Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej

Transkrypt

1 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 191 Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 66 (122), SKwP, Warszawa 2012, s Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej Elżbieta Izabela Szczepankiewicz Wprowadzenie Teoretycy i praktycy od kilku lat podkreślają, że tradycyjne roczne sprawozdanie finansowe nie wystarcza już na potrzeby zarządzania jednostką gospodarczą. Zarówno zarząd, jak i inni wewnętrzni i zewnętrzni użytkownicy są zainteresowani odpowiednią liczbą informacji finansowych i niefinansowych, ważnych z punktu widzenia podejmowanych przez nich decyzji (Gmytrasiewicz, 2006; Walińska, 2007; Luty, 2010; Wiśniewski, 2010; Samelak, 2011; Dziawgo, 2011). Tradycyjny bilans, rachunek zysków i strat oraz pozostałe elementy sprawozdania finansowego nie zawierają szczegółowych informacji, z jakich tytułów jednostka uzyskuje najwyższe przychody, na jakich produktach (usługach, wyrobach) jednostka najwięcej zarabia, jaka jest struktura sprzedaży produktów według różnych segmentów klientów. Sprawozdanie również nie ujawnia kosztów funkcjonowania poszczególnych komórek organizacyjnych, procesów czy obszarów działalności jednostki. Nie pokazuje ono też kosztów infrastruktury (budynków, magazynów, linii technologicznych czy innych zasobów) i ich wykorzystania. Nie prezentuje także trendów wielu ważnych danych, które mogą zmieniać się w zależności od aktualnej sytuacji finansowej jednostki czy branży, w której jednostka funkcjonuje. Z tych względów polskie regulacje nałożyły na spółki kapitałowe i niektóre inne typy jednostek gospodarczych obowiązek sporządzania dodatkowego sprawozdania zarządu z działalności jednostki. Również zarządy wielu mniejszych jednostek fakultatywnie podjęły decyzję o sporządzaniu tego typu sprawozdania do celów decyzyjnych. Z uwagi na to, że w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Kanadzie, Stanach Zjednoczonych i innych krajach ustanowiono różne wytyczne dotyczące sprawozdania z działalności jednostek Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości (International Accounting Standards Board IASB) od 2005 r. zainicjowała publiczną debatę w sprawie opracowania międzynarodowego standardu w tym zakresie. Dyskusja zakończyła się ogłoszeniem w grudniu 2010 r. standardu Management Commentary. Od 2011 r. standard jest w fazie aplikacji w jednostkach gospodarczych. Celem opracowania jest porównanie wytycznych w zakresie sporządzania sprawozdania z działalności jednostki w polskich regulacjach i Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej (MSSF; International Financial Reporting Standards IFRS), a także przedstawienie praktycznych aspektów jego Dr Elżbieta Izabela Szczepankiewicz, adiunkt, audytor wewnętrzny, Katedra Rachunkowości Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, elzbieta.szczepankiewicz@ue.poznan.pl

2 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 192 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz sporządzania w jednostkach gospodarczych. W opracowaniu odniesiono się także do wytycznych nowego standardu Management Commentary oraz przedstawiono korzyści z jego aplikacji w jednostce w zakresie realizacji potrzeb informacyjnych zarządów i innych użytkowników informacji. 1. Ewolucja sprawozdań zarządu z działalności jednostek W zaktualizowanych Założeniach koncepcyjnych MSSF wskazano, że sprawozdawczość finansowa ma na celu dostarczanie informacji finansowych o jednostce, które są użyteczne z punktu widzenia aktualnych i potencjalnych inwestorów, kredytodawców i innych wierzycieli w procesie podejmowania decyzji dotyczących dalszego finansowania jednostki. Fundamentalnymi cechami jakościowymi użytecznych informacji finansowych są przydatność i wierne przedstawienie. Użyteczność tych podstawowych cech zwiększa się, jeżeli informacja jest dodatkowo porównywalna, weryfikowalna, podana w odpowiednim czasie i zrozumiała (Praktyczny, 2012, s. 8). Zgodnie z MSSF pełne sprawozdanie finansowe powinno zawierać: sprawozdanie z sytuacji finansowej, sprawozdanie z całkowitych dochodów, sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym, sprawozdanie z przepływów pieniężnych oraz informacje dodatkowe (MSR 1; rozporządzenie (WE) Nr 1126/2008). W MSSF dopuszczono również, że jednostki mogą stosować własne tytuły jako nazwy poszczególnych sprawozdań składających się na roczne sprawozdanie finansowe (Jaruga i inni, 2009, s. 52). Jeśli zasady rachunkowości były zastosowane retrospektywnie albo niektóre pozycje w sprawozdaniu finansowym zostały przekształcone lub ujęte w zmieniony sposób, to obligatoryjnym elementem sprawozdania jest sprawozdanie z sytuacji finansowej na dzień otwarcia najwcześniejszego okresu porównawczego, sporządzane za co najmniej 3 okresy (Praktyczny, 2012, s. 34). MSR 1 stanowi, że w ramach rocznego sprawozdania finansowego, obok wymienionych wyżej obligatoryjnych stałych jego elementów, prezentujących dane finansowe, zarząd może przedstawić analizę finansową oraz inne raporty opisowe, jeśli ułatwiają one zrozumienie sytuacji i wyniki działalności jednostki zainteresowanym użytkownikom informacji. Raporty zarządu mogą zawierać opis i wyjaśnienie głównych składników finansowych oraz wyników działalności uzyskanych przez jednostkę, ocenę jej sytuacji finansowej oraz najistotniejsze obszary niepewności, jakie dotyczą jednostki. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej nie regulowały jednak dotychczas ani formy, ani zawartości tego typu komentarzy zarządu. Natomiast w przypadku jednostek stosujących się do polskiego prawa bilansowego należy podkreślić, że ustawa o rachunkowości (UoR) nałożyła jedynie obowiązek sporządzania sprawozdania z działalności tylko na niektóre jednostki. Zostały one wymienione w art. 49 ust. 1 UoR 1. Pozostałe jednostki mogą 1 Zgodnie z art. 49. ust. 1 UoR sprawozdanie z działalności jednostki obligatoryjnie sporządzają tylko spółki kapitałowe, spółki komandytowo-akcyjne, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, towarzystwa reasekuracji wzajemnej, spółdzielnie i przedsiębiorstwa państwowe.

