Dobór stanowisk pomiarowych w kanalizacji

Transkrypt

1 Renata Woźniak, NIVUS Sp. z o.o. Dobór stanowisk pomiarowych w kanalizacji 1 Wstęp Problematyka doboru miejsca pomiarowego Wyznaczanie prędkości przepływu Zakłócenia w miejscu pomiarowym Zakresy pomiarowe Metody pomiaru przepływu ścieków Metody oparte wyłącznie na pomiarze wypełnienia Metody oparte na pomiarze wypełnienia i prędkości przepływu Przepływomierze elektromagnetyczne Przepływomierze ultradźwiękowe Przykładowe urządzenia i akcesoria pomiarowe Podsumowanie Literatura Wstęp W praktyce inŝynierskiej znajomość rzeczywistej ilości powstających ścieków oraz nierównomierności ich spływu są podstawowymi danymi, decydującymi o moŝliwości prawidłowego zaprojektowania obiektów gospodarki wodno-ściekowej. Najczęściej pomiary przepływu ścieków stosowane są do stworzenia bilansu tego, co wpływa i wypływa z danego obiektu i określania ilości zrzucanych ścieków. Bilanse takie są niezbędne zarówno w obiektach komunalnych, jak i w zakładach przemysłowych. Kolejne, ostatnio coraz częściej spotykane zastosowanie rzeczywistych pomiarów przepływu ścieków to kalibracja hydrodynamicznych modeli obliczeniowych sieci kanalizacyjnych. Na podstawie analiz symulacyjnych takich modeli moŝliwa jest m.in. kontrola poprawności struktury sieci, wyznaczanie przepustowości kanałów, określenie wysokości napełnień ściekami i prędkości przepływu, sygnalizacja przepełnienia poszczególnych elementów sieci. Symulacja komputerowa spływu ścieków moŝe być przydatna do analizy sieci juŝ istniejących, modernizowanych lub przy projektowaniu nowych. Przy znanej sytuacji hydraulicznej i obciąŝeniu kanałów moŝliwe jest sterowanie i regulacja spływów w kanale, co pozwala na lepsze wykorzystanie istniejących juŝ pojemności retencyjnych. Jednym z bardziej spektakularnych projektów w tej dziedzinie jest stworzony w Wiedniu system do całościowego gospodarowania i sterowania siecią kanalizacji (niem. Kanalnetzbewirtchaftung, ang. Real Time Control). WaŜną cześć tego systemu stanowią dane pomiarowe z ponad 40 punktów pomiarowych ilości przepływu i ponad 20 deszczomierzy [1]. W opracowaniu tym opisane są przede wszystkim miejsca pomiarowe przepływu i problemy związane z ich planowaniem.

2 2 Problematyka doboru miejsca pomiarowego Wybór miejsca pomiarowego jest kluczowy dla jakości uzyskanych wyników pomiarowych, gdyŝ nawet najnowocześniejszy przyrząd pomiarowy jest tylko na tyle dobry, na ile dobrze zostało wybrane stanowisko pomiarowe i na ile dobra jest jego konserwacja. Pomiar przepływu w kanalizacji zawsze niesie ze sobą utrudnienia. Niesione przez ścieki zanieczyszczenia powodują tworzenie się osadów i filmów na ścianach kanałów i sprzęcie pomiarowym, które prowadzą do problemów w pomiarach, błędów i w ekstremalnych przypadkach do przerwy w pomiarach. Ze względu na sytuację budowlaną w kanalizacji (np. łuki, zwęŝenia przekroju) pojawiają się często skomplikowane hydraulicznie warunki przepływu. Miejsce pomiarowe musi być dobrane tak, by profil prędkości był w pełni rozwinięty i nie zakłócany przez dodatkowe części armatury rurociągu bądź budowle w kanale [2]. 2.1 Wyznaczanie prędkości przepływu Najczęściej stosowane metody pomiaru przepływu bazują na wyznaczaniu średniej prędkości przepływu (patrz rozdział 3). Podstawowym problemem przy pomiarach tego typu jest wyznaczenie rzeczywistej prędkości. W zaleŝności od średnicy kanału lub rurociągu, jego szorstkości i występujących wypełnień w róŝnych miejscach przepływanego przekroju występuje róŝna prędkość, gdyŝ lepkość cieczy i szorstkość ścianek powodują, Ŝe przy ściankach kanału prędkość cieczy spada do 0. Ryc. 1 przedstawia w sposób uproszczony pionowy rozkład prędkości w kanale otwartym i to w warunkach przyjaznych pomiarom, gdy np. wiatr nie zawraca płynących ścieków na powierzchni. dobry profil, z duŝą prędkością lub z cofką profil wystarczająco dobry nie wystarczająco dobry profil zły profil Ryc. 1: Idealny profil prędkości w kanale o częściowym wypełnieniu [3] Ryc. 2: Przykładowe profile prędkości w rzeczywistych miejscach pomiarowych (opracowanie NIVUS) Profil prędkości w grawitacyjnie płynących ściekach lub innych cieczach jest często bardzo nieregularny. Dlatego do obliczania przepływu Q stosowana jest średnia prędkość przepływu. Prędkość przepływu uśredniana jest w polu przekroju przepływu A. By otrzymać poprawną wartość, naleŝy mierzyć prędkość w wielu punktach przepływanego przekroju.

