proces globalizacji. Celem niniejszego opracowania nie jest ocena przygotowania polskiego szkolnictwa wyższego do udziału w stworzeniu Europejskiego O

Transkrypt

1 Małgorzata Bieda* W środowisku akademickim oraz w środowisku go otaczającym od lat dyskutuje się nad stanem edukacji i nauki w Polsce i w Europie. Niezwykle wiele emocji wzbudza problem dostosowania struktury i działań edukacji na poziomie szkolnictwa wyższego do tego obowiązującego w Europie i do ram wytyczonych przez zachodzący w Unii Europejskiej Proces Boloński. Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego (European Higher Education Area), czyli stworzenie do 2010 roku największej edukacyjnej machiny na świecie to nic innego jak budowa obszaru szkolnictwa wyższego dla promowania obywateli Unii Europejskiej na światowych rynkach pracy, konkurencyjność europejskich pracowników, stworzenie globalnego obszaru badań naukowych. Proces tworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego jest jednym z elementów tworzenia procesu szeroko rozumianej Europejskiej Przestrzeni Edukacyjnej (European Area of Education and Training) i pozostaje z procesem tworzenia Europejskiej Przestrzeni Kształcenia Ustawicznego (European Area of Lifelong Learning) oraz z procesem tworzenia Europejskiej Przestrzeni Kształcenia Zawodowego określanym jako Bruges-Copenhagen Process. Z pewnością jest on nierozerwalnym elementem Europejskiej Przestrzeni Badawczej (European Research Area). Wszystko to, aby stworzyć Europę Wiedzy (Europe of Knowledge) 1 najbardziej nowoczesnego systemu edukacji na świecie. Najważniejszym elementem nowego porządku ma być umiejętność przekierowania wiedzy na praktykę. Wiedza ludzka nie ma żadnej wydajności bez ciągłego podnoszenia kwalifikacji, czyli douczania się czy jak ktoś woli dokształcania. Umiejętność, a raczej nawyk ciągłego podnoszenia kwalifikacji zawodowych ma uczynić z Europejczyków najbardziej pożądanych pracowników na świecie. W Polsce system ten może stać się szansą na nadrobienie zaległości spowodowanej odizolowaniem Polski od krajów Europy po II wojnie światowej, jak również włączy kraj w nieuchronny i stale postępujący * Magister nauk administracyjnych, Wyższa Szkoła Humanitas w Sosnowcu. 1 A. Kraśniewski, Proces Boloński: dokąd zmierza europejskie szkolnictwo wyższe?, Warszawa 2004, s. 19.

2 proces globalizacji. Celem niniejszego opracowania nie jest ocena przygotowania polskiego szkolnictwa wyższego do udziału w stworzeniu Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego oraz opis elementów składowych tego procesu. Celem niniejszego opracowania jest ukazanie wizji grupy polityków sprzed ponad 50 lat, za którą podąża Europa. Pierwszym symptomem do stworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego (European Higher Education Area) były postulaty zawarte w Europejskiej konwencji o równoważności dyplomów uprawniających do przyjęcia do szkół wyższych z dnia 11 grudnia 1953 roku z Paryża (European Convention on the Equivalence of Diplomas Leading to Admission to Universities). Już wtedy członkowie Rady Europy chcieli umożliwić młodym ludziom, którzy ukończyli szkołę średnią i zdobyli odpowiedni dyplom ukończenia szkoły, dostanie się na wybrany kierunek studiów w wybranym przez siebie państwie członkowskim 2. Rada Europy postanowiła posunąć się o krok dalej i podczas Europejskiej konwencji o równoważności okresów studiów uniwersyteckich (European Convention on the Equivalence of Periods of University Study, Paryż, 15.XII.1956) członkowie Rady podpisali dokument, w którym zobowiązali się do wprowadzenia uznawalności okresu studiów w uczelni macierzystej, który student odbył na uczelni partnerskiej w jednym z krajów członkowskich 3. Kolejnym krokiem były zasady, na jakich student mógł kontynuować studia na uczelni partnerskiej, w celu uzupełnienia kwalifikacji lub zdobycia tytułu