WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSCE

Transkrypt

1 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKOLOGICZNE W POLSCE I. Wprowadzenie Współczesny świat jest pełen narastających problemów, konfliktów i zagrożeń. Jednym z najbardziej poważnych problemów dla ludzkości w XXI wieku są zagrożenia ekologiczne. Wynikają one nie tylko z modelu rabunkowej gospodarki nastawionej na zysk oraz niszczenie środowiska, ale także z nierozwiązywalnych problemów społecznych. Większość rozwijających się krajów boryka się z problemami środowiskowymi takimi jak pustynnienie i erozja gleb, żywiołowa urbanizacja, zanieczyszczenia przemysłowe oraz wylesianie. Zjawiska te w wielu przypadkach destabilizują ekosystemy, od których zależy życie ludzi i genetyczne bogactwo biosfery. Z nieco innymi problemami środowiskowymi borykają się kraje uprzemysłowione. Tu ma miejsce wyczerpywanie się niektórych zasobów naturalnych oraz zanieczyszczenie powietrza. Z zanieczyszczeniem powietrza wiążą się takie szkodliwe zjawiska, jak kwaśne deszcze, zmniejszenie warstwy ozonowej i ocieplanie klimatu. Mówiąc o degradacji i dewastacji środowiska człowieka, nie można pominąć coraz częściej zdarzających się katastrof ekologicznych, które pociągnęły za sobą liczne ofiary śmiertelne, obrażenia i choroby oraz wyrządziły niepowetowane straty w środowisku. II. Problemy ekologiczne i ich skutki. Aby rozwiązywać współczesne problemy naszego środowiska nie wystarczą wysiłki jednego, czy kilku narodów. Efekt cieplarniany stanowi zagrożenie dla całej ludzkości, dlatego rozwiązań tego problemu muszą poszukiwać wszystkie państwa świata. Tylko zjednoczone działanie wszystkich społeczeństw, narodów i rządów może powstrzymać degradacje środowiska przyrodniczego. Często nie zdajemy sobie sprawy, że stan środowiska w jakim żyjemy zależy również od naszych codziennych wyborów. Tymczasem podjęcie najmniejszego nawet działania niesie za sobą pozytywne, widoczne rezultaty. Do najważniejszych problemów ekologicznych występujących w Polsce ale dotyczących również całej kuli ziemskiej należą: 1. Efekt cieplarniany Nadmierna emisja gazów cieplarnianych powodująca wzrost średniej globalnej temperatury zagraża 1/3 ekosystemów na Ziemi. Globalne ocieplenie, które powoduje wzrost poziomu mórz i oceanów zagraża nie tylko odległym wyspom ale też gdańskiej starówce. Ocieplanie może zagrozić zasobom wodnym naszego kraju. Poważnym zagrożeniem, szczególnie dla wybrzeża jest wzrost poziomu morza. Zagrożonych jest m.in. 18 ośrodków wypoczynkowych położonych na klifach ulegających erozji, 5 dużych portów oraz domy 120 tys. osób żyjących w tych regionach. W niebezpieczeństwie znajdzie się Gdańsk a Hel może stać się wyspą (dane z książki prof. M. Sadowskiego Ocena potencjalnych skutków społeczno gospodarczych zmian klimatu w Polsce ). Klimat na Ziemi zmienia się w wyniku naturalnych czynników takich jak zmiany aktywności słońca czy aktywność wulkaniczna. Istotnym czynnikiem jest też efekt cieplarniany, który jest zjawiskiem naturalnym i pożądanym. Gdyby nie jego występowanie temperatura na Ziemi wynosiłaby średnio -19ºC. Jednak na skutek rozwoju przemysłu zjawisko to zaczęło się coraz bardziej nasilać i zagrażać naszej planecie. Autorzy IV Raportu Międzynarodowego Zespołu

2 ONZ ds. Zmian Klimatu (IPCC) uważają, że istnieje ponad 90% prawdopodobieństwo, że za przyspieszające globalne ocieplenie odpowiedzialny jest generowany przez człowieka wzrost emisji gazów cieplarnianych (CO2, metan, freon, podtlenek azotu) oraz koncentracja tych gazów w atmosferze. Aby uniknąć niebezpiecznych dla ludzkości zmian klimatu musimy zatrzymać wzrost średniej globalnej temperatury poniżej 2 ºC w porównaniu z jego poziomem z początku XIX wieku. Zdaniem naukowców należy najpóźniej do 2050 r. ograniczyć emisję CO2do atmosfery o 50-85%. 