Wiedza a wybrane zachowania żywieniowe pacjentów z otyłością w zależności od poziomu ich wykształcenia
|
|
- Kamila Lis
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 802 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Wiedza a wybrane zachowania żywieniowe pacjentów z otyłością w zależności od poziomu ich wykształcenia Knowledge and selected dietary behaviors of obese patients in relation to their level of education Elżbieta Szczepańska 1/, Anna Brończyk-Puzoń 1/, Michał Skrzypek 2/ 1/ Zakład Żywienia Człowieka, Wydział Zdrowia Publicznego, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Zabrze 2/ Zakład Biostatystyki, Wydział Zdrowia Publicznego, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Bytom Wprowadzenie. Prawidłowe zachowania żywieniowe, często związane z poziomem wiedzy żywieniowej, są ważnym aspektem troski o własne zdrowie, a ta uzależniona jest m. in. od poziomu wykształcenia. Cele. Porównanie wiedzy i zachowań żywieniowych pacjentów z otyłością oraz identyfikacja różnic pomiędzy wiedzą i zachowaniami żywieniowymi osób o różnym poziomie wykształcenia. Materiał i metody. Badanie przeprowadzono za pomocą autorskiego kwestionariusza ankiety wśród 100 pacjentów z otyłością. Wyniki. Zalecaną liczbę posiłków, które należy spożywać każdego dnia, wskazało 75% pacjentów z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 88% z wykształceniem średnim oraz 95% z wykształceniem wyższym, podczas gdy odpowiednio 39%, 25% i 40% z nich taką ilość posiłków spożywało. Zalecaną częstość spożycia ryb morskich wskazało 71% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 79% osób z wykształceniem średnim oraz 90% osób w wykształceniem wyższym, jednocześnie odpowiednio 75%, 71% i 80% z nich z taką częstotliwością spożywało ryby. Na pytanie o zalecaną ilość porcji warzyw i owoców, jaką należy spożywać każdego dnia prawidłowo odpowiedziało 18% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodo m, 17% osób z wykształceniem średnim oraz 15% z wykształceniem wyższym, podczas gdy odpowiednio 64%, 58% i 80% oraz 54%, 73% i 80% z nich spożywało owoce i warzywa codziennie. Wnioski. Wiedza żywieniowa badanych pacjentów jest zadawalająca, jednak zachowania żywieniowe są niekorzystne i odbiegają od zaleceń żywieniowych. Stwierdzono niewielkie różnice pomiędzy wiedzą i zachowaniami żywieniowymi osób o różnym poziomie wykształcenia, najwyższą częstość udzielania prawidłowych odpowiedzi na pytania badające wiedzę oraz najkorzystniejsze zachowania żywieniowe stwierdzono w grupie osób z wykształceniem wyższym. Słowa kluczowe: wiedza żywieniowa, zachowania żywieniowe, pacjenci z otyłością Introduction. Appropriate eating habits play a crucial role in taking care of one s health and they are often related to the level of knowledge of the subject, which among others depends on the level of education. Aims. Comparison of obese patients knowledge and dietary behaviors as well as the identification of discrepancies between the knowledge and dietary behaviors of persons with different levels of education. Materials & methods. The research was conducted among 100 obese patients with the use of a questionnaire designed by the author of the paper. Results. The recommended number of meals a day was indicated correctly by 75% of the patients with primary or basic vocational education, by 88% of the patients with secondary education and by 95% of the patients with higher education. 39%, 25% and 40% respectively actually consumed that number of meals. The recommended frequency of sea fish consumption was indicated correctly by 71% the patients with primary or basic vocational education, by 79% of the patients with secondary education and by 90% of the patients with higher education and 75%, 71% and 80% respectively actually consumed sea fish that often. The question concerning the recommended daily amounts of fruit and vegetables was answered correctly by 18% of the patients with primary or basic vocational education, by 17% of the patients with secondary education and by 15% of the patients with higher education, while 64%, 58%, 80% and 54%, 73%, 80% respectively consumed fruit and vegetables every day. Conclusions. The patients dietary knowledge is sufficient, however, their dietary behaviors are unsatisfactory and deviate from the recommendations. Small discrepancies between the knowledge and dietary behaviors of persons with different levels of education were observed. The highest frequency of correct answers to the questions testing the knowledge of the subject as well as the most beneficial dietary behaviors occurred in the group of patients with higher education. Key words: dietary knowledge, dietary behaviors, obese patients Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): Nadesłano: Zakwalifikowano do druku: Adres do korespondencji / Address for correspondence dr n. med. Elżbieta Szczepańska Zakład Żywienia Człowieka, Wydział Zdrowia Publicznego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, ul. Jordana 19, Zabrze tel , eszczepańska@sum.edu.pl Wprowadzenie Światowa Organizacja Zdrowia (ŚOZ) uznała otyłość za najczęściej występującą chorobę metaboliczną, osiągającą rozmiary epidemii, która swoim zasięgiem przekroczyła granice państw, kontynentów, systemów społeczno-politycznych i ekonomicznych. Dotyka ona nie tylko krajów rozwiniętych, ale również rozwijających się, w których niejednokrotnie istnieje problem głodu i niedostatku pożywienia [1, 2]. Od 1980 do
2 Szczepańska E i wsp. Wiedza a wybrane zachowania żywieniowe pacjentów z otyłością w zależności od poziomu roku ilość osób otyłych na świecie wzrosła dwukrotnie. W 1980 r. stwierdzono występowanie otyłości u 5% mężczyzn i 8% kobiet, a w 2008 r. problem ten dotyczył już 10% mężczyzn i 14% kobiet. W 2008 r. osoby z nadwagą stanowiły 1,5 mld mieszkańców świata. Szacuje się, że w 2015 r. nadmierną masę ciała będzie miało 2,3 mld osób dorosłych, w tym 700 mln będzie otyłych [3, 4]. Otyłość stanowi również poważny problem zdrowotny w Polsce. Wyniki badań przeprowadzonych w latach , w ramach programu WOBASZ wykazały, że otyłość występowała u 21,2% mężczyzn i 22,4% kobiet [5]. Natomiast dane ŚOZ z 2010 r. dotyczące ludności Polski informują, że 65,4% mężczyzn i 62,6% kobiet miało nadmierną masę ciała, w tym 18,8% mężczyzn i 26,9% kobiet chorowało na otyłość [6]. Styl życia, w tym także zachowania żywieniowe, zarówno ludzi zdrowych, jak i chorych, związane są m.in. z zasobem wiedzy, zdobytymi doświadczeniami oraz środowiskiem społeczno-kulturowym. Prawidłowe zachowania żywieniowe są ważnym aspektem troski o własne zdrowie, a ta uzależniona jest m. in. od poziomu wykształcenia i stopnia świadomości zdrowotnej [7]. Cele pracy 1. Porównanie wiedzy i zachowań żywieniowych badanej grupy pacjentów z otyłością. 