3 DuŜą przewagę w dokładności pomiaru mają urządzenia, które bezpośrednio wyznaczają profil prędkości [2]. Dzięki nim juŝ przy pomiarach testowych moŝna ocenić na podstawie wyznaczonego profilu prędkości jakość miejsca pomiarowego pod względem hydraulicznym i ocenić przydatność danych pomiarowych pochodzących z takiego miejsca (Ryc. 2). 2.2 Zakłócenia w miejscu pomiarowym Na skutek zmiany kierunku ruchu strumienia płynącej cieczy spowodowanej przez geometrię kanału (łuki), bądź przez boczne dopływy i odpływy, strumień płynących ścieków będzie przyspieszany lub hamowany. Przy zmianach powierzchni przekroju i przy zakrzywieniach przekroju powstają zazwyczaj prądy wtórne, które w powaŝnej mierze wpływają na profil prędkości. W praktyce inŝynierskiej stosuje się często reguły empiryczne do wyznaczania miejsc pomiarowych, jak np. czujnik prędkości nie powinien być montowany mniej niŝ 10 długości średnic rurociągu za łukiem 45, przynajmniej 15 długości średnic za dopływem bocznym, itp. Zestawienie wybranych elementów przedstawiono w Tab. 1 (opracowanie firmy NIVUS): Tab. 1: Długości odcinków uspokajających Element zakłócający: L1 L2 Łuk Łuk Redukcja średnicy 20 4 Pompa 15 4 Dopływ boczny 15 4 Uskok dna (< 10 %) 20 4 By uzyskać długość odcinka uspokajającego przez miejscem pomiarowym (L1) i za miejscem pomiarowym (L2) w metrach, wszystkie dane naleŝy przemnoŝyć przez średnicę rury lub szerokość kanału. Stosowanie takich wartości pomocniczych nie zwalnia jednak z indywidualnej oceny kaŝdego punktu pomiarowego. 2.3 Zakresy pomiarowe Kolejnym problemem są oczekiwane zakresy pomiarowe urządzeń. W jednym punkcie pomiarowym mogą występować zarówno niewielkie spływy w czasie pogody bezdeszczowej, z niewielkim wypełnieniem i prędkościami przepływu, które mogą być nawet bliskie zera, jak i spływy w czasie deszczu, z duŝymi wypełnieniami, a nawet pełnym wypełnieniem i spływem ciśnieniowym oraz związanymi z nimi duŝymi prędkościami przepływu. Niektóre z technologii pomiarowych nie są w stanie mierzyć z taką samą dokładnością w całym oczekiwanym zakresie przepływów. Rozwiązaniem w takich przypadkach jest wybór metody pomiarowej mogącej dostarczyć danych o oczekiwanej jakości (patrz rozdział 3) oraz staranny dobór rodzajów czujników w zaleŝności od rodzaju aplikacji. W Tab. 2 zestawiono wskazówki doboru czujników wypełnienia dla róŝnych sytuacji w kanale.

