Open Access Library Volume 1 (7) 2012

Transkrypt

1 Open Access Library Volume 1 (7) Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów Opisana w rozdziale 3 rozprawy interdyscyplinarna metodyka bada wasnych wykonanych w obszarze inynierii materiaowej (podrozdzia 3.3), foresightu technologicznego (podrozdzia 3.4) i technologii informacyjnej (podrozdzia 3.5) tworzy zbiór oryginalnie zestawionych metod, stosowanych w poszczególnych wymienionych obszarach wiedzy, których uycie byo celowe i konieczne dla osignicia porednich wyników bada materiaoznawczych, eksperckich i informatycznych, stanowicych pierwotne dane ródowe wykorzystane na dalszych etapach bada, wykonanych z uyciem oryginalnej koncepcji metodologicznej, której opracowanie, weryfikacja dowiadczalna i udostpnienie decyduje o wartoci naukowej niniejszej pracy. Koncepcja ta pozwala przeksztaci z natury rzeczy trudno mierzaln ukryt wiedz eksperck w wiedz jawn dostpn otoczeniu (rys. 17), wyraon ilociowo z uyciem inynierskich narzdzi analitycznych. Rysunek 17. Macierz dostpnoci wiedzy 64 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

2 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów 4.1. Macierze kontekstowe W celu przeprowadzenia bada materiaoznawczo-heurystycznych naley w pierwszej kolejnoci wyodrbni sporód analizowanych technologii klika homogenicznych grup, aby podda je planowanym badaniom o charakterze eksperymentalno-porównawczym. Do okre- lenia zobiektywizowanych wartoci poszczególnych wyodrbnionych technologii lub ich grup zastosowano dendrologiczn macierz wartoci technologii, a do okrelenia intensywnoci pozytywnego i negatywnego oddziaywania mikro- i makrootoczenia na dane technologie meteorologiczn macierz oddziaywania otoczenia. Konstrukcja metodologiczna obu tych macierzy odwouje si do znanych powszechnie w naukach o zarzdzaniu metod portfelowych [ ], sucych charakterystyce portfela produktów oferowanych klientowi przez przedsibiorstwo, pozwalajcych na graficzn prezentacj wyników analizy porównawczej przeprowadzonej na podstawie dwóch kryteriów/ czynników umieszczonych odpowiednio na poziomej i pionowej osi macierzy. Najsynniejsza tego rodzaju macierz Boston Consulting Group BCG [307] zawdzicza swoj niebywa popularno odwoaniu do prostych skojarze i intuicyjnego wnioskowania, co stao si inspiracj podczas tworzenia zaoe metodologicznych macierzy dendrologicznej i meteorologicznej. Do oceny poszczególnych grup technologii, pod ktem ich wartoci i siy oddziaywania otoczenia, uyto jednobiegunowej skali dodatniej bez zera, zwanej uniwersaln skal stanów wzgldnych, gdzie 1 jest ocen minimaln, a 10 wybitnie wysok, fazy cyklu ycia okrelono natomiast zgodnie z kompatybiln z ni, dziesiciopunktow skal oceny fazy cyklu ycia technologii, co szerzej opisano i przedstawiono graficznie w podrozdziale 3.2 niniejszej pracy. Dendrologiczna macierz wartoci technologii (rys. 18) przedstawia graficznie wyniki oceny poszczególnych grup technologii pod ktem ich potencjau, stanowicego rzeczywist obiektywn warto danej technologii i atrakcyjnoci, odzwierciedlajcej subiektywne postrzeganie danej technologii wród jej potencjalnych uytkowników. Potencja danej grupy technologii, wyraony za pomoc dziesiciostopniowej uniwersalnej skali stanów wzgldnych, naniesiony na o poziom macierzy dendrologicznej jest wynikiem analizy wielokryterialnej przeprowadzonej na podstawie oceny eksperckiej, uwzgldniajcej w odpowiednich proporcjach potencja: kreacyjny, aplikacyjny, jakociowy, rozwojowy i techniczny. Na o pionow macierzy dendrologicznej zosta natomiast naniesiony poziom atrakcyjnoci danej grupy technologii, bdcy redni waon oceny eksperckiej dokonanej na podstawie kryteriów 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 65