2. Identyfikacja różnic pomiędzy wiedzą żywieniową i zachowaniami żywieniowymi osób o różnym poziomie wykształcenia. Materiał i metody Badanie zostało przeprowadzone wśród 100 pacjentów (średni wiek±43 lata), w tym 64 kobiet i 36 mężczyzn, przebywających w Katedrze Chirurgii Ogólnej, Bariatrycznej i Medycyny Ratunkowej Szpitala Specjalistycznego w Zabrzu. U 85% spośród wszystkich badanych zdiagnozowano występowanie otyłości III stopnia, ich średnia masa ciała wynosiła 138 kg i mieściła się w przedziale kg. Przed podjęciem decyzji o zabiegu 91% spośród badanych, w tym 94% kobiet i 86% mężczyzn, kilkukrotnie stosowało kuracje odchudzające. Osoby aktywne zawodowo stanowiły 59% wszystkich pacjentów. 52% osób legitymowało się wykształceniem średnim, 28% wykształceniem podstawowym i zawodowym, a 20% wykształceniem wyższym. W badaniu wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety, składający się z dwóch części. Część pierwsza dotyczyła statusu socjologicznego badanych pacjentów, stanu ich zdrowia, uwzględniała także pomiary antropometryczne. Część druga składała się z pytań dotyczących wiedzy i nawyków żywieniowych badanej grupy pacjentów. Otrzymane wyniki opracowano w programie MS Excel i poddano analizie statystycznej w programie STATISTICA 10. W wyborze techniki analitycznej kierowano się poziomem pomiaru danej zmiennej. Za pomocą testu Shapiro-Wilka zbadano zgodność rozkładów analizowanych zmiennych z rozkładem normalnym. Do oceny różnic między zmiennymi wiedza żywieniowa i poziom wykształcenia oraz nawyki żywieniowe i poziom wykształcenia zastosowano test c 2 i dokładny test Fishera. W ocenie statystycznej zależności i znamienności różnic przyjęto poziom istotności p=0,05. Wyniki Zalecaną liczbę posiłków, które należy spożywać każdego dnia wskazało 75% pacjentów z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 88% z wykształceniem średnim oraz 95% z wykształceniem wyższym, podczas gdy odpowiednio 39%, 25% i 40% z nich taką ilość posiłków spożywało. Na pytanie o zalecaną częstość spożycia pełnoziarnistego pieczywa lub grubych kasz prawidłowo odpowiedziało 43% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym oraz po 75% z wykształceniem średnim i wyższym, podczas gdy odpowiednio 39%, 39% i 50% z nich z taką częstotliwością te produkty spożywało. Na pytanie o zalecaną częstość spożycia mleka lub napojów mlecznych prawidłowo odpowiedziało 32% pacjentów z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 54% z wykształceniem średnim oraz 55% z wykształceniem wyższym, a jedynie odpowiednio 29%, 37% i 40% z nich piło mleko codziennie. Zalecaną częstość spożycia ryb morskich wskazało 71% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 79% osób z wykształceniem średnim oraz 90% osób w wykształceniem wyższym, jednocześnie odpowiednio 75%, 71% i 80% z nich z taką częstotliwością te produkty spożywało. Rodzaje tłuszczu zalecanego do smarowania pieczywa oraz smażenia i duszenia wskazało 82% osób legitymujących się wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 79% wykształceniem średnim oraz 90% wykształceniem wyższym, podczas gdy odpowiednio 86%, 87% i 95% do smażenia potraw wykorzystywało oleje i odpowiednio 64%, 35% i 50% do smarowania pieczywa używało margaryny w kubku. Na pytanie o zalecaną ilość porcji warzyw i owoców, jaką należy spożywać każdego dnia prawidłowo odpowiedziało 18% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 17% osób z wykształceniem średnim oraz 15% z wykształceniem wyższym, podczas gdy odpowiednio 64%, 58% i 80% oraz 54%, 73% i 80% z nich spożywało owoce i warzywa codziennie. 36% osób z wykształceniem podstawowym i zawodowym, 37% z wykształceniem średnim oraz 45% z wykształceniem wyższym odpowiedziało, że w ciągu dnia nie
3 804 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): powinno się spożywać więcej niż 5-6 g soli na dzień, przy czym odpowiednio 50%, 71% i 45% pacjentów wymieniło sól jako przyprawę najczęściej stosowaną do przyprawiania potraw, a jedynie odpowiednio 62%, 50% i 60% pacjentów najczęściej stosowało do przyprawiania potraw przyprawy naturalne. Porównanie częstości udzielania prawidłowych odpowiedzi z uwzględnieniem wykształcenia badanych osób przedstawia tabela I. Stwierdzono niewielkie różnice w częstości występowania prawidłowych odpowiedzi osób o różnym poziomie wykształcenia. Jedynie osoby z wykształceniem wyższym oraz średnim istotnie statystycznie częściej, niż osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym wybierały prawidłowe odpowiedzi dotyczące częstości spożycia pełnoziarnistego pieczywa lub grubych kasz. Porównanie częstości występowania prawidłowych zachowań żywieniowych z uwzględnieniem wykształcenia badanych osób przedstawia tabela II. Stwierdzono niewielkie różnice w częstości występowania prawidłowych zachowań osób o różnym poziomie wykształcenia. Osoby z wykształceniem podstawowym i zawodowym oraz wyższym istotnie statystycznie częściej, niż osoby z wykształceniem średnim używały do smarowania pieczywa margaryny w kubku. Tabela I. Częstość udzielania prawidłowych odpowiedzi na pytania badające wiedzę wg wykształcenia badanych osób Table I. Frequency of correct answers to questions checking dietary knowledge in relation to the subjects levels of education Pytania badające wiedzę podstawowe lub zawodowe n=28 Liczba prawidłowych odpowiedzi średnie n=52 wyższe n=20 n % n % n % Ile posiłków dziennie powinno się spożywać? (4-5 posiłków) ,15 + Jak często powinno się spożywać pełnoziarniste pieczywo lub grube kasze? (codziennie) ,01 Jak często powinno się spożywać mleko lub napoje mleczne? (codziennie) ,14 Jak często powinno się spożywać ryby morskie? (1-2 razy w tygodniu) ,3 Jakiego tłuszczu powinno się używać do smarowania pieczywa oraz smażenia i duszenia? ,54 (margaryny w kubku i olejów roślinnych) Ile porcji warzyw i owoców, powinno się spożywać każdego dnia? ,0 + (4 porcje warzyw i 3 porcje owoców) Jakiej ilości dodawanej soli nie powinno się przekraczać w ciągu dnia? (5-6 g/dzień) ,77 Średnia liczba prawidłowych odpowiedzi [%] *c 2 + Dokładny test Fishera p* Tabela II. Częstość występowania prawidłowych zachowań żywieniowych wg wykształcenia badanych osób Table II. Frequency of correct dietary behaviours in relation to the subjects levels of education Prawidłowe zachowania podstawowe lub zawodowe n=28 Liczba prawidłowych zachowań średnie n=52 wyższe n=20 n % n % n % Liczba spożywanych posiłków (4-5 posiłków) ,29 Częstość spożycia pieczywa razowego lub grubych kasz (codziennie) ,72 Częstość spożycia mleka lub napojów mlecznych (codziennie) ,68 Częstość spożycia ryb (1-2 razy w tygodniu) ,74 Rodzaj tłuszczu używanego do smażenia potraw (oleje roślinne) ,66 + Rodzaj tłuszczu używanego do smarowania pieczywa (margaryna w kubku) ,04 Częstość spożycia owoców (codziennie) ,21 Częstość spożycia warzyw (codziennie) ,17 Przyprawy stosowane do przyprawiania potraw (przyprawy naturalne) ,58 Średnia liczba prawidłowych zachowań [%] *c 2 + Dokładny test Fishera p*