4 Kolejnym problemem, często spotykanym w praktyce, są duŝe wypełnienia z niewielkimi prędkościami przepływu, które powstają w przypadku cofek (podpiętrzeń). Powodują one odkładanie się sedymentów na dnie kanałów oraz eliminują niektóre z metod pomiarowych. Tab. 2: Dobór czujnika wypełnienia w zaleŝności od rodzaju aplikacji dokładny pomiar przy małych wypełnieniach: ultradźwiękowo od góry, np. do wykrywania wód infiltracyjnych pomiar przy średnich i duŝych wypełnieniach (standardowe aplikacje): ultradźwiękowo od dołu pomiar wypełnienia np. w kanałach z duŝą ilością osadów i przy podtopieniach (odpływ pod ciśnieniem): pomiar hydrostatyczny badanie stopnia obciąŝenia kanału, dokładny pomiar w całym zakresie występujących wypełnień: ultradźwiękowo od dołu i od góry, z pomiarem hydrostatycznym 3 Metody pomiaru przepływu ścieków Obecnie stosowane metody do pomiaru przepływu opierają się na pomiarach pośrednich, w których mierzone jest wypełnienie h i średnia prędkość przepływu v śr, a wielkość przepływu jest obliczana na podstawie pomierzonych wartości h i/lub v. Q = pole przekroju przepływu * prędkość średnia = A * v śr [l/s] A obliczane na podstawie pomiaru wypełnienia i geometrii kanału Do tych obliczeń niezbędne są dokładne dane geometryczne obiektu, w którym znajduje się miejsce pomiarowe. Dodatkowo naleŝy zwrócić szczególną uwagę na osady, które utrudniają określenie pola przepływu. Jeśli nie da się ich usunąć, bądź jest pewne, Ŝe raz usunięte pojawią się znowu, naleŝy zmierzyć wysokość ich warstwy i uwzględnić w obliczeniach przepływu.

5 3.1 Metody oparte wyłącznie na pomiarze wypełnienia Gdy znane są takie parametry jak spadek, współczynnik szorstkości ścianek kanału, jego geometria, moŝna mierząc tylko poziom płynącego ścieku obliczyć z równania Manninga- Stricklera obliczyć przepływ. Wyznaczanie przepływu na podstawie samego pomiaru wypełnienia w kanale jest w praktyce stosowane rzadko, ze względu na małą dokładność tej metody. Praktycznie cięŝko jest równieŝ podać dla danego kanału prawdziwy spadek odcinka pomiarowego i jego szorstkość. Do dziś wyznaczenie wielkości przepływu oparte na pomiarze wysokości lustra wody stosowane jest bardzo często, przede wszystkim na dobrze znanych w praktyce przelewach i zwęŝkach. Są to dobre i tanie sposoby na pomiar przepływu ścieków, jednak ich poprawne zastosowanie obwarowane jest szeregiem warunków. Najczęstszym problemem przy zastosowaniu tych elementów jest brak miejsca na wystarczająco długie odcinki uspokajające lub brak swobodnego przepływu, spowodowany częściowo zamkniętą zasuwą regulacyjną przed lub podpiętrzeniem ścieków za elementem spiętrzającym (koryto pomiarowe Venturi ego), lub odkładanie się zanieczyszczeń niesionych w ściekach (przelewy). 3.2 Metody oparte na pomiarze wypełnienia i prędkości przepływu Obecnie znanych jest kilkadziesiąt metod dokonywania pomiarów natęŝenia przepływu w obiektach gospodarki wodno-ściekowej. RóŜnią się one od siebie m.in. zakresem przepływów, które są w stanie zmierzyć z niezmieniona dokładnością, wymaganiami montaŝowymi, oraz stopniem zabrudzenia ścieków, których przepływ ma być mierzony Przepływomierze elektromagnetyczne Metoda indukcji magnetycznej bazuje na prawie Faradaya. Rolę przewodnika pełni ciecz płynąca w izolowanej elektrycznie rurze pomiarowej. Indukowane napięcie jest proporcjonalne do prędkości przepływu, a głębokość napełnienia w kanale określana jest przez zmianę struktury pola magnetycznego. Przy przepływach poniŝej 10 % wysokości profilu przepływowego następuje przerwanie pomiaru. By obejść ten i inne problemy związane z pomiarem w przekroju z częściowym wypełnieniem, dla przepływomierzy elektromagnetycznych budowane są dodatkowe komory pomiarowe z syfonem, przez co osiągnięte jest całkowite wypełnienie przekroju, ale i bardzo powaŝnie wzrastają koszty inwestycji, szczególnie przy rurociągach o duŝym przekroju [4]. Przy dokładnym zastosowaniu wymagań montaŝowych takich jak m.in. odpowiednio długi odcinek uspokajający przed punktem pomiarowym, minimalna prędkość > 0,1 do 0,5 m/s (róŝnice w zaleŝności od producenta) i minimalna przewodność medium (> 1 ms), osiągana jest wysoka dokładność i powtarzalność pomiaru oraz długoterminowa stabilność [5]. Utrzymanie dobrej jakości pomiarów metodą elektromagnetyczną wymaga wolnego od sedymentów przekroju przepływu i czystych elektrod. Przy przepływach o niskich prędkościach w miarę szybko wytrącają się sedymenty. Przez to przekrój przepływu jest w

