Spis tre ci. Od Autora... 8

Transkrypt

1

2 Spis tre ci Od Autora Wiadomo ci wprowadzaj ce Znaczenie rysunku w technice Polskie normy rysunkowe Rodzaje i nazwy rysunków Materia y i przybory rysunkowe Podsumowanie Linie rysunkowe Wymagania podstawowe dotycz ce linii Wymiary linii Barwy i oznaczanie linii Linie stosowane w rysunkach technicznych maszynowych Linie wskazuj ce i odniesienia Podsumowanie Arkusz rysunkowy Formaty arkuszy Elementy graficzne arkusza Tabliczki rysunkowe i dokumentacyjne Podzia ki Podsumowanie Pismo stosowane do opisywania rysunków Podstawowe wymagania, cechy, wymiary i oznaczanie pisma Pismo CAD Podsumowanie Konstrukcje geometryczne Wiadomo ci wst pne Przyk ady konstrukcji geometrycznych Zastosowanie konstrukcji geometrycznych do rysowania p askich cz ci maszyn Podsumowanie Przedstawianie obiektów na p aszczy nie rysunku G ówne problemy, poj cia i okre lenia Rzuty aksonometryczne Rodzaje rzutów aksonometrycznych Obiekty p askie i przestrzenne w rzutach aksonometrycznych Rzuty prostok tne Istota rzutowania prostok tnego Punkt w rzutach prostok tnych Obiekty liniowe i p askie w rzutach prostok tnych Obiekty przestrzenne w rzutach prostok tnych

3 Metody rzutowania prostok tnego Wiadomo ci wst pne Rzutowanie metod pierwszego k ta Rzutowanie metod trzeciego k ta Identyfikacja metod rzutowania pierwszego i trzeciego k ta Rzutowanie identyfikowane strza kami Rzutowanie prostok tne z lustrzanym odbiciem Bry y ci te i przenikaj ce si Bry y ci te uko nie i ich rozwini cia Bry y przenikaj ce si Podsumowanie Rzuty prostok tne na rysunkach technicznych maszynowych w wietle norm PN-ISO Wiadomo ci wst pne Widoki Rodzaje widoków Przekroje i k ady Wiadomo ci wprowadzaj ce Oznaczanie przekrojów i k adów Rodzaje przekrojów Rodzaje k adów Ograniczenia dotycz ce zastosowa przekrojów i k adów Ogólne zasady przedstawiania rzutów prostok tnych na rysunkach technicznych maszynowych Przedstawianie wyrobów z uzwojeniami elektrycznymi Podsumowanie Wymiarowanie rysunkowe Elementy wymiaru rysunkowego Linie wymiarowe Znaki ograniczenia linii wymiarowych Pomocnicze linie wymiarowe Liczby wymiarowe Znaki wymiarowe Wymiarowanie elementów geometrycznych Wymiarowanie graniastos upów o podstawach foremnych Wymiarowanie powierzchni walcowych i kulistych Wymiarowanie promieni i d ugo ci uków Wymiarowanie kraw dzi teoretycznych Wymiarowanie powierzchni pochylonych i sto ków Uproszczenia wymiarowe Wymiarowanie szeregu powtarzaj cych si elementów Wymiarowanie grup elementów Wymiarowanie ci, nawierce sto kowych i zaokr gle Wymiarowanie zarysów krzywoliniowych Wymiarowanie za pomoc wspó rz dnych Uproszczone wymiarowanie otworów okr g ych Wymiarowanie i oznaczanie pr tów, rur i kszta towników Zasady wymiarowania Porz dkowe zasady wymiarowania Zasady wynikaj ce z potrzeb konstrukcyjnych i technologicznych Sposoby wymiarowania Podsumowanie