3 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 193 sprawozdanie takie sporządzać fakultatywnie. Należy również stwierdzić, że w krajowych regulacjach nie zawarto żadnych szczegółowych wytycznych w zakresie sprawozdania zarządu z działalności jednostki. Przepisy nie zawierają także wzoru tego sprawozdania, jak w przypadku bilansu i innych elementów rocznego sprawozdania finansowego. Ze względu na różnie określone wymagania MSSF i UoR wobec rocznych sprawozdań finansowych w tabeli 1 zaprezentowano podstawowe różnice wynikające z wytycznych MSR 1 i UoR co do zakresu prezentacji i formy poszczególnych elementów rocznego sprawozdania finansowego, jak i jego elementów nieobligatoryjnych. Tabela 1. Wymagania MSR 1 i UoR w zakresie elementów sprawozdania finansowego Przedmiot różnicy MSR 1 Ustawa o rachunkowości Prezentacja sprawozdania finansowego Forma prezentacji rachunku zysków i strat oraz kosztów i przychodów ujmowanych bezpośrednio w kapitale własnym Wymóg sporządzania sprawozdania z przepływów pieniężnych Wymóg sporządzania sprawozdania ze zmian w kapitale własnym Sprawozdanie z działalności jednostki Zdefiniowano minimalny zakres informacyjny każdego elementu sprawozdania finansowego. Wymagana prezentacja sprawozdania z całkowitego dochodu obejmującego rachunek zysków i strat oraz inne składniki całkowitego dochodu. MSR 1 dopuszcza dwie alternatywne metody prezentacji tego sprawozdania w formie pojedynczego sprawozdania lub też sprawozdania złożonego z dwóch elementów: a) rachunku zysków i strat oraz b) sprawozdania z całkowitego dochodu. Wymagane dla wszystkich jednostek Wymagane dla wszystkich jednostek Niewymagane Struktura poszczególnych elementów sprawozdania finansowego jest określona w załącznikach do UoR. Nie przewidziano sprawozdania z całkowitych dochodów. Jednostka sporządza rachunek zysków i strat (wariant porównawczy lub kalkulacyjny). Przychody i koszty ujmowane bezpośrednio w kapitale własnym są prezentowane w sprawozdaniu ze zmian w kapitale własnym. Niewymagane, gdy sprawozdanie finansowe jednostki nie podlega obowiązkowi badania i ogłoszenia. Niewymagane, jeżeli sprawozdanie finansowe jednostki nie podlega obowiązkowi badania i ogłoszenia. Wymagane w niektórych jednostkach, ale nie stanowi części sprawozdania. Źródło: opracowanie własne na podstawie: MSR 1; rozporządzenie (WE) nr 1126/2008, ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (2009); Praktyczny przewodnik po MSSF (2012, s. 36). Z uwagi na to, że w wielu krajach istniały różne regulacje w zakresie sprawozdania zarządu o działalności jednostek w październiku 2005 r. IASB przedstawiła do publicznej dyskusji dokument zawierający propozycję opracowania międzynaro-

