SYTUACJA ZDROWOTNA I ZDROWIE PUBLICZNE POLSKA 2015

Transkrypt

1 SYTUACJA ZDROWOTNA I ZDROWIE PUBLICZNE POLSKA 2015 MIROSŁAW J. WYSOCKI NIZP PZH Warszawa, 2015

2 Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny

3 ZDROWIE PUBLICZNE JEST TO NAUKA I SZTUKA ZAPOBIEGANIA CHOROBOM, PRZEDŁUŻANIA ŻYCIA I PROMOWANIA ZDROWIA POPRZEZ ZBIOROWY WYSIŁEK SPOŁECZEŃSTWA (DEFINICJA DONALDA ACHESONA)

4 NOWE ZDROWIE PUBLICZNE (NZP) WSPÓLNE DZIAŁANIE RZĄDÓW, PROFESJONALISTÓW I OBYWATELI NA RZECZ SZEROKO ROZUMIANEGO ŚRODOWISKA DLA ZDROWIA, ZWŁASZCZA W OBSZARZE KULTUROWYCH I SPOŁECZNO EKONOMICZNYCH DETERMINANT ZDROWIA I NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU; NACISK NA PROMOCJĘ ZDROWIA I ZAPOBIEGANIE CHOROBOM Finansowanie ZP w Polsce: mniej niż 2% budżetu ochrony zdrowia ogółem.

5 PROFILAKTYKA W ZDROWIU PUBLICZNYM P. pierwszej fazy działania podjęte w celu uniknięcia lub usunięcia przyczyny problemu zdrowotnego lub choroby (u osobnika lub w populacji) zanim się ona pojawi np. promocja zdrowia; szczepienia, ochrona środowiska ; P. drugiej fazy (wtórna) działania w celu wczesnego wykrycia problemu zdrowotnego lub choroby - np. badania przesiewowe; P. trzeciej fazy działania w celu zmniejszenia skutków przewlekłych problemów zdrowotnych i chorób np. leczenie cukrzycy, rehabilitacja; P. czwartej fazy (Lamoulle, 1986) działania dla identyfikacji i ochrony pacjentów objętych i zagrożonych nadmierną medykalizacją, diagnostyką oraz procedurami i postępowaniem budzącym wątpliwości etyczne.

6 ZMIANA PROFILU EPIDEMIOLOGICZNEGO (transformacja epidemiologiczna) KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ: CHOROBY ZAKAŹNE: stare (ostre ch. biegunkowe, ARI, wzw A i B, odra, grypa...) powracające (malaria, gruźlica), nowe (AIDS,SARS gorączki krwotoczne). KRAJE ROZWINIĘTE: CHOROBY NIEZAKAŻNE: powodujące głównie zgony: (choroby układu krążenia, nowotwory, wypadki - zatrucia - urazy), powodujące głównie inwalidztwo (P.N.Ch.U.O., choroby układu ruchu, choroby psychiczne), cukrzyca (zgony i inwalidztwo).

7 POLSKA W LATACH NIEKTÓRE DANE DEMOGRAFICZNE Liczba ludności : 38,50 mln-2014; Ludność rezydująca: 37,2 mln; urodzenia żywe: 9,6/ tys. zgony ogółem: 10,1/ tys. zgony niemowląt: 4,5/1000 (3,4-6,0) przeciętne dalsze trwania życia: M: 0 73,1, 30 44,3, 60 18,7 lat; K: 0 81,1, 30 51,8, 60 23,9 lat. Źródło: Roczniki Demograficzne oraz

8

9 Prognozowana liczba i odsetek osób w wieku 0-14 lat oraz 75 lat i więcej w Polsce w latach (dane Eurostat)

10

11 Przeciętne trwanie życia MĘŻCZYZN w Polsce i w pozostałych krajach UE, (dane WHO HFA DB)

12 Przeciętne trwanie życia KOBIET w Polsce i w pozostałych krajach UE, (dane WHO HFA DB)

13 Udział głównych przyczyn zgonów w umieralności mężczyzn w poszczególnych grupach wieku w 2010 r. (na podstawie danych GUS)

14 Udział głównych przyczyn zgonów w umieralności kobiet w poszczególnych grupach wieku w 2010 r. (na podstawie danych GUS)

15 SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI POLSKI W ostatnich latach pewien wzrost współczynnika urodzeń oraz umieralności ogólnej i dalszy spadek umieralności niemowląt (4,5/1000 ur. ż. w 2013); Spadek liczby ludności w ciągu ostatnich 10 lat; Dalszy wzrost oczekiwanej długości trwania życia: M-73,1, K-81,1 w 2013; Dalszy spadek poziomu niektórych czynników ryzyka takich jak palenie (u mężczyzn), spożycie tłuszczów zwierzęcych i zmiana profilu picia alkoholu (? akcyza); Dalszy spadek umieralności z powodu chorób układu sercowonaczyniowego (45% wszystkich zgonów, M-40%, K-51%); spadek zgonów z powodu IHD, poprawiające się wyniki leczenia udarów; Stabilizacja umieralności z powodu nowotworów złośliwych (25% wszystkich zgonów, M-26%, K-23%), niski wskaźnik przeżywalności z powodu nowotworów w porównaniu z krajami EU; rak szyjki macicy!!!