3 Open Access Library Volume 1 (7) Technologieoograniczonym potencjaleiduejatrakcyjnoci Technologieoduympotencjale iduejatrakcyjnoci ATRAKCYJNOTECHNOLOGII 8,5 7 5,5 4 2,5 Strzelisty CYPRYS SUKCES MOLIWY Technologieoograniczonym potencjaleiograniczonej atrakcyjnoci Drca OSIKA SUKCESMAO PRAWDOPODOBNY Rozoysty DB SUKCES GWARANTOWANY Technologieoduympotencjale iograniczonejatrakcyjnoci Ukorzeniona KOSODRZEWINA SUKCES MOLIWY 1 2,5 4 5,5 7 8,5 10 POTENCJATECHNOLOGII Rysunek 18. Dendrologiczna macierz wartoci technologii; prezentacja podejcia [181, 184, 185] szczegóowych odpowiadajcych atrakcyjnoci gospodarczej, ekonomicznej, humanistycznej, przyrodniczej i systemowej. W zalenoci od wartoci potencjau i poziomu atrakcyjnoci, które okrelono w ramach oceny eksperckiej, kad z analizowanych technologii umieszczono w jednej z wiartek macierzy. W dendrologicznej macierzy wartoci technologii wyróniono nastpujce wiartki: Drca osika jest technologi sab o ograniczonym potencjale, zawierajcym si w przedziale 1; 5,5 oraz ograniczonej atrakcyjnoci z przedziau 1; 5,5, której przyszy sukces jest mao prawdopodobny. Strzelisty cyprys oznacza technologi o ograniczonym potencjale z przedziau 1; 5,5, lecz duej atrakcyjnoci, zawierajcej si w przedziale (5,5; 10, przez co sukces danej technologii jest moliwy. 66 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

4 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów 10 Otoczenieprzyjazneomaejliczbie trudnociiduejliczbiesposobnoci Otoczenieburzliweoduejliczbie trudnociiduejliczbiesposobnoci SPOSOBNOCI(pozytywneczynnikiotoczenia) 8,5 7 5,5 4 2,5 Soneczna WIOSNA SUKCES GWARANTOWANY Otoczenieneutralneomaejliczbie trudnociimaejliczbiesposobnoci Deszczowa JESIE SUKCES MOLIWY Gorce LATO SUKCESMOLIWY OBARCZONYRYZYKIEM Otoczenienieprzyjazneoduej liczbietrudnociimaejliczbie sposobnoci Mrona ZIMA SUKCESTRUDNY DOOSIGNICIA 1 2,5 4 5,5 7 8,5 10 TRUDNOCI(negatywneczynnikiotoczenia) Rysunek 19. Meteorologiczna macierz oddziaywania otoczenia; prezentacja podejcia [181, 184, 185] Ukorzeniona kosodrzewina odpowiada technologii o ograniczonej atrakcyjnoci z przedziau 1; 5,5, lecz duym potencjale, zawierajcym si w przedziale (5,5; 10, dziki czemu jej przyszy sukces jest wysoce prawdopodobny. Rozoysty db oznacza najlepsz moliw sytuacj, w której analizowana technologia charakteryzuje si zarówno duym potencjaem zawartym w przedziale (5,5; 10, jak i du atrakcyjnoci z przedziau (5,5; 10, który to maria stanowi gwarant przyszego sukcesu. Meteorologiczna macierz oddziaywania otoczenia (rys. 19) przedstawia graficznie wyniki oceny wpywu czynników zewntrznych na poszczególne grupy technologii, które zostay podzielone na trudnoci oddziaujce negatywnie i sposobnoci wpywajce pozytywnie na analizowane technologie. Badanie opinii ekspertów na temat pozytywnych i negatywnych czynników oddziaujcych na dane technologie odbyo si z wykorzystaniem 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 67

