Konspekt do zajęć - Socjologia

Transkrypt

1 dr Beata Ciężka Konspekt do zajęć - Socjologia 1. Socjologia jako nauka empiryczna Etapy procesu badawczego: Zdefiniowanie (wybór) problemu badawczego Przegląd literatury Sformułowanie pytań badawczych Wybór narzędzi badawczych i sposobu zbierania danych Badanie (zbieranie danych) Analiza i interpretacja danych Sformułowanie wniosków 1.2. Rodzaje danych Dane ilościowe Dotyczą informacji liczbowych Wykorzystywane są do poznania rozkładów częstości występowania badanego zjawiska oraz określenia poziomu zależności, jakie występują pomiędzy różnymi zmiennymi Podlegają analizie statystycznej i regułom w niej obowiązującym (zastosowanie statystyki opisowej zapewnia poznanie struktury danej zmiennej oraz zależności pomiędzy zmiennymi, zastosowanie wnioskowania statystycznego umożliwia weryfikowanie stawianych hipotez w oparciu o posiadane dane) Dane jakościowe Dotyczą opisu, poznania i zrozumienia badanych zjawisk Dane jakościowe są najczęściej niezbędne dla właściwej interpretacji informacji liczbowych Jakościowy charakter badań i prowadzonych analiz pociąga za sobą nacisk na procesy i znaczenia, które nie podlegają ścisłym rygorom pomiaru w znaczeniu ilościowym 1.3. Metody badawcze: Analiza dokumentów Wywiady Kwestionariusze 1 Opracowanie własne 1

2 Obserwacja Eksperyment Ad Analiza dokumentów Zastosowanie analizy dokumentów w badaniach socjologicznych Przegląd literatury przedmiotu Poznanie wyników wcześniejszych badań na taki sam lub podobny temat Jako etap wstępny badań wspomagający przygotowanie badań terenowych Zalety stasowania analizy dokumentów Różnorodność dokumentacji Dają podstawową orientację w badanym przedmiocie Możliwość dokonywania porównań i identyfikacji trendów Wady stasowania analizy dokumentów Ryzyko zbyt uproszczonej interpretacji danych i pochopnych uogólnień Zdezaktualizowanie się danych, szczególnie odnośnie zjawisk dynamiczne się zmieniających Ograniczona dostępność Rodzaje danych archiwalnych rejestry sądowe i inne dokumenty oficjalne dokumenty rządowe i quasi-rządowe (np. dane o przestępczości, bezrobociu, dokumenty szpitalne, itd.) informacje zamieszczane w mediach aktuarialne (opisujące cechy demograficzne populacji) Ad Wywiad Zastosowanie wywiadów w badaniach socjologicznych Polega na rozmowie z konkretną osobą Badanie opinii Badanie faktów (z perspektywy uczestnika) Zalety stosowania wywiadu Stosowany jest w celu zebrania pogłębionych informacji i opinii respondentów Możliwość poruszenia skomplikowanych i szczegółowych kwestii Poznanie faktów z osadzeniem ich w kontekście sytuacyjnym Spojrzenie na rzeczywistość z perspektywy uczestników zdarzeń Poznanie znaczeń i interpretacji samych zainteresowanych Wady stosowania wywiadu Czasochłonność realizacji i analiz Możliwość przebadania niewielu respondentów 2

3 Skomplikowana analiza Niechęć uczestnika do ujawniania informacji, szczególnie drażliwych Wysokie koszty realizacji badań Rodzaje wywiadów Stopień standaryzacji: swobodny -> standaryzowany Liczba respondentów: indywidualny -> grupowy Częstotliwość prowadzenia: jednorazowy -> powtarzalny Grupy focusowe Wywiad przybiera formę ustrukturyzowanej dyskusji uwzględniającej podział poglądów i opinii uczestników Metoda stosowana jest do analizy tematów i obszarów, w których występują odmienne opinie i które obejmują kompleksowe zagadnienia Grupa fokusowa składa się z sześciu do ośmiu uczestników. Moderatorem dyskusji jest badacz, który podaje tematy lub zagadnienia do dyskusji. Formą grupy fokusowej jest warsztat, który obejmuje większą grupę osób spotykających się nawet na kilka godzin Metoda grup fokusowych stanowi przede wszystkim źródło danych jakościowych, zwykle łączonych z innymi metodami pozyskiwania danych jakościowych i ilościowych (np. badaniem ankietowym). Ad Kwestionariusz jest to uporządkowana merytorycznie i graficznie, lista pytań na jeden lub więcej tematów Techniki realizacji Wywiad kwestionariuszowy face-to-face PAPI (Paper and Pencil Interview) CATI (Computer Assisted Telephone Interview) CAWI (Computer Assisted Web Interview) Zastosowanie badań kwestionariuszowych Badanie opinii Badanie faktów (z perspektywy uczestnika zdarzeń) Zalety badań kwestionariuszowych Badaniem można objąć dużą grupę osób Wiedza o rozkładzie częstości/rozkładzie procentowym cech, właściwości, opinii Swoboda wypowiedzi, brak sugestii ze strony innych Anonimowość Łatwość realizacji i analizy danych przy dużej liczbie uczestników Relatywnie niskie koszty realizacji 3