4 9. Szkicowanie i rysowanie w rzutach prostok tnych Szkic a rysunek Cechy i wymagania dotycz ce dobrego szkicu i rysunku Szkic: Rysunek: Szkicowanie i rysowanie elementów geometrycznych Podsumowanie Geomeryczna struktura powierzchni Wybrane terminy, definicje i parametry Profil powierzchni Odcinek pomiarowy, elementarny i linia rednia Parametry profilu powierzchni Zapis i odczyt parametrów geometrycznej struktury powierzchni Oznaczenie nierówno ci powierzchni Oznaczanie stanu powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu Zapis parametrów obróbki cieplnej Oznaczanie pow ok na o onych na powierzchnie przedmiotów Podsumowanie Tolerancje wymiarów liniowych Poj cia i okre lenia Znormalizowany uk ad tolerancji Zapis wymiaru tolerowanego Odchy ki wymiarów bez indywidualnych oznacze tolerancji Arytmetyka wymiarów tolerowanych Podsumowanie Pasowania w budowie maszyn Poj cia i okre lenia Zalecenia dotycz ce doboru pasowa Zapis pasowania na rysunku Obliczanie luzów, wcisków i wska ników pasowania Podsumowanie Tolerancje geometryczne Wiadomo ci wst pne W a ciwo ci geometryczne przedmiotu Wybrane terminy i okre lenia Zapis tolerancji geometrycznej na rysunkach Ramka tolerancji geometrycznej Informacje uzupe niaj ce Po czenie ramki tolerancji z elementem tolerowanym Elementy bazowe, baza Pola tolerancji Wymiary teoretycznie dok adne (TED) Tolerowanie geometryczne interpretacja wybranych przyk adów Podstawowa zasada tolerowania Podsumowanie Przedstawianie i wymiarowanie gwintów Wiadomo ci wst pne Zasady rysowania gwintów

5 14.3. Oznaczanie i wymiarowanie gwintów Rysunki wykonawcze cz ci maszynowych z gwintem Podsumowanie Rysunek cz ci klasy wa ek Wiadomo ci wst pne Nakie ki Podci cia obróbkowe Elementy wielowypustowe Rowki i inne szczegó y konstrukcyjne wa ków Rysunki wykonawcze wa ków Podsumowanie o yska maszynowe Wiadomo ci wst pne Zasady rysowania o ysk tocznych Podsumowanie Spoiny i po czenia spawane Wiadomo ci wst pne Zasady rysowania spoin Wymiarowanie spoin Rysunki wykonawcze przedmiotów spawanych Podsumowanie Inne po czenia maszynowe Rysowanie cz ci z cznych Rysowanie uszczelnie Rysowanie i oznaczanie po cze nitowych, lutowanych, klejonych, zawijanych, zagniatanych i zszywanych Rysowanie i oznaczanie po cze zgrzewanych Wiadomo ci wst pne Zasady rysowania i wymiarowania po cze zgrzewanych Podsumowanie Spr yny Ogólne zasady rysowania spr yn Rysunek wykonawczy spr yny Podsumowanie Rysunek cz ci klasy ko o Elementy konstrukcyjne ko a maszynowego Rysunki wykonawcze kó Podsumowanie Ko a z bate Wiadomo ci wst pne Geometria ko a z batego walcowego o z bach prostych Zasady rysowania uz bie kó z batych Rysunek wykonawczy ko a z batego walcowego o z bach prostych Podsumowanie

6 22. Ko a a cuchowe Wiadomo ci wst pne Zasady rysowania, wymiarowania i rysunki wykonawcze kó a cuchowych Podsumowanie Przek adnie mechaniczne Wiadomo ci wst pne Zasady rysowania przek adni z batych, a cuchowych i nap dów zapadkowych Podsumowanie Rysunek cz ci klasy korpus Wiadomo ci wst pne Rysunki wykonawcze korpusów Podsumowanie Rysunek z o eniowy Rodzaje rysunków z o eniowych Funkcje i cechy rysunku z o eniowego zespo u maszynowego Oznaczanie cz ci sk adowych na rysunkach z o eniowych Wykaz cz ci Przyk ady rysunków z o eniowych Podsumowanie Rysunek schematyczny Rola schematu w rysunku technicznym Rodzaje schematów kinematycznych oraz zasady ich rysowania Symbole graficzne elementów maszyn i mechanizmów Przyk ady rysunków schematycznych Podsumowanie Rysunki operacyjne i zabiegowe Wiadomo ci wst pne Zagadnienia rysunku technicznego w dokumentacji technologicznej Podsumowanie Wykorzystanie komputera w rysunku technicznym Podsumowanie Wykaz Polskich Norm w uk adzie numerycznym, wykorzystanych i cytowanych w podr czniku Wskazówki do odczytania oznacze norm wyszczególnionych w wykazie Spis tablic zamieszczonych w podr czniku S ownik polsko-angielski wybranych terminów z zakresu rysunku technicznego Literatura