16 SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI POLSKI Dalszy spadek umieralności z powodu przyczyn zewnętrznych - wypadki, zatrucia, urazy (6% wszystkich zgonów, M-9%, K-3%), nadal wysoka umieralność z powodu wypadków drogowych; Nadal wysoki poziom, zapadalności i chorobowości z powodu chorób psychicznych (DEPRESJA!!!); uzależnienia (alkohol, narkotyki, dopalacze); Wyraźny spadek zachorowalności na choroby zakaźne (w tym wzw typu B), dobre wykonawstwo szczepień ochronnych, nadal wyższa niż w UE 15 częstość występowania gruźlicy (pomimo spadku), stabilizacja HIV/AIDS; nowe poważne zagrożenia: wirusowe gorączki krwotoczne EBOLA, grypa, werotoksyczna EC, bioterroryzm; EPIDEMIA WZW TYPU C brak szczepionki.

17 SYTUACJA ZDROWOTNA LUDNOŚCI POLSKI W ostatnich latach pewne spowolnienie korzystnych zmian w stanie zdrowia ludności Polski np. wolniejsze tempo wydłużania się życia; Polacy żyją średnio o 4 lata krócej niż przeciętna wieku w EU 27; - Pozycja Polski wg wskaźnika UE HLY ( Healthy life years ) Lata przeżyte w zdrowiu nieco poniżej śr. UE.

18 GŁÓWNE PROBLEMY ZDROWOTNE POLSKI MAIN KILLERS: Choroby układu krążenia 45 % zgonów; Nowotwory 25 % zgonów; Przyczyny zewnętrzne 6 % zgonów. OTYŁOŚĆ,CUKRZYCA MAIN CRIPPLERS (choroby inwalidyzujące): Choroby psychiczne i uzależnienia; Choroba Alzheimera; PNChUO; Choroby reumatyczne.

19 Procent Odsetek osób hospitalizowanych z poszczególnych przyczyn (Dane NIZP-PZH)

20 REDUKCJA NIERÓWNOŚCI W ZDROWIU PRIORYTETEM WHO I UE-NOWE INICJATYWY 1.Raport Komisji WHO nt. społeczno-ekonomicznych determinant nierówności w zdrowiu: Closing the gap in a generation. Health equity through action on the social determinants of health, Genewa, 2008; 2. Program DETERMINE dotyczący społeczno-ekonomicznych determinant zdrowia w w krajach UE, Eurohealthnet i instytuty zdrowia publicznego z 26 państw członkowskich, ; 3. Narodowy Program Zdrowia, ; 4. Prezydencja RP w UE obszar zdrowia. 5. Nowe raporty KE i WHO/EURO wrzesień 2013.

21 Przeciętna oczekiwana długość życia mężczyzn i kobiet w największych polskich miastach, 2012 r. (dane GUS)

22 Human Development Index (HDI) wg województw, 2012, UNDP Województwo HDI 1.Mazowieckie 60,21 2. Małopolskie 51,93 3. Pomorskie 51,14 4. Wielkopolskie 50,22 5. Śląskie 49, Zachodniopomorskie 42, Warmińsko - Mazurskie 42, Kujawsko - Pomorskie 41, Lubelskie 39, Łódzkie 39, Świętokrzyskie 36,78

23 Współczynniki zachorowalności na wybrane nowotwory złośliwe w Polsce i krajach UE-27 w roku Mężczyźni i kobiety razem Pierś (Breast) 69,9 108,8 Gruczoł krokowy (Prostate) 55,3 110,8 Płuco (Lung) 44,1 55,2 Jelito grube (Colon and Rectum) 39,9 46,3 Jajnik (Ovary) 12,6 18,1 Pęcherz moczowy (Urinary bladder) 16,3 16,3 Szyjka macicy (Cervix uteri) 15,3 11,3 Żołądek (Stomach) 12,5 10,7 Trzustka (Pancreas) 10,2 10,5 Białaczki (Leukemias) 7,3 9,2 Czerniak (Melanoma) 5,6 13 Polska (Poland) kraje UE Wsp. standaryzowane (wg populacji europejskiej)/ Standaridiezed rates (European population)/

