W krakowskim kościele Bożego Ciała w pobliżu

Transkrypt

1 Szczęśliwy wiek Krakowa W krakowskim kościele Bożego Ciała w pobliżu grobu błogosławionego Stanisława Kazimierczyka wisi na ścianie obraz pędzla Łukasza Porębskiego (1628), przedstawiający motyw ikonograficzny Felix saeculum Cracoviae. Jest to wyobrażenie lokalnych świątobliwych mężów działających w Krakowie w XV stuleciu. Należą do nich: Stanisław Kazimierczyk, Jan Kanty, Michał Giedroyć, Szymon z Lipnicy oraz Świętosław Milczący. A wszystko, tak na dobrą sprawę, zaczęło się z końcem XIV wieku, kiedy w Krakowie rozkwitła świętość królowej Jadwigi Andegaweńskiej. Działalność św. Jadwigi Królowej, uznanej za niezwykłą postać w dziejach naszego narodu, na stałe wpisała się w Kraków. Już po jej zgonie (17 lipca 1399) Jan Długosz napisał: Twarz miała bardzo piękną, ale piękniejsze były jej obyczaje i cnoty. Zaszczepiła wiarę chrześcijańską na Litwie. Cokolwiek mówiła i czyniła, zdawało się wypływać z powagi (...). Ona odnowiła Uniwersytet założony w mieście Kazimierzu przez króla polskiego Kazimierza II. Ona założyła w katedrze Kolegium Psałterzystów, (...) ufundowała dwa ołtarze (...), wszystkie swoje klejnoty, szaty, pieniądze i całą królewską spuściznę poleciła wyznaczonym przez siebie wykonawcom swego testamentu wydać na wsparcie dla osób nieszczęśliwych i na fundację Uniwersytetu Krakowskiego (...) wzgardziwszy próżnością i wszelakimi marnościami świata, wszystek umysł swój zajmowała modlitwą i czy- 30

2 taniem ksiąg świętych jako to Pisma starego i nowego zakonu, homilii czterech doktorów, żywotów świętych Pańskich, kazań i dziejów, męczeństwa, modlitw i bogomyślności św. Bernarda, św. Ambrożego, objawień św. Brygidy i wielu innych z łacińskiego języka na polski przełożonych. Gdy zmarła, w Kalendarzu katedry krakowskiej pod datą 17 lipca Roku Pańskiego 1399 skryba zanotował: Dziś w południe zmarła najjaśniejsza Pani, Jadwiga królowa Polski i dziedziczka Węgier (...), która była niezmożoną pomnożycielką kultu Bożego, protektorką Kościoła, sługą sprawiedliwości, naśladowczynią wszystkich cnót, pokorną i łaskawą matką sierót i która nie miała nikogo podobnego sobie z rodu królewskiego na całym świecie. Niebawem po jej niespodziewanym zgonie zaczął się kult świątobliwej Wawelskiej Pani, czego wyrazem słowa skreślone ręką samego Długosza: Tej pobożnej i błogosławionej niewiasty świętość okazała się nawet po jej śmierci i dotąd się między nami okazuje, a bez wątpienia i w potomnych wiekach, mimo stygnącej w sercach ludzkich cnoty, okazywać się będzie. Za jej bowiem przyczyną i przez jej zasługi umarli wracają do życia, chromi chodzą, ślepi widzą, niemi odzyskują mowę, opętani od czarta z niemocy się wyzwalają, chorzy i rozmaitemi cierpieniami nękani pociechę i zdrowie otrzymują. Niebawem za sprawą kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (zm. 1455) zaczęto gromadzić wszelkie informacje o nadprzyrodzonych interwencjach boskich zdziałanych za sprawą nadprzyrodzonej interwencji Jadwigi. Modlono się przy jej grobie w katedrze wawelskiej, jak również przy wsławionymi cudami słynnym krucyfiksie (ok. 1380), który zasłynął wedle tradycji z rozmowy, którą przeprowadził z młodziutką Jadwigą. Miał wedle tradycji przemówić do królowej tymi słowy: Exaudita est oratio Tua wysłuchana została modlitwa Twoja. To tutaj, być może właśnie wówczas, najprawdopodobniej zrodziła się idea chrystianizacji narodu litewskiego. Królowa 31