naukowego. Tytuł zdobyty na uczelni zagranicznej oraz kwalifikacje tam uzyskane musiały być respektowane przez uczelnię macierzystą. Deklaracje te zostały spisane w Paryżu 14 grudnia 1959 roku podczas Europejskiej konwencji o akademickim uznaniu kwalifikacji uniwersyteckich (European Convention on the Academic Recognition of University Qualifications, Paryż, 14.XII.1959) 4. Jednakże jednym z ważniejszych dokumentów wydanych przez Radę Europy były postulaty zawarte w dokumencie spisanym podczas Konwencji o uznawaniu studiów, dyplomów wyższego wykształcenia i stopni naukowych w państwach Regionu Europejskiego (Convention on the Recognition of Studies, Diplomas and Degrees concerning Higher Education in the States belonging to the Europe Region 1979, Paryż, 21 grudnia 1979). Głównymi założeniami były nie tylko uznawalność dyplomów oraz stopni naukowych, 2 Studenci, którzy ukończyli szkołę średnią w jednym z krajów członkowskich powinni mieć zapewnione wszystkie dostępne możliwości, aby podjąć studia na wybranym przez siebie uniwersytecie w innym kraju członkowskim No. 15, European Convention on the Equivalence of Diplomas. Leading to Admission to Universities, Paris, 11.XII No. 021, European Convention on the Equivalence of Periods of University Study, Paris, 15.XII No. 032, European Convention on the Academic Recognition of University Qualifications, Paris, 14.XII

3 lecz również promocja szkolnictwa wyższego, wspólnych międzynarodowych badań naukowych, nauczania przez całe życie, poszanowania i tolerancji między narodami, respektowania praw człowieka. Założenia te stały się podstawą dla stworzenia postulatów Deklaracji Bolońskiej i stworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego 5. Podczas Europejskiej konwencji o ogólnej równoważności okresów studiów uniwersyteckich (European Convention on the General Equivalence of Periods of University Study; Rzym, 6 listopada 1990) został zapisany obowiązek sporządzania umów między uczelniami partnerskimi dotyczących wymiany studentów, kadry dydaktycznej czy wspólnych badań naukowych. Obowiązek ten istnieje do dziś i jest podstawą zawierania jakiejkolwiek umowy partnerskiej 6. Dnia 17 marca 2004 roku Polska ratyfikowała Konwencję o uznawaniu kwalifikacji związanych z uzyskaniem wyższego wykształcenia w regionie europejskim podpisaną w Lizbonie 11 kwietnia 1997 r. Jej postanowienia weszły w życie z dniem 1 maja 2004 roku. Ratyfikacja konwencji stanowiła element realizacji postulatów Komunikatu Berlińskiego w ramach Procesu Bolońskiego. Założeniami Konwencji Lizbońskiej było uznanie kwalifikacji dających dostęp do szkolnictwa wyższego, uznanie okresu studiów na uczelni partnerskiej w państwie, które ratyfikowały założenia Konwencji Lizbońskiej, uznanie kwalifikacji uzyskanych w szkolnictwie wyższym, uznawanie kwalifikacji uchodźców, osób wysiedlonych oraz osób znajdujących się w sytuacji podobnej do sytuacji uchodźców, zapewnienia należytej informacji dotyczącej oceny szkół wyższych i kształcenia na danym kierunku studiów 7. Chociaż utworzenie Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego w dużej mierze ma charakter polityczny-ekonomiczny to prace Komisji Europejskiej i środowisk akademickich przyczyniły się do wypracowania wspólnej europejskiej reakcji na problemy wynikające z potrzeb europejskiego rynku pracy oraz postępujących zmian cywilizacyjnych 8. Idea utworzenia największego przedsięwzięcia XX wieku została oparta na postulatach Deklaracji Bolońskiej. Polityka edukacyjna Unii Europejskiej została zapisana w artykułach 149 i 150 Traktatu stanowiącego Wspólnotę Europejską z 7 lutego 1992 roku. Artykuł 149 za zadania Wspólnoty w odniesieniu do edukacji uznał uzupełnienie i wspieranie działalności państw członkowskich w celu: 1. rozwoju europejskiego wymiaru w edukacji, zwłaszcza przez nauczanie języków państw członkowskich; 5 UN Treaty Series NO , Convention on the Recognition of Studies, Diplomas and Degrees concerning Higher Education in the States belonging to the Europe Region 1979, Paris, 21 December Council of Europe No. 138, European Convention on the General Equivalence of Periods of University Study, Rome, 6.IX Źródło: 8 A. Kraśniewski, Proces Boloński, ibidem, s