24 Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem. Mężczyźni. Zachorowania w latach Szwecja SE Austria AT Islandia IS Finlandia FI Niemcy DE Belgia BE Szwajcaria CH Norwegia NO Włochy IT średnia w Europie Holandia NL Hiszpania ES Malta MT Czechy CZ Słowenia SI Litwa LT Estonia EE Słowacja SK Polska PL Łotwa LV Bułgaria BG 29,4 64,1 60,3 60,1 59, ,7 56, ,2 50, ,3 46,4 43,2 42,7 39, ,4 35,1 Źródło: D. a Procent/Percentage

25 Wskaźniki względnych 5-letnich przeżyć chorych na raka ogółem. Kobiety. Zachorowania w latach Belgia BE Islandia IS Szwecja SE Finlandia Fi Niemcy DE Szwajcaria CH Austria AT Holandia NL Malta MT Włochy IT Norwegia NO Hiszpania ES średnia w Europie Czechy CZ Słowenia SI Słowacja SK Estonia EE Litwa LT Bułgaria BG Polska PL Łotwa LV Źródło: D. a ,2 50,1 49,5 53,1 51,6 57,2 56,4 55,7 Procent/Percentage 61,2 60,9 60,5 60,5 59,4 59,3 63,4 62,9 62,9 61,5 65,8 64,4 64,2

26 ZGONY MĘŻCZYZN, KTÓRYM MOŻNA W ZNACZNYM STOPNIU ZAPOBIEC (2012) ZGONY WSZYSTKIE I PONIŻEJ <65 r. ż. Zgony rocznie ogółem: Zgony z powodu ch. ukł. krążenia: Zgony z powodu ch. wieńcowej: Zgony z powodu nowotworów zł.: Zgony z powodu raka płuca: Zgony z powodu raka jelita grubego: Zgony z powodu raka prostaty:

27 ZGONY KOBIET, KTÓRYM MOŻNA W ZNACZNYM STOPNIU ZAPOBIEC (2012) ZGONY WSZYSTKIE I PONIŻEJ <65 r. ż. Zgony rocznie ogółem: Zgony z powodu ch. ukł. krążenia: Zgony z powodu ch. wieńcowej: Zgony z powodu nowotworów zł.: Zgony z powodu raka płuca: Zgony z powodu raka piersi: Zgony z powodu raka szyjki macicy: Zgony z powodu raka jelita grubego:

28 GLOBALNE, DEMOGRAFICZNE I MIĘDZYSEKTOROWE ZAGROŻENIA I CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA SYTUACJĘ ZDROWOTNĄ LUDNOŚCI POLSKI I SWIATA Globalizacja i jej istniejące i potencjalne następstwa Zagrożenie bioterroryzmem i szczególnie niebezpiecznymi chorobami zakaźnymi; Epidemia NCDs : big killers i big cripplers ; Migracja i jej skutki; Aging system ochrony zdrowia wymaga dostosowania; Wzrastające nierówności w zdrowiu; Poziom finansowania zdrowia. Finansowanie zdrowia ciągle określane przez decydentów jako nadmierny KOSZT, a nie jako INWESTYCJA w dobrobyt i ekonomię; Kryzys ekonomiczny PRAWIE ZAWSZE PROWADZI DO REDUKCJI FINANSOWANIA ZDROWIA I EDUKACJI.

29 Podstawowe działania w dziedzinie zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012) 1. Surveillance i ocena sytuacji zdrowotnej i dobrostanu (wellbeing) ludności; 2. Monitorowanie i reagowanie na zagrożenia zdrowia i nagłe sytuacje (emergencies); 3. Ochrona zdrowia ludności z uwzględnieniem ochrony środowiska, warunków pracy, bezpieczeństwa żywności and other risk factors ; 4. Promocja zdrowia z uwzględnieniem wpływu na społeczne determinanty nierówności w zdrowiu; 5. Zapobieganie chorobom z uwzględnieniem wczesnego ich wykrywania;

30 Podstawowe działania w dziedzinie zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012) 6. Zapewnienie sprawnego zarządzania na rzecz zdrowia i dobrostanu ludności; 7. Zapewnienie wystarczającego i kompetentnego personelu ( workforce ) w zdrowiu publicznym; 8. Zapewnienie odpowiednich struktur organizacyjnych i mechanizmów finansowania zdrowia publicznego; 9. Zapewnienie odpowiedniego P.R., komunikacji i mobilizacji społecznej w obszarze zdrowia; 10. Badania naukowe w zdrowiu publicznym i ich wykorzystanie w polityce i praktyce zdrowotnej. WHO/EURO RC 62, Malta, wrzesień 2012.

