sobie i wokół siebie. IV pielgrzymka Pielgrzymka pod hasłem "Bogu dziękujcie, ducha nie gaście" była pierwszą pielgrzymką do wolnej Polski. Przebiegała w dwóch etapach: od 1 do 9 czerwca oraz od 13 do 16 sierpnia 1991 r. Głównym motywem pielgrzymki było dziękczynienie za odzyskanie wolności. Papież chciał je złożyć Bogu razem z rodakami. Nie unikał jednak trudnych tematów. Pielgrzymka była wielkimi narodowymi rekolekcjami. Papież przypominał o sprawach podstawowych - o Dekalogu "dziesięciu słowach, od których zależy przyszłość narodu, państwa, Europy, świata (jak powiedział 1 czerwca w Koszalinie). V pielgrzymka Była to najkrótsza i nieoficjalna papieska wizyta w Polsce. Trwała zaledwie jeden dzień.

14 Jan Paweł II przyjechał 22 maja 1995 r. z pielgrzymką do miejsca urodzenia Jana Sarkandra, którego kanonizował dzień wcześniej podczas pielgrzymki do Czech. Hasło wizyty w Polsce brzmiało: Zło dobrem zwyciężaj. Ojciec Święty odwiedził wówczas Skoczów, Bielsko-Białą i Żywiec. Papież zwracał uwagę na problem nietolerancji wobec ludzi wierzących. "Pod hasłami tolerancji, w życiu publicznym i w środkach masowego przekazu szerzy się nieraz wielka, może coraz większa nietolerancja. Odczuwają to boleśnie ludzie wierzący. Zauważa się tendencję do spychania ich na margines życia społecznego, ośmiesza się i wyszydza to, co dla nich stanowi nieraz największą świętość." - mówił Ojciec Święty. Słowa te odbiły się szerokim echem nie tylko w Polsce. VI pielgrzymka Trwała od 31 maja do 10 czerwca 1997 r. Przebiegała pod hasłem: "Chrystus wczoraj, dziś i na wieki". W czasie pielgrzymki Ojciec Święty uczestniczył m.in w europejskich obchodach tysiąclecia śmierci św. Wojciecha i 600-lecia Wydziału Teologicznego UJ. Dokonał też kanonizacji św. Jadwigi królowej. VII pielgrzymka Była najdłuższą wizytą apostolską papieża w Polsce. Trwała od 5 do 17 czerwca 1999 r. Jej hasło brzmiało: "Bóg jest miłością". Podczas pielgrzymki Jan Paweł II rozważał przede wszystkim temat 8 błogosławieństw. Wzywał do nawrócenia w obliczu nadchodzącego Wielkiego Jubileuszu chrześcijaństwa. W Starym Sączu papież kanonizował bł. Kingę, dokonał też 111 beatyfikacji. Podczas Eucharystii na Placu Piłskudskiego w Warszawie beatyfikował Reginę Protmann i Edmunda Bojanowskiego oraz 108 Męczenników II Wojny Światowej. W Toruniu z kolei beatyfikowałstefana Wincentego Frelichowskiego. Pielgrzymka pełna była niezapomnianych i niezwykle wzruszających wydarzeń. Podczas spotkania z mieszkańcami Wadowic na rynku swojego rodzinnego miasta papież dowcipnie i ze wzruszeniem wspominał swoje dzieciństwo i młodość. (Tam padły m.in. słowa o kremówkach!). VIII pielgrzymka "Bóg bogaty w miłosierdzie" - takie było hasło ostatniej pielgrzymki Jana Pawła II do Ojczyzny. Trwała ona od 16 do 19 sierpnia 2002 r. Jan Paweł II odwiedził wówczas: Kraków (16-18 VIII) Kalwarię Zebrzydowską (19 VIII) Głównym celem pielgrzymki było poświęcenie Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie - Łagiewnikach, miejsca, gdzie spoczywają relikwie Apostołki Bożego Miłosierdzia, św.siostry Faustyny Kowalskiej. Jan Paweł II podczas Mszy św. na krakowskich Błoniach dokonał też 4 beatyfikacji - abp. Zygmunta