4 2. popieranie wymiany studentów i nauczycieli akademickich, między innymi poprzez zachęcanie do akademickiego uznania dyplomów i okresów studiów; 3. promowania współpracy między instytucjami akademickimi; 4. promowania wymiany informacji i doświadczeń między państwami członkowskimi; 5. popieranie edukacji na odległość 9. Traktat z Maastricht uporządkował przepisy dotyczące edukacji do Traktatu stanowiącego Wspólnotę Europejską, a Traktat Amsterdamski z 1999 roku wprowadził zapis o determinacji stron w popieraniu możliwie najwyższego rozwoju poziomu dostępu do wiedzy dla swoich narodów poprzez szeroki dostęp do oświaty oraz stałe uaktualnienie wiedzy 10. Kolejny traktat Nicejski z grudnia 2000 roku, nie wprowadził żadnych zmian dotyczących polityki edukacyjnej Unii, jednakże zawarł przepisy o rozszerzeniu granic i większym dostępie do nauki państw kandydujących do Unii. Konwent Europejski, który pracował nad uproszczeniem struktury prawnej Unii stworzył projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję Unii Europejskiej, w której znalazł się zapis o wspieraniu, koordynacji i uzupełnieniu działań państw członkowskich w polityce szkolnictwa wyższego bez bezpośredniej ingerencji w te działania. Z pewnością należy tutaj wspomnieć o kilku dokumentach stanowiących prawo wtórne. Mowa tutaj o horyzontalnej Dyrektywie Rady 89/48/EEC (uzupełnionej przez Dyrektywę 92/51/EEC) dotyczącą ogólnego systemu uznawania dyplomów szkół wyższych po ukończeniu co najmniej trzyletniej edukacji i szkolenia profesjonalnego oraz Dyrektywie 2001/19/EC Parlamentu Europejskiego i Rady odnoszącej się do zawodów regulowanych i nie objętych dyrektywami sektorowymi 11. Chociaż jest ich niewiele i w większości dotyczą one uznania wybranych kwalifikacji zawodowych Wspólnota Europejska ma w tej dziedzinie większy wpływ na sektor edukacyjny niż na ogólnie rozumianym pojęciu szkolnictwa wyższego. Co ciekawe, sprawą uznawalności kompetencji zawodowych zajął się nawet Trybunał Sprawiedliwości, jednakże w większości przypadków sprawy te dotyczyły cudzoziemców spoza granic Europy 12. Celem Deklaracji Bolońskiej było stworzenie jednolitych form oraz zasad dotyczących szkolnictwa wyższego z uwzględnieniem różnic kulturowych, obyczajowych oraz oświatowych poszczególnych państw europejskich. Postulaty zawarte w Deklaracji zostały oparte na innym ważnym dokumencie a mianowicie Deklara- 9 Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, Art. 149; [w:] Traktaty europejskie, oprac. E. Wojtaszek- Mik, C. Mik, Kraków Źródło: 11 OJ L 19, ; OJ L 209, ; OJ L 206, Sprawa Gravier (1985) ECR

5 cji Sorbońskiej, która została podpisana przez ministrów edukacji czterech państw: Francji, Włoch, Wielkiej Brytanii i Niemiec w Paryżu 25 maja 1998 roku 13. Zawarta w niej idea ujednolicenia struktury studiów wyższych tak, by odpowiedzieć na postęp cywilizacji oraz zmieniający się rynek pracy została poszerzona o nowe postulaty, które znalazły się w Deklaracji Bolońskiej podpisanej przez przedstawicieli 29 państw (w tym Polski) 19 czerwca 1999 roku 14. Tekst zweryfikowany tłumaczenia Deklaracji Bolońskiej dostępny na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu stwierdza, że proces europejski, dzięki nadzwyczajnym osiągnięciom z ostatnich kilku lat, staje się, dla Unii Europejskiej i jej obywateli, coraz bardziej konkretną i istotną rzeczywistością. Perspektywy rozszerzenia, oraz pogłębiającą się współpracą z innymi państwami Europy, nadają tej rzeczywistości jeszcze szerszy