6 rzeczywistości mniejszy, niŝ przekrój leŝący u podstaw obliczeniowych. Zabrudzenie elektrod prowadzi do dryftu punktu zerowego i ostatecznie do przerwania pomiaru Przepływomierze ultradźwiękowe Przepływomierze ultradźwiękowe, podobnie jak elektromagnetyczne, nie mają Ŝadnych mechanicznych ani poruszających się elementów w rurociągu i praktycznie nie zmniejszają jego przekroju Technika Dopplera W przepływomierzach opartych na technice Dopplera wiązka ultradźwiękowa jest wysyłana ze zdefiniowaną częstotliwością i pod znanym kątem do medium (Ryc. 3). Część fal jest odbijana przez cząstki stałe lub pęcherzyki gazu unoszone przez medium. Ruch cząstek powoduje zmianę frekwencji odbijanej fali, która jest wprost-proporcjonalna do prędkości, z jaką porusza się cząstka. W czystych mediach sygnał moŝe dotrzeć do powierzchni medium, która stanowi idealna powierzchnię odbijającą. W mediach silne zabrudzonych głębokość przenikania sygnału jest ograniczona i trudna do zdefiniowania. Ze względu na róŝne prędkości namierzanych cząsteczek powstaje całe spektrum powracających frekwencji. To spektrum jest analizowane i przeliczane na prędkość charakterystyczną, na której podstawie jest obliczana prędkość maksymalna w przekroju przepływu. Ze względu na to, iŝ mierzona jest prędkość unoszonych przez medium cząstek, a nie bezpośrednio prędkość przepływu ścieków, moŝe powstawać poślizg spowodowany róŝnicą prędkości między rzeczywistą prędkością przepływu ścieków i prędkością cząsteczek unoszonych w ich strumieniu. Dodatkowo nie jest moŝliwe przestrzenne przyporządkowanie cząstek, od których odbija się fala [2], [4]. c = prędkość dźwięku f = frekwencja emisji v p = prędkość cząstek α = kąt emisji kryształ odbiorczy izolacja akustyczna kryształ nadawczy Ryc. 3: Ultradźwiękowy pomiar prędkości oparty na efekcie Dopplera Metoda ta jest stosowana od ponad 20 lat zarówno w rurociągach o częściowym, jak i całkowitym wypełnieniu, kanałach otwartych i korytach. Charakteryzuje się łatwym montaŝem czujników zarówno na sucho, jak i na mokro. Kalibrowanie przepływomierzy opartych na technice Dopplera jest nieodzowne i wymaga podczas przeprowadzenia pomiaru w przybliŝeniu stałych warunków. W czasie kalibracji wyznaczany jest dla konkretnej

7 aplikacji współczynnik korekcyjny przeliczający wyznaczoną prędkość maksymalną na prędkość średnią. Metody pomiaru oparte na efekcie Dopplera wymagają pewnej ilości cząstek w mierzonym medium. Pomiar w czystej wodzie nie jest moŝliwy, a zbyt brudnej sygnał moŝe nie obejmować całej warstwy medium. Zaletą tych urządzeń jest brak dryftu, ich czujniki nie są wraŝliwe na zabrudzenia np. olejami i pokrycie filmem. Do poprawnego pomiaru tą metodą niezbędny jest bardzo staranny wybór miejsca pomiarowego i osobna kalibracja dla kaŝdej aplikacji Korelacja krzyŝowa cyfrowe rozpoznawanie wzoru echa Korelacja krzyŝowa to jedna z najnowocześniejszych i najbardziej wydajnych metod pomiaru prędkości. Ta metoda moŝe być stosowana tylko przy mediach, które zawierają partykuły odbijające falę ultradźwiękową (cząstki stałe, pęcherzyki gazów). Mierzone tą metodą prędkości mogą być przyporządkowane przestrzennie z bardzo duŝą dokładnością i przedstawione np. graficznie jako pionowy profil prędkości przepływu (Ryc. 4). UŜycie wielu czujników w jednym przekroju, polecane szczególnie przy duŝych kanałach, zwiększa dokładność pomiaru. Po interpolacji pojedynczych profili wynikiem jest odpowiednio: pionowy profil prędkości w jednym punkcie, bądź po interpolacji w całym przekroju punktu pomiarowego (Ryc. 5). Profil prędkości powstaje, gdy czujnik wysyła krótki impuls do medium. Cząstki niesione przez medium są skanowane tym impulsem, a ich echo zamieniane jest na obraz cyfrowy i zapisywane (Ryc. 6). Milisekundy później robiony jest drugi skan, którego wzór echa jest równieŝ zapisywane. Na podstawie czasu biegu impulsu i prędkości rozchodzenia się fali następuje przyporządkowanie przestrzenne. Dzięki korelacji obydwu zapisanych sygnałów sprawdzana jest zgodność w charakterystycznych wzorów ech w ramach danego okna czasowego i ustalane jest przesunięcie w czasie wzorów ech z obydwu skanów. W ten sposób, przy uwzględnieniu kąta emisji impulsu, obliczana jest prędkość przepływu w pojedynczych oknach pomiarowych. Dzięki zintegrowanemu pomiarowi wypełnienia strumień medium dzielone jest na warstwy, które są oddzielnie skanowane (do 16 warstw). W kaŝdej z tych warstw wyznaczana jest prędkość średnia w opisany powyŝej sposób. Proces ten jest powtarzany do 2000 razy na sekundę. Zintegrowany z czujnikiem procesor sygnałowy (DSP) interpolując prędkości pojedynczych warstw wyznacza rzeczywisty profil prędkości zmieniający się w czasie. DuŜa rozdzielczość pomiaru w pojedynczych warstwach wodnych zapewnia wysoką dokładność pomiaru, a dostępność wartości pomierzonych w róŝnych warstwach umoŝliwia łatwą kontrolę dokładności pomiaru.