37% globalnego CO2 przedostaje się do atmosfery w procesie spalania węgla przy wytwarzaniu energii elektrycznej. Spory udział w tej produkcji ma Polska, jesteśmy bowiem na wysokim 21. miejscu na światowej liście emitentów gazów cieplarnianych. Głównym gazem cieplarnianym emitowanym w Polsce jest CO2 (82%emisji). Większości emisji tego gazu pochodzi ze spalania paliw, zarówno w źródłach stacjonarnych (np. elektrownie, elektrociepłownie) jak i mobilnych (transport). Analizując dane na temat emisji gazów cieplarnianych dla Polski należy zwrócić uwagę na dwukrotny wzrost emisji z transportu, głównie transportu drogowego. Do głównych działań wspomagających wysiłki krajów zmierzających do obniżenia emisji gazów cieplarnianych należy zaliczyć przede wszystkim poprawę efektywności energetycznej gospodarki, promowanie i wdrażanie technologii wykorzystujących odnawialne źródła energii oraz pochłaniających dwutlenek węgla, podejmowanie działań mających na celu ograniczenie emisji w transporcie, jak również promowanie zrównoważonych form gospodarki odpadami, rolnictwa i gospodarki leśnej. Dostępną alternatywą są odnawialne źródła energii z wiatru, słońca geotermii czy biomasy, ale w Polsce tylko 7% w bilansie energii finalnej stanowi tzw. czysta energia. Do walki o powstrzymanie zmian klimatu kolosalne znaczenie ma zatrzymanie wycinki lasów zwłaszcza tropikalnych. Lasy pochłaniają CO2 kiedy rosną, lecz uwalniają go, gdy są wycinane lub wypalane. Jeśli społeczność nie powstrzyma zmian klimatu, planecie grożą katastrofalne skutki. Już widzimy zjawiska wywołane globalnym ociepleniem; susze, powodzie, częstsze i gwałtowniejsze huragany, fale upałów i pożary. Wystarczy: Każdy z nas codziennie może zrobić coś dla klimatu. nie zostawiać telewizora i innych urządzeń w stanie czuwania, zgasić zbędne światło, zmienić tradycyjne żarówki na energooszczędne świetlówki, wybierać energooszczędny sprzęt i urządzenia domowe, pojechać rowerem, pociągiem albo skorzystać z komunikacji miejskiej zamiast podróżować samolotem lub samochodem, jeśli nie możesz rozstać się ze swoim samochodem, regularnie sprawdzaj jego stan techniczny. Dbaj o odpowiednie ciśnienie w oponach. Zwolnij, prowadź mniej agresywnie, jeśli zatrzymujesz się na dłużej niż kilka minut, wyłącz silnik, gotować w zamkniętych naczyniach pozwoli Ci zmniejszyć zużycie energii podczas gotowania o co najmniej o 30%, nie wkładać ciepłych posiłków do lodówki, używać krótkiego programu zmywarki, pozwala to na ograniczanie czasu zmywania i zmniejszenie poboru energii, 2

3 regularnie wymieniać filtry (worki) w odkurzaczu najpóźniej wówczas, kiedy wskaźnik ssania sygnalizuje pełny worek. Odkurzacz działa tym słabiej, im bardziej zanieczyszczone są filtry, co wydłuża czas pracy, a tym samym zużycia energii, sadzić drzewa. Jedno drzewo w ciągu swojego życia może zaabsorbować nawet tonę CO2, jeśli masz możliwość, korzystaj z energii z odnawialnych źródeł (wiatr, panele, biomas, geotermia), kiedy budujesz dom postaraj się aby był energooszczędny. 2. Niewłaściwy recykling i niewłaściwa gospodarka odpadami Codziennie produkujemy śmieci, a nasza produktywność wzrasta. Według danych Agencji Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych (EPA) amerykanie wyprodukowali w 2009 r. 243 miliony ton śmieci. Dla porównania w 1980 r. wyrzucili 151,6 milionów ton. Według danych Eurostat w 2009 r. mieszkaniec Unii Europejskiej wytworzył 513 kg śmieci. Najwięcej wyprodukowali Duńczycy aż 833 kg, Polacy mniej 316 kg. Nie mamy jednak powodu do dumy, ponieważ w Polsce gospodarowanie odpadami jest dalekie od doskonałości. W 2009 r. aż 78% odpadów komunalnych trafiło na składowiska odpadów. W UE średnio 38% śmieci. W Szwecji, Holandii czy Norwegii zaledwie 1% odpadów wylądowało na wysypiskach. Pozostałe odpady komunalne trafiły do spalarni (Polska 1%, UE 20%), do recyklingu (Polska 14%, UE 24%, w Niemczech aż 48%), na kompost (Polska 7%, UE 18%). Według danych GUS rocznie wytwarzamy 12 milionów ton odpadów komunalnych, z czego 2 miliony