wymiar. Tymczasem w szerokich kręgach akademickich, politycznych oraz w opinii publicznej pogłębia się świadomość potrzeby stworzenia bardziej kompletnej i poszerzonej Europy, przede wszystkim poprzez wzmocnienie jej wymiaru intelektualnego, kulturalnego, społecznego, naukowego i technologicznego 15. Najważniejszym priorytetem w tworzeniu europejskiej tożsamości kulturowej i konsolidacji wspólnych wartości społecznych, demokracji i stabilności w Europie stało się wspólne dążenie do Europy Wiedzy, poprzez zdobycie niezbędnych umiejętności i wiedzy w celu stawienia czoła wyzwaniom nowego wieku. Można to osiągnąć poprzez wkład i rolę szkół wyższych, ich zaangażowanie w rozwój europejskiego wymiaru badawczego, promowaniu mobilności obywateli, rozwój możliwości zatrudnienia i znaczenia Europy w świecie. Deklaracja Bolońska oparta na Deklaracji Sorbońskiej stała się punktem odniesienia dla rządów wielu krajów europejskich, w których priorytetowo potraktowano zawarte w niej postulaty i zobowiązano się do wdrożenia zasad zawartych w Bologna Magna Carta Universitatum. Zmieniająca się rzeczywistość, postęp techniczny, rosnące wymagania rynku pracy sprawiły, że rządy zaczęły dostrzegać znaczenie i ważność uczelni wyższych a ich wkład w tworzenie nowej Europy stał się fundamentalną podstawą rozwoju społeczeństwa wiedzy. Prace nad nowymi zasadami musiały jednak być ciągle podtrzymywane, gdyż od tempa zaangażowania i konkretnych działań zależał wymierny efekt i osiągnięcie zamierzonego celu. Konkurencyjność międzyuczelniana, porównywalność systemów, zaangażowanie we wspólne projekty badawcze z pewnością miały się ku temu przyczynić. Zauważono również, że wielokulturowość, wielonarodowość oraz bogata tradycja każdego z państw może wpłynąć na ogólną ewolucję całej Europy. Sygnatariusze deklaracji Bolońskiej zobowiązali się do: przyjęcia systemu czytelnych i porównywalnych stopni, także również poprzez 13 Sorbonne Joint Declaration, Joint declaration on harmonization of the architecture of the European higher education, system dostępny na: 14 The European Higher Education Area The Bolo gna Bologna Declaration of 19 June 1999: Joint Declaration of the European Ministers of Education, dostępna na: zpb/bologna_declaration.pdf 15 Źródło: 143

6 wdrożenie Suplementów do Dyplomu, w celu promowania możliwości zatrudnienia obywateli Europy oraz międzynarodowej konkurencyjności europejskiego systemu szkolnictwa wyższego; przyjęcia systemu opartego zasadniczo na dwóch głównych cyklach: niższym undergraduate i wyższym graduale. Dostęp do drugiego cyklu wymagał pomyślnego ukończenia pierwszego etapu cyklu studiów, trwającego minimum trzy lata. Stopień nadany po pierwszym cyklu, był uznawany na europejskim rynku pracy jako odpowiedni poziom kwalifikacji. Drugi etap miał prowadzić do tytułu stopnia master i/lub doctorate degree ; ustalenia systemu punktów kredytowych, takiego jak ECTS jako odpowiedniego środka promowania jak największej mobilności studentów. Punkty miały być również zdobywane poza szkolnictwem wyższym, z uwzględnieniem kształcenia przez całe życie, pod warunkiem, że były one uznane przez rekrutujące szkoły wyższe; promocji mobilności poprzez pokonanie przeszkód na drodze do swobodnego przemieszczania się, ze szczególnym uwzględnieniem: studentów; dostępu do możliwości studiów i szkoleń oraz związanych z tym usług; nauczycieli, naukowców oraz personelu administracyjnego; uznanie i waloryzacja okresów badań, nauczania i szkolenia, zrealizowanych w europejskim kontekście bez uszczerbku dla ich praw. promocji współpracy europejskiej w zakresie zapewniania jakości, z uwzględnieniem opracowania porównywalnych kryteriów i metodologii; promocji niezbędnych europejskich wymiarów szkolnictwa wyższego, szczególnie pod względem rozwoju zawodowego, współpracy międzyinstytucjonalnej, programów dotyczących mobilności oraz