4 Szczepańska E i wsp. Wiedza a wybrane zachowania żywieniowe pacjentów z otyłością w zależności od poziomu Dyskusja Epidemia otyłości dotyczy coraz większej liczby osób i obecnie stanowi główny problem zdrowotny na świecie. Analizując częstość występowania otyłości oraz identyfikując otyłych pacjentów nie można pominąć kryteriów jakimi są status społeczny i wykształcenie. Analiza wyników badań własnych wykazała, iż najniższy odsetek badanych pacjentów stanowiły osoby legitymujące się wykształceniem wyższym. Podobne wyniki otrzymali Welon i Janikowska, którzy na podstawie badań populacji wielkomiejskiej z Wrocławia wykazali, że najniższy odsetek osób otyłych, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn także dotyczył grupy osób z wykształceniem wyższym [8]. Także w badaniu Bronkowskiej i wsp. dotyczącym oceny wiedzy żywieniowej i wybranych elementów stylu życia osób otyłych pacjenci z wykształceniem średnim stanowili 51% badanych, zaś z wykształceniem wyższym niespełna 22% [9]. Wiedza żywieniowa i wynikający z niej sposób żywienia są istotnymi czynnikami mającymi wpływ na stan zdrowia człowieka. Wiedzę żywieniową badanych pacjentów zakwalifikowanych do zabiegu bariatrycznego można uznać za zadawalającą, niestety poziom wiedzy nie przekłada się na występowanie prawidłowych zachowań żywieniowych, co najprawdopodobniej przyczyniło się do występowania otyłości. Może to mieć związek z różnymi czynnikami, jednym z nich może być napotykanie trudności przy próbie zmiany wieloletnich nawyków i tradycji żywieniowych. W badaniach Bronkowskiej i wsp., przeprowadzonych wśród otyłych z obturacyjnym bezdechem sennym wykazano, że choć 98% ankietowanych było zdania, że sposób żywienia może wpływać na stan zdrowia człowieka, to jednak poziom wiedzy żywieniowej badanych osób był zróżnicowany [9]. Natomiast w badaniu Orth i wsp., przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych, wśród 98 pacjentów zakwalifikowanych do zabiegu bariatrycznego, którego celem była analiza związku pomiędzy poziomem wiedzy o zabiegu, procesie odchudzania i prawidłowym odżywianiu się a redukcją masy ciała po zabiegu 48% badanych osób odpowiedziało prawidłowo na wszystkie pytania dotyczące odchudzania i wiedzy żywieniowej, nie wykazano jednak związku pomiędzy trafnością udzielonych odpowiedzi i redukcją masy ciała [10]. Podobnych obserwacji dokonali inni autorzy badający wiedzę żywieniową pacjentów lub związek pomiędzy wiedzą pacjentów a ich sposobem odżywiania [11-14]. W badaniu Bogackiej i wsp., której celem była ocena sposobu żywienia oraz znajomości i zastosowania zasad diety śródziemnomorskiej rekomendowanej pacjentom z chorobami układu krążenia przez Polskie Towarzystwo Badań nad Miażdżycą, stwierdzono, że choć 30,3% badanych znało zasady diety, to jedynie 9,7% stosowało omawiany sposób żywienia [11]. Natomiast Włodarek i wsp., w badaniu dotyczącym oceny wiedzy żywieniowej pacjentów z przewlekłą chorobą nerek stwierdzili, że wiedza ta jest niewystarczająca, przy czym szczególnie niskim poziomem wiedzy charakteryzowali się pacjenci z nadmierną masa ciała [12]. Również w badaniu Kostrzewskiej-Zabłockiej i wsp., dotyczącym oceny wiedzy żywieniowej pacjentów z cukrzycą autorzy wykazali, iż poziom wiedzy żywieniowej jest niski. W badaniu tym wykazano ponadto związek pomiędzy masą ciała a poziomem wiedzy żywieniowej. Pacjenci charakteryzujący się wyższym poziomem wiedzy ważyli najmniej, a wartości ich wskaźników BMI i WHR były znaczne niższe, niż w grupie osób z niższym poziomem wiedzy [13]. W ramach badania wieloośrodkowego WOBASZ, oceniającego m.in. wiedzę i zachowania zdrowotne pacjentów z chorobami układu sercowonaczyniowego, wśród których otyłość stwierdzono aż u 70% badanych wykazano, że najniższy poziom wiedzy dotyczył zagadnień związanych z dietą [14]. Natomiast Waśkiewicz, w badaniu jakości żywienia i poziomu wiedzy zdrowotnej młodych dorosłych Polaków wykazała, że udział osób z poprawną wiedzą żywieniową na temat konieczności ograniczenia spożycia soli i tłuszczu oraz regularnej konsumpcji warzyw i owoców był niezadowalający [15]. Podobne wyniki otrzymano w badaniach własnych, w których stwierdzono niską częstość udzielania prawidłowych odpowiedzi na pytania dotyczące ilości dodawanej soli jakiej nie powinno się przekraczać w ciągu dnia oraz ilości porcji warzyw i owoców, które powinno się codziennie spożywać. Istotny wpływ na utrzymanie prawidłowej masy ciała, ale także na jej redukcję ma sposób odżywiania się. W badanej grupie pacjentów zalecaną ilość 4-5 posiłków dziennie spożywało zaledwie 39% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 25% osób z wykształceniem średnim oraz 40% osób z wykształceniem wyższym. Inne wyniki uzyskali Ostrowska i wsp., badający zachowania żywieniowe 150 osób z nadmierną masą ciała, którzy stwierdzili, że zalecaną ilość posiłków spożywało 62% badanych [16]. Badania epidemiologiczne wskazują na związek pomiędzy ilością spożytego wapnia w diecie a występowaniem otyłości. Wykazano, że codzienne spożycie tego makroelementu, najlepiej z produktów naturalnych, zmniejsza ryzyko wyższych wartości BMI aż o 85% [17]. W badanej grupie zalecaną ilość mleka spożywało jedynie 29% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 37% osób z wykształceniem średnim oraz 40% osób z wykształceniem wyższym. Analiza badań własnych wykazała, że 75% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 71% osób z wykształceniem średnim oraz 80% osób z wykształceniem wyższym spożywało ryby 1-2 razy w tygodniu, natomiast w badaniu Stefańskiej i wsp., w którym autorzy wykazali, że 1-2 razy w tygodniu ryby spożywało tylko 34% badanych osób