trafia do lasów, rowów lub jest spalane w piecach. Dzikie wysypiska w lasach nie tylko szpecą krajobraz ale są niebezpieczne. Szkodliwe związki z farb, baterii przedostają się do gleby i zatruwają wody gruntowe. Śmietniska są śmiertelnym niebezpieczeństwem dla zwierząt, które połykają foliowe torebki kaleczą się o odłamki szkła czy metalu Legalne składowiska odpadów też mają niekorzystne skutki dla środowiska zajmują duży obszar, zmieniają krajobraz, wpływają na jakość wód, zwiększone pylenie, emisję gazów, zwiększoną liczebność gryzoni i możliwość rozprzestrzeniania się chorób. Natomiast podczas spalania śmieci w piecach domowych czy w ogniskach emitowane są rakotwórcze dioksyny i furany, trujący tlenek węgla, tlenki azotu czy dwutlenek siarki. Niezwykle istotnym problemem w Polsce jest zapewnienie, wynikających ze zobowiązań unijnych odpowiednich poziomów odzysku i recyklingu odpadów opakowaniowych, pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego poprzez tworzenie sieci instalacji i urządzeń do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. A więc szansę na uporanie się z górami śmieci daje selektywna zbiórka odpadów i recykling. Ważne jest nie tylko segregowanie śmieci, ale także ograniczanie ich produkcji. Prawidłowa segregacja odpadów umożliwia ich powtórne przetwarzanie. Każdy z nas codziennie może ograniczyć ilość odpadów a tym samym przyczynić się do ochrony środowiska Wystarczy: segregować odpady, zabierać na zakupy torbę wielokrotnego użytku, kupować produkty w opakowaniach zwrotnych, używać opakowań szklanych zamiast ich plastikowych odpowiedników, 3

4 papier do pisania lub drukowania wykorzystywać dwustronnie, nie korzystać z jednorazowych naczyń papierowych czy plastikowych sztućców. Segregacja odpadów powinna być prowadzona sposób pozwalający na wyodrębnienie: papieru i tektury (w tym opakowania, gazety, czasopisma, itd.), odpadów opakowaniowych ze szkła w podziale na szkło bezbarwne i kolorowe, tworzyw sztucznych i metali, odpadów zielonych z ogrodów i parków, zużytych baterii i akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, przeterminowanych leków, chemikaliów (farb, rozpuszczalników, olejów odpadowych, itd.) mebli i innych odpadów wielkogabarytowych, odpadów budowlano remontowych. Jak postępować z różnymi rodzajami odpadów Pojemnik niebieski Tu wrzucaj: opakowania z papieru i tektury, gazety, książki zeszyty, papier, kartony, pudełka. Nie wrzucaj!: opakowań kartonowych po napojach, mleku, sokach należy je wrzucać do pojemnika na tworzywa sztuczne, papieru zabrudzonego, zatłuszczonego. Dlaczego segregować? przerabiając makulaturę odzyskujemy papier, co pozwala oszczędzić nie tylko drzewa, ale i energię, każdy MG (tona) selektywnie zebranej makulatury to oszczędność 1200 litrów wody i 17 drzew, tylko niezanieczyszczona makulatura nadaje się do recyklingu. Oczyszczanie wymaga dodatkowego zużycia energii nie jest efektywne ekologicznie. Często brakuje też odpowiednich technologii i urządzeń do przeprowadzenia takiego procesu. 4

5 Pojemnik żółty Tu wrzucaj: odpady opakowaniowe z tworzyw sztucznych i metali, butelki z tworzywa sztucznego (tzw. plastyk) typu PET nakrętki z tworzywa sztucznego oraz metalu opakowania kartonowe po płynnej żywności czyli sokach, mleku itp. (łatwiej je wysegregować z pojemnika na tworzywa sztuczne niż na papier tu wyciek płynu może utrudnić odzysk pozostałych materiałów) Zanim wyrzucisz: opróżnij, zgnieć aby zmniejszyć objętość Nie wyrzucaj!: butelek i pojemników z zawartością, innych odpadów/wyrobów z tworzyw sztucznych jak np. wykładzin powinny trafić do pojemnika na odpady wielkogabarytowe. Dlaczego segregować? rozkładają się tysiące lat, zaśmiecając planetę. Pojemnik zielony Tu wrzucaj: szklane, kolorowe odpady opakowaniowe: butelki, słoiki itp., Zanim wrzucisz: opróżnij, nakrętkę wyrzuć do odpowiedniego pojemnika, postaraj się, aby opakowania szklane nie były potłuczone. Pojemnik biały Tu wrzucaj: szklane, bezbarwne odpady opakowaniowe: butelki i słoiki, itp. Zanim wrzucisz: opróżnij, nakrętkę wyrzuć do odpowiedniego pojemnika. Do pojemników na szkło nie wrzucaj! innego szkła gospodarczego, np. talerzy, szyb samochodowych i okiennych, stłuczki szklanej (zbitych luster, porcelany, kryształu itp.), butelek i innych pojemników szklanych z zawartością. Dlaczego segregować? dzięki recyklingowi szkła ograniczamy zużycie takich surowców jak: piasek, wapień, zmniejszamy zużycie wody i energii oraz obniżamy wielkość emisji zanieczyszczeń do powietrza, 5