Szczęsnego Felińskiego, ks. Jana Balickiego, o. Jana Beyzyma SJ i s. Sancji Szymkowiak. Podczas tej ostatniej, pożegnalnej wizyty w Ojczyźnie Jan Paweł II nawiedził katedrę wawelską i modlił się przy grobie rodziców na cmentarzu Rakowickim. Przeleciał też nad Tatrami i Wadowicami, swoim rodzinnym miastem. "Kiedy nawiedzałem to Sanktuarium w roku 1979, prosiłem, abyście się za mnie modlili, za życia mojego i po śmierci. Dziś dziękuję wam i wszystkim kalwaryjskim pielgrzymom za te modlitwy i za duchowe wsparcie, jakiego nieustannie doznaję. I nadal proszę: nie ustawajcie w tej modlitwie, raz jeszcze powtarzam, za życia mojego i po śmierci. Ja zaś, jak zawsze, będę odwzajemniał tę waszą życzliwość, polecając wszystkich Miłosiernemu Chrystusowi i jego Matce." - powiedział papież w Kalwarii Zebrzydowskiej.

15 Etap gminny: Zakres materiału przewidziany na etap szkolny poszerzony o: 1) Film: Dokument Jestem z wami Zwykły Święty Człowiek Papież Jan Paweł II, szukaj w: 2) Jan Paweł II - "Pamięć i tożsamość" - Patriotyzm, s.71-73, Kraków Patriotyzm Refleksja nad pojęciem ojczyzny rodzi następne pytanie: Jak w świetle takiego pogłębienia pojęcia ojczyzny rozumieć należy patriotyzm? Analiza pojęcia ojczyzny i jej związku z ojcostwem i z rodzeniem tłumaczy też zasadniczo wartość moralną patriotyzmu. Jeśli pytamy o miejsce patriotyzmu w Dekalogu, to odpowiedź jest jednoznaczna: wchodzi on w zakres czwartego przykazania, które zobowiązuje nas, aby czcić ojca i matkę. Jest to ten rodzaj odniesienia, który język łaciński wyraża terminem pietas, podkreślając wymiar religijny, jaki kryje się w szacunku i czci należnym rodzicom. Mamy czcić rodziców, gdyż oni reprezentują wobec nas Boga Stwórcę. Dając nam życie, uczestniczą w tajemnicy stworzenia, a przez to zasługują na cześć podobną do tej, jaką oddajemy Bogu Stwórcy. Patriotyzm zawiera w sobie taką właśnie postawę wewnętrzną w odniesieniu do ojczyzny, która dla każdego prawdziwie jest matką. To dziedzictwo duchowe, którym ojczyzna nas obdarza, dociera do nas poprzez ojca i matkę i gruntuje w nas obowiązek owej pietas. Patriotyzm oznacza umiłowanie tego, co ojczyste: umiłowanie historii, tradycji, języka czy samego krajobrazu ojczystego. Jest to miłość, która obejmuje również dzieła rodaków i owoce ich geniuszu. Próbą dla tego umiłowania staje się każde zagrożenie tego dobra, jakim jest ojczyzna. Nasze dzieje uczą, że Polacy byli zawsze zdolni do wielkich ofiar dla zachowania tego dobra albo też dla jego odzyskania. Świadczą o tym tak liczne mogiły żołnierzy, którzy walczyli za Polskę na różnych frontach świata. Są one rozsiane na ziemi ojczystej oraz poza jej granicami. Wydaje mi się jednak, że jest to doświadczenie każdego kraju i każdego narodu w Europie i na świecie. Ojczyzna jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli i jako taka, jest też wielkim obowiązkiem. Analiza dziejów dawniejszych i współczesnych dowodzi, że Polacy mieli odwagę, nawet w stopniu heroicznym, dzięki której potrafili wywiązywać się z tego obowiązku, gdy chodziło o obronę ojczyzny jako naczelnego dobra. Nie oznacza to, że w niektórych okresach nie można było dostrzec osłabienia tej gotowości do