4 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 194 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz dowego standardu w tym zakresie (Discussion Paper. Management Commentary, 2005). Miał on wypełnić lukę w MSSF oraz zastąpić zróżnicowane wymagania regulacyjne poszczególnych krajów, w których jednostki gospodarcze stosują się do MSSF. W czerwcu 2009 r. IASB ogłosiła projekt nowego standardu Management Commentary ED/2009/6, który podlegał dalszej publicznej dyskusji. W grudniu 2010 r. IASB ogłosiła ostateczną wersję zintegrowanej koncepcji prezentacji komentarza zarządu pod nazwą IFRS Practice Statement Management Commentary. A Framework for Presentation. Standard nie stanowi przepisu prawa powszechnie obowiązującego. IASB zaleca stosowanie się do niego jednostkom, które załączają sprawozdanie zarządu do rocznego sprawozdania finansowego sporządzanego zgodnie z MSSF. Standard Management Commentary stał się nieobligatoryjnym elementem uzupełniającym roczne sprawozdanie finansowe. W tabeli 2 zaprezentowano miejsce sprawozdania z działalności w spółkach sporządzających sprawozdanie finansowe według UoR oraz Management Commentary spółek prowadzących sprawozdawczość według MSSF. Tabela 2. Miejsce sprawozdania z działalności jednostki i Management Commentary w rocznych raportach finansowych spółek handlowych w świetle UoR i MSSF Jednostki sporządzające roczne sprawozdanie finansowe według UoR Spółki handlowe 1. Bilans 2. Rachunek zysków i strat 3. Rachunek przepływów pieniężnych 4. Zestawienie zmian w kapitałach własnych Grupy kapitałowe 1. Skonsolidow any bilans 2. Skonsolidow any rachunek zysków i strat 3. Skonsolidow any rachunek przepływów pieniężnych 4. Skonsolidow ane zestawienie zmian w kapitałach własnych 5. Informacja dodatkowa obejmująca: 1) wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz 2) noty objaśniające Jednostki sporządzające roczne sprawozdanie finansowe według MSSF Spółki nienotowane na giełdzie (fakultatywnie) Spółki notowane na giełdzie (obligatoryjnie) Grupy kapitałowe notowane na giełdzie (obligatoryjnie) 1. Sprawozdanie z sytuacji 1. Skonsolidowane finansowej sprawozdanie 2. Sprawozdanie z całkowitych z sytuacji finansowej dochodów 3. Sprawozdanie z przepływów 2. Sprawozdanie pieniężnych z całkowitych 4. Sprawozdanie ze zmian dochodów w kapitale własnym 3. Skonsolidowane sprawozdanie z przepływów pieniężnych 4. Skonsolidowane sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym 5. Informacja dodatkowa o przyjętych zasadach (polityce) rachunkowości oraz inne informacje objaśniające do sprawozdania finansowego

5 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 195 cd. tabeli 2 Jednostki sporządzające roczne sprawozdanie finansowe według UoR 6. Sprawozdanie z działalności jednostki/grupy kapitałowej albo 7. Management Commentary (sporządzane fakultatywnie zamiast sprawozdania z działalności jednostki) Jednostki sporządzające roczne sprawozdanie finansowe według MSSF 6. Sprawozdanie z sytuacji finansowej wymagane w określonych przypadkach według MSSF oraz / lub 7. Sprawozdanie z działalności jednostki (nieobligatoryjne), od 2011 r. sporządzane jako Management Commentary, zalecane przez IASB Źródło: opracowanie na podstawie: rozporządzenie (WE) Nr 1126/2008 oraz ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (2009). Należy podkreślić, że sprawozdanie zarządu sporządzone zgodnie z powyższym standardem (w praktyce stanowiące znacznie rozszerzony odpowiednik polskiego sprawozdania z działalności jednostki), może mieć szczególne znaczenie dla użytkowników informacji polskich spółek i innych jednostek zainteresowania publicznego Sprawozdanie z działalności jednostki w świetle ustawy o rachunkowości a praktyka jego sporządzania Zgodnie z UoR sprawozdanie z działalności jednostki powinno obejmować istotne informacje o stanie majątkowym i sytuacji finansowej, w tym ocenę uzyskiwanych efektów oraz wskazanie czynników ryzyka i opis zagrożeń. W szczególności powinno zawierać informacje o (art. 49, ust. 2 UoR): zdarzeniach wpływających na działalność jednostki, jakie nastąpiły w roku obrotowym i po jego zakończeniu, do dnia zatwierdzenia sprawozdania, przewidywanym rozwoju jednostki, ważniejszych osiągnięciach w dziedzinie badań i rozwoju, aktualnej i przewidywanej sytuacji finansowej, nabyciu udziałów (akcji) własnych 3, posiadanych przez jednostkę oddziałach (zakładach), instrumentach finansowych i zakresu związanego z nimi ryzyka 4 oraz przyjętych przez jednostkę celach i metodach zarządzania ryzykiem finansowym, w tym stosowanych metodach zabezpieczeń, 2 Termin jednostki zainteresowania publicznego został użyty w art. 86 ustawy z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym. 3 Wykazanie m.in. celu nabycia udziałów (akcji) własnych, liczby i wartości nominalnej, ze wskazaniem, jaką część kapitału zakładowego reprezentują, ceny nabycia, ceny sprzedaży w przypadku ich zbycia.