8 Ryc. 4: Oryginalny obraz chwilowego profilu prędkości mierzonego pojedynczym czujnikiem Ryc. 5: Opracowany wynik pomiarów wieloma czujnikami w jednym przekroju obraz 1 czujnik prędkości obraz 2 obraz 1 pamięć obraz 2 korelator czujnik prędkości Ryc. 6 Czujnik jako kamera ultradźwiękowa porównanie obrazów przesuniętych w czasie Ta metoda pomiarowa jest jedną z najnowocześniejszych i najbardziej wydajnych technik pomiarowych do wyznaczania prędkości przepływu. Łączy łatwość montaŝy z bardzo obszerną informacją na temat mierzonego miejsca, nie ograniczająca się do wielkości przepływu. 4 Przykładowe urządzenia i akcesoria pomiarowe Najbardziej efektywnym sposobem zdobycia danych pomiarowych do kalibracji modelu sieci jest tymczasowe zastosowanie przenośnego przepływomierza ultradźwiękowego (Dopplerowskiego lub z korelacją krzyŝową) w jednym lub więcej punktów. Przepływomierze przenośne zasilane są za pomocą baterii lub akumulatora, a dane pomiarowe zapisywane są na wymienialnej karcie pamięci tak, Ŝe w praktyce cały system pomiarowy moŝna umieścić

9 w studzience kanalizacyjnej. W zaleŝności od producenta i nastaw urządzenia zasilanie urządzenia wystarcza na 2-8 tyg. Konserwacja punktu powinna jednak odbywać się ze względu na bezpieczeństwo danych pomiarowych przynajmniej raz na 1-2 tygodnie (oględziny czujnika, sprawdzenie jego stopnia zabrudzenia i ewentualne jego oczyszczenie, sczytanie i kontrola danych pomiarowych, sprawdzenie stanu akumulatora) Dobrze zaplanowana kampania pomiarowa przy odrobinie szczęścia (wystąpienie opadów w trakcie jej trwania) nie musi trwać dłuŝej niŝ 2-4 tygodnie, by dostarczyć zadowalające dane pomiarowe. Większość obecnych na rynku urządzeń rejestruje nie tylko wielkość przepływu, lecz równieŝ wysokość wypełnienia, prędkość i temperaturę. Daje to bardzo obszerne informacje na temat obciąŝenia kanału. W przypadku urządzeń przenośnych naleŝy odpowiednio dobrać interwały czasowe między pomiarami. W przypadku pogody bezdeszczowej standardem są interwały 3 min, a przy pogodzie deszczowej lub w kanale z cyklicznymi wahaniami przepływu (np. po przepompowni) konieczne są interwały 1 min. NIVUS oferuje takie przepływomierze zarówno w wersji Dopplerowskiej, jak i z korelacją krzyŝową. Przetworniki urządzeń są stosunkowo niewielkie, a sam czujnik niewiele większy od myszki komputerowej. Dodatkowym ułatwieniem jest stosowanie segmentowych systemów montaŝowych, które eliminują konieczność wiercenia dziur w kanale ( Ryc. 7: Ultradźwiękowy czujnik prędkości zamontowany w kanale na segmentowym systemie montaŝowym. Ryc. 8: Rynna spiętrzająca do polepszenia warunków hydraulicznych w miejscu przepływu W niektórych przypadkach, gdy w wybranym miejscu pomiarowym warunki hydrauliczne nie są optymalne, moŝna je polepszyć za pomocą np. rynny spiętrzającej (Ryc. 8), która słuŝy do podwyŝszenia poziomu zwierciadła wody przy niskich wypełnieniach lub do uspokojenia warunków przepływu przy duŝych prędkościach (przepływ rwący). Innym rozwiązaniem w przypadku przepływów o małych wypełnieniach jest wymuszenie całkowitego wypełnienia za pomocą specjalnego odcinka pomiarowego, np. NPP NivusPipeProfiler (Ryc. 9)