6 segregując szkło przyczyniamy się do zmniejszania odpadów kierowanych na składowiska odpadów. Dlaczego nie należy wrzucać innego rodzaju szkła? każdy rodzaj szkła wymaga innej temperatury wytwarzania oraz ma inny skład chemiczny, stąd nie należy mieszać różnych rodzajów szkła, gdyż wpływa to negatywnie na proces produkcyjny. 3. Problem elektrośmieci Elektrośmieci to zepsute lub niepotrzebne urządzenia działające kiedyś na prąd lub baterie takie jak komputery, pralki, lodówki, telefony, telewizory, zabawki, suszarki, a także zużyte świetlówki. Obecnie na świecie produkowanych jest rocznie ponad 40 milionów ton elektrośmieci i liczba ta rośnie w zastraszającym tempie. Elektroodpady zawierają szkodliwe substancje takie jak rtęć, kadm czy PCB, które przenikają do środowiska i mogą powodować zatrucie ludzi i zwierząt. Ich przedostanie się do ludzkiego organizmu skutkuje wieloma groźnymi chorobami takimi jak anemia, uszkodzenie nerek, mózgu, układu nerwowego, układu rozrodczego, wątroby, choroby nowotworowe. Człowiek nie musi bezpośrednio zetknąć się z niebezpiecznymi substancjami, aby odczuć ich szkodliwy wpływ. Przedostają się one do wody i gleby, potem trafiają do roślin i zwierząt, a następnie do produktów, które spożywamy. Zużyty sprzęt zawiera również freony, które niszczą warstwę ozonową. Elektrośmieci zawierają też wiele cennych metali takich jak: żelazo, miedź, ołów, cynk jak również tworzywa sztuczne. Materiały odzyskane w wyniku recyklingu w specjalnych zakładach mogą zostać ponownie zastosowane w nowych urządzeniach. Unia Europejska od 2008 r. obliguje Polskę do zbierania elektrośmieci na poziomie 4 kg na mieszkańca. Tymczasem według raportu Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w 2008 r. w przeliczeniu na jednego mieszkańca zebrano 1, 48 kg zużytego sprzętu, a w 2009 r. 2,7 kg, w 2010 r. 2,8 kg na osobę. Poziom zbierania zużytego sprzętu z gospodarstw domowych wynosił niespełna 22%. Za brakujące kilogramy, kary mają płacić producenci sprzętu ale de facto zapłacą konsumenci. Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym klasyfikuje wszelkie takie urządzenia jako odpady niebezpieczne. Za ich wyrzucenie do zwykłego śmietnika grozi nam kara grzywny do 5000 zł. O zakazie informuje umieszczony na produktach znak przekreślonego kontenera na śmieci. Każdy z nas codziennie może ograniczyć produkcję elektrośmieci i ich negatywny wpływ na środowisko. Wystarczy: nie porzucać zużytego sprzętu w lesie, nie umieszczać zużytego sprzętu łącznie z innymi odpadami w tym samym pojemniku, nie demontować sprzętu, ponieważ zawiera wiele substancji niebezpiecznych dla zdrowia ludzi i zwierząt oraz dla środowiska, zużyty sprzęt możesz oddać bezpłatnie w specjalnym punkcie. Na stronie internetowej Twojej gminy można znaleźć informację o firmach, które zajmują się zbieraniem 6