zintegrowanych programów nauczania, szkolenia i badań 16. Wszystkie te cele miały być osiągnięte z uwzględnieniem różnic kulturowych, języków, odrębności krajowych systemów nauczania oraz autonomii uniwersyteckich. Dwa lata po podpisaniu Deklaracji Bolońskiej ministrowie 33 państw zebrali się w Pradze w celu sprawdzenia działań dotyczących postulatów zawartych w Deklaracji i poszerzeniu ich o nowe idee i koncepcje. Idea zapoczątkowana w 1999 roku przekształciła się w jednolity międzynarodowy proces, który doprowadzić miał do stworzenia Europy Wiedzy (Europe of Knowledge). Okazało się, że głównymi zadaniami nie były już struktury studiów czy też uznawanie kwalifikacji. Stało się jasne, że o wiele ważniejsze stały się elementy badawcze, wymiar społeczny już nie tylko europejski, lecz globalny, konkurencyjność europejskiego szkolnictwa wyż- 16 Źródło: 144

7 szego, wzrost gospodarczy oparty na społeczeństwie wiedzy czy ścisła współpraca międzynarodowa. Krajowe systemy edukacyjne powinny być bardziej kompatybilne, porównywalne i wzajemnie powiązane by stać się atrakcyjne na skalę globalną. Zachowanie odrębności kulturowej, różnorodności w programach kształcenia stało się zaletą Europy i możliwością wypracowania wspólnej drogi edukacyjnej. Czerpanie korzyści z zalet i bogactwa doświadczeń z odrębnego systemu szkolnictwa wyższego w poszczególnych krajach europejskich może doprowadzić do wypracowania najlepszych sposobów na osiągnięcie zamierzonych celów. Dlatego też Ministrowie podkreślili w Komunikacie Praskim, iż istotną rolę odgrywać również będzie: Kształcenie ustawiczne, czyli lifelong learning jako fundamentalny element tworzenia społeczeństwa opartego na wiedzy. Kształcenie to może odbywać się poprzez uczestnictwo w szkoleniach, kursach zawodowych lub hobbystycznych studiach podyplomowych; wyjazdach studyjnych, konferencjach, seminariach 17. Instytucje szkolnictwa wyższego i studenci; stało się oczywiste, że głównym odbiorcą pracy uniwersytetów jest student, który musi stać się kompetentnym, aktywnym, konstruktywnym produktem, a jego zadowolenie z jakości kształcenia ma być wyznacznikiem przyszłych prac uczelni. Efekty kształcenia, bo o nich tutaj mowa, to nic innego jak zbiór kompetencji, obejmujący wiedzę, rozumienie i umiejętności, czyli to, co student powinien wiedzieć/rozumieć/ potrafić zademonstrować po ukończeniu każdego z cyklu kształcenia. Nie bez znaczenia jest również postawa moralna i społeczna studenta, która również powinna być ukształtowana w trakcie studiów. W praktyce oznacza to stworzenie takich kierunków studiów, które w pełni zaspakajałyby wszystkie w/w aspekty, były elastyczne, kompatybilne, atrakcyjne i bezsprzecznie odpowiadałyby na aktualne zapotrzebowania rynku pracy. Promocja atrakcyjności Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego poprzez wprowadzenie czytelności i porównywalności stopni europejskiego obszaru szkolnictwa wyższego w wymiarze ogólno światowym, wprowadzenie wspólnych ram kwalifikacji, wspólnego systemu gwarancji jakości oraz mechanizmów akredytacji oraz rozwój informatyzacji i znaczenia nauczania on-line. Wyznacznikiem europejskiej atrakcyjności mają być międzynarodowe wspólne przedsięwzięcia naukowe o znaczeniu globalnym i innowacyjnym z potencjalną możliwością wykorzystania ich wyników 18. Przesłanie tych postulatów było jasne istotna stała się nie tylko wzmocniona współpraca w obszarze całego szkolnictwa wyższego, ale również kształcenie ustawiczne, zawodowe, promocja atrakcyjności i konkurencyjność, by Europejski Obszar Szkolnictwa Wyższego stał się punktem odniesienia dla całego świata do 2010 roku. 17 W Polsce rolę taką pełni np. Wszechnica Uniwersytetu Jagiellońskiego czy Centrum Rozwoju Edukacji Niestacjonarnej SGH. Ciekawą formą edukacji jest Uniwersytet Trzeciego Wieku skupiający osoby starsze i organizujący im zajęcia w grupach tematycznych. Podobną rolę pełniły kiedyś uniwersytety ludowe służąc edukacji społecznej szerokich rzesz. 18 Źródło: 145