ofiary, jakiej wymagało wprowadzanie w życie wartości i ideałów związanych z pojęciem ojczyzny. Były to te momenty, w których prywata oraz tradycyjny polski indywidualizm dawały o sobie znać jako przeszkody. Ojczyzna jest zatem wielką rzeczywistością. Można powiedzieć, że jest tą rzeczywistością, w której służbie rozwinęły się i rozwijają z biegiem czasu struktury społeczne, poczynając od tradycji plemiennych. Można się jednak pytać, czy ten rozwój życia społecznego osiągnął już swój kres. Czy XX stulecie nie świadczy o rozpowszechnionym dążeniu ku strukturom ponadnarodowym albo też w kierunku kosmopolityzmu? A to dążenie czy nie świadczy również o tym, że małe narody powinny dać się ogarnąć większym tworom politycznym, ażeby przetrwać? Te pytania są uprawnione. Zdaje się jednak, że tak jak rodzina, również naród i ojczyzna pozostają rzeczywistościami nie do zastąpienia. Katolicka nauka społeczna mówi w tym przypadku o społecznościach naturalnych, aby wskazać na szczególny związek zarówno rodziny, jak i narodu z naturą człowieka, która ma charakter społeczny. Podstawowe drogi tworzenia się wszelkich społeczności prowadzą przez rodzinę i co do tego nie można mieć żadnych wątpliwości. Wydaje się, że coś podobnego można

16 powiedzieć o narodzie. Tożsamość kulturalna i historyczna społeczeństw jest zabezpieczana i ożywiana przez to, co mieści się w pojęciu narodu. Oczywiście, trzeba bezwzględnie unikać pewnego ryzyka: tego, ażeby ta niezbywalna funkcja narodu nie wyrodziła się w nacjonalizm. XX stulecie dostarczyło nam pod tym względem doświadczeń skrajnie wymownych, również w świetle ich dramatycznych konsekwencji. W jaki sposób można wyzwolić się od tego zagrożenia? Myślę, że sposobem właściwym jest patriotyzm. Charakterystyczne dla nacjonalizmu jest bowiem to, że uznaje tylko dobro własnego narodu i tylko do niego dąży, nie licząc się z prawami innych. Patriotyzm natomiast, jako miłość ojczyzny, przyznaje wszystkim innym narodom takie samo prawo jak własnemu, a zatem jest drogą do uporządkowanej miłości społecznej. 3) 25 lat spotkań z Polakami.. - Przemówienie Jana Pawła II do uczestników Narodowej Pielgrzymki do Rzymu, , w: Przemówienie Ojca Świętego wygłoszone do rodaków na placu św. Piotra - spotkanie Ojca Świętego z narodową pielgrzymką Polaków 19 maja 2003 r. W poniedziałek, nazajutrz po kanonizacji bpa Józefa Sebastiana Pelczara i m Urszuli Ledóchowskiej na placu św. Piotra zgromadziło się ok. 20 tyś Polaków, aby wziąć udział w czuwaniu modlitewnym i Eucharystii dziękczynnej za wyniesienie do chwały świętych Kościoła dwojga Polaków oraz za 25 lat posługi pasterskiej Jana Pawła II na Stolicy Apostolskiej O godz. 9 rozpoczęła się Msza św, której przewodniczył kard. Franciszek Macharski Koncelebrowało z nim 64 biskupów i ok. 300 kapłanów Na początku liturgii metropolita krakowski pozdrowił pielgrzymów, którzy jak podkreślił przybyli do Rzymu, przemierzając drogę otwartą przez Ewangelię w 966 r. W homilii metropolita przemyski abp Józef Michalik mówił o znaczeniu pontyfikatu Jana Pawła II dla Kościoła i świata, a także o życiu i duchowości nowych świętych polskich, którzy uczą nas, jak dążyć do doskonałości moralnej na