6 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 196 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz stosowaniu zasad ładu korporacyjnego w przypadku spółek, których papiery wartościowe zostały dopuszczone do obrotu na giełdzie. Ustawa o rachunkowości wskazuje również, że jeśli jest to istotne dla oceny sytuacji jednostki, sprawozdanie z działalności jednostki powinno obejmować różne wskaźniki finansowe i niefinansowe, a także dodatkowe wyjaśnienia do kwot wykazanych w sprawozdaniu finansowym, o ile nie znalazły się w informacji dodatkowej. Istotne mogą okazać się także informacje dotyczące zagadnień oddziaływania na środowisko naturalne, zatrudnienia i innych wynikających ze specyfiki działalności (art. 49 ust. 3 UoR). W praktyce sprawozdanie z działalności wielu polskich jednostek zawiera m.in. rozszerzony rachunek wyników, wykonanie budżetu, analizę sprzedaży, analizę stanu należności i zobowiązań, analizę kosztów działalności, wykorzystanie zasobów oraz wnioski i propozycje poprawy procesów zachodzących w jednostce. W praktyce sprawozdanie to przybiera różny zakres i formę. Tabela 3 prezentuje najczęściej opisywane obszary analizy w sprawozdaniach z działalności jednostek na podstawie badania przeprowadzonego przez autorkę w 14 spółkach kapitałowych, które sporządziły sprawozdanie finansowe za 2010 r. Tabela 3. Przykładowe obszary analizy w sprawozdaniu z działalności jednostki Element 1. Rozszerzony rachunek wyników 2. Wykonanie budżetu 3. Analiza sprzedaży 4. Analiza stanu należności i zobowiązań Przykładowe obszary analizy w sprawozdaniu Uwzględnia przede wszystkim potrzeby informacyjne zarządu niewykazywane w rachunku zysków i strat, w szczególności: uzyskiwane marże na produktach, koszty stałe i zmienne, informację o ogólnej sytuacji jednostki z określeniem rentowności poszczególnych obszarów działalności jednostki, w odniesieniu do przyjętych planów, strategii, rentowności, płynności oraz stanu należności i zobowiązań itp. Pokazuje syntetyczne zestawienie planu i jego wykonanie wraz z odchyleniami w układzie budżetów cząstkowych, np. dotyczących sprzedaży, produkcji, procesów, komórek organizacyjnych oraz interpretację odchyleń, przyczyny odchyleń i skutki dla jednostki. Przedstawia się analizę sprzedaży z podziałem na najważniejsze produkty i ich rentowności. Może obejmować np. analizę przychodów ze sprzedaży produktów (np. w układzie plan wykonanie), marży uzyskanej na poszczególnych produktach (np. w układzie przychody ze sprzedaży koszty zleceń produkcyjnych), analizę struktury przychodów ze sprzedaży produktów, analizę przychodów i marży dla kluczowych odbiorców, analizę należności od kluczowych odbiorców. Powinny być przedstawione zagrożenia wynikające z niewłaściwej struktury sprzedaży i niewykonania strategii przyjętej przez zarząd. Prezentuje się analizę należności od kluczowych odbiorców i analizę zobowiązań. Powinny być przedstawione zagrożenia wynikające z niewłaściwej struktury sprzedaży (zależność od kluczowego odbiorcy) i niewłaściwej struktury zakupów (zależność od kluczowego dostawcy), braku nowych klientów i dostawców kluczowych. 4 Ryzyka odnoszące się m.in. do zmiany cen, ryzyka kredytowego, istotnych zakłóceń przepływów środków pieniężnych i utraty płynności finansowej, na jakie jest narażona jednostka.