10 Ryc. 7: Ultradźwiękowy czujnik prędkości zamontowany w kanale na segmentowym systemie montaŝowym. Ryc. 8: Rynna spiętrzająca do polepszenia warunków hydraulicznych w miejscu przepływu W niektórych przypadkach, gdy w wybranym miejscu pomiarowym warunki hydrauliczne nie są optymalne, moŝna je polepszyć za pomocą np. rynny spiętrzającej (Ryc. 8), która słuŝy do podwyŝszenia poziomu zwierciadła wody przy niskich wypełnieniach lub do uspokojenia warunków przepływu przy duŝych prędkościach (przepływ rwący). Innym rozwiązaniem w przypadku przepływów o małych wypełnieniach jest wymuszenie całkowitego wypełnienia za pomocą specjalnego odcinka pomiarowego, np. NPP NivusPipeProfiler (Ryc. 9) Ryc. 9 NPP w studzience pomiarowej

11 5 Podsumowanie Dobór odpowiedniego miejsca pomiarowego do pomiaru przepływu powinien zacząć się odpowiedzią na pytanie, jakiego rodzaju dane i o jakiej dokładności są w danym przypadku wymagane. Następnie na Ŝądanym odcinku kanału naleŝy wybrać miejsce o odpowiednich warunkach hydraulicznych Stosowanie wartości pomocniczych jak np. w Tab. 1 nie zwalnia jednak z indywidualnej oceny kaŝdego punktu pomiarowego. Sieć kanalizacyjna jest pełna niespodzianek i nie rzadko wygląda inaczej niŝ na planie. Jak w rzeczywistości wygląda kanał, jaka jest jakość połączenia między odcinkami rur, czy występują fale stojące, moŝe być właściwie ocenione tylko na planowanym miejscu. Większości tych rzeczy nie da się zauwaŝyć zaglądając do kanału tylko przez włoŝenie głowy przez otwór do studzienki zejść na dół trzeba, trzeba zajrzeć do rurociągów dolotowych i wylotowych, sprawdzić, w jakim stanie są ścianki i dno kanału, itp. Dzięki szerokiej ofercie akcesoriów pomocniczych (patrz rozdział 4) w większości miejsc pomiarowych nie są wymagane Ŝadne prace budowlane. Po uruchomieniu miejsca pomiarowego pozostaje juŝ tylko regularnie je odwiedzać w celu sczytania danych i kontroli urządzeń. NajwaŜniejszą zasadą przy planowaniu miejsca pomiarowego pozostaje: 1) KaŜde miejsce pomiarowe jest inne, a wybór metody pomiarowej zaleŝy od zdefiniowania celu i Ŝądanej dokładności pomiaru. 2) Przepływomierz z najlepszą metodą pomiarową dostarczy tylko tak dobre wyniki, jak dobre jest miejsce pomiarowe! 6 Literatura [1] [2] Lucas, S. (2001). Durchflussmesstechnik im Abwasserbereich, 2. Auflage, NIVUS GmbH [3] Orzechowski, Z., Prywer, J., Zarzycki, R. (1997). Mechanika płynów w inŝynierii środowiska. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa [4] Erb, H. G. (1999). Technika pomiarów przepływu wody i ścieków, wydanie pierwsze, Seidel-Przywecki, Szczecin1998. [5] Ristenpart, E. (2006). Messtechnik Schwerpunkt Durchflussmessung, Materiały konferencyjne Niederschlag-Abfluss-Messungen Technische Akademie Hannover e.v., Münster