7 7. Rzuty prostok tne na rysunkach technicznych maszynowych w wietle norm PN-ISO 7.1. Wiadomo ci wst pne Na potrzeby rysunku technicznego Polskie Normy zalecaj przede wszystkim metody rzutowania prostok tnego. Poznali my je w rozdziale szóstym. Teraz omówimy rodzaje i odmiany rzutów prostok tnych, ich regu y rysowania oraz zastosowanie w ró nych sytuacjach rysunkowego przedstawiania wyrobów maszynowych. Ogóln orientacj dotycz c klasyfikacji rzutów prostok tnych przedstawia rys Najogólniej rzecz ujmuj c, rzuty prostok tne dzieli si na trzy kategorie: widoki, przekroje i k ady. Za pomoc widoków obrazuje si zewn trzn, czyli widoczn, cz przedmiotu. Przekroje s u do przedstawiania wewn trznej budowy przedmiotu. K ady to specyficzne rodzaje przekrojów, które przedstawiaj przede wszystkim poprzeczny profil (zarys) przedmiotu*. Wyst puj ce w tym rozdziale charakterystyczne terminy s zdefiniowane w normach** oraz na ko cu podr cznika (Wybrane poj cia z zakresu rysunku technicznego). Zagadnienia dotycz ce rzutów prostok tnych zosta y uregulowane w normie PN-ISO 128:2006*** Widoki Rodzaje widoków Omówimy te rodzaje widoków, które wyszczególniono na rys Do ich charakterystyki, okre lania, interpretacji graficznej oraz zastosowania b dziemy korzysta z PN-ISO 128: * PN-ISO :2006 traktuje zastosowanie k adów szerzej, o czym b dzie jeszcze mowa. ** PN-EN ISO ,2:1994. *** PN-ISO 128:2006 cz 30; 34; 40; 44; 50.

8 RZUTY PROSTOK TNE 1 Widoki 2 Przekroje 3 K ady 1.1 Ca kowite Cz stkowe Cz ci przedmiotu Obrócone na widoku Przesuni te wzgl dem widoku 1.4 Przedmiotów symetrycznych Cz ci symetrycznej * 1.5 W zwi kszonej podzia ce Miejscowe * 1.6 Rozwini te Specjalnie po o one 2.7 Cz stkowe rzutowanie metod trzeciego k ta Cz ci symetrycznej 2.9 Miejscowe Dwa jednakowe widoki cz stkowe Jedn p aszczyzn przekroju Dwa jednakowe widoki ca kowite Dwiema p aszczyznami równoleg ymi 2.12 Dwiema p aszczyznami przecinaj cymi si 2.13 Trzema p aszczyznami przecinaj cymi si Rys Rodzaje i nazwy rzutów prostok tnych wed ug PN-ISO * Patrz rozdz i P aszczyzn po o on cz ciowo na zewn trz 2.15 Cz ci obrotowej 95

9 1. Widoki ca kowite przedstawiaj widoczn cz przedmiotu w ca o ci (rys. 7.2). W szczególnych przypadkach, gdy nie zmniejszy to czytelno ci rysunku, w obr bie widoku mo na równie przedstawi proste zarysy wewn trzne lini kreskow cienk (rys. 7.2c). a) b) c) Rys Widoki ca kowite 2. Widoki cz stkowe obrazuj tylko cz przedmiotu, fragment, i s wykorzystywane w ró nych sytuacjach rysunkowego przedstawiania jako: a) widoki cz stkowe cz ci przedmiotu (rys. 7.3); obrazuj tylko wybrany fragment przedmiotu; miejsce urwania na tych widokach nale y ogranicza lini cienk odr czn lub zygzakow ; b) widoki cz stkowe przedmiotów symetrycznych (rys. 7.4); w przypadku du- ych obiektów symetrycznych mo na przedstawia tylko ich po ow lub jedn czwart (w celu zaoszcz dzenia miejsca na powierzchni rysunku); widoki takie nale y identyfikowa na linii symetrii dwiema krótkimi, równoleg ymi kreskami, prostopad ymi do osi symetrii; je eli symetria obejmuje dwie osie lub p aszczyzny, to identyfikatory nale y narysowa równie na drugiej osi (rys. 7.4b); c) widoki cz stkowe w zwi kszonej podzia ce (rys. 7.5); s to rzuty obrazuj ce drobne szczegó y przedmiotu, których nie mo na dok adnie zwymiarowa w przyj tej podzia ce rysunku; szczegó y te nale y otoczy lini ci g cienk a) b) a) b) Rys Widoki cz stkowe cz ci przedmiotu Rys Widoki cz stkowe przedmiotów symetrycznych Rys Widok cz stkowy w zwi kszonej podzia ce 96