5 Open Access Library Volume 1 (7) 2012 kwestionariusza ankietowego zoonego z kilkudziesiciu pyta dotyczcych mikro- i makrootoczenia, z podziaem na otoczenie spoeczne, technologiczne, ekonomiczne, ekologiczne oraz polityczne i prawne, w cile okrelonych proporcjach. Trudnoci zewntrzne wyraone z wykorzystaniem dziesiciostopniowej uniwersalnej skali stanów wzgldnych, bdce wynikiem analizy wielokryterialnej przeprowadzonej na podstawie oceny eksperckiej, zostay naniesione na o poziom macierzy meteorologicznej. Na o pionow tej macierzy naniesiono natomiast sposobnoci, czyli pozytywne czynniki oddziaywania otoczenia, bdce redni waon oceny eksperckiej dokonanej na podstawie kryteriów szczegóowych. W zalenoci od okrelonego, w ramach oceny eksperckiej w dziesiciopunktowej skali, poziomu oddziaywania pozytywnych i negatywnych czynników otoczenia na analizowane technologie, kad z nich umieszczono w jednej z wiartek macierzy. W meteorologicznej macierzy wartoci technologii wyróniono nastpujce wiartki: Mrona zima odpowiada najgorszej moliwej sytuacji, w której otoczenie sprawia du liczb trudnoci, zawierajcych si w przedziale (5,5; 10 i niewielk liczb sposobnoci z przedziau 1; 5,5, co powoduje, e sukces w danym otoczeniu jest trudny bd niemo- liwy do osignicia. Upalne lato odzwierciedla sytuacj, w której otoczenie niesie duo sposobnoci, zawierajcych si w przedziale (5,5; 10, lecz towarzyszy im take duo trudnoci z przedziau (5,5; 10, co powoduje, e sukces technologii w danych warunkach jest moliwy, lecz obarczony ryzykiem. Deszczowa jesie obrazuje sytuacj neutraln, w której na dan technologi nie czyhaj puapki, co odpowiada przedziaowi 1; 5,5, lecz take otoczenie nie stwarza zbyt wielu sposobnoci, co odpowiada przedziaowi 1; 5,5. Soneczna wiosna jest najlepszym z moliwych wariantów, poniewa oznacza otoczenie przyjazne o duej liczbie sposobnoci z przedziau (5,5; 10 i maej liczbie trudnoci, zawierajcych si w przedziale 1; 5,5, co powoduje, e sukces danej technologii w tak dobrych warunkach jest gwarantowany. Na kolejnym etapie prac badawczych wyniki bada przedstawione w postaci graficznej za pomoc dentrologicznej macierzy wartoci technologii i meteorologicznej macierzy oddzia- ywania otoczenia zostay naniesione na macierz strategii dla technologii [184]. Macierz ta skada si z szesnastu pól odpowiadajcych poszczególnym wariantom, wynikajcym 68 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

6 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów ODDZIAYWANIE OTOCZENIA STRATEGIA OSIKI WIOSN 3 STRATEGIA OSIKI LATEM 3 STRATEGIA OSIKI JESIENI STRATEGIA OSIKI ZIM STRATEGIA CYPRYSA WIOSN 5 STRATEGIA CYPRYSA LATEM 6 STRATEGIA CYPRYSA JESIENI STRATEGIA CYPRYSA ZIM STRATEGIA KOSO- DRZEWINY WIOSN STRATEGIA KOSO- DRZEWINY LATEM STRATEGIA KOSO- DRZEWINY JESIENI STRATEGIA KOSO- DRZEWINY ZIM STRATEGIA DBU WIOSN 6 STRATEGIA DBU LATEM 7 STRATEGIA DBU JESIENI STRATEGIA DBU ZIM LEGENDA WARTO TECHNOLOGII Strategie rokujce dobrze Strategie rokujce le Strategie niepewne 6 7 Perspektywy rozwojowe technologii wyraone liczbowo (uniwersalna skala stanów wzgldnych) Rysunek 20. Ogólna posta macierzy strategii dla technologii [95] z kompletu kombinacji czterech rodzajów technologii z czterema rodzajami otoczenia. Macierz strategii dla technologii w postaci ogólnej (rys. 20) przedstawia graficznie miejsce technologii, z uwzgldnieniem jej wartoci i siy oddziaywania otoczenia wyraonych w dziesiciostopniowej uniwersalnej skali stanów wzgldnych oraz wskazuje strategi postpowania, jak powinno si przyj w odniesieniu do danej technologii, wziwszy pod uwag analizowane wczeniej czynniki. Macierz strategii dla technologii w postaci szczegóowej przedstawiona 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 69

7 Open Access Library Volume 1 (7) 2012 na rysunku 21 zawiera w poszczególnych polach krótki opis postpowania zalecanego w przypadku, gdy dana technologia o okrelonej wartoci znajdzie si w otoczeniu charakteryzujcym si okrelonymi sposobnociami i trudnociami. W celu umoliwienia przeniesienia konkretnych wartoci liczbowych z czteropolowych macierzy dendrologicznej i meteorologicznej do szesnastopolowej macierzy strategii dla technologii sformuowano zalenoci matematyczne, pozwalajce na przeskalowanie i zobiektywizowanie wyników bada, a na ich podstawie opracowano program komputerowy umoliwiajcy szybkie obliczenie szukanych wartoci i wygenerowanie macierzy strategii dla technologii w formie graficznej. Wprowadzono zatem pojcia: wzgldnej wartoci technologii V n i wzgldnej wartoci oddziaywania otoczenia E n. Z wykorzystaniem zalenoci matematycznych, które w uogólnionej uproszczonej wersji wyraa ukad równa (1) [184], moliwe staje si dokonanie oblicze szczegóowych i ich wizualizacji z zastosowaniem macierzy strategii dla technologii (rys. 20 i 21). ' d c V n c V n a b a ' d c En c En a b a gdzie: a warto minimalna w macierzy dendrologicznej i meteorologicznej, b warto maksymalna w macierzy dendrologicznej i meteorologicznej, c warto minimalna w macierzy strategii dla technologii, d warto maksymalna w macierzy strategii dla technologii, V n wzgldna warto technologii w macierzy strategii dla technologii, V n wzgldna warto technologii w macierzy dendrologicznej i meteorologicznej, E n wzgldna warto oddziaywania otoczenia w macierzy strategii dla technologii, E n wzgldna warto oddziaywania otoczenia w macierzy dendrologicznej i meteorologicznej, n symbol alfanumeryczny danej technologii/ grupy technologii, n{a, B,, Z.}. Wspórzdne punktów odzwierciedlajcych ocen eksperck wartoci technologii naniesione na macierz dendrologiczn oznaczono górnym indeksem d, punktów odpowiadajcych intensywnoci oddziaywania otoczenia naniesionych na macierz meteorologiczn górnym indeksem m, natomiast punkty naniesione na macierz strategii dla technologii, okrelajce (1) 70 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