5 806 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): [18]. Oceniając rodzaj tłuszczu używanego do smarowania pieczywa, spostrzeżono, że największy odsetek pacjentów stanowiły osoby, które stosowały margarynę w kubku. Odmienne wyniki otrzymano w badaniu Stefańskiej i wsp., w którym badane osoby do smarowania pieczywa najczęściej wybierały masło (55% kobiet i 70% mężczyzn), natomiast margaryna była używana tylko przez 26% osób [18]. W diecie osób otyłych warto zwrócić uwagę na spożycie warzyw i owoców, które dostarczają niewiele energii przy wysokiej wartości odżywczej [19]. W badaniach własnych każdego dnia owoce spożywało 64% osób z wykształceniem podstawowym lub zawodowym, 55% osób z wykształceniem średnim oraz 80% osób z wykształceniem wyższym, a warzywa odpowiednio 54%, 63% i 80% osób. Godin i wsp. w badaniu przeprowadzonym wśród 103 otyłych osób, wykazał, że 77 z nich w bezpośredniej rozmowie deklarowało, że spożywa powyżej pięć porcji warzyw i owoców codziennie. Jednak w sytuacji, gdy badane osoby miały za zadanie same zapisywać ilości spożywanych porcji warzyw i owoców, wyniki te były inne tylko 52 osoby przyznały, że spożywają powyżej pięć porcji dziennie [20]. Analiza wyników badań własnych oraz badań innych autorów wykazała, że poziom wiedzy żywieniowej badanych pacjentów jest zróżnicowany, od zadawalającego (w badaniach własnych) do niskiego. Jednak niezależnie od poziomu wiedzy zachowania żywieniowe często odbiegają od zaleceń żywieniowych co może sugerować konieczność prowadzenia programów edukacji żywieniowej oraz poradnictwa żywieniowego. Wnioski 1. Wiedza żywieniowa badanej grupy pacjentów z otyłością jest zadawalająca, jednak zachowania żywieniowe są niekorzystne i odbiegają od zaleceń żywieniowych. 2. Stwierdzono niewielkie różnice pomiędzy wiedzą żywieniową i zachowaniami żywieniowymi osób o różnym poziomie wykształcenia, przy czym najwyższą częstość udzielania prawidłowych odpowiedzi na pytania badające wiedzę oraz najkorzystniejsze zachowania żywieniowe stwierdzono w grupie osób z wykształceniem wyższym. Piśmiennictwo / References 1. Tsigos C, Vojtech H, Basdevant A i wsp. Postępowanie w otyłości dorosłych: europejskie wytyczne dla praktyki klinicznej. Endokrynol Otyłość 2009, 5(3): Piechota G, Kalinowski P, Karwat I. Otyłość epidemia o zasięgu światowym. Now Lek 2008, 77(2): Jarosz M, Rychlik E. Otyłość wyzwaniem zdrowotnym i cywilizacyjnym. Post Nauk Med 2011, 9: Obesity and overweight. Fact Sheets No 311. World Health Organ Jarosz M, Rychlik E. Otyłość problem coraz bardziej powszechny. Family Med Prim Care Rev 2009, 11(3): World Health Organ. Obesity and overweight. The WHO Global InfoBase Gronowska-Senger A. Zachowania żywieniowe Polaków w świetle zaleceń FAO/WHO z 2003 roku. [w:] Konsument żywności i jego zachowania w warunkach polskiego członkostwa w Unii Europejskiej. SGGW, Warszawa 2005: Jarosz M (red). Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna, zdrowie Polaków. IŻŻ, Warszawa 2006: Bronkowska M, Gołecki M, Słomian J i wsp. Wiedza żywieniowa oraz wybrane elementy stylu życia otyłych osób z rozpoznanym obturacyjnym bezdechem w czasie snu. Rocz PZH 2001, 3: Orth W, Madan A, Ternovits C, Tichansky D. Effect of preoperative knowledge on weight loss after laparoscopic gastric bypass. Obes Surg 2008, 18 (768): Bogacka A, Nawrot B, Gryza M i wsp. Ocena znajomości i przestrzegania zasad diety śródziemnomorskiej u pacjentów przychodni kardiologicznych. Żywn Nauk Technol Jakość 2008, 2(57): Włodarek D, Głąbska D, Rojek-Trębicka J. Ocena wiedzy żywieniowej, związanej z praktycznym zastosowaniem diety niskobiałkowej, pacjentów z przewlekłą chorobą nerek w okresie przeddializacyjnym. Nefrol Dial Pol 2012, 16(1): Kostrzewa-Zabłocka E, Sawicka A, Marczewski K. Is obesity caused by the lack of knowledge? Diabetol Dośw Klin 2008, 8(3): Waśkiewicz A, Piotrowski W, Sygnowska E. Quality of nutrition and health knowledge in subjects with diagnosed cardio-vascular diseases in the Polish population National Multicentre Health Survey (WOBASZ). Kardiol Pol 2008, 66: Waśkiewicz A. Jakość żywienia i poziom wiedzy zdrowotnej u młodych dorosłych Polaków badanie WOBASZ. Probl Hig Epidemiol 2010, 91(2): Ostrowska L, Czapska D, Karczewski J i wsp. Zachowania żywieniowe osób z nadwagą i otyłością. Bromat Chem Toksykol 2002, 35(2): Kozłowska-Wojciechowska M. Mleko i jego przetwory niezbędne produkty w zachowaniu zdrowia. Najnowsze doniesienia na temat spożycia mleka i napojów mlecznych oraz ich oddziaływanie na zdrowie człowieka. Rada Promocji Zdrowego Żywienia Człowieka, Warszawa Stefańska E, Ostrowska L, Czapska D i wsp. Częstotliwość spożycia wybranych produktów przez osoby otyłe. Bromat Chem Toksykol 2008, 41(3): Bronkowska M, Martynowicz H, Żmich K i wsp. Wybrane elementy stylu życia oraz wiedza żywieniowa otyłych osób z rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym. Nadciśnienie Tętnicze 2009, 13(4): Godin G, Belanger-Gravel A, Paradis A-M, at al. A Simple Method to Assess Fruit and Vegetable Intake among Obese and Non-obese Individuals. Can J Public Health 2008, 99(6):
OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 718 722 Ewa Stefańska, Lucyna Ostrowska, Danuta Czapska, Jan Karczewski OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA KOBIET O ZRÓŻNICOWANYM STOPNIU ODŻYWIENIA Zakład Higieny i Epidemiologii
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 98 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoOcena nawyków żywieniowych pacjentów z otyłością, zakwalifikowanych do zabiegu bariatrycznego
Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, 330 334 www.monz.pl PRACA ORYGINALNA Ocena nawyków żywieniowych pacjentów z otyłością, zakwalifikowanych do zabiegu bariatrycznego Elżbieta Szczepańska
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 59 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 59 SECTIO D 2005 Studenckie Koło Naukowe przy Katedrze i Zakładzie Epidemiologii AM w Lublinie Students Scientific Association
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 97 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY. Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r
ZALECENIA ŻYWIENIOWE DLA DZIECI I MŁODZIEŻY Gimnazjum nr 1 w Piastowie Lidia Kaczor, 2011r PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE - definicja Prawidłowe odżywianie to nie tylko dostarczenie organizmowi energii, ale także
Bardziej szczegółowoNAWYKI ŻYWIENIOWE STUDENTÓW W ZAKRESIE CZĘSTOŚCI SPOŻYCIA WYBRANYCH PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 560 564 Ewa Malczyk, Beata Całyniuk, Joanna Synowiec NAWYKI ŻYWIENIOWE STUDENTÓW W ZAKRESIE CZĘSTOŚCI SPOŻYCIA WYBRANYCH PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH Instytut Dietetyki,
Bardziej szczegółowoAgnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLI, 2008, 4, str. 987 991 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska WARTOŚĆ ENERGETYCZNA ORAZ ZAWARTOŚĆ SKŁADNIKÓW PODSTAWOWYCH W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH
Bardziej szczegółowoTalerz zdrowia skuteczne
Talerz zdrowia skuteczne narzędzie zdrowego odżywiania PSSE Chełm Kierownik Sekcji OZiPZ Alicja Bork PRAWIDŁOWE ŻYWIENIE Gwarancją właściwego rozwoju fizycznego, sprawności umysłu oraz dobrego zdrowia
Bardziej szczegółowoAnaliza wyników badań
Analiza wyników badań WSTĘP Aktywność fizyczna należy do jednej z podstawowych potrzeb człowieka w każdym okresie życia. Szczególnie istotna jest w trakcie rozwoju dziecka, ponieważ jest jednym z niezbędnych