7 zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego pochodzącego z gospodarstw domowych, zużyty sprzęt możesz oddać nieodpłatnie w sklepie lub hurtowni w chwili zakupu nowego sprzętu tego samego rodzaju, nie wyrzucać baterii do kosza. Wszystkie zużyte baterie musisz zbierać selektywnie i umieszczać w pojemnikach na ten cel przeznaczonych. Baterie znajdują się w przedmiotach codziennego użytku: pilotach, zabawkach, latarkach telefonach itd. Przed wyrzuceniem takich przedmiotów do pojemnika na odpady usuń z niego zużyte baterie, przy zakupie nowego akumulatora powinieneś pamiętać aby oddać stary zużyty akumulator. W przeciwnym wypadku będziesz musiał zapłacić tzw. opłatę depozytową, wynoszącą od 30 zł (w ciągu 30 dni opłatę można odzyskać, po przyniesieniu zużytego akumulatora do sklepu). Zużyty akumulator możesz oddać do innych miejsc np. w których są świadczone usługi w zakresie wymiany zużytych baterii samochodowych lub akumulatorów samochodowych. 4. Deficyt wody pitnej Polska należy do ubogich w zasoby wodne krajów Europy. Zasoby te w przeliczeniu na jednego mieszkańca należą do najniższych w Europie (około 1400 m³ na mieszkańca w 2009 r.), dlatego też racjonalne gospodarowanie nimi powinno stać się jednym z najważniejszych priorytetów krajowych. Zasoby wodne Polski cechuje duża zmienność sezonowa, roczna i nierównomierność rozmieszczenia terytorialnego. Utrudnia to racjonalne zagospodarowanie wód powierzchniowych, biorąc pod uwagę, że pojemność zbiorników retencyjnych nie przekracza 6% objętości odpływu rocznego wód. Podstawowym źródłem zaopatrzenia w wodę na cele gospodarki narodowej i ludności są wody powierzchniowe, których udział w ogólnym poborze wynosi ponad 84%. Wody podziemne, jako wody znacznie lepszej jakości są przeznaczone do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia. W latach pobór wód utrzymywał się na ustabilizowanym poziomie. Stabilizacja poboru wód jest wynikiem racjonalizacji gospodarowania zasobami wodnymi. Pod względem ilości pobieranej wody w przeliczeniu na jednego mieszkańca Polska należy do krajów o niskim zużyciu wody na tle innych państw europejskich. Istotnym wskaźnikiem oceny racjonalności gospodarowania wodami jest wskaźnik eksploatacji wód stosowany prze Europejską Agencję Środowiska. Wskaźnik ten przedstawia udział procentowy rocznego poboru wód w średniorocznych długoterminowych zasobach wód. W przypadku Polski wskaźnik ten zmniejszył się w ostatnich latach, co oznacza, że wywierana jest mniejsza presja na zasoby wodne, jednak ten wskaźnik kształtuje się nieznacznie poniżej 20%. Wartość 20 % jest uznawana za granicę, powyżej której mówi się o występowaniu zjawiska stresu wodnego. Pomimo, że w ostatnich latach obserwowana jest stabilizacja poborów wód niezbędne są działania w zakresie dalszej racjonalizacji gospodarowania wodą i należy traktować je jako jeden z obszarów priorytetowych polityki ekologicznej. Jest to szczególnie istotne, gdyż wobec obserwowanych zmian klimatycznych deficyt wody na obszarze kraju może się pogłębić. Oszczędzanie wody w Polsce wpływa nie tylko na zasoby wodne naszego kraju. Ma również znaczenie globalne, bowiem na dostarczenie wody do naszych domów potrzeba energii. Oszczędzając wodę oszczędzamy więc energię, a tym samym chronimy klimat, zmiany którego wpływają na zasoby wody na świecie. 7

8 Każdy z nas może zrobić bardzo dużo dla ochrony nawet najmniejszej kropli wody. Wystarczy: nie wylewać wody niepotrzebnie, kiedy można ją użyć do innych celów, naprawić krany i zlikwidować przecieki, np. w toalecie, używać małej ilości wody do kąpieli, używać prysznica zamiast brać kąpiel w wannie, podczas mycia zębów zakręcać wodę, trawnik podlewać oszczędnie, myć samochód w myjni, która stosuje recykling wody, nigdy nie traktować rzek i jezior jako odbiornika ścieków, zadbać o instalację wodomierzy: oszczędzisz wodę i pieniądze. 