8 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów ODDZIAYWANIEOTOCZENIA ODDZIAYWANIE OTOCZENIA ,5 2,25 Maksymalnie wyeksploatowasab technologikorzystajc zdobrejkoniunktury iwykorzystujc rozeznaniena atrakcyjnymrynkubada, rozwijaiwprowadza nowetechnologie WYKORZYSTA OBECNONA ATRAKCYJNYMRYNKU Przeprowadzianaliz ryzykaiwzalenociod jejwynikówpozostana rynkulubwycofasi zniegozesab technologi PRZEANALIZOWA RYZYKO Powoliwycofywasab technologizrynkunie dajcegonowych moliwoci POWOLISCHODZI ZRYNKU Wycofasab technologizrynku,na którymprzewaaj trudnoci SCHODZI ZRYNKU Bada,doskonali, wzmacnia idoinwestowa atrakcyjntechnologi wykorzystujcdobr koniunkturnarynku WYKORZYSTA SPOSOBNOCI UMACNIAJC POTENCJA TECHNOLOGII Wzmacniapotencja atrakcyjnejtechnologii wryzykownych warunkachotoczenia, oceniryzyko iwzalenociodwyniku agresywniezawalczyo klientalubpowoli wycofywatechnologi WZMACNIA POTENCJA IOCENIRYZYKO Maksymalnie wykorzystywastabilne, przewidywalne otoczeniedlarealizacji produkcjizuyciem atrakcyjnejtechnologii wzmacniajc równoczeniejej potencja CZERPAKORZYCI UMACNIAJC POTENCJA TECHNOLOGII Bazujcnaatrakcyjnoci technologiimaksymalnie wykorzystaokolicznoci ipowoliwycofywa technologionieduym potencjalezrynku,na którymprzewaaj trudnoci POWOLISCHODZI ZRYNKU Uatrakcyjnia, unowoczenia, automatyzowa, komputeryzowa ipromowatechnologi odduympotencjale wykorzystujcdobr koniunkturnarynku WYKORZYSTA SPOSOBNOCI UMACNIAJC ATRAKCYJNO TECHNOLOGII Spróbowauatrakcyjni iunowoczeni technologioduym potencjale, przeprowadzibadania marketingowe idopasowaproduktdo wymagaklienta WZMACNIA ATRAKCYJNO IDOPASOWA PRODUKTDO WYMAGAKLIENTA Czerpazyskizrealizacji produkcjiwstabilnym przewidywalnym otoczeniu zwykorzystaniem solidnejtechnologii, którnaley unowoczenia iintensywniepromowa dlawzmocnieniajej atrakcyjnoci CZERPAKORZYCI UMACNIAJC ATRAKCYJNO TECHNOLOGII Opierasipitrzcym sitrudnociom pyncymzotoczenia starajcsi równoczeniewmiar moliwociwzmocni atrakcyjnotechnologii oduympotencjale OPIERASI TRUDNOCIOM Rozwija,umacnia, implementowa atrakcyjntechnologi oduympotencjale wpraktyce przemysowejwcelu odniesienia spektakularnego sukcesu ODNOSISUKCES Wykorzystywa atrakcyjnoipotencja technologii wryzykownym otoczeniu,unika trudnoci, przeprowadzibadania marketingowe idopasowaproduktdo wymagaklienta PRZEANALIZOWA RYNEKIWYKORZYSTA SPOSOBNOCI Odnosisukcesy zatrakcyjnstabiln technologina przewidywalnymrynku, poszukujcnowych rynków,grupklientów iproduktówmoliwych dowytwarzaniat technologi CZERPAKORZYCI SZUKAJCNOWYCH ZAKRESÓW ZASTOSOWA TECHNOLOGII Starasiprzeczeka trudnociiutrzymana rynkuzsolidn atrakcyjntechnologi intensywnieposzukujc nowychrynków, klientówiproduktów moliwychdo wytwarzaniat technologi INTENSYWNIESZUKA NOWYCHZASTOSOWA TECHNOLOGII 1 12,255,57,7510 WARTO WARTOTECHNOLOGII TECHNOLOGII Strategiedobrzerokujce Strategielerokujce Strategieniepewne Rysunek 21. Szczegóowa posta macierzy strategii dla technologii [184] pozycje strategiczne poszczególnych technologii, maj górny indeks s. Dolne indeksy punktów informuj, do jakiej grupy technologii szczegóowych (S1-S8) lub obszaru tematycznego 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 71