Bardziej szczegółowoWYBRANE ZACHOWANIA ZDROWOTNE STUDENTÓW WYŻSZEJ SZKOŁY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I TURYSTYKI - ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 409-414 Robert Szczerbiński 1), Jan Karczewski, Joanna Maksymowicz-Jaroszuk WYBRANE ZACHOWANIA ZDROWOTNE STUDENTÓW WYŻSZEJ SZKOŁY WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I TURYSTYKI
Bardziej szczegółowoPRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW
PRAWIDŁOWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW Młody organizm, aby mógł prawidłowo się rozwijać potrzebuje wielu różnorodnych składników odżywczych, które powinny być nieodłączną częścią diety każdego dojrzewającego
Bardziej szczegółowoDuŜo wiem, zdrowo jem
DuŜo wiem, zdrowo jem Projekt edukacyjny: Pogadanki do dzieci w przedszkolach, szkołach podstawowych i gimnazjach oraz prezentacje do ich rodziców Cel projektu: Podniesienie świadomości na temat odżywiania
Bardziej szczegółowoZajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe
Wymagania podstawowe Wymagania ponadpodstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania podstawowe Zajęcia żywieniowe Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: wymienia zasady bezpieczeństwa obowiązujące podczas zajęć żywieniowych
Bardziej szczegółowoZWYCZAJE ŻYWIENIOWE STUDENTEK UMB W ZALEŻNOŚCI OD SYTUACJI EKONOMICZNO-SPOŁECZNEJ
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 1, 59-63 ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE STUDENTEK UMB W ZALEŻNOŚCI OD SYTUACJI EKONOMICZNO-SPOŁECZNEJ NUTRITIONAL HABITS OF FEMALE STUDENTS OF THE MEDICAL UNIVERSITY OF BIALYSTOK DEPENDING
Bardziej szczegółowoZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA. Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA Agnieszka Wyszyńska Oddział HŻŻ i PU WSSE w Białymstoku Nadwaga i otyłość - najważniejszy problem zdrowia publicznego. Istnieje ok. 80 chorób powstających na tle wadliwego
Bardziej szczegółowoKinga Janik-Koncewicz
Kinga Janik-Koncewicz miażdżyca choroby układu krążenia cukrzyca typu 2 nadciśnienie choroby układu kostnego nowotwory Światowa Organizacja Zdrowia szacuje, że około 7-41% nowotworów jest spowodowanych
Bardziej szczegółowoZwyczaje żywieniowe osób chorych na cukrzycę typu 2
PRACA ORYGINALNA ISSN 1640 8497 Dariusz Włodarek, Dominika Głąbska Zakład Dietetyki, Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Bardziej szczegółowoWywiad żywieniowy (część 1) Część ogólna
Wywiad żywieniowy (część 1) Część ogólna Wybrane odpowiedzi proszę podkreślić. IMIĘ I NAZWISKO:... 1. Data wypełniania formularza - 2. Płeć A. kobieta B. mężczyzna 3. Wiek - 4. Wzrost - Aktualna masa ciała
Bardziej szczegółowoOCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH NA TEMAT DODATKÓW DO ŻYWNOŚCI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 1055 1059 Aneta Kościołek 1, Magdalena Hartman 2, Katarzyna Spiołek 1, Justyna Kania 1, Katarzyna Pawłowska-Góral 1 OCENA STANU WIEDZY UCZNIÓW SZKÓŁ POLICEALNYCH
Bardziej szczegółowoZDROWIE Zasady zdrowego stylu życia NA TALERZU Poradnik dla
ZDROWIE Zasady zdrowego stylu życia NA TALERZU Poradnik dla Ucznia Rodzica Nauczyciela Zdrowie człowieka to fundament, na którym opiera się całe jego szczęście i wszystkie umiejętności. Benjamin Disraeli
Bardziej szczegółowo... Dzienniczek Badań. Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010
... Dzienniczek Badań Centrum Promocji Zdrowia i Edukacji Ekologicznej Warszawa Bemowo 2010 ... lekarz prowadzący imię nazwisko wiek adres MASA CIAŁ A Masę ciała można ocenić na podstawie wskaźnika BMI
Bardziej szczegółowoOCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA
Katedra i Zakład Promocji Zdrowia Wydział Nauk o Zdrowiu Collegium Medicum UMK OCENA STYLU ŻYCIA DLA POTRZEB DZIAŁAŃ Z ZAKRESU PROMOCJI ZDROWIA I. WYWIAD WIEK.. PŁEĆ WYKSZTAŁCENIE. MIEJSCE ZAMIESZKANIA
Bardziej szczegółowoWIEDZA ŻYWIENIOWA RODZICÓW ORAZ WYSTĘPOWANIE NADWAGI I OTYŁOŚCI WŚRÓD DZIECI W WIEKU SZKOLNYM
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLV, 2012, 3, str. 680 684 Joanna Wyka 1,2, Elżbieta Grochowska - Niedworok 1, Ewa Malczyk 1, Marta Misiarz 1, Karolina Hołyńska 1 WIEDZA ŻYWIENIOWA RODZICÓW ORAZ WYSTĘPOWANIE NADWAGI
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE DZIECI W WIEKU PONIEMOWLĘCYM Z TRÓJMIASTA I OKOLIC
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVIII, 2015, 3, str. 412 417 Witold Kozirok, Beata Mroczkowska ŻYWIENIE DZIECI W WIEKU PONIEMOWLĘCYM Z TRÓJMIASTA I OKOLIC I. CZĘSTOŚĆ SPOŻYCIA WYBRANYCH PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH
Bardziej szczegółowoMAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA
MAGDALENA KRZYSZKA studentka WYDZIAŁU WYCHOWANIA FIZYCZNEGO I PROMOCJI ZDROWIA UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ZDROWY STYL ŻYCIA Na czym polega zdrowy styl życia? ZDROWY STYL ŻYCIA Prawidłowe odżywianie Aktywność
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (MS i TŻiŻCz z uz.)
Bardziej szczegółowoOCENA ZNAJOMOŚCI ZASAD PROFILAKTYKI MIAŻDŻYCY WŚRÓD MIESZKAŃCÓW LUBELSZCZYZNY
ROCZN. PZH 2009, 60, Nr 1, 79-83 OCENA ZNAJOMOŚCI ZASAD PROFILAKTYKI MIAŻDŻYCY WŚRÓD MIESZKAŃCÓW LUBELSZCZYZNY EVALUATION OF THE KNOWLEDGE OF ATHEROSCLEROSIS PREVENTION AMONG THE INHABITANTS OF THE LUBLIN
Bardziej szczegółowoOCENA WIEDZY ŻYWIENIOWEJ STUDENTÓW PWSZ W NYSIE*
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVIII, 2015, 3, str. 457 462 Marta Misiarz 1, Elżbieta Grochowska-Niedworok 1, Lechosław Dul 2, Joanna Wyka 1, Ewa Malczyk 1, Beata Całyniuk 1 OCENA WIEDZY ŻYWIENIOWEJ STUDENTÓW
Bardziej szczegółowoMaria E. Pyzik, Joanna Rodziewicz-Gruhn Nawyki żywieniowe kobiet w różnych grupach wiekowych
Maria E. Pyzik, Joanna Rodziewicz-Gruhn Nawyki żywieniowe kobiet w różnych grupach wiekowych Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna 6, 185-191 2005 PRACE NAUKOWE Akademii
Bardziej szczegółowoZachowania żywieniowe a wiedza żywieniowa uczniów wybranych szkół na terenie Górnego Śląska w zależności od wskaźnika wagowo-wzrostowego BMI
Borgis N Ped 2015; 19(2): 68-75 *Elżbieta Szczepańska 1, Nicola Szeja 2, Izabela Dudzik 2, Anna Kołdon 2, Karolina Jędzura 2, Ewelina Pochopień 2, Monika Oleszko 2 Zachowania żywieniowe a wiedza żywieniowa
Bardziej szczegółowoSPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku
SPOŁECZEŃSTWO OD KUCHNI Integracja międzypokoleniowa mieszkańców Śliwkowego Szlaku NASZE KULINARNE TRADYCJE NASZE KULINARNE TRADYCJE Co składa się na nie? Bez jakich produktów i potraw nie wyobrażamy sobie
Bardziej szczegółowoKWESTINARIUSZ ŻYWIENIOWY PACJENTA