8 Sygnatariusze, którzy podpisali się pod Deklaracją Praską zobowiązali się, że kolejne spotkania będą odbywać się co dwa lata w celu śledzenia postępów wdrażania postulatów Procesu Bolońskiego. Kolejne spotkanie odbyło się we wrześniu 2003 roku w Berlinie gdzie 33 sygnatariuszy przyjęło 7 nowych członków z Albanii, Andory, Bośni i Hercegowiny, byłej Jugosłowiańskiej Republiki Macedonii, Rosji, Serbii i Czarnogóry oraz Watykanu. Komunikat Berliński podsumował dotychczasowe działania, wskazał na dalsze działania w zakresie: zapewnienia jakości szkolnictwa wyższego; dwustopniowości studiów; promocji mobilności studentów, pracowników naukowych i administracyjnych uczelni; stosowania systemu punktów kredytowych (ECTS); przyjęcia systemów czytelnych i porównywalnych stopni; udziału instytucji szkolnictwa wyższego oraz studentów w procesie bolońskim; promocji wymiaru europejskiego oraz atrakcyjności szkolnictwa wyższego; włączania się szkolnictwa wyższego w proces kształcenia przez całe życie 19. W ramach nowych dziedzin prac w zakresie szkolnictwa wyższego wskazano konieczność ścisłej współpracy z Europejskim Obszarem Badań ERA (European Research Area), Radą Europy, Europejskim Stowarzyszeniem Uniwersyteckim EUA (European University Area), Europejskim Stowarzyszeniem Instytucji Szkolnictwa Wyższego EURASHE (European Association of Intitutions of Higher Education), Krajowymi Związkami Studentów ESIB (National Unions of Students) oraz UNESCO/CEPES. Nowym zagadnieniem stało się również włączenie studiów doktoranckich jako III stopnia uzupełnienia kwalifikacji zawodowych. Oczywistym było, że stworzenie EHEA już nie jest procesem, w który zaangażowane są jednostki edukacyjne, proces ma charakter o wiele głębszy, a wszystkie instytucje w niego zaangażowane prowadzą do wzbogacenia ogólnej świadomości przynależności do wspólnej europejskiej przestrzeni naukowo-badawczo-społecznej. Ostatnim z zorganizowanych spotkań ministrów na szczycie europejskim było spotkanie w Bergen w dniach maja 2005 roku. W spotkaniu tym udział wzięli ministrowie z 45 krajów Europy w tym 20 spoza granic Unii Europejskiej. Najważniejszymi priorytetami tego spotkania było omówienie sprawozdań z prac, które miały miejsce od ostatniego spotkania w Berlinie czyli w latach Oceniono, że dwustopniowy system studiów został 19 Źródło: 146

9 wdrożony na dużą skalę w większości krajów, gdzie ponad połowa studiujących tam studentów już kształci się w tym systemie. Niezwykle istotne stało się zatrudnienie absolwentów po pierwszym cyklu kształcenia a uzyskanie tytułu licencjata czy inżyniera (tytuł uzyskany po I stopniu kształcenia) powinno włączyć się w sektor publiczny. Każde z państw uczestniczących w spotkaniu zostało zobowiązane do utworzenia ramowych struktur kwalifikacji absolwenta, które powinny być zdefiniowane przez efekty kształcenia (learning outcomes). Tutaj należy wyjaśnić, że ramowa struktura kwalifikacji została zdefiniowana przed konferencją w Bergen, a pochodzi od angielskiego słowa Qualifications Framework, co oznacza strukturę porównywalnych i zgodnych ze sobą kwalifikacji. Ministrowie zostali zatem zobowiązani do stworzenia takiego systemu porównywalnych kwalifikacji, gdzie szeroko rozumiana wiedza, umiejętności, zawodowe i osobiste kompetencje uzyskiwane w trakcie każdego cyklu studiów będą przygotowywać studenta do pracy oraz ciągle zachodzących zmian na rynku pracy. Podkreślono ogromne zmiany, jakie zaszły w zaangażowaniu się przedsiębiorstw w ocenę jakości kształcenia studenta, jednakże jednocześnie stwierdzono znikomy udział samego studenta w procesie ujednolicenia struktury szkolnictwa wyższego. Udział studenta w mobilności europejskiej okazał się ciągle niewystarczający, dlatego też