9 Open Access Library Volume 1 (7) 2012 a) WARTO TECHNOLOGII b) WARTO TECHNOLOGII c) WARTO TECHNOLOGII d) WARTO TECHNOLOGII ODDZIAYWANIE OTOCZENIA ODDZIAYWANIE OTOCZENIA ODDZIAYWANIE OTOCZENIA ODDZIAYWANIE OTOCZENIA ODDZIAYWANIE OTOCZENIA e) WARTO TECHNOLOGII Warianty cieek rozwoju strategicznego: Optymistyczny Neutralny Pesymistyczny Rysunek 22. cieki rozwoju strategicznego dotyczce (a) wyadowa koronowych oraz obróbki: (b) plazm niskotemperaturow przez generator znajdujcy si poza stref modyfikowania, (c) plazm niskotemperaturow w warunkach obnionego cinienia, (d) wiatem laserowym, (e) wysokoenergetycznym promieniowaniem jonowym [98] 72 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

10 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów (M1-M7, P1-P7) naley analizowana technologia lub grupa technologii. Wprowadzenie indeksów pozwala na zbiorcze zestawienie wyników bada i analiz porównawcz wszystkich technologii, niezalenie do jakiej grupy czy obszaru zostay one pierwotnie zakwalifikowane. cieki rozwoju strategicznego stanowi wielowariantow prognoz rozwoju poszczególnych technologii lub ich grup, w odniesieniu do interwaów czasowych odpowiadajcych sytuacji kolejno w latach: 2015, 2020, 2025 i cieki rozwoju strategicznego, naniesione na macierz strategii dla technologii, prezentuj optymistyczny, neutralny i pesymistyczny wariant wydarze, zaleny zarówno od czynników wewntrznych, uwzgldniajcych potencja stanowicy obiektywn warto technologii i atrakcyjno, bdc odzwierciedleniem subiektywnego jej postrzegania przez potencjalnych uytkowników, jak i czynników zewntrznych (pozytywnych i negatywnych), pyncych z otoczenia. Przykadowe cieki rozwoju strategicznego sporzdzone dla wybranych technologii modyfikacji polimerowych warstw wierzchnich przedstawiono na rysunku E-foresight i metoda e-delphix E-foresight (ang.: electronic foresight) jest procesem bada foresightowych, prowadzonych w celu okrelenia priorytetowych innowacyjnych technologii oraz kierunków rozwoju strategicznego w odniesieniu do danego obszaru badawczego, z wykorzystaniem Internetu. Wprowadzona przez Autork niniejszej pracy koncepcja e-foresightu [180], nawizujca do znanych ju i powszechnie uywanych poj: e-zarzdzanie, e-biznes, e-handel, e-bankowo, e-logistyka, e-usugi, e-administracja, e-edukacja [160, 320, 321], powstaa podczas praktycznej realizacji bada foresightowych dotyczcych inynierii powierzchni materiaów, jako efekt naukowych poszukiwa sucych uporzdkowaniu, usprawnieniu i unowoczenieniu procesu prowadzonych bada foresightowych. Gównym motorem wprowadzania usprawnie bya szeroka skala zaplanowanych do realizacji bada obejmujcych trzy iteracje bada eksperckich, prowadzonych równolegle w odniesieniu do 14 obszarów tematycznych na rónych poziomach szczegóowoci (mikro, mezo i makro) z udziaem blisko 400 ekspertów, którzy wypenili ogóem ok. 800 wielopytaniowych kwestionariuszy ankietowych [159]. Pojawia si zatem uzasadniona konieczno opracowania technologii informacyjnej, wspomagajcej realizacj tak skomplikowanych wielotorowych i wielopoziomowych bada. 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 73