3 w tym miejscu wielokrotnie zanosiła modły do Ukrzyżowanego. Wiele skarbów kryje w sobie katedra wawelska mówił z tego miejsca (1987) papież Jan Paweł II. Dane mi było przez szereg lat być jej gospodarzem i pierwszym sługą. Wśród tych skarbów krzyż królowej Jadwigi pozostaje miejscem szczególnego świadectwa. To właśnie królowa Jadwiga Andegaweńska dała w Krakowie zaczyn świętości, z którego wielu świątobliwych mężów będzie czerpać w wieku XV. Prawdziwą eksplozję świętych przeżył Kraków w XV stuleciu. Zasłynęli wówczas ze świątobliwego życia: zakonnik od augustianów Izajasz Boner (zm. 1471), Stanisław Kazimierczyk (zm. 1489) działający w ramach wspólnoty kanoników regularnych laterańskich przy kościele Bożego Ciała na Kazimierzu, Michał Giedroyć (zm. 1485) skromny zakonnik z kościoła św. Marka, wreszcie pracujący przy farze Mariackiej Świętosław Milczący (zm. 1489), przez współczesnych wołany Silentiosus. Z konwentem franciszkanów obserwantów, czyli bernardynów, związany był święty Szymon z Lipnicy (zm. 1482). Najbardziej jednak wsławił się swoją działalnością teologiczną i dobroczynną o czym powiada wiele legend św. Jan Kanty (zm. 1473), profesor krakowskiej Almae Matris. W tym stuleciu otaczano również czcią groby św. Jacka (kanonizowany w 1594) u dominikanów, biskupa krakowskiego Prandoty (zm. 1266), którego doczesne szczątki spoczywały w kaplicy Prandocińskiej (pod wezwaniem św. św. Piotra i Pawła) w katedrze krakowskiej. W tej ostatniej świątyni czczono też pamięć uważanego przez lud Boży za świętego biskupa Jana Grota (zm. 1347). Największą czcią w katedrze otaczano relikwie św. Stanisława ze Szczepanowa oraz św. Floriana. To wszystko tworzyło z katedry krakowskiej kościół pielgrzymkowy, do którego od połowy XIII stulecia nieustannie zdążali peregrynanci, 32

4 a rzesze pątników uzyskiwały tutaj nie tylko odpusty, lecz także obrok duchowy. Drugim miejscem kultowym był w owym czasie kościół franciszkanów, gdzie spoczywały doczesne szczątki Salomei (zm. 1268), siostry księcia krakowsko-sandomierskiego Bolesława Wstydliwego. To szczególne XV stulecie profesor krakowskiej wszechnicy Jan z Trzciany nazwał wiekiem szczęśliwym felix saeculum Cracoviae. Zaiste rzadko można było w jednym miejscu i czasie spotkać tyle świątobliwych osobowości, stąpających ongiś po stolicy Królestwa Polskiego. Warto przypomnieć, że na zamku wawelskim przyszedł na świat 3 października Roku Pańskiego 1458 św. Kazimierz, syn króla Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki. To w murach krakowskiej katedry i tak licznych świątyń królewskiego miasta rodziło się powołanie do świętości młodego Kazimierza, który życia dokonał w odległym Grodnie (1484). Jakie znaczenie miały w Europie krakowskie miejsca pątnicze, owe loca sacra miejsca święte, niech poświadczy relacja kosmografa Hartmanna Schedla, który w swojej Kronice świata (1493) powiada, że prestiż Krakowa podnoszą szczątki sławnego rycerza chrześcijańskiego Floriana, a także grób św. Jacka, który za życia trzech zmarłych wskrzesił, i Jana Kantego, który był mężem uczonym i wiele cudów zdziałał, choć nie jest zaliczony w poczet świętych. Przypomnijmy, że z wymienionych piętnastowiecznych świątobliwych mężów do chwały ołtarzy Kościół wyniósł jako błogosławionych Stanisława Kazimierczyka; kanonizował tylko Jana Kantego i Szymona z Lipnicy. Pozostałych uważa się za lokalnych błogosławionych, niemających sankcji Stolicy Apostolskiej. Nie przypadek sprawił, że od XVI stulecia zaczęto Kraków postrzegać jako drugi Rzym; niewątpliwie do tego określenia 33