5. Wymieranie gatunków Czas, w którym żyjemy to okres bardzo intensywnego wymierania gatunków. W dziejach Ziemi wymieranie gatunków i pojawienie się w ich miejsce nowych to zjawisko naturalne. W trakcie ewolucji zachodzi ono stale, lecz w XX wieku, z powodu działalności człowieka, jego tempo wyraźnie przyspieszyło, szacuje się że jest od 100 do 1000 razy szybsze niż zakłada naturalny proces wymierania. Jeżeli nie powstrzymamy tego procesu w ciągu lat w Europie wyginie ok. 15% gatunków samych tylko ptaków, a wraz z nimi gatunki zwierząt i roślin powiązanych ekologicznymi zależnościami. Przyroda w państwach Unii Europejskiej jest szczególnie zagrożona. W Europie negatywna presja człowieka na środowisko jest wyjątkowo duża z uwagi na dużą gęstość zaludnienia i wysoką stopę życiową. Rozprzestrzenianie się terenów zabudowanych, inwestycje nowe drogi, wielkoprzemysłowe rolnictwo, regulacja rzek spowodowały zmiany zagrażające przetrwaniu pospolitych dotąd gatunków. Również w Polsce niepokojąco szybko ginie różnorodność biologiczna. Zagrożone są gatunki ptaków krajobrazu rolniczego, związane z martwym drewnem i starymi lasami. Dramatycznie zmniejsza się liczebność płazów Zaledwie 20% występujących w naszym kraju siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt chronionych europejskim prawem jest w właściwym stanie. Dlaczego giną gatunki? W ogromnym tempie kurczą się dziś obszary bagienne, tereny podmokłe, wybrzeża morskie, rafy koralowe, jeziora w wraz z nimi niezwykle bogata flora i fauna. Jeśli tempo degradacji biosfery utrzyma się na dzisiejszym poziomie świat organizmów żywych do 2030 r. zubożeje o 25% gatunków. W celu powstrzymania wymierania gatunków roślin i zwierząt na obszarze Unii Europejskiej oraz ochrony różnorodności biologicznej kontynentu jest wprowadzenie sieci obszarów chronionych Natura Przedmiotem ochrony są najcenniejsze elementy środowiska przyrodniczego Europy. Intencją powołania europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000 było stworzenie silnego prawnego narzędzia, które zagwarantuje skuteczną ochronę bioróżnorodności pozostając jednocześnie w zgodzie z gospodarką człowieka. Natura 2000 stwarza więc szansę na długotrwałą koegzystencję człowieka z przyrodą niezależnie od potrzeby chwili. W skład obszarów Natura 2000 wchodzą: - obszary specjalnej ochrony ptaków, wyznaczone zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, do ochrony populacji dziko występujących ptaków jednego lub wielu gatunków, w którego granicach ptaki mają korzystne warunki bytowania w ciągu całego życia, w dowolnym jego okresie albo stadium rozwoju; 8

9 - specjalne obszary ochrony siedlisk, wyznaczone zgodnie z przepisami prawa Unii Europejskiej, w celu trwałej ochrony siedlisk przyrodniczych lub populacji zagrożonych wyginięciem gatunków roślin lub zwierząt lub w celu odtworzenia właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych lub właściwego stanu ochrony tych gatunków. W celu zachowania dziedzictwa przyrodniczego Polski tworzone są tzw. formy ochrony przyrody do których zaliczamy: parki narodowe duże obszary wyróżniające się szczególnymi wartościami przyrodniczymi; rezerwaty przyrody obszary obejmujące naturalne i mało zmienione ekosystemy; parki krajobrazowe obszary chronione ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz krajobrazowe; obszary chronionego krajobrazu wyróżniające się krajobrazowo tereny obejmujące różne ekosystemy; pomniki przyrody pojedyncze twory przyrody ożywionej (np. drzewa, krzewy, aleje drzew) oraz nieożywionej (np. największe głazy narzutowe, jaskinie, jary, skałki, wodospady) użytki ekologiczne niewielkie pozostałości naturalnych ekosystemów mające znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej (np. oczka wodne, torfowiska, wydmy, bagna); zespoły przyrodniczo-krajobrazowe fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego chronionych ze względu na walory widokowe stanowiska dokumentacyjne to istotne pod względem naukowym miejsca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości, tworów mineralnych, a także jaskinie, wyrobiska. ochronę dziko występujących, zagrożonych wyginięciem gatunków roślin i zwierząt. Od ponad 20 lat Polska jest stroną CITES Konwencji Waszyngtońskiej o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Do dzisiaj 175 państw z całego świata zobowiązało się przestrzegać zasad opisanych w tym dokumencie. Głównym celem CITES jest ochrona zwierząt, które są lub mogą stać się zagrożone