11 Open Access Library Volume 1 (7) 2012 Realizacja bada e-foresightowych wymagaa utworzenia oryginalnego systemu komputerowego, który bazuje na platformie internetowej i organizacji wirtualnej, umoliwiajc przede wszystkim prowadzenie bada ankietowych on-line z uyciem metody e-delphix wraz z elastycznym moduem wprowadzania kolejnych kwestionariuszy ankietowych do systemu, lecz take generowanie wyników bada w postaci rónorodnych zestawie tabelarycznych, liczbowych i graficznych oraz tworzenie, modyfikowanie i zarzdzanie baz danych o ekspertach z uwzgldnieniem elektronicznej korespondencji i rozlicze finansowych. W celu okrelenia, w jaki sposób prawdopodobiestwo zajcia poszczególnych alternatywnych makroscenariuszy przyszych wydarze jest zalene od trendów rozwojowych poszczególnych obszarów tematycznych i kluczowych mezoczynników inynierii powierzchni materiaów, utworzono dwa programy komputerowe odpowiednio SCENNET21 i SCENNET48, do których jako funkcje doczono sztuczne sieci neuronowe, zaprojektowane z uyciem komercyjnego oprogramowania Statistica 4.0F. Wyniki bada eksperckich przeprowadzonych metod e-delphix stanowiy dane wejciowe do sieci, podzielone na zbiory: testowy, walidacyjny i uczcy. Utworzone programy komputerowe umoliwiy losowe poszukiwanie rozwizania suboptymalnego z uyciem metody Monte Carlo, interpretacj wyników bada i ich graficzn prezentacj w postaci wykresów. Prezentowane podejcie wykorzystujce sztuczne sieci neuronowe do kreowania alternatywnych scenariuszy wydarze jest nowatorskie i eksperymentalne, nieopisane jak dotd w literaturze przedmiotu. Schemat wykonanych bada e-foresightowych z uwzgldnieniem zastosowanej technologii informacyjnej, narzdzi informatycznych i oprogramowania, metody e-delphix oraz metodyki projektowania i zastosowania w badaniach sieci neuronowych przedstawiono na rysunku 23. Proces e-foresightu, z uwzgldnieniem: technologii informacyjnej, stanowicej podstaw techniczn konieczn do realizacji waciwych bada; rodzajów dziaa sucych realizacji bada prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów; oczekiwanych rezultatów bada i sposobów ich implementacji w rzeczywistoci gospodarczej oraz wytyczonych celów strategicznych przedstawiono na rysunku 24. Naley równie zwróci uwag na rozmieszczenie wymienionych elementów na skali czasu oraz na nieustanne oddziaywanie czynników o charakterze mezo- i makroekonomicznym na przebieg wydarze. E-foresight ukierunkowany jest na wspomaganie dziaalnoci dwóch grup beneficjentów. Pierwsz grup stanowi zespó wykonawców bada e-foresightowych, którzy mog pracowa w dowolnym czasie i miejscu, co w poczeniu z teleworkingiem przyczynia si do wyrównania szans na rynku pracy, 74 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

12 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów Rysunek 23. Schemat bada e-foresightowych umoliwiajc powoywanie w skad zespou badawczego osób pracujcych w domu, w tym matek wychowujcych mae dzieci i osób niepenosprawnych, co wystpowao w toku bada. Drug grup beneficjentów s eksperci branowi, bezporedni uczestnicy prowadzonych bada ankietowych, wyonieni ze rodowiska naukowego, biznesowego i administracji publicznej, którzy zgodnie z najnowoczeniejszymi wiatowymi trendami mog uczestniczy w badaniach ankietowych w najbardziej dogodnym dla siebie czasie i miejscu, co przyczynia si do szybszego, sprawniejszego, bardziej efektywnego pozyskania wyników bada porednich i kocowych. Dodatkow korzyci jest wyeliminowanie niepodanego zjawiska psychospo- ecznego, nazwanego przez Autork niniejszej pracy efektem szpanera, polegajcego na tym, e ludzie podczas bezporedniego spotkania, z zaoenia sucego wymianie pogldów 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 75

13 Zaprojektowanie i utworzenie narzdzi technologii informacyjnej: organizacji wirtualnej, platformy internetowej i sieci neuronowych 76 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz Proces e-foresightu technologicznego KOMPUTEROWE WSPOMAGANIE, NAUKOWE PRZEWIDYWANIE, KSZTATOWANIE I ZARZDZANIE PRZYSZOCI Technologia informacyjna Pocztek bada e-foresightowych Prowadzenie bada prognozowania rozwoju z uyciem technologii informacyjnej Wyznaczenie zbioru technologii krytycznych Trendy najbardziej optymistyczne Wyszukiwanie Trendy trendów najbardziej z uyciem sieci prawdopodobne neuronowych Prognozowanie Trendy najbardziej pesymistyczne Animacja otwartej debaty publicznej Rezultaty bada e-foresightowych Ksiga Technologii Krytycznych obejmujca mapy drogowe i karty informacyjne technologii Scenariusze przyszych zdarze Spoeczestwo informacyjne Implementacja wyników bada w rzeczywistoci gospodarczej Promocja, rozwój i wdroenie priorytetowych innowacyjnych technologii Edukacja i wspópraca midzy nauk a przemysem dla zwikszenia innowacyjnoci i konkurencyjnoci gospodarki MEZO- i MAKRO CZYNNIKI ODDZIAUJCE NA PRZEBIEG ZDARZE Czas Koniec bada e-foresightowych Rysunek 24. Proces e-foresightu [161, 180] Wykorzystanie okazji Unikanie trudnoci CELE DUGOTERMINOWE Statystycznie wysoka jako technologii implementowanych w przemyle, zwaszcza w MSP Zrównowaony rozwój Gospodarka oparta na wiedzy i innowacji 20 lat póniej Open Access Library Volume 1 (7) 2012