7 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 197 cd. tabeli 3 Element 5. Analiza kosztów działalności 6. Wykorzystanie zasobów Przykładowe obszary analizy w sprawozdaniu Przedstawia się koszty jednostki z uwzględnieniem poszczególnych obszarów jej funkcjonowania, w tym: koszty według rodzajów (i analizę trendów), koszty poszczególnych komórek organizacyjnych, koszty utrzymania procesów, zasobów, a także analizę trendów w kosztach działalności, działania na rzecz optymalizacji kosztów, przyczyny i mechanizmy ich powstawania, analizę tych obszarów działalności, w których istnieje zagrożenie nieosiągnięcia przyjętych założeń finansowych i niefinansowych. Pokazuje się wyniki analizy składników aktywów trwałych, w tym optymalnego wykorzystania zdolności produkcyjnych (parku maszynowego, relacje czasu pracy maszyn i pracowników). Źródło: opracowanie własne na podstawie: ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (2009); Kotapski (2007, s ) oraz sprawozdania spółek. Analizowane przez autorkę sprawozdania z działalności jednostek zasadniczo kończyły się wnioskami oraz propozycjami poprawy efektywności i ekonomiczności działania komórek organizacyjnych, a także procesów i operacji zachodzących w jednostce. Efektem świadomego podsumowania działalności była często deklaracja doskonalenia lub zmiana strategii jednostki, obniżenie kosztów, zwiększenie marż na produktach, wprowadzenie nowych usług / wyrobów gotowych na rynek na bazie posiadanego majątku itp. 3. Sprawozdanie z działalności jednostki w świetle ogólnych wymogów MSSF a praktyka jego sporządzania Raport zarządu o sytuacji finansowej sporządzany według MSR 1 w pierwszej części zawiera podstawowe informacje o jednostce, w tym: formę prawną jednostki gospodarczej / spółki, skład grupy kapitałowej (jeśli dotyczy), siedzibę i adres spółki, informacje o statutowej działalności, położenie geograficzne zakładów produkcyjnych jednostki / spółki, informacje o liczbie zatrudnionych pracowników oraz inne informacje wymagane przez regulacje w danym kraju. Zgodnie z wytycznymi MSR 1 zasadnicza ocena działalności jednostki powinna zawierać informacje o sytuacji finansowej jednostki na dzień bilansowy w takich obszarach, które (MSR 1, paragrafy 10, 11, 46): nie wynikają bezpośrednio z danych finansowych, zamieszczonych w poszczególnych elementach sprawozdania finansowego, mogą być trudne do zrozumienia dla użytkownika sprawozdania finansowego. Dlatego raport w części zasadniczej powinien zawierać co najmniej opis (MSR 1, paragraf 9): głównych czynników wpływających na wyniki działalności, w tym zmian w środowisku, w którym jednostka prowadzi działalność gospodarczą, reakcji jednostki na te zmiany i ich skutki,

8 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 198 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz polityki inwestycyjnej jednostki zmierzającej do utrzymania i dalszej poprawy wyników działalności, w tym polityki odnośnie do dywidend, źródeł finansowania i docelowego wskaźnika zobowiązań do kapitału własnego, zasobów jednostki, których wartość nie została ujęta w sprawozdaniu z sytuacji finansowej, sporządzonym zgodnie z MSSF. Informacje zarządów w tym raporcie w praktyce 4 analizowanych przez autorkę jednostek, które sporządziły sprawozdanie za 2010 r. według MSSF, zawierały dane m.in. o: strategii rozwoju jednostki / grupy kapitałowej, wycenie rynkowej wartości firmy (w przypadku spółek notowanych na giełdzie kursie notowań akcji spółki), charakterze oraz zakresie ryzyka operacyjnego i finansowego, a także inne informacje niefinansowe, np. cele i polityka zarządzania ryzykiem finansowym, sposobach finansowania oraz polityce finansowania zewnętrznego i zarządzania ryzykiem finansowym, związanych z pozyskaniem źródeł finansowania z zewnątrz, silnych i słabych stronach jednostek mających wpływ na wartość przedsiębiorstwa, a niewynikających bezpośrednio z danych finansowych w sprawozdaniu rocznym, wprowadzonych zmianach w stosowanych zasadach rachunkowości i skutkach finansowych tych zmian w odniesieniu do prezentowanych informacji w sprawozdaniach, ważnych czynnikach tworzących zysk w jednostce oraz ich wpływie na osiągnięty wynik finansowy w roku obrotowym i planowanych wynikach w przyszłych okresach i polityce wypłacania dywidend, szczególnych obszarach sprawozdania finansowego zawierających niepewność wyceny składników majątkowych lub zobowiązań jednostki, istotnych toczących się sporach i innych zobowiązaniach warunkowych mających wpływ na aktualną lub przyszłą sytuację finansową jednostki. W tabeli 4 zaprezentowano przykładowe struktury sprawozdań zarządu z działalności 5 spółek kapitałowych oraz 5 grup kapitałowych, uwzględniających wytyczne MSR 1. Tabela 4. Przykładowe informacje wykazywane w raportach z działalności jednostek oraz raportach z działalności grup kapitałowych, uwzględniające wytyczne MSR 1 Część raportu Spółka kapitałowa Grupa kapitałowa Informacje ogólne Obszary działalności podstawowej jednostki Skład i nazwiska członków zarządu Pisemne sprawozdanie rady nadzorczej Struktura grupy kapitałowej Zakres działalności grupy Zmiany w podstawowych zasadach zarządzania Podmioty objęte konsolidacją