4 Wady badań kwestionariuszowych Mała elastyczność kwestie najważniejsze mogą umknąć, gdyż w ankiecie nie znalazło się pytanie je poruszające Znudzenie respondentów tą metodą, niechęć do formułowania wypowiedzi na piśmie Zdawkowość odpowiedzi Ad Obserwacja Zastosowanie obserwacji w badaniach socjologicznych Poznanie zdarzeń/zachowań w ich naturalnym przebiegu Poznanie interakcji Poznanie kontekstu społecznego Zalety stosowania obserwacji Bada zachowania rzeczywiste a nie deklarowane Możliwość poznania zjawisk ukrywanych lub niezauważanych Dostarcza informacji o procesie w trakcie jego przebiegu a nie retrospekcji Ułatwia interpretację badanych zdarzeń/zachowań Wady stosowania obserwacji Ograniczony zasięg obserwacji wynikający z zajmowanej pozycji Niebezpieczeństwo przyswojenia sobie funkcjonujących w środowisku stereotypów Niebezpieczeństwo postrzegania i interpretowania faktów z korzyścią dla grupy (lub przeciwnie) Niebezpieczeństwo wpływu na przebieg zdarzeń i zachowania obserwowanych Obserwacja rodzaje Może mieć charakter jawny lub niejawny Obserwator może uczestniczyć w badanym wydarzeniu i wpływać na jego realizację (obserwacja uczestnicząca) Obserwator może nie angażować się w prowadzone działania (obserwacja nieuczestnicząca) Mystery shopping/ Mystery client Ad Eksperyment Zastosowanie eksperymentu Poznanie reakcji na określony bodziec Zalety zastosowania eksperymentu Ścisła kontrola sytuacji eksperymentu 4

5 Możliwość wnioskowania na temat reakcji na bodziec (zastosowanie grupy kontrolnej) Możliwość zastosowania eksperymentu naturalnego Wady zastosowania eksperymentu Wysokie koszty Trudna aranżacja sytuacji eksperymentalnej Ograniczenie wnioskowania tylko do bodźca eksperymentalnego Sztuczność sytuacji eksperymentalnej (ograniczenie zastosowania wniosków do sytuacji naturalnych) 2. Wybrane pojęcia socjologii Interakcja społeczna Definicja: Wzajemne oddziaływanie, głównie mające miejsce w bezpośrednim kontakcie Interakcja zachodzi wówczas gdy: Jeden organizm wysyła znaki, wykazując aktywność w swoim środowisku. Inny organizm widzi te znaki i reagując na nie, zmienia swój sposób postępowania, wysyłając zarazem własne sygnały. Pierwszy organizm rozpoznaje owe sygnały i zmienia pod ich wpływem swoje działanie Interakcja jako wymiana Stanowi źródło porządku społecznego Opiera się na transakcjach polegających na przekazywaniu różnego rodzaju dóbr z czego wszyscy odnoszą korzyści Związana jest behawioryzmem oraz systemem kar i nagród Interakcja jako gra Związana jest z teorią gier i teorią racjonalnego wyboru Dwa typy gier: O sumie zerowej (rywalizacja) O sumie zmiennej (współpraca) Najważniejsze kategorie: korzyści koszty Interakcja jako komunikacja Komunikacja symboliczna (interakcjonizm symboliczny - G.H. Mead) Manipulowanie wrażeniem (życie jako teatr E. Goffman) 2 Źródło: Barbara Szacka, Wprowadzenie do socjologii, Oficyna Naukowa, Warszawa

6 Ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury (środowiskowe obyczaje i nawyki językowe - H. Garfinkel) 2.2. Socjalizacja Definicja: Proces uczenia się, dzięki któremu człowiek staje się członkiem społeczeństwa i reprezentantem określonej kultury. Kształtuje osobowość człowieka. Prawidłowo przebiegający proces socjalizacji sprzyja zachowaniu porządku społecznego Proces socjalizacji Wpływ zamierzony (wychowanie) Wpływ niezamierzony W toku socjalizacji przyswajamy: Umiejętności społeczne np. mowę Normy i wzory zachowań Wartości Umiejętności posługiwania się przedmiotami Rodzaje socjalizacji Socjalizacja pierwotna Socjalizacja wtórna Resocjalizacja Mechanizmy uczenia się Wzmocnienie (kary, nagrody) Naśladowanie Przekaz symboliczny (ustny, pisany) 2.3. Rola społeczna Definicja: Konfiguracja wzorów zachowań odnosząca się do rozmaitych usytuowań ludzi w zbiorowościach Zespół praw i obowiązków związanych z zajmowaną pozycją społeczną Schemat zachowania związanego z pozycją społeczną 2.4. Kontrola społeczna Definicja: Mechanizm utrzymania porządku społecznego. 6