14 Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów merytorycznych, s gównie ukierunkowani na jak najlepsze zaprezentowanie siebie i wylansowanie wasnej osoby, zamiast faktycznego podzielenia si posiadan wiedz. Jednym z najwaniejszych celów, dla których utworzono organizacj wirtualn i platform internetow, byo zapewnienie moliwoci elektronicznej ankietyzacji ekspertów z uyciem metody e-delphix zapoyczajcej gówny zamys kilkuetapowego ankietowania ekspertów z klasycznej metody delfickiej [ ], bdcej heurystyczn metod jakociow [322, 323]. Metoda e-delphix znacznie jednak odbiega od pierwowzoru, zarówno co do zaoe metodycznych, jak i ze wzgldu na towarzyszc jej rozbudowan technologi informacyjn. Nadrzdnym celem bada wykonanych z uyciem metody e-delphix byo pozyskanie od ankietowanych ekspertów ukrytej wiedzy, z natury rzeczy trudno mierzalnej, i przeksztacenie jej w wiedz jawn, z uyciem dedykowanych temu zadaniu narzdzi analitycznych i metod ilociowych. Zadaniu temu suyo zastosowanie do oceny czynników i zjawisk, w ramach prowadzonych bada ankietowych, dziesiciostopniowej uniwersalnej skali stanów wzgldnych, gdzie 1 oznacza minimaln ocen lub poziom zgodnoci, natomiast 10 wybitnie wysok ocen lub poziom zgodnoci z cech/ zjawiskiem/ czynnikiem/ stwierdzeniem. Z kolei do oceny faz cyklu ycia wykorzystano kompatybiln z poprzedni, dziesiciostopniow skal oceny cyklu ycia technologii, gdzie 1 to technologia schykowa, a 10 to technologia embrionalna, co szerzej opisano w rozdziale 3.2. niniejszej pracy. Okrelone przez ekspertów prawdopodobiestwo wystpienia zdarze w przyszoci równie zostao wyraone ilociowo z uyciem wartoci procentowych. Pozyskane drog bada ankietowych wyraone liczbowo dane pierwotne stanowiy podstaw dalszych analiz, realizowanych z uyciem metod ilociowych, wspartych jedynie analiz jakociow. Trudno metodologiczn stanowi fakt, e zagadnienia analizowane w ramach prowadzonych bada charakteryzuj si rónym stopniem szczegóowoci (mikro, mezo, makro), std pojawia si konieczno systemowego ich uporzdkowania, równie z uwzgldnieniem kolejnoci pyta zadawanych ekspertom w nastpujcych po sobie iteracjach bada. Po rozwaeniu alternatywnych wariantów przyjto koncepcj wzrastajcego poziomu ogólnoci pyta w kolejnych iteracjach bada eksperckich, co pozwolio ekspertom wywodzcym si ze rodowisk inynierskich na zapoznanie si z nowym podejciem metodologicznym na poziomie mikro, najbliszym ich codziennej praktyce zawodowej, uatwiajc przeprowadzenie dalszych bada, dotyczcych zagadnie bardziej ogólnych o charakterze ekonomiczno-technicznym, zasadniczo trudniejszych do analizy w rodowisku inynierskim. 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 77