10 a) b) c) Rys Widoki cz stkowe rzutowane metod trzeciego k ta oraz zidentyfikowa wielk liter ; nad dodatkowym rzutem (w zwi kszonej podzia ce), nale y wpisa liter identyfikuj c, a za ni podzia k w nawiasach; d) widoki cz stkowe rzutowane metod trzeciego k ta (rys. 7.6); stosuje si je do przedstawiania drobnych szczegó ów przedmiotu i tylko wówczas, gdy nie zachodzi obawa fa szywej interpretacji rysunku; widoki obrazuj ce szczegó y przedmiotu nale y rysowa lini ci g grub i po czy z widokiem podstawowym lini cienk z d ug kresk i kropk ; e) dwa jednakowe widoki cz stkowe (rys. 7.7); mo e si zdarzy, e z lewej i prawej strony przedmiotu symetrycznego wyst puj te same szczegó y konstrukcyjne; wówczas mo na rysowa tylko jeden rzut (aby ograniczy liczb rzutów); widok taki musi by identyfikowany za pomoc strza ek i wielkich liter lub cyfr, albo wielkich liter i cyfr. 3. Dwa jednakowe widoki ca kowite (rys. 7.8). Przedmioty o jednakowych widokach, np. z lewej i prawej strony, mo na przedstawia tylko za pomoc jednego rzutu (widoku), w celu ograniczenia liczby rzutów. Widok taki nale y identyfikowa podobnie jak dwa jednakowe widoki cz stkowe. Rys Dwa jednakowe widoki cz stkowe identyfikowane Rys Dwa jednakowe widoki ca kowite 4. Widoki rozwini te (rys. 7.9) to rzuty przedmiotu wygi tego (np. z blachy, drutu), przedstawionego przed zagi ciem. 5. Widoki specjalnie po o one (rys. 7.10). Widoki le ce w p aszczy nie nierównoleg ej do rzutni nale y rzutowa zgodnie z kierunkiem rzutowania, który oznacza si strza k identyfikuj c z wielk liter powtórzon nad widokiem. Takim widokom mo na nada specjalne po o enie, przesuwaj c je i obracaj c o odpowiedni k t (rys. 7.10b). Kierunek obrotu widoku nale y okre li strza k 97

11 o zarysie uku (patrz rys. 6.38b). Kolejno podawania oznacze dla widoku specjalnie po o onego powinna by nast puj ca: a) identyfikacja rzutu, b) strza ka o zarysie uku, c) k t obrotu widoku np. C 30. a) b) Rys Widok rozwini ty Rys Widok specjalnie po o ony 7.3. Przekroje i k ady Wiadomo ci wprowadzaj ce Przekroje/k ady to rzuty prostok tne do obrazowania wewn trznej budowy przedmiotów oraz ich zarysów poprzecznych (ale nie tylko*). Wiemy ju, e budow wewn trzn przedmiotu mo na przedstawi za pomoc linii kreskowej na tle widoku. Jednak w sytuacji, gdy wewn trzna budowa przedmiotu jest z o ona (rys. 7.11c), zag szczenie linii na rzucie sprawia, e rysunek staje si ma o czytelny. Wówczas korzystniejszym sposobem przedstawiania wewn trznej budowy jest przekrój. Rys Wewn trzne zarysy przedmiotów odwzorowane lini kreskow * Zbitek wyrazów przekroje/k ady zosta zaczerpni ty z PN-ISO :2006, traktuj cej o przekrojach i k adach na rysunkach technicznych maszynowych. W cytowanej normie k ady maj szersze znacznie w rysunkowym przedstawianiu wewn trznych zarysów przedmiotów, w stosunku do dotychczas obowi zuj cych unormowa. W tym wydaniu Rysunku technicznego dla mechaników interpretacja poj przekrój i k ad pozostaje taka sama, jak w poprzednich wydaniach. Patrz te rozdz dotycz cy ogranicze w zastosowaniu k adów. 98

12 14. Przedstawianie i wymiarowanie gwintów Wiadomo ci wst pne Rysunek 14.1 przedstawia walcowy pr t nagwintowany. Gwint tworz przemiennie po o one wyst py i bruzdy o okre lonym profilu, wykonane wzd u linii rubowej na powierzchni walcowej. Jest to gwint zewn trzny (rys. 14.2a). Podobne ukszta towanie geometryczne mo na wykona w otworze walcowym, otrzymuj c gwint wewn trzny (rys. 14.2b). Gwint przedstawiony na rys ma profil (zarys) trójk tny. Rys Pr t walcowy z gwintem 1 powierzchnia walcowa, 2 linia rubowa, 3 bruzda gwintu, 4 wierzcho ek gwintu, 5 powierzchnia bruzd, 6 g boko gwintu, 7 profil (zarys) gwintu, 8 powierzchnia wierzcho ków, d rednica gwintu, p podzia ka gwintu. Rys Gwinty: a) zewn trzny, b) wewn trzny Linia rubowa jest krzyw przestrzenn (rys. 14.3a), któr utworzy np. przeciwprostok tna trójk ta prostok tnego nawini tego na powierzchni walcow (rys. 14.3b). W zale no ci od kierunku nawijania trójk ta linie rubowe, a w konsekwencji gwinty, mog by prawo- lub lewozwojne (lewoskr tne). 214