9 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 199 cd. tabeli 4 Część raportu Spółka kapitałowa Grupa kapitałowa Ocena działalności i perspektywy rozwoju Ocena sytuacji finansowej Pozostałe obszary Źródło: opracowanie własne. Wyniki z działalności podstawowej Pozyskanie nowych rynków zbytu Wdrożenie nowych produktów / usług Kierunki rozwoju segmentów działalności Oczekiwania w nadchodzącym okresie Nabycie i sprzedaż przedsiębiorstw Inne informacje o działalności Struktura majątku i pasywów Struktura przychodów, kosztów i wyniki na działalności oraz nietypowe zdarzenia, które miały wpływ na wynik finansowy Analiza wskaźnikowa Kredyty, pożyczki, leasing, gwarancje i poręczenia Rodzaje oraz ocena ryzyka operacyjnego Rodzaje i ocena ryzyka finansowego Przyjęta przez spółkę polityka zarządzania ryzykiem finansowym i zastosowane instrumenty finansowe zabezpieczające przed ryzykiem Inne informacje finansowe Struktura zatrudnienia Ochrona środowiska naturalnego Istotne zdarzenia po dacie bilansu Inne informacje wymagane np. przez Kodeks spółek handlowych, KPWiG, KNF, NBP Struktura sprzedaży i źródła zaopatrzenia Znaczące umowy Transakcje z podmiotami powiązanymi Perspektywy rozwoju działalności grupy Ocena realizacji zamierzeń inwestycyjnych Czynniki ryzyka i zagrożeń Inne informacje o działalności Struktura majątku i pasywów, przychodów, kosztów i wyniki na działalności oraz analiza wskaźnikowa Kredyty, pożyczki, leasing, gwarancje, poręczenia Ocena zarządzania zasobami finansowymi Zarządzanie ryzykiem i nietypowe zdarzenia, które miały wpływ na wynik finansowy Wszczęte postępowania dotyczące zobowiązań lub wierzytelności spółki i jednostek zależnych. Liczba i wartość nominalna akcji i udziałów w jednostkach powiązanych emitenta Wykorzystanie wpływów z emisji Różnice pomiędzy wynikami finansowymi wykazanymi w sprawozdaniu a prognozą Inne informacje finansowe Struktura zatrudnienia Istotne zdarzenia po dacie bilansu Oświadczenie o stosowaniu ładu korporacyjnego Inne informacje wymagane przez ustawodawstwo

10 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 200 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz 4. Management Commentary jako pożądany przez użytkowników informacji uzupełniający element rocznego raportu finansowego Celem opracowania IFRS Practice Statement Management Commentary było wspomaganie zarządów w sporządzeniu profesjonalnego ich komentarza do działalności jednostki. Jak wcześniej wspomniano, zgodnie z powyższym standardem sprawozdanie to powinno odnosić się do sprawozdań finansowych przygotowanych zgodnie z MSSF. Standard nie wskazuje jednak, które jednostki są zobowiązane do publikowania sprawozdania zarządu. Nie wskazuje również, jak często jednostka powinna je sporządzać, ani nie określa poziomu jego rzetelności i wiarygodności. Celem nadrzędnym opracowania standardu i wieloletniej dyskusji nad jego treścią było to, że sprawozdanie zarządu może dostarczyć użytkownikom informacji szerokiego komentarza do przeszłej i przyszłej pozycji finansowej jednostki, a także dokładniejszych informacji o sytuacji finansowej i realizowanych przychodach w kontekście zrozumienia celów zarządzania jednostką oraz jej strategii osiągania tych celów. Standard wskazuje, że sprawozdanie to powinno dostarczyć informacji o ekonomicznych zasobach jednostki, zobowiązaniach i transakcjach oraz innych wydarzeniach i okolicznościach, które mają lub mogą mieć wpływ na jej sytuację finansową. Raport powinien wyjaśnić główne trendy i czynniki, które są prawdopodobne i mogą oddziaływać na przyszłe funkcjonowanie jednostki, jej pozycję i rozwój. Sprawozdanie powinno także pomóc jego użytkownikom zrozumieć, m.in. sposób kontrolowania ryzyka działalności, strategie przyjęte do zarządzania ryzykami i skuteczność tych strategii. Może ono również pomóc zrozumieć, jak zasoby, które nie są przedstawione w sprawozdaniu oddziałują na sytuację jednostki i jak niefinansowe czynniki wpłynęły na informację przedstawioną w sprawozdaniu finansowym. W konsekwencji dokument ten powinien prezentować teraźniejszość, przeszłość i przyszłość. Jednostki, które aplikują standard do praktyki, muszą wziąć pod uwagę, że w sprawozdaniu zarządu należy rozważyć użyteczność informacji dla użytkowników informacji w siedmiu głównych obszarach, takich jak (tabela 5): 1) charakter biznesu, 2) cele zarządzania i strategie dla realizacji tych celów, 3) najbardziej znaczące zasoby jednostki, 4) najbardziej znaczące ryzyka dla jednostki, 5) najbardziej znaczące relacje jednostki z otoczeniem biznesowym, 6) skutki operacji i perspektywy jednostki, 7) krytyczne mierniki działalności i wskaźniki. Należy zauważyć, że standard nie zawiera jednak szczegółowych kryteriów, wskaźników ani formy prezentacji tych danych, co stanowi z jednej strony jego wadę, ale jednocześnie pozwala go kształtować w zależności od potrzeb i specyfiki jednostki. Zaletą standardu są określone podstawowe warunki jego właściwego aplikowania w praktyce.