wyginięciem. CITES dotyczy nie tylko okazów żywych, ustalone w nim zasady odnoszą się również do trofeów, skór, wyrobów skórzanych, koralowców, muszli, wyrabianych z nich biżuterii i pamiątek, żywności (np. kawior) leków, wyrobów z kości słoniowej, rogu nosorożca czy drewna. Monitoring przeprowadzony w 2009 r. przez WWF (Światowy Fundusz na Rzecz Dzikich Zwierząt) wykazał, że także do naszego kraju sprowadzane są wszystkie możliwe gatunki zwierząt, nawet te, którymi handel jest zabroniony lub bardzo ograniczony. W Polsce przewóz bez zezwolenia okazów chronionych gatunków lub przedmiotów z nich wykonanych traktowany jest jak przestępstwo. Grozi za to kara więzienia od 3 miesięcy do 5 lat i kara grzywny. Każdy z nas może coś zrobić dla zagrożonych wyginięciem zwierząt i roślin Wystarczy: nie zrywać, nie niszczyć roślin, nie zabijać, nie okaleczać, nie chwytać, nie płoszyć zwierząt, nie pozyskiwać, przetrzymywać, a także posiadać żywych zwierząt gatunków chronionych, nie niszczyć ich postaci młodocianych i form rozwojowych, nie niszczyć siedlisk i ostoi, 9

10 nie niszczyć gniazd, mrowisk, nor, legowisk, żeremi, tam, tarlisk, zimowisk i innych schronień, nie kupować i oferować do sprzedaży, wymiany i darowizny okazów chronionych gatunków roślin i zwierząt, nie przywozić z zagranicy i wywozić poza granicę państwa okazów chronionych gatunków roślin i zwierząt, wybierać pamiątki, które nie krzywdzą - przywieź zdjęcia zamiast rafy koralowca, kupując egzotyczne zwierzę pytać o dowód legalnego pochodzenia, nie kupować plastrów z tygrysa, tłuszczu niedźwiedzia, czy tabletek zawierających substancje z konika morskiego. III. Ważniejsze ustawy związane z ochroną środowiska w Polsce oraz międzynarodowe porozumienia dotyczące ochrony środowiska Najważniejszą ustawą spośród wszystkich związanych z ochroną środowiska jest ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2008 r. Nr 25, poz. 150 j.t.) Kolejne ustawy to: 1. Ustawa z dnia z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263); 2. Ustawa z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych (Dz. U. Nr 122, poz. 695); 3. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz j.t.); 4. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. z 2010 r. Nr 185, poz. 1243, j.t.); 5. Ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym (Dz. U. Nr 180, poz z późn. zm.); 6. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz. U. Nr 79, poz. 666 z późn. zm.); 7. Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. z 2005 r. Nr 236, poz j.t.); 8. Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199. poz z późn. zm.); 9. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz j.t.); Innym ważnym dokumentem opracowywanym na podstawie Ustawy Prawo ochrony środowiska jest Polityka ekologiczna Państwa. Polityka ekologiczna państwa to dokument strategiczny, który przez określanie celów i priorytetów ekologicznych wskazuje kierunek działań koniecznych dla zapewnienia właściwej ochrony środowisku naturalnemu. Polityka ekologiczna państwa ma na celu stworzenie warunków niezbędnych do realizacji ochrony środowiska. Uchwałą z dnia 22 maja 2009 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął dokument "Polityka ekologiczna Państwa w latach z perspektywą do roku 2016" (M.P. Nr 34, poz. 501). Pierwszy raz Polityka ekologiczna Państwa zastała uchwalona przez Sejm 8 maja 2003 r. i była to Polityka ekologiczna Państwa na lata z uwzględnieniem perspektyw na lata