co dzień. Po Mszy św. o godz. 11:30 na plac św. Piotra przybył Ojciec Święty, witany przez zgromadzonych z wielką radością i wzruszeniem Na początku spotkania z Janem Pawłem II głos zabrał prezydent RP Aleksander Kwaśniewski, a następnie w zastępstwie chorego Księdza Prymasa kard. Józefa Glempa przemówił do Papieża wiceprzewodniczący Konferencji Episkopatu Polski abp Józef Michalik W przemówieniu do rodaków, wielokrotnie przerywanym oklaskami, Ojciec Święty nawiązał do swoich podróży apostolskich do Ojczyzny oraz do sprawy integracji Polski z Unią Europejską, przypominając św. Jadwigę Królową «wielką prekursorkę jednoczenia narodów w oparciu o wspólną wiarę», a na koniec podzielił się myślami, jakie mu towarzyszyły w rocznicę urodzin «Wczoraj w godzinach popołudniowych zakończyłem 83 rok życia i wkroczyłem w 84 Coraz pełniej uświadamiam sobie, ze stale bliższy jest dzień, kiedy trzeba będzie stanąć przed Bogiem z całym tym życiem, i z okresem wadowickim, i z okresem krakowskim, i z okresem rzymskim zdaj sprawę z włodarstwa twego1 Ufam Miłosierdziu Bożemu i opiece Matki Najświętszej na co dzień, a zwłaszcza na ten dzień, w którym się wszystko ma wypełnić na świecie, wobec świata i przed Bogiem Jeszcze raz wam dziękuję za te odwiedziny, bardzo sobie je cenię» Pod koniec audiencji prezydent i członkowie delegacji rządowej, biskupi i rektorzy wyższych uczelni podeszli do Papieża, aby osobiście go pozdrowić i zamienić z nim kilka słów. Delegacje różnych środowisk ofiarowały Janowi Pawłowi II wiele darów, m. in. ponad 3 mln zł, które zebrała Caritas w Polsce na potrzeby ofiar wojny w Iraku Polacy pożegnali Ojca Świętego piosenką "Życzymy, życzymy i zdrowia, i szczęścia, i błogosławieństwa przez Serce Maryi» Serdecznie witam na placu św. Piotra wszystkich moich rodaków. Witam Księży Kardynałów, Biskupów, Kapłanów, Siostry zakonne. W sposób szczególny pozdrawiam nieobecnego pośród nas Księdza Prymasa i dziękuję mu za życzliwe słowa, jakie mi przekazał. Życzę tez szybkiego powrotu do zdrowia. Witam serdecznie Pana Prezydenta Rzeczypospolitej oraz przedstawicieli władz państwowych i terytorialnych. Dziękuję Panu Prezydentowi za życzenia w imieniu Rzeczypospolitej i za ważne przemówienie. Bóg zapłać! W końcu pragnę serdecznie przywitać wszystkich was tu obecnych, którzy zechcieliście podjąć trud pielgrzymowania w tych dniach tak ważnych dla Kościoła w Polsce w dniach, w których przedstawiamy

17 Kościołowi powszechnemu dwoje nowych polskich świętych: bpa Józefa Sebastiana Pelczara oraz m. Urszulę Ledóchowską. Wspominając ich nazajutrz po kanonizacji, pragnę w sposób szczególny pozdrowić siostry ze zgromadzeń Służebnic Najświętszego Serca Jezusowego sióstr sercanek, oraz sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego, sióstr urszulanek szarych. Zrządzeniem Bożej Opatrzności dane mi było dokonać tej kanonizacji w dwudziestym piątym roku mojego pontyfikatu i w dniu moich urodzin. Bogu niech będą dzięki! I wam dziękuję z całego serca. Cieszę się, że mogę te wszystkie okoliczności świętować w tak licznym gronie przyjaciół. Dziękuję wam za życzliwość oraz za wyrzeczenia i modlitwy, jakie zanosicie w mojej intencji i w intencjach