KWESTINARIUSZ ŻYWIENIOWY PACJENTA Data Imię i nazwisko e-mail Data urodzenia Wzrost (cm) Obecna masa ciała (kg) Docelowa masa ciała (kg) Obwód pasa (cm) Obwód bioder (cm) Aktywność fizyczna: Czy uprawia
Bardziej szczegółowoInterwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie
Interwencje żywieniowe u dzieci otyłych aktualne spojrzenie H. Dyląg, 1 H. Weker 1, M. Barańska 2 1 Zakład Żywienia 2 Zakład Wczesnej Interwencji Psychologicznej karmienie na żądanie 7-5 posiłków 3 posiłki
Bardziej szczegółowo10 faktów dotyczących otyłości, o których należy wiedzieć
10 faktów dotyczących otyłości, o których należy wiedzieć 1 W Europie otyłość osiągnęła rozmiary epidemii. W ciągu ostatnich dwóch dziesięcioleci częstość występowania otyłości potroiła się. Szacuje się,
Bardziej szczegółowoOcena sposobu żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2
Szewczyk Probl Hig A Epidemiol i wsp. Ocena 11, sposobu 92(2): 267-271 żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2 267 Ocena sposobu żywienia osób chorujących na cukrzycę typu 1 i 2 Evaluation of
Bardziej szczegółowoRaport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach
Raport z realizacji program zapobieganie nadwadze i otyłości oraz innym zaburzeniom okresu rozwojowego u dzieci i młodzieży szkolnej w latach 2012-2017 realizowanego wspólnie z Wydziałem Zdrowia Urzędu
Bardziej szczegółowo10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA
10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Należy spożywać produkty z różnych grup żywności (dbać o urozmaicenie posiłków) Kontroluj masę ciała (dbaj o zachowanie
Bardziej szczegółowoWYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWNOŚCI I RYBACTWA ZAKŁAD PODSTAW ŻYWIENIA CZŁOWIEKA Dr inż. Edyta Balejko, dr inż. Anna Bogacka, dr inż. Anna Sobczak-Czynsz Przedmiot: Podstawy żywienia człowieka (ZBiJŻ) Ćwiczenie nr
Bardziej szczegółowoOCENA CZĘSTOŚCI SPOŻYCIA WYBRANYCH ŹRÓDEŁ BŁONNIKA POKARMOWEGO WŚRÓD STUDENTEK UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVII, 2014, 1, str. 18 24 Elżbieta Głodek, Marian Gil OCENA CZĘSTOŚCI SPOŻYCIA WYBRANYCH ŹRÓDEŁ BŁONNIKA POKARMOWEGO WŚRÓD STUDENTEK UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO Katedra Przetwórstwa
Bardziej szczegółowoZachowania żywieniowe osób uzależnionych od alkoholu biorących udział w terapii uzależnień doniesienie wstępne
Rutkowska Probl Hig Epidemiol J i wsp. Zachowania 2013, 94(3): żywieniowe 661-665 osób uzależnionych od alkoholu biorących udział w terapii uzależnień... 661 Zachowania żywieniowe osób uzależnionych od
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM
OCENA SPOŻYCIA WITAMIN ORAZ WSKAŹNIK DIETY ŚRÓDZIEMNOMORSKIEJ W DIETACH OSÓB ZE STWARDNIENIEM ROZSIANYM Elżbieta Karpińska*, Katarzyna Socha, Maria H. Borawska Zakład Bromatologii Uniwersytetu Medycznego
Bardziej szczegółowoDr hab. n med. Tomasz Zatooski. Analiza wyników badań
Dr hab. n med. Tomasz Zatooski Analiza wyników badań MATERIAŁ I METODY BADAWCZE Badanie ankietowe przeprowadzono na grupie 3092 (3345/10000) uczniów z 34 szkół podstawowych i gimnazjalnych na terenie Wrocławia
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne młodzieży gimnazjalnej i ich wybrane uwarunkowania. Cz. IV. Sposób żywienia
Świderska-Kopacz Probl Hig Epidemiol J i 2008, wsp. Zachowania 89(2): 241-245 zdrowotne młodzieży gimnazjalnej i ich wybrane uwarunkowania. Cz. IV.... 241 Zachowania zdrowotne młodzieży gimnazjalnej i
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 277 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 277 SECTIO D 2003 Zakład Pielęgniarstwa Internistycznego z Pracownią Pielęgniarstwa Onkologicznego Wydziału Pielęgniarstwa
Bardziej szczegółowoZakres oferowanych usług:
Zakres oferowanych usług: 1. Poradnictwo dietetyczne Porady dietetyczne obejmujące analizę dotychczasowego sposobu żywienia, pomiary antropometryczne, wskazówki i zalecenia żywieniowe. Dla osób zainteresowanych
Bardziej szczegółowoSposób odżywiania Japończyków na podstawie badań ankietowych
PRACA ORYGINALNA Sposób odżywiania Japończyków na podstawie badań ankietowych STRESZCZENIE WSTĘP Celem pracy jest ocena sposobu odżywiania Japończyków, z uwzględnieniem podziału na 6 grup produktów spożywczych.
Bardziej szczegółowoANALIZA WYBRANYCH ZWYCZAJÓW ŻYWIENIOWYCH STUDENTÓW ŁÓDZKICH UCZELNI
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLVI, 2013, 2, str. 186 193 Agnieszka Szczodrowska, Wiesława Krysiak 1) ANALIZA WYBRANYCH ZWYCZAJÓW ŻYWIENIOWYCH STUDENTÓW ŁÓDZKICH UCZELNI Zespół Analityki Żywności i Środowiska,
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LIX, SUPPL. XIV, 96 SECTIO D 2004 Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Faculty
Bardziej szczegółowoPREFERENCJE ŻYWIENIOWE STUDENTÓW KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO
PREFERENCJE ŻYWIENIOWE STUDENTÓW KIERUNKU PIELĘGNIARSTWO Food preferences of nursing faculty students MONIKA SANDER GRABOWSKA 1, BEATA PRZYSTAŚ 1, ELŻBIETA SZUDY 1, BEATA HAOR 2 1Studenckie Koło Naukowe
Bardziej szczegółowoMateriał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie:
Materiał pomocniczy dla nauczycieli kształcących w zawodzie: DIETETYK przygotowany w ramach projektu Praktyczne kształcenie nauczycieli zawodów branży hotelarsko-turystycznej Priorytet III. Wysoka jakość
Bardziej szczegółowoOCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW
ROCZN. PZH 2011, 62, Nr 2, 173 179 OCENA SPOŻYCIA KWASÓW TŁUSZCZOWYCH I CHOLESTEROLU W WYBRANEJ GRUPIE STUDENTÓW EVALUATION OF FATTY ACIDS AND CHOLESTEROL INTAKE BY A GROUP OF STUDENTS Agata Wawrzyniak,
Bardziej szczegółowoZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY
Agnieszka Palka, Kamil Rzeźnikowski Akademia Morska w Gdyni ZMIANY ODŻYWIANIA SIĘ KOBIET W CZASIE CIĄŻY Dieta kobiety ciężarnej jest istotnym czynnikiem wpływającym na zdrowie zarówno matki, jak i dziecka.
Bardziej szczegółowoNOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE?
NOWA PIRAMIDA ŻYWIENIA 2016 CZY DOTYCHCZAS JEDLIŚMY ŹLE? Nowa piramida żywienia 2016, a dokładniej Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej jest odświeżoną wersją grafiki dobrze znanej już od
Bardziej szczegółowoOCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH WARSZAWSKICH STOWARZYSZENIACH SPOŁECZNYCH CZ. III.
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 2, str. 117 122 Agnieszka Stawarska, Andrzej Tokarz, Magdalena Kolczewska OCENA ILOŚCIOWA SKŁADNIKÓW MINERALNYCH I WITAMIN W DIETACH LUDZI STARSZYCH ZRZESZONYCH W WYBRANYCH
Bardziej szczegółowoANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 593 597 Joanna Myszkowska-Ryciak, Anna Harton, Danuta Gajewska ANALIZA SPOŻYCIA WYBRANYCH MONO- I DWUCUKRÓW W GRUPIE MŁODYCH KOBIET Katedra Dietetyki, Wydział
Bardziej szczegółowoŚniadanie jeść czy nie jeść? To nie jest trudne pytanie.