11 Polityka ekologiczna państwa, na podstawie aktualnego stanu środowiska, określa w szczególności: 1) cele ekologiczne; 2) priorytety ekologiczne; 2a) poziomy celów długoterminowych; 3) rodzaj i harmonogram działań proekologicznych; 4) środki niezbędne do osiągnięcia celów, w tym mechanizmy prawno-ekonomiczne i środki finansowe. Porozumienia Międzynarodowe ratyfikowane przez Polskę 1. Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową z dnia 31 października 1987 r. 2. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, sporządzona w Nowym Jorku dnia 9 maja 1992 r. 3. Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej, sporządzona w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r. 4. Protokół z Kioto do ramowej konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu sporządzony dnia 15 maja 2002 r. 5. Konwencja o różnorodności biologicznej sporządzona w Rio de Janeiro dnia 5 czerwca 1992 r. 6. Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego, sporządzona w Helsinkach dnia 9 kwietnia 1992 r. 7. Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk sporządzona w Bernie dnia 10 lutego 1982 r. 8. Konwencja o ochronie wędrownych gatunków dzikich zwierząt, sporządzona w Bonn dnia 19 lipca 1982 r. 9. Konwencja o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem CITES, sporządzona w Waszyngtonie z dnia 31 grudnia 1982 r. 10. Konwencja o obszarach wodno błotnych mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego, sporządzona w Ramsarze w 1971 r. 11

12 Słownik ekologiczny Ekologia - to nauka o związkach (współzależnościach) między organizmami a otaczającym je środowiskiem. Termin ekologia pochodzi od greckich słów; oikos, co oznacza dom, miejsce życia, i logos słowo, nauka; tak więc dosłownie ekologia oznacza naukę o miejscu życia organizmów (środowisku). Obecnie ekologię można określić jako naukę o ekonomice przyrody, badającą wzajemne zależności pomiędzy organizmami oraz ich zespołami a środowiskiem. Ekosystem to ożywione i nieożywione elementy środowiska. Dewastacja i Degradacja obniżenie się (degradacja) lub całkowita utrata (dewastacja) wartości użytkowej gruntu w wyniku niekorzystnych zmian rzeźby terenu, gleby, warunków wodnych i szaty roślinnej. Przyczyną zachodzących zmian może być działalność przemysłowa, agrotechniczna, bytowa człowieka lub działanie sił przyrody (erozja, pożary, susze, trzęsienia ziemi). Gospodarowanie odpadami - rozumie się przez to zbieranie, transport, odzysk i unieszkodliwianie odpadów, w tym również nadzór nad takimi działaniami oraz nad miejscami unieszkodliwiania odpadów. Ochrona środowiska - to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju, b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom, c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego. Odzysk polega na wykorzystaniu odpadów w całości lub w części jak również na odzyskaniu z odpadów substancji, materiałów, energii. Recykling jest formą odzysku i polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w celu uzyskania substancji lub materiałów, które można ponownie wykorzystać. Równowaga przyrodnicza - rozumie się przez to stan, w którym na określonym obszarze istnieje równowaga we wzajemnym oddziaływaniu: człowieka, składników przyrody żywej i układu warunków siedliskowych tworzonych przez składniki przyrody nieożywionej. Różnorodność biologiczna - zróżnicowanie żywych organizmów występujących w ekosystemach, w obrębie gatunku i między gatunkami, oraz zróżnicowanie ekosystemów. Selektywna zbiórka - rozumie się przez to zbieranie, w ramach którego dany strumień odpadów, w celu ułatwienia określonego sposobu przetwarzania, obejmuje jedynie rodzaje odpadów charakteryzujące się takimi samymi właściwościami i takim samym charakterem. Środowisko - to ogół elementów przyrodniczych, w tym także przekształconych w wyniku działalności człowieka, a w szczególności powierzchnię ziemi, kopaliny, wody, powietrze, krajobraz, klimat oraz pozostałe elementy różnorodności biologicznej, a także wzajemne oddziaływania pomiędzy tymi elementami. Unieszkodliwianie odpadów - rozumie się przez to poddanie odpadów procesom przekształceń biologicznych, fizycznych lub chemicznych, w celu doprowadzenia ich do stanu, który 12

13 Zrównoważony rozwój - nie stwarza zagrożenia dla życia, zdrowia ludzi lub dla środowiska. to taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń. 13