11 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 201 Tabela 5. Zalecane obszary analizy do ujęcia w Management Commentary Obszar analizy Charakter biznesu Cele zarządzania i strategie dla realizacji celów Najbardziej znaczące zasoby jednostki Najbardziej znaczące ryzyka dla jednostki Najbardziej znaczące relacje jednostki z otoczeniem Skutki operacji i perspektywy Krytyczne mierniki działalności i wskaźniki Przykładowe zagadnienia szczegółowe Opis dziedzin, w których jednostka działa, główne produkty i usługi, procesy biznesu i metody dystrybucji, struktura przedsiębiorstwa i jego ekonomiczny model, główne rynki i pozycja konkurencyjna na tych rynkach, znaczące cechy regulacji prawnych i makrootoczenie oraz ich wpływ na jednostkę i rynek, na którym ona działa Opis strategii przyjętych przez zarząd i wskazanie, jak zarząd zamierza w stosunku do trendów rynku reagować na szanse i zagrożenia, które te rynkowe trendy reprezentują Opis krytycznych finansowych i niefinansowych zasobów dostępnych dla jednostki, jak te zasoby są użyte w realizacji określonych celów jednostki, jak również analiza adekwatności struktury kapitału, planów finansowych, utrzymania płynności i realizacja strumieni gotówki Analiza ryzyk: strategicznych, handlowych, finansowych i operacyjnych oraz oszacowanie, czy i jak mogą one znacząco oddziaływać na działalność i wzrost wartości przedsiębiorstwa Wskazanie i analiza relacji z klientami, dostawcami, inwestorami, kooperantami i podwykonawcami oraz określenie, jak te relacje mogą oddziaływać na działalność i wartość przedsiębiorstwa i jak tymi relacjami się zarządza Analiza perspektyw jednostki w długim okresie, zawierająca cele dla mierników finansowych i niefinansowych Opis krytycznych wskaźników finansowych i niefinansowych, jakich używa zarząd, by ocenić funkcjonowanie jednostki w realizacji przejętych celów (np. krytyczne czynniki sukcesu przedsiębiorstwa know-how, wewnętrzny transfer wiedzy, profesjonalne i społeczne kompetencje kadr, bazy danych, wartość marki, innowacja produktu, kultura organizacyjna) Źródło: opracowanie własne na podstawie IFRS Practice Statement Management Commentary (2010, s ). 5. Korzyści dla użytkowników informacji z otrzymania sprawozdania zarządu według standardu Management Commentary Zdaniem autorki użytkownik informacji uzyskanej na podstawie Management Commentary może osiągnąć wiele korzyści, np.: 1) pogłębić znajomość branży i otoczenia, w których analizowana jednostka działa, 2) poznać i łatwiej ocenić strategię jednostki oraz orientować się, że zarząd szacuje prawdopodobieństwa jej realizacji zgodnie z założonymi celami 3) uzyskać podstawę określenia dostępnych zasobów dla jednostki oraz zdolność jednostki do generowania długoterminowych, zrównoważonych wpływów netto, 4) uzyskać informację, że zarząd jest świadomy istotnych ryzyk, na które jednostka jest narażona w najbliższym okresie i w dłuższej perspektywie, oraz może oczekiwać, że zarząd będzie właściwie zarządzać zidentyfikowanymi ryzykami,