15 Open Access Library Volume 1 (7) 2012 Wykonanie bada ankietowych metod e-delphix (rys. 25) wymagao opracowania zaoe koncepcyjnych, utworzenia w programie Word i wprowadzenia do systemu komputerowego w jzyku programowania php i JavaScript wielopytaniowych kwestionariuszy ankietowych w 14 wersjach odpowiadajcych poszczególnym obszarom tematycznym, co samo w sobie stanowio powane wyzwanie merytoryczno-organizacyjne. W pracach tych uczestniczy kilkudziesicioosobowy zespó pracowników, w tym eksperci wiodcy, eksperci kluczowi, pracownicy techniczni, a z gosem konsultacyjno-doradczym take Czonkowie Midzynarodowego Komitetu Monitorujcego [159]. Cykl dziaa zosta powtórzony trzykrotnie w odniesieniu do kolejnych iteracji bada. Materiaami bazowymi sucymi opracowaniu kwestionariuszy ankietowych pierwszej iteracji bada eksperckich byy wyniki przeprowadzonej uprzednio, z uyciem metodyki bada heurystycznych, analizy istniejcej sytuacji obejmujcej ocen stanu zagadnienia, przegld technologiczny i analiz strategiczn metodami zintegrowanymi. Kwestionariusze ankietowe drugiej i trzeciej iteracji bada opracowano wykorzystujc wyniki porednie, otrzymane na podstawie realizacji iteracji poprzedzajcej, z uyciem pomocniczych metod obejmujcych panele eksperckie, burze mózgów, benchmarking, analiz wielokryterialn, symulacje i modelowanie komputerowe oraz analizy ekonometryczne i statystyczne. Kady z kwestionariuszy ankietowych dotyczcych danego obszaru tematycznego zosta podzielny na kilka bloków, rónicych si typem zadawanych pyta i udzielanych odpowiedzi. Wród pyta zadawanych ekspertom mona wyróni [ ]: niesprofilowane pytania otwarte, pozostawiajce respondentowi pen dowolno udzielania jakociowej odpowiedzi, oraz pytania zamknite, wymagajce odpowiedzi ilociowej z uyciem skali Likerta, dajcej moliwo okrelenia stopnia akceptacji danego stwierdzenia, skali wanoci szeregujcej czynniki, skali ocen wartociujcej czynniki i rankingu pozycjonujcego czynniki w danym zbiorze. Wród pyta zadawanych ekspertom byy take pytania sprawdzajce, majce na celu ocen wiarygodnoci respondentów. W kolejnych iteracjach malaa liczba otwartych pyta jakociowych na rzecz pyta ilociowych, wymagajcych udzielania wyraonych liczbowo odpowiedzi, w celu wykorzystania ich, jako danych pierwotnych, do utworzenia macierzy koncepcyjnych, map i kart informacyjnych technologii oraz zbioru testowego, walidacyjnego i uczcego sztucznych sieci neuronowych, stanowicych podstaw póniejszego kreowania alternatywnych scenariuszy przyszych wydarze dotyczcych inynierii powierzchni materiaów. 78 A.D. Dobrzaska-Danikiewicz

16 4. Oryginalne metody i narzdzia analityczne skadajce si na metodologi komputerowo 79 Narzdzia informatyczne i oprogramowanie Metodyka projektowania i zastosowania sieci neuronowych KWESTIONARUSZE ANKIETOWE ON-LINE BADA EKSPERCKICH M1 P1 BLOK 1 Ocena rankingowa (skala 1-10) wartoci poszczególnych grup technologii BLOK 2 Ocena i prognoza moliwoci wdroeniowych i aplikacyjnych poszczególnych grup technologii BLOK 3 Prognoza przyszych mezotrendów i prawdopodobiestwa wystpienia w przyszoci BLOK 5 Szczegóowe okrelenie moliwoci i obszarów aplikacyjnych poszczególnych grup technologii BLOK 6 Samoocena eksperta i ocena poprawnoci przyjtego zakresu bada POREDNIE ZESTAWIENIA STATYSTYCZNE M2 P2 P3 M4 P4 M5 P5 M6 P6 M7 P7 OTWARTA DEBATA PUBLICZNA SCENARIUSZE PRZYSZYCH WYDARZE Mapy drogowe technologii Karty informacyjne technologii FINALNE ZESTAWIENIA STATYSTYCZNE Sieci nauronowe poczone z metod Monte Carlo Wyniki bada materiaoznawczych Macierze kontekstowe KWESTIONARIUSZ ANKIETOWY 3. iteracji bada dotyczcych danego obszaru tematycznego BLOK 3 Ocena przydatnoci technologii informacyjnej i Internetu do realizacji bada foresightowych oraz weryfikacja danych personalnych ekspertów POREDNIE ZESTAWIENIA STATYSTYCZNE KWESTIONARIUSZ ANKIETOWY 2. i teracji bada dotyczcy danego obszaru tematycznego BLOK 1 Weryfikacja poprawnoci rankingów potencjau, atrakcyjnoci i faz ycia oraz ocena przyszego znaczenia poszczególnych grup technologii BLOK 2 Prognoza rozwoju poszczególnych grup technologii i ocena prawdopodobiestwa ich wystpienia w przyszoci Rysunek 25. Schemat implementacji metody e-delphix [161, 175]; OW organizacja wirtualna, SN sieci neuronowe, PI platforma internetowa Metodologia komputerowo zintegrowanego prognozowania rozwoju inynierii powierzchni materiaów