13 Rys Linia rubowa: a) jako krzywa przestrzenna, b) otrzymywanie linii rubowej przez nawijanie trójk ta prostok tnego na walec W praktyce gwinty wykonuje si przewa nie przez nacinanie bruzd o okre- lonym profilu w materiale pr ta lub otworu walcowego. Do podstawowych wielko ci charakteryzuj cych gwint zalicza si : rednic gwintu zewn trznego d, podzia k gwintu oraz profil (zarys) bruzdy. Zarysy gwintów mog by trójk tne metryczne i calowe* (rys. 14.4a, b), trapezowe symetryczne i niesymetryczne (rys. 14.4c, d) oraz okr g e (rys. 14.4e). Ze wzgl du na warto ilorazu podzia ki gwintu i jego rednicy rozró nia si gwinty zwyk e i drobnozwojne. Podzia ka gwintów drobnozwojnych, przy tej samej rednicy, jest mniejsza od podzia ki gwintów zwyk ych (rys. 14.5). Gwinty by y i s powszechnie stosowane w budowie maszyn. Obecnie prawie wszystkie ich kszta ty i wymiary s znormalizowane. Rys Zarysy gwintów: a) trójk tny metryczny, b) trójk tny calowy, c) trapezowy symetryczny, d) trapezowy niesymetryczny, e) okr g y Rys Gwinty: a) zwyk y, b) drobnozwojny * 1 cal = 1 = 25,4 mm. Cal jest jednostk d ugo ci nienale c do uk adu SI. 215

14 14.2. Zasady rysowania gwintów Szczegó owe i uproszczone zasady rysowania gwintów okre la PN-EN ISO Zgodnie z t norm gwinty rysuje si w uproszczeniu. Istot tego uproszczenia przedstawia rys. 14.6: powierzchni wierzcho ków rysuje si lini ci g grub, powierzchni den bruzd rysuje si lini ci g cienk, zako czenie gwintu rysuje si lini ci g grub, poprzeczn do osi gwintu. Rys Pogl dowy i uproszczony sposób rysowania gwintu Rys Zasady rysowania gwintów zewn trznych Zasady rysowania gwintów zewn trznych przedstawiono na rys. 14.7, a wewn trznych na rys Gwinty skojarzone, tworz ce po czenia gwintowe, przedstawia si jak na rys. 14.9*. * Je eli zachodzi absolutna konieczno (np. w publikacjach, instrukcjach obs ugi), to gwint mo na przedstawi w sposób szczegó owy, jak na rys

15 Ponadto norma stawia nast puj ce wymagania: odleg o mi dzy lini grub a cienk powinna by w przybli eniu równa g bo- ko ci gwintu, ale nie mniejsza ni 0,7 mm lub podwójnej grubo ci linii grubej, w rzucie na p aszczyzn prostopad do osi gwintu linia cienka powinna mie d ugo oko o 3/4 okr gu (z przerw w dowolnym miejscu) i nie powinna zaczyna si ani ko czy na osiach symetrii, gdy zachodzi potrzeba pokazania wyj cia gwintu (np. w celu zwymiarowa- nia), wyj cie to przedstawia si lini cienk (rys. 14.7b i 14.8d). Rys Zasady rysowania gwintów wewn trznych Rys Zasady rysowania po cze gwintowych Oznaczanie i wymiarowanie gwintów Wszystkie gwinty, bez wzgl du na profil, podzia k, g boko itp., rysuje si jednakowo. Dlatego rysunki gwintów powinny by uzupe nione znormalizowanymi oznaczeniami. Zestawiono je w tabl Oznaczenia podane w kolumnie Przyk ad pisze si nad lini wymiarow. Gwinty zewn trzne wymiaruje si do linii grubych (rys a, b), wewn trzne do linii cienkich (rys c, d). Dla gwintów naci tych na nieca kowitych d ugo ciach pr ta lub g boko ciach otworu nale y ponadto podawa d ugo naci cia gwintu (rys a, b i c). Warto ci te mog by ró ne i nie s znormalizowane. Na rysunku pokazano równie sposób oznaczania geometrycznej struktury powierzchni zarysu gwintu. 217