całego Kościoła. Trudno byłoby zliczyć, ile było tych naszych spotkań na przestrzeni minionych lat. Odbywały się one w Rzymie, w Castel Gandolfo, w różnych krajach świata, ale najbardziej wpisały się w moje serce te spotkania, jakie miały miejsce na ziemi ojczystej. Być może dlatego, że były one szczególnie intensywne, naznaczone głęboką modlitwą, religijną zadumą nad doczesną rzeczywistością każdego z nas i całego narodu, w której realizuje się zbawczy plan Boga. Zawsze spotkania te były niezwykłym dzieleniem się świadectwem wiary, która wyrasta z wiary ojców i tworzy ten szczególny klimat życia i szeroko pojętej kultury, który stanowi o tożsamości narodu. Tak to przeżywaliśmy w r. 1979, kiedy w imieniu wszystkich, którzy nie mieli prawa głosu, wołałem do Boga o dar Ducha, aby przemienił oblicze naszej ojczystej ziemi. Rok Towarzyszył nam wtedy jeszcze wielki pasterz, przewodnik polskiego Kościoła, Kardynał Stefan Wyszyński, Prymas Tysiąclecia. Wspólnym świadectwem umacnialiśmy się również w r. 1983, kiedy w trudnych dla narodu okolicznościach dziękowaliśmy wspólnie za 600 lat obecności Maryi w Jej Jasnogórskim wizerunku i modliliśmy się o wiarę w siłę dialogu, aby «Polska mogła być dostatnia i szczęśliwa, w interesie pokoju i dobrej współpracy między narodami Europy» według słów papieża Pawła VI. W r. 1987, gdy wciąż jeszcze naród polski zmagał się z mocami wrogiej ideologii, wspólnie ożywialiśmy w sobie nadzieję, jaka płynie z Eucharystii ustanowionej na początku «odkupieńczej godziny Chrystusa», która była «odkupieńczą godziną dziejów człowieka i świata». Odbywający się wtedy Krajowy Kongres Eucharystyczny na nowo przypomniał nam, że Bóg «do końca nas umiłował». W r były dwa spotkania o szczególnej wymowie. Podczas pierwszego z nich dziękowaliśmy Bogu za dar odzyskanej wolności wewnętrznej, a równocześnie próbowaliśmy zarysować kształt szlachetnego przeżywania tej wolności, opierając się na odwiecznym prawie Bożym zawartym w Dekalogu. Już wtedy staraliśmy się dostrzec zagrożenia, jakie w życiu poszczególnych osób i całego społeczeństwa mogą pojawić się wraz z wolnością pozbawioną norm moralnych. Te zagrożenia istnieją zawsze. Dlatego nie przestaję się modlić, ażeby sumienie polskiego narodu było kształtowane w oparciu o Boże przykazania, i wierzę, że Kościół w Polsce będzie nieustannie stał na straży ładu moralnego. Drugie spotkanie w tym roku było związane ze Światowym Dniem Młodzieży w Częstochowie. Nigdy nie zapomnę tego «Apelu Jasnogórskiego», w który włączyli się młodzi z całego świata po raz pierwszy również spoza naszych wschodnich granic. Dziękuję Bogu, że u stóp Jasnogórskiej Pani dane mi było zawierzyć ich Jej macierzyńskiej opiece. Potem była krótka, jednodniowa wizyta w Skoczowie w r. 1995, z okazji kanonizacji Jana Sarkandra. I ten dzień przyniósł również wiele niezapomnianych i duchowych doświadczeń. W r przeżywaliśmy pielgrzymkę, która obfitowała w znaczące wydarzenia. Pierwszym z nich było zakończenie Międzynarodowego Kongresu Eucharystycznego we Wrocławiu. Wszystkie kongresowe celebracje, a w szczególności Statio Orbis, przypominały nam, że Eucharystia jest najbardziej skutecznym znakiem obecności