Katedra Żywienia Człowieka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Wydział V Nauk Medycznych Polska Akademia Nauk Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Śniadanie jeść czy nie
Bardziej szczegółowoWYBRANE ZACHOWANIA PROZDROWOTNE LUDZI STARSZYCH Z TERENU WIELKOPOLSKI (BADANIA WSTĘPNE)
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIX, 2016, 3, str. 490 494 Anna Jędrusek-Golińska, Katarzyna Waszkowiak, Krystyna Szymandera-Buszka, Joanna Kobus-Cisowska, Dominik Kmiecik, Danuta Górecka WYBRANE ZACHOWANIA PROZDROWOTNE
Bardziej szczegółowoKWESTIONARIUSZ OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA
KWESTIONARIUSZ OCENY SPOSOBU ŻYWIENIA Proszę uzupełnić poniższe dane: Data badania... Wiek (lata)... Masa ciała (kg)... Wzrost (cm)... 2. Liczba posiłków w ciągu dnia: 1-2 posiłki 3-4 posiłki 5 i więcej
Bardziej szczegółowoW jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek?
W jaki sposób powinien odżywiać się młody człowiek? Prawidłowe odżywianie się to dostarczanie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, a tym samym energii i substratów potrzebnych do utrzymania zdrowia
Bardziej szczegółowoZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI
ZASADY ZDROWEGO Z YWIENIA DZIECI 1. Jedz codziennie różne produkty z każdej grupy uwzględnionej w piramidzie. 2. Bądź codziennie aktywny fizycznie - ruch korzystnie wpływa na sprawność i prawidłową sylwetkę.
Bardziej szczegółowoZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO. Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka
ZBILANSOWANA DIETA TALERZ ZDROWIA SMACZNIE, ZDROWO, KOLOROWO Anna Oblacińska Instytut Matki i Dziecka TALERZ CZY PIRAMIDA? Przedstawione w modelach zdrowego żywienia zalecenia żywieniowe to sugestie ogólne,
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoPRODUKTY MLECZNE JAKO ŹRÓDŁO JODU W DIECIE DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z POZNANIA
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 252 256 Katarzyna Waszkowiak, Krystyna Szymandera-Buszka PRODUKTY MLECZNE JAKO ŹRÓDŁO JODU W DIECIE DZIECI PRZEDSZKOLNYCH Z POZNANIA Katedra Technologii Żywienia
Bardziej szczegółowoPrezentacja materiałów przygotowanych. programu edukacyjnego Trzymaj formę!
Prezentacja materiałów przygotowanych do realizacji V edycji programu edukacyjnego Trzymaj formę! KONFERENCJA PODSUMOWUJĄCA REALIZACJĘ IV EDYCJI PROGRAMU EDUKACYJNEGO PT. TRZYMAJ FORMĘ! ZAKOPANE, 6 8 PAŹDZIERNIKA
Bardziej szczegółowoCzy stać nas na. złe. żywienie dzieci. Warszawa, 14 listopada 2012 roku
Warszawa, 14 listopada 2012 roku Czy stać nas na złe żywienie dzieci Stowarzyszenie Promocji Zdrowego Żywienia Dzieci Choroby cywilizacyjne to dziś jeden z najważniejszych problemów, jakie stoją przed
Bardziej szczegółowoZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE
ZDROWO AKTYWNI SZKOŁA PODSTAWOWA NR 8 W TARNOWIE PIRAMIDY EGIPSKIE Piramidy to budowle, które przetrwały tysiące lat. Najbardziej trwała była ich podstawa, czyli część zbudowana na ziemi. PIRAMIDA ZDROWEGO
Bardziej szczegółowoMyślę co jem - profilaktyka otyłości i chorób dietozależnych wśród dzieci. Temat 2: Jak jem? Opracowanie: mgr Agnieszka Augustyniak
1. Cel główny Uczeń ocenia swój sposób żywienia Temat 2: Jak jem? Opracowanie: mgr Agnieszka Augustyniak 2. Cele szczegółowe Uczeń: ocenia wielkość porcji poszczególnych grup produktów spożywczych identyfikuje
Bardziej szczegółowoOtyłość PORADNIK DLA PACJENTÓW PROGRAMU WSPARCIA DLA OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ. Narodowy Program Zdrowia na lata
Otyłość PORADNIK DLA PACJENTÓW PROGRAMU WSPARCIA DLA OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020 AUTORKA PORADNIKA: Adriana Dąbrowska mgr psycholog, psychodietetyk ? CO TO JEST OTYŁOŚĆ
Bardziej szczegółowoCzy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć?
Czy Polakom grozi niealkoholowe stłuszczenie wątroby? NAFL (non-alkoholic fatty liver ) Czy można ten fakt lekceważyć? Beata Cywińska-Durczak SAPL.PCH.18.10.1754 NAFLD (non-alkoholic fatty liver disease)
Bardziej szczegółowoPrawidłowe odżywianie. Czy marnujemy szansę na zdrowe żywienie?
Katedra Żywienia Człowieka Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Polskie Towarzystwo Nauk Żywieniowych Prawidłowe odżywianie. Czy marnujemy szansę na zdrowe żywienie? prof. dr hab. Lidia Wądołowska
Bardziej szczegółowoProfilaktyka otyłości w działaniach Ministra Zdrowia. Dagmara Korbasińska Wanda Szelachowska-Kluza Departament Matki i Dziecka
Profilaktyka otyłości w działaniach Ministra Zdrowia Dagmara Korbasińska Wanda Szelachowska-Kluza Departament Matki i Dziecka KIERUNKI DZIAŁAŃ tworzenie prawa realizacja programów polityki zdrowotnej współpraca
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 594 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 594 SECTIO D 2005 Zakład Higieny i Epidemiologii Akademii Medycznej w Białymstoku Department of Higiene and Epidemiology
Bardziej szczegółowoZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW
ZDROWE ODŻYWIANIE NASTOLATKÓW PORADNIK DLA RODZICÓW I UCZNIÓW SPIS TREŚCI 1. Zasady zdrowego żywienia 2. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 3. Zapotrzebowanie energetyczne nastolatków 4. Zalecenia
Bardziej szczegółowoSIEDEM PODSTAW DOBREJ DIETY
SIEDEM PODSTAW DOBREJ DIETY czyli kilka wskazówek na dobry początek zmian. Drogi Czytelniku, w tym e-booku znajdziesz siedem powodów braku sukcesu w Twoim dotychczasowym odchudzaniu. Wierzę, że tym razem
Bardziej szczegółowoZachowania żywieniowe studentów wybranych uczelni wrocławskich a wiedza na temat skutków zdrowotnych nieprawidłowego żywienia
prace ORYGINALNE Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 113 123 ISSN 2082-9876 Copyright by Wroclaw Medical University Mariola Seń, Agnieszka Zacharczuk, Agnieszka Lintowska Zachowania żywieniowe studentów wybranych
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoWYBRANE ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OSÓB LECZONYCH PRZECIWNOWOTWOROWO
WYBRANE ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE OSÓB LECZONYCH PRZECIWNOWOTWOROWO Ewa Lange, Jolanta Krusiec, Bronisława Tymolewska-Niebuda, Aleksandra Skrzypkowska Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i
Bardziej szczegółowoPROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA. Opis. - praca z materiałami drukowanymi, - pogadanka, - dyskusja problemowa