5 przyczyniła się mnogość nagromadzonych pod Wawelem relikwii świętych Pańskich i odpustów, które zyskiwał pielgrzym nawiedzający tutejsze kościoły. Już w połowie XVI wieku miasto tak charakteryzował wybitny prawnik Bartłomiej Groicki: ma Kraków, prócz prerogatywy, że stołeczne miasto, skarb nieoszacowany przyjaciół świętych Bożych patronów swych: śś. Stanisława, Jacka, Jana Kantego i inszych wielu (...), cieszy się Kazimierz miejscem męczeństwa przedniego patrona Polski Stanisława św. i z grobów b. Stanisława (Kazimierzyka) i b. Izajasza (Bonera), cudami przesławnych. To właśnie owe loca sacra przynosiły w XVI stuleciu sławę stolicy Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dając poczucie bezpieczeństwa tym, którzy na pątniczym szlaku szukali otuchy, pocieszenia i ratunku z życiowych opresji. Z czasem w świadomości nie tylko polskiej miasto zaczęło funkcjonować jako drugi Rzym. Już Giovanni Paolo Mucante, sekretarz legacji poselskiej kardynała Henryka Gaetano, nazwał Kraków (1596) w swoim diariuszu altera Roma, czyli drugim Rzymem. Porównywano podwawelski gród do Wiecznego Miasta, nazywając go soror et aemula Romae siostrą i naśladowczynią Rzymu, co znalazło najlepszy wyraz w powiedzeniu: Gdyby nie było Rzymu, tedyby Kraków był Rzymem. Dał zresztą temu wyraz sarmacki pisarz ks. Bruno Osiecki: Rozumiem, że stołeczne miasto krakowskie mogę nazwać jako Jerozolimę owych czasów, civitatem sanctam, dla tak licznie erygowanych kościołów i bazylik, że sprawiedliwy otrzymało tytuł: Cracovia altera Roma (...) mogę je nazwać, jak przedtem nazywano Aleksandrię mundum sanctorum, bowiem tak wielu świętych ciałom swojem spoczynek w niem obrało. Kraków dawna stolica Rzeczypospolitej Obojga Narodów z grobami monarszymi, relikwiami św. Stanisława Biskupa i Męczennika, patrona Regni Poloniae, dziesiątkami kościołów stał się od średniowiecza miastem kultu religijnego. Zestawia- 34

6 ny w literaturze z Syjonem, Jerozolimą i Rzymem. To właśnie w okresie staropolskim utrwalało się porównanie Krakowa do Wiecznego Miasta, a żadne z licznych miast Rzeczypospolitej wyróżnienia takiego się nie doczekało. Felix saeculum Cracoviae zadecydowało o dalszym religijnym i dewocyjnym rozwoju tego szczególnego grodu. Niepowtarzalna atmosfera Krakowa, przesiąkniętego życiem religijnym, zachwyciła w połowie XVII stulecia biskupa Piotra Gembickiego, skoro po objęciu rządów w diecezji krakowskiej w jednym z listów, słanych do prymasa Macieja Łubieńskiego, pisał: dzwony z tylu kościołów codziennie przypominają o duszy i nawołują do służby Bożej. To zdanie najlepiej może charakteryzuje Kraków, w którego świątyniach służba Boża pełniona była nieustannie. W ukazujących się od początku XVII stulecia przewodnikach po Krakowie kwestie mnogości owych cudowności miasta zajmowały najwięcej miejsca. Taka to była epoka, w której zbrodnia i gwałt przeplatały się z łaskawością boską, a grzech równoważyły modlitwy i dobre uczynki oraz jałmużny dawane żebrakom przez pątników zdążających do grobów lokalnych świętych, spoczywających w krakowskich kościołach. Mnogość relikwii oznaczała mistyczny kontakt z sacrum; tu odwiedzający kornie święte miejsca pątnicy doznawali tajemnej przemiany, co potwierdzają księgi cudów. Takie przekroczenie ludzkiej skończoności i zakotwiczenie w transcendencji, znamionującej tajemniczą moc, z którą człowiek pragnie usilnie nawiązać mistyczny kontakt. Kultowi zawsze towarzyszyła świadomość wyjątkowości miejsc świętych, pozwalających partycypować pielgrzymowi w sakralności miejsca. A Kraków już od wieków średnich witał rzesze pątników przybywających nie tylko z terenów ówczesnej Rzeczypospolitej. Szczególnie 35