zdecydowano podwoić mobilność studentów tak, by do końca 2010 roku 3 miliony studentów odbyło część studiów na zagranicznych uczelniach partnerskich. Ministrowie zdecydowali również o utworzeniu międzynarodowych komisji akredytacyjnych tak, by lepiej współpracować z krajowymi komisjami akredytacyjnymi, a tym samym kontrolować uczelnie i ich efektywność w procesie kształcenia. Niestety okazało się, że jedynie 36 krajów z 45 obecnych ratyfikowało Konwencje Lizbońską o Uznawalności, dlatego też pozostałe kraje zostały zobowiązane do jej ratyfikowania w trybie pilnym. Uznawanie zdobytych dyplomów i tytułów naukowych na uczelniach zagranicznych było jednym z priorytetowych założeń Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego i powinno sprzyjać kształceniu ustawicznemu oraz na odległość. Zostały również omówione najważniejsze priorytetu w latach , którymi są: 1. ścisły związek pomiędzy edukacją (w szczególności w trzecim cyklu studia doktoranckie) z badaniami naukowymi; 2. socjalny wymiar EOSW (Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego); 3. mobilność studentów i pracowników uczelni; 4. współpracę Europy z resztą świata 20. Zdecydowano, że do roku 2007 należy: w pełni wprowadzić standardy i zalecenia zgodne z raportem ENQA (European Network for Quality Assurance in Higher Education); opracować i wdrożyć krajowe systemy kwalifikacji; ugruntować uznawalność i rozpoznawalność wspólnych dyplomów, również 20 J. M. Pawlikowski, Proces Boloński a przyszłość polskich uczelni. Sprawozdanie, s

10 na poziomie doktorskim; stwarzać możliwości studiowania na różnych i elastycznych ścieżkach edukacyjnych, włączając w to procedury uznawania wyników osiągniętych na wcześniejszych etapach edukacji 21. Następne spotkanie, na którym zostaną omówione prace nad utworzeniem Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego odbędzie się w Londynie w 2007 roku. Jeszcze kilka lat temu sceptycy powiedzieliby, że proces stworzenia Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego nie ma szans przetrwać w tak wielokulturowym i wielonarodowym tworze jak Unia Europejska. Niektórzy nawet doradzali przeczekanie zmian, które i tak nie mają szans na powodzenie. Okazało się jednak, że zainteresowanie Procesem Bolońskim i stworzeniem Europy Wiedzy z roku na rok jest coraz większe, że zaangażowanie przeszło najśmielsze oczekiwania a krąg ludzi, instytucji nad nim pracujących wciąż się powiększa. Sceptycy pozostali i ciągle czekają na rychły upadek tej idei. Skutki takiego nastawienia mogą być katastrofalne, nie tylko grożą upadkiem uczelni, ale również zagrażają pozycji absolwenta na europejskich rynkach pracy. Powstaje tutaj również pytanie czy stara kadra naukowa i humboldtowski model uczelni wyższej jest w stanie przekształcić się z produkcji masowej studentów na studentów indywiduum? Czy student, który wie, umie, potrafi, reprezentuje sobą odpowiednie morale i głosi tożsamość europejską odnajdzie się w modelu, o którym tak niewiele wie? Z pewnością każdy, kto ma jakikolwiek związek ze szkolnictwem wyższym ma świadomość pracy, która przed nim stoi. Ale czy nie jest warto stać się częścią historii w tworzeniu Europy Wiedzy? Summary ropean Higher Education more compatible and comparable, more competitive and more attractive for both European citizens and citizens and scholars from other continents. The aim of the European Higher Education Area is to provide citizens with choices from a wide and transparent range of education should be considered a public good and will remain a public responsibility (regulations etc.), hence, students are full members of the higher education community and all activities should Area, postulates, documents, directives, meetings, debates concerning this issue. The aim of this article is to show a vision of a group of politicians that Europe is following. 21 Ibidem. 148