7 Rodzaje kontroli społecznej Kontrola wewnętrzna (sumienie) Kontrola zewnętrzna (rodzice, zwierzchnicy, organa kontroli) Kontrola nieformalna (obyczaje) Kontrola formalna (prawo) Rodzaje reakcji na kontrolę społeczną Uleganie (lęk przed karą, poszukiwanie nagrody) Identyfikacja (rola autorytetu) Internalizacja (uwewnętrznienie) 2.5. Konformizm Definicja: Dostosowanie własnego zachowania i myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości Powody zachowań konformistycznych Zachowanie innych informuje nas, jak należy postąpić w danej sytuacji Obawa przed karą Chęć bycia akceptowanym w grupie 2.6. Anomia społeczna Definicja: Kryzys dominującego systemu norm i wartości, prowadzący do załamań i patologii w obrębie systemu więzi społecznych oraz wyrastających na tym podłożu problemów przystosowawczych jednostki. Jest to brak spójności pomiędzy uznawanymi wartościami a wzorami zachowań zapewniającymi ich osiągnięcie Rodzaje reakcji na sytuację anomii społecznej Konformizm (akceptacja obowiązujących wartości i wzorów zachowań) Innowacja (akceptacja obowiązujących wartości i nieakceptacja wzorów zachowań, poszukiwanie własnych wzorów zachowań) Rytualizm (nieakceptacja obowiązujących wartości i akceptacja wzorów zachowań) Bunt i ucieczka (nieakceptacja obowiązujących wartości i wzorów zachowań) 2.7. Grupa społeczna Definicja: Grupa społeczna to zbiór jednostek pozostających ze sobą w pewnych relacjach. 7

8 Grupa społeczna to zbiorowość mająca wewnętrzną strukturę, system wartości i kulturę, a jej członkowie mają poczucie przynależności do tej zbiorowości Cechy wyróżniające grupę społeczną Liczebność Interakcje między członkami grupy Świadomość przynależności/wspólnoty Świadomość odrębności Struktura wewnątrzgrupowa Struktury wewnątrzgrupowe Struktura socjometryczna Struktura przywództwa (style przywództwa: autokratyczny, demokratyczny, liberalny-anarchiczny) Struktura komunikacji (gwiazda, łańcuch, krąg) Rodzaje grup społecznych Grupa pierwotna (względna trwałość, bezpośrednie kontakty, mała liczebność członków, niewyspecjalizowany charakter kontaktów, zażyłość członków) Grupa wtórna (mniejsza spójność grupy, brak bliskości i intymności, bardziej sformalizowane, jasno określone normy zachowań członków) Grupa mała (bezpośrednie relacje) Grupa duża (niebezpośrednie relacje) Grupa własna (poczucie przynależności) Grupa obca (poczucie odrębności) 2.8. Kultura Grupa odniesienia Stanowi źródło norm i wartości, wzorów zachowań, wedle których jednostka modeluje swoje zachowanie Stanowi tło oceny własnej sytuacji i postępowania Definicja: Wszystko co jest stworzone przez człowieka, co jest przez niego nabywane przez uczenie się i przekazywane innym ludziom, a także następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej Kultura jako atrybut człowieka Kultura obejmuje całość życia człowieka Pojecie kultury nie ma charakteru wartościującego Kultura jest tworem zbiorowym, nie indywidualnym Kultura narasta i przekształca się w czasie 8

9 Treść kultury: Wzory sposobów myślenia, reagowania i odczuwania (idealne, realne, jawne, ukryte) Wartości (uznawane, odczuwane, realizowane) Normy Kultura symboliczna Obejmuje wartości i wzory zachowań związane z zaspokajaniem potrzeb ludzkich wykraczających poza podstawowe potrzeby człowieka, których zaspokojenie jest niezbędne do przeżycia. Jest specyficznie ludzkim środkiem zaspokojenia właściwych człowiekowi takich potrzeb, jak dawanie wyrazu uczuciom i impulsom twórczym oraz uzyskiwanie poczucia łączności z innymi ludźmi i uczestnictwa we wspólnocie. Kultura symboliczna to świat wartości, symboli (w tym języka) i zachowań (w tym obyczajów) to świat religii, sztuki, zabawy, po części również nauki Kultura masowa Masowy produkt Masowy odbiorca Brak bezpośredniego kontaktu miedzy twórca a odbiorcą 9