31 PARADYGMAT LALONDA W ZDROWIU PUBLICZNYM (Marc Lalonde, 1974) Grupy czynników kształtujących sytuacje zdrowotną ludności w % ( obszary determinujące zdrowie ): A. Obszar biologii i genetyki 20 B. Obszar zachowań i stylu życia 50 C. Obszar czynników środowiska 15 D. Obszar systemu ochrony zdrowia-15

32

33 ZJAWISKO GÓRY LODOWEJ W EPIDEMIOLOGII I ZDROWIU PUBLICZNYM (np. nadciśnienie, cukrzyca II, depresja, HCV, HIV/AIDS) System informacji o zdrowiu Znane przypadki Nieznane przypadki

34 Health Information Systems Known morbidity The Iceberg Phenomenon in epidemiology Unknown morbidity

35 NARZĘDZIA SŁUŻĄCE UMACNIANIU ZDROWIA PUBLICZNEGO W EUROPIE I POLSCE - Wdrażanie strategii Health 2020 z Planem Umacniania Struktur i Działań Zdrowia Publicznego (WHO/EURO 2012); - Zaktualizowana lista podstawowych funkcji zdrowia publicznego (WHO/EURO 2012); - Zdrowie Publiczne w UE. Raport końcowy; (Maastricht University Eurohealthnet, ASPHER, EUPHA, IUPHE 2013); - Raport Niezależnej Grupy Ekspertów nt. Badań Naukowych w Zdrowiu Publicznym (EC, DG Research & Innovation, 2013); - Legislacja versus ZP - Norwegia (2012), PL?. Ustawa o Z.P. jest już gotowa.

36 WNIOSKI Mimo niedoskonałego funkcjonowania systemu ochrony zdrowia, dalsza poprawa stanu zdrowia ludności zwłaszcza tam gdzie obok prewencji wynikającej z poprawy stylu życia wdrażane są skuteczne technologie kliniczne np. choroba niedokrwienna serca; Nadal znaczne społeczne i terytorialne nierówności w zdrowiu; Aging konieczna reakcja systemu; Niska w skali EU przeżywalność z powodu nowotworów złośliwych, późna diagnostyka raka szyjki macicy i zahamowanie spadku umieralności z powodu raka piersi przykładami niepowodzeń.

37 WNIOSKI Polska jako państwo członkowskie WHO i członek Unii Europejskiej powinna sformułować i wdrażać politykę zdrowotną, w której ZDROWIE PUBLICZNE (zapobieganie chorobom i promocja zdrowia) jest traktowane równie poważnie jak zagadnienia medycyny naprawczej. Wynika stąd celowość kompleksowego legislacyjnego uporządkowania struktury i funkcjonowania Z P w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem roli NARODOWEGO PROGRAMU ZDROWIA, redukcji nierówności w zdrowiu oraz ustalenia mechanizmów finansowania wdrażania NPZ i podstawowych działań zdrowia publicznego. Ustawa o Z.P. jest już gotowa.

38 CONCLUDING STATEMENT - No country (and no national budget), in which there is no efficient PUBLIC HEALTH SYSTEM (disease prevention and health promotion) is able to cover exponentially growing costs of medical treatment of aging population. Z. Jakab, WHO/EURO, M. J. Wysocki, NIZP-PZH.

39 Zdanie będące konkluzją różnych analiz i tej prezentacji - Żaden kraj (i żaden budżet), w którym nie ma sprawnego systemu zapobiegania chorobom i promocji zdrowia (ZDROWIE PUBLICZNE) nie jest w stanie pokrywać, w odpowiednim do oczekiwań stopniu, geometrycznie rosnących kosztów terapii starzejącej się ludności. Z. Jakab, WHO/EURO, M.J. Wysocki, NIZP- PZH

40

41 DEFINICJE, KTÓRE NAGMINNIE MYLIMY Zapadalność (zachorowalność): Liczba nowych zachorowań w okresie czasu (np. roku) obliczona na określoną liczbę (np. 1000, ) ludności narażonej na ryzyko zachorowania; Chorobowość: Liczba wszystkich przypadków choroby w określonym punkcie czasu obliczona na określona liczbę ludność narażonej na ryzyko zachorowania; Umieralność: Liczba zgonów (ogólna, niemowląt lub z powodu określonej choroby) w okresie czasu (np. roku) obliczona na określoną liczbę ludności; Śmiertelność: Odsetek zgonów w wyniku określonej choroby w okresie czasu.

42 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