PROGRAM ZAJĘĆ W RAMACH AKADEMII ZDROWEGO ŻYWIENIA Uwaga: Dopuszcza się modyfikację kolejności zaplanowanych tematów. Kolejne zajęcia Temat główny - Liczba godzin Metody prowadzenia zajęć: Opis 1 PODSTAWOWE
Bardziej szczegółowoKamil Barański 1, Ewelina Szuba 2, Magdalena Olszanecka-Glinianowicz 3, Jerzy Chudek 1 STRESZCZENIE WPROWADZENIE
Czynniki socjodemograficzne wpływające na poziom wiedzy dotyczącej dróg szerzenia się zakażenia w kontaktach niezwiązanych z procedurami medycznymi wśród pacjentów z WZW typu C Kamil Barański 1, Ewelina
Bardziej szczegółowoZWYCZAJE ŻYWIENIOWE OTYŁYCH OSÓB Z ROZPOZNANYM NADCIŚNIENIEM TĘTNICZYM
ROCZN. PZH 2010, 61, Nr 1, 75-81 ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE OTYŁYCH OSÓB Z ROZPOZNANYM NADCIŚNIENIEM TĘTNICZYM EATING HABITS OF OBESE PATIENTS WITH DIAGNOSED HYPERTENSION Monika Bronkowska 1, Helena Martynowicz
Bardziej szczegółowoWIEDZA O NOWOTWORACH I PROFILAKTYCE. Raport tabelaryczny POPULACJA
I PROFILAKTYCE Raport tabelaryczny WOJEWÓDZTWO WIELKOPOLSKIE POPULACJA Warszawa/Sopot 2007 ROZDZIAŁ 1: ZDROWY STYL ŻYCIA Czy uważa Pan/Pani, że dba o własne zdrowie? Czy uważa Pan/ Pani, że dba o własne
Bardziej szczegółowoOtyłość PORADNIK DLA PACJENTÓW PROGRAMU WSPARCIA DLA OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ. Narodowy Program Zdrowia na lata
Otyłość PORADNIK DLA PACJENTÓW PROGRAMU WSPARCIA DLA OSÓB Z OTYŁOŚCIĄ Narodowy Program Zdrowia na lata 2016-2020 AUTORKA PORADNIKA: Adriana Dąbrowska mgr psycholog, psychodietetyk ? CO TO JEST OTYŁOŚĆ
Bardziej szczegółowoPartnerzy naukowi Programu:
ABC Zdrowego Żywienia to ogólnopolski program edukacyjno-badawczy, którego celem jest podniesienie świadomości żywieniowej wśród dzieci i młodzieży oraz ich rodzin. Inicjatywa jest odpowiedzią na potrzeby
Bardziej szczegółowoOCENA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH MŁODYCH KONSUMENTÓW Z WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO
Natalia Wachowiak, Izabela Steinka Akademia Morska w Gdyni OCENA NAWYKÓW ŻYWIENIOWYCH MŁODYCH KONSUMENTÓW Z WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO Nawyki żywieniowe stanowią o stanie zdrowia, samopoczuciu, kondycji fizycznej
Bardziej szczegółowoOCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLIV, 2011, 3, str. 240-244 Elżbieta Sygnowska, Anna Waśkiewicz OCENA SPOSOBU ŻYWIENIA OSÓB W WIEKU 60-74 LAT. BADANIE WOBASZ Zakład Epidemiologii, Prewencji Chorób Układu Krążenia
Bardziej szczegółowoPiramida Żywienia. Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS
Piramida Żywienia Dominika Kondrak Karina Warwas 1TFS Zasady zdrowego żywienia 1. Dbaj o różnorodnośd spożywanych produktów. 2. Strzeż się nadwagi i otyłości, nie zapominaj o codziennej aktywności fizycznej.
Bardziej szczegółowoWALCZ Z OTYŁOŚCIĄ I PRZECIWDZIAŁAJ NOWOTWOROM
Informacja prasowa z okazji Światowego Dnia Walki z Otyłością Warszawa, 23 października 2015 r. WALCZ Z OTYŁOŚCIĄ I PRZECIWDZIAŁAJ NOWOTWOROM Otyłość to drugi po paleniu tytoniu czynnik rozwoju chorób
Bardziej szczegółowoOCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH STUDENTÓW UCZELNI MEDYCZNEJ W LATACH 2003/2004 I 2008/2009
BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. XLII, 2009, 3, str. 723 727 Danuta Czapska, Lucyna Ostrowska, Ewa Stefańska, Jan Karczewski OCENA ZAWARTOŚCI WYBRANYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH W CAŁODZIENNYCH RACJACH POKARMOWYCH
Bardziej szczegółowoOtyłość i cukrzyca typu 2 jako główne przyczyny hospitalizacji w polskich szpitalach w 2008 roku
132 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 132-136 Otyłość i cukrzyca typu 2 jako główne przyczyny hospitalizacji w polskich szpitalach w 2008 roku Obesity and type 2 diabetes as main causes of hospitalization
Bardziej szczegółowoPREFERENCJE KONSUMENTÓW W ZAKRESIE WYBORU OPAKOWAŃ DO TŁUSZCZÓW ROŚLINNYCH
Joanna Białek, Elżbieta Kondratowicz-Pietruszka Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie PREFERENCJE KONSUMENTÓW W ZAKRESIE WYBORU OPAKOWAŃ DO TŁUSZCZÓW ROŚLINNYCH Polski rynek produktów tłuszczowych należy
Bardziej szczegółowoCo z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie?
Co z kwasami tłuszczowymi nasyconymi? Ograniczać czy nie? Dorota Szostak-Węgierek Zakład Dietetyki Klinicznej Warszawski Uniwersytet Medyczny Zalecenia dla osób dorosłych, które mogą odnieść korzyść z
Bardziej szczegółowoZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA W OKRESIE
ZASADY PRAWIDŁOWEGO ŻYWIENIA W OKRESIE SZKOLNYM Opracowała: Iwona Konowalska Prawidłowe żywienie powinno stanowić bardzo istotny element promocji zdrowia. Tworząc szkolne programy prozdrowotne należy koncentrować
Bardziej szczegółowoPrace oryginalne Original papers
INNE PRACE Borgis Zachowania żywieniowe rodziców dzieci przedszkolnych zamieszkałych na terenie Górnego Śląska Prace oryginalne Original papers *Elżbieta Szczepańska 1, Karolina Janion 2, Beata Stanuch
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne związane z żywieniem osób dorosłych i starszych
44 Artykuły oryginalne Hygeia Public / original Health 2010, 45(1): papers 44-48 Zachowania zdrowotne związane z żywieniem osób dorosłych i starszych Health behaviours related to the nutrition of adults
Bardziej szczegółowoCzy mogą być niebezpieczne?
Diety wysokobiałkowe w odchudzaniu Czy mogą być niebezpieczne? Lucyna Kozłowska Katedra Dietetyki SGGW Diety wysokobiałkowe a ryzyko zgonu Badane osoby: Szwecja, 49 261 kobiet w wieku 30 49 lat (1992 i
Bardziej szczegółowoPOZIOM WYKSZTAŁCENIA A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE I ANTROPOMETRYCZNE WSKAŹNIKI STANU ODŻYWIENIA MĘŻCZYZN Z POPULACJI KRAKOWSKIEJ
ROCZN. PZH 2009, 60, Nr 2, 171-176 POZIOM WYKSZTAŁCENIA A ZACHOWANIA ŻYWIENIOWE I ANTROPOMETRYCZNE WSKAŹNIKI STANU ODŻYWIENIA MĘŻCZYZN Z POPULACJI KRAKOWSKIEJ LEVEL OF EDUCATION COMPARING TO EATING BEHAVIOURS
Bardziej szczegółowoZachowania żywieniowe młodzieży z województwa śląskiego
Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2014, Tom 20, Nr 3, 296 300 www.monz.pl PRACA ORYGINALNA Zachowania żywieniowe młodzieży z województwa śląskiego Agata Kiciak 1, Beata Całyniuk 2, Elżbieta Grochowska-Niedworok
Bardziej szczegółowoŻYWIENIE DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM A ICH ZDROWIE
WYDZIAŁ NAUK O ŻYWIENIU CZŁOWIEKA I KONSUMPCJI SGGW POLSKIE TOWARZYSTWO NAUK ŻYWIENIOWYCH ŻYWIENIE DZIECI I MŁODZIEŻY W WIEKU SZKOLNYM A ICH ZDROWIE dr hab. Jadwiga Hamułka, prof. SGGW dr hab. Anna Kołłajtis-Dołowy
Bardziej szczegółowo