Chrystusa «wczoraj, dziś i na wieki». Drugim wydarzeniem szczególnej wagi było nawiedzenie relikwii św. Wojciecha w 1000-le-cie jego męczeńskiej śmierci. W wymiarze religijnym wracaliśmy do korzeni naszej wiary. W wymiarze międzynarodowym to spotkanie było przypomnieniem idei Zjazdu Gnieźnieńskiego, jaki miał miejsce w 1000 r. Przy tej okazji, wobec prezydentów ościennych państw, mówiłem: «Nie będzie jedności Europy, dopóki nie będzie ona wspólnotą ducha. Ten najgłębszy fundament jedności przyniosło Europie i przez wieki go umacniało chrześcijaństwo ze swoją Ewangelią, ze swoim rozumieniem człowieka i wkładem w rozwój dziejów ludów i narodów. Nie jest to zawłaszczanie historii. Jest bowiem historia Europy jakby wielką rzeką, do której wpadają rozliczne dopływy i strumienie, a różnorodność tworzących ją tradycji i kultur jest jej wielkim bogactwem. Zrąb tożsamości europejskiej jest zbudowany na chrześcijaństwie... Dziś, kiedy Polska i inne kraje byłego Bloku Wschodniego wkraczają w struktury Unii Europejskiej, powtarzam te słowa. Nie wypowiadam ich, ażeby zniechęcać. Przeciwnie, aby wskazać, że te kraje mają do spełnienia ważną misję na Starym Kontynencie. Wiem, że wielu jest przeciwników tej integracji. Doceniam ich troskę o zachowanie kulturalnej i religijnej tożsamości naszego narodu. Podzielam też ich niepokoje

18 związane z gospodarczym układem sił, w którym Polska po latach rabunkowej gospodarki minionego systemu jawi się jako kraj o dużych możliwościach, ale też o niewielkich środkach. Muszę jednak podkreślić, raz jeszcze, że Polska zawsze stanowiła ważną część Europy i dziś nie może wyłączać się z tej wspólnoty, która wprawdzie na różnych płaszczyznach przeżywa kryzysy, ale która stanowi jedną rodzinę narodów, opartą na wspólnej chrześcijańskiej tradycji. Wejście w struktury Unii Europejskiej, na równych prawach z innymi państwami, jest dla naszego narodu i bratnich narodów słowiańskich wyrazem jakiejś dziejowej sprawiedliwości, a z drugiej strony może stanowić ubogacenie Europy. Europa potrzebuje Polski. Kościół w Europie potrzebuje świadectwa wiary Polaków. Polska potrzebuje Europy. Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej. To jest wielki skrót, ale bardzo wiele się w tym skrócie mieści wielorakiej treści. Polska potrzebuje Europy. Jest to wyzwanie, które współczesność stawia przed nami, przed wszystkimi krajami, które na fali przemian politycznych w regionie tak zwanej Europy Środkowowschodniej wyszły z kręgu wpływów ateistycznego komunizmu. To wyzwanie stawia jednak przed wierzącymi zadanie zadanie aktywnego budowania wspólnoty ducha w oparciu o wartości, które pozwoliły przetrwać dziesięciolecia programowej ateizacji. Niech patronką tego dzieła będzie św. Jadwiga, Pani Wawelska, wielka prekursorka jednoczenia narodów w oparciu o wspólną wiarę. Bogu dziękuję, że dane mi ją było kanonizować właśnie podczas tamtej pielgrzymki. Długie spotkanie z Polską i jej mieszkańcami, jakie miało miejsce w r. 1999, było wspólnym przeżywaniem w wierze prawdy, że «Bóg jest miłością». Było to niejako wielkie narodowe przygotowanie do tego, co przeżywaliśmy w minionym roku: głębokie doświadczenie prawdy, że «Bóg jest bogaty w miłosierdzie». Czy jest inne przesłanie, które niosłoby tyle nadziei współczesnemu światu i wszystkim ludziom początku trzeciego tysiąclecia? Nie wahałem się w miejscu szczególnego objawienia miłosiernego Chrystusa, w krakowskich Łagiewnikach, zawierzyć świat Miłosierdziu Bożemu. Gorąco wierzę, że ten akt oddania spotka się z ufną odpowiedzią wierzących na wszystkich kontynentach i przyniesie ich odnowę wewnętrzną oraz umocnienie w dziele budowania cywilizacji miłości. Przypominam te szczególne spotkania z Polakami, bo w ich duchowej treści zawiera się historia ostatniego ćwierćwiecza Polski, Europy, Kościoła i tego pontyfikatu. Bogu niech będą dzięki za ten czas, w którym doświadczaliśmy obficie Jego łaski. W kontekście tajemnicy Bożego Miłosierdzia powróćmy raz jeszcze do postaci nowych polskich świętych. Oboje nie tylko powierzali siebie miłosiernemu Chrystusowi, ale coraz pełniej stawali się ludźmi miłosierdzia. W pasterskiej posłudze św. Józefa Sebastiana Pelczara szczególne miejsce zajmowała działalność charytatywna. Zawsze żywił przekonanie, że czynne miłosierdzie jest najskuteczniejszą obroną wiary, najwymowniejszym kazaniem i najowocniejszym apostolstwem. Sam wspierał potrzebujących, a równocześnie podejmował starania, aby opieka nad nimi była zorganizowana i uporządkowana, a nie dorywcza. Dlatego też cenił instytucje charytatywne i wspomagał je swoimi funduszami. M. Urszula Ledóchowska całe swoje życie uczyniła misją miłosierdzia wobec najbardziej potrzebujących. Gdziekolwiek rzuciły ją losy, odnajdywała młodzież, która wymagała wykształcenia i duchowej formacji, a także biednych, chorych, osamotnionych, na różne sposoby zranionych przez życie, którzy oczekiwali od niej zrozumienia i konkretnej pomocy. W miarę możliwości nikomu jej nie odmawiała. Jej dzieło miłosierdzia pozostanie utrwalone na zawsze w przesłaniu świętości, które wczoraj stało się udziałem całego Kościoła. I tak Józef Sebastian Pelczar i Urszula Ledóchowska, którzy towarzyszyli nam dzisiaj w tej duchowej wędrówce po polskiej ziemi, sprowadzają nas na nowo do Rzymu. Raz jeszcze dziękuję wam wszystkim, że zechcieliście tutaj przybyć. Wczoraj w godzinach popołudniowych zakończyłem 83. rok życia i wkroczyłem w 84. Coraz pełniej uświadamiam sobie, że stale bliższy jest dzień, kiedy trzeba będzie stanąć przed Bogiem z całym tym życiem, i z okresem wadowickim, i z okresem krakowskim, i z okresem rzymskim: zdaj sprawę z włodarstwa twego! Ufam Miłosierdziu Bożemu i opiece Matki Najświętszej na co dzień, a zwłaszcza na ten dzień, w którym się wszystko ma wypełnić: na świecie, wobec świata i przed Bogiem. Jeszcze raz wam dziękuję za te odwiedziny, bardzo sobie je cenię. Zanieście moje pozdrowienie waszym rodzinom, bliskim i wszystkim naszym rodakom. Wszystkich obejmuję wdzięczną myślą. Niech was błogosławi Bóg Wszechmogący, Ojciec i Syn, i Duch Święty. Amen. Pochwalony Jezus Chrystus. Szczęść Boże!

19 4) Ks. Andrzej Sułek, Papieska lekcja patriotyzmu na tarnowskiej ziemi w: Zobowiązani do wiary, praca zbiorowa pod red. ks. J. Stali i ks. J. Królikowskiego, Tarnów 2008, (fragment: Wątki patriotyczne w wypowiedziach JPII w Tarnowie) s

20