12 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 202 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz 5) otrzymać informację, jak zarząd rozumie zachowania rynku i zarządza relacjami z otoczeniem, 6) ocenić, czy przedstawione wyniki i wskazane perspektywy pokazują zdolność jednostki do uzyskiwania wyników zgodnie z oczekiwaniami, 7) otrzymać informacje o zdolności zarządu do skupienia się na pomiarze wydajności zasobów krytycznych, 8) zapoznać się ze wskaźnikami sukcesu, pokazującymi, jak zarząd rozumie zachowania rynku, realizuje cele i strategię oraz zarządza zasobami i relacjami z otoczeniem. Trzeba również wspomnieć, że wiele jednostek sporządza, oprócz tradycyjnych elementów sprawozdania finansowego i sprawozdania zarządu z działalności jednostki, dodatkowe raporty o działalności jednostki lub o czynnikach mających wpływ na jej działalność, np. raporty o wpływie jednostki na środowisko naturalne, raporty CSR (Corporate Social Responsibility), sprawozdanie o wytworzonej wartości dodanej i inne. Podsumowanie Konkludując, można stwierdzić, że niezależnie, czy jednostka sporządza sprawozdanie z działalności czy Management Commentary, musi mieć ona na uwadze fakt, że raport ten powinien być dostosowany przede wszystkim do indywidualnych potrzeb danej jednostki i zarządu. Powinien uwzględniać także potrzeby informacyjne innych użytkowników sprawozdania finansowego. Konsekwencją tego jest niemożność ogłoszenia jednolitego wzoru tego sprawozdania, który wynikałby z przepisów prawnych. Zatem na zarządzie jednostki będzie spoczywać ciężar właściwego i wiarygodnego określenia zakresu informacji, jakich potrzebuje zarówno on sam, jak i zainteresowani użytkownicy tych informacji. Niewątpliwie na zakres informacyjny tego typu sprawozdań w praktyce mają wpływ realia gospodarcze jednostki i zmiany zachodzące w jej otoczeniu. Dlatego zarówno forma, jak i treść tego sprawozdania mogą ulegać zmianie w kolejnych okresach sprawozdawczych. Literatura Dziawgo D. (2011), Nowe sprawozdanie finansowe głos w dyskusji, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 62 (118), SKwP, Warszawa. Gmytrasiewicz M. (2006), Dylematy współczesnej rachunkowości, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 32 (88), SKwP, Warszawa. Jaruga A., Frendzel M., Ignatowski R., Kabalski P. (2009), Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF / MSR) Najnowsze zmiany, SKwP, Warszawa. Kotapski R. (2007), Jak sporządzić sprawozdanie z działalności przedsiębiorstwa dla zarządu, Biuletyn Rachunkowości i Finansów, nr 12 (36), Infor, Warszawa. Luty Z. (2010), Kierunki zmian sprawozdawczości finansowej, Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości, tom 56 (112), SKwP, Warszawa.

13 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us Management Commentary jako nowe źródło informacji o działalności jednostki gospodarczej 203 Praktyczny przewodnik po MSSF (2012), Deloitte, Warszawa. Rozporządzenie (WE) nr 1126/2008 z dnia r. przyjmujące określone międzynarodowe standardy rachunkowości zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1606/2002 z r. Parlamentu Europejskiego i Rady, Dz. Urz. UE L 320 z Samelak J. (2011), Czy nowy model sprawozdania finansowego według MSSF jest sprawozdaniem ogólnego przeznaczenia, [w:] W. Gabrusewicz, J. Samelak (red.), Dylematy współczesnej rachunkowości, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, nr 174. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, Dz. U. 2009, nr 152, poz Ustawa z dnia 7 maja 2009 r. o biegłych rewidentach i ich samorządzie, podmiotach uprawnionych do badania sprawozdań finansowych oraz o nadzorze publicznym, Dz. U. 2009, nr 77, poz Walińska E. (2007), Sprawozdawczość finansowa XXI wieku bez granic?, [w:] Rachunkowość wczoraj, dziś, jutro, SKwP, Warszawa. Źródła internetowe Discussion Paper. Management Commentary (2005), International Accounting Standards Board (IASB), October, (dostęp: ). IFRS Practice Statement. Management Commentary. A Framework for Presentation (2010), International Accounting Standards Board (IASB), October, (dostęp: ). Management Commentary ED/2009/6, International Accounting Standards Board (IASB), October, (dostęp ). Streszczenie W opracowaniu porównano wytyczne w zakresie sporządzania sprawozdania z działalności jednostki w polskich regulacjach i MSSF. Przedstawiono także praktyczne aspekty sporządzania sprawozdania w jednostkach. Odniesiono się również do nowego standardu Management Commentary oraz przedstawiono korzyści z jego aplikacji w jednostce w zakresie realizacji potrzeb informacyjnych zarządów i innych użytkowników informacji. Słowa kluczowe: sprawozdanie zarządu z działalności jednostki, sprawozdanie finansowe. Summary Management Commentary as a new source of information about a business entity's operations This study compares the guidelines for preparing financial statements on activities of business entities in Polish regulations and in IFRS. The article also addresses the practical aspects of financial reporting, and discusses the new standard Management Commentary, presenting the advantages of its application with respect to fulfilling the information needs of management and other users of accounting information. Keywords: Management Commentary, financial statement.

14 - ibited. - ibited. - ibited. - This copy is for personal us 